Sanskrit & Trika Shaivism (Español-Home)

¡Javascript está deshabilitado! ¡Revisa este enlace!


 Haṭhayogapradīpikā: Sección 3

Mudrā y Bandha


 Introducción

Hola, Gabriel Pradīpaka... otra vez. Ésta es la tercera sección de la Haṭhayogapradīpikā. El tema a tratar es "Mudrā y Bandha" --"Sello y Cierre"--. El término "Mudrā" es interpretado erróneamente como una especie de sello realizado con dedos o incluso con el cuerpo entero de modo que "la energía vital" no escapará del propio cuerpo. La gente que dice esto tiene poco conocimiento sobre la profundidad del significado de tal palabra. Escucha con atención: en este contexto Mudrā es "lo que sella o junta a la mente con el Ser". Cuando practicas Mudrā de manera correcta, te pondrás en contacto con tu Esencia o Ser, es decir, con tu verdadera naturaleza espiritual. De esta forma, el acto de realizar Mudrā-s no es para impedir que la energía vital se escape del cuerpo sino para producir la fusión de la mente con el Ser. Hay que comprender esto para poder sacarle el mayor provecho a la práctica de Mudrā-s.

Advertencia: Todos los métodos y técnicas enseñados en esta escritura DEBEN ser practicados bajo la apropiada guía de un maestro calificado. Practicarlos por propia cuenta es generalmente PELIGROSO, especialmente los Sellos "Olī" (Vajrolī, Amarolī, etc.) enseñados en este capítulo. Por supuesto, este sitio no se hace responsable en caso de que decidas ignorar la presente advertencia.

Importante: Todo lo que está entre paréntesis y en cursiva dentro de la traducción ha sido agregado por mí para completar el sentido de una determinada frase u oración. A su vez, todo lo que está entre doble guión (--...--) constituye adicional información aclaratoria también agregada por mí.

Cuando leas esta escritura, recuerda el lugar y la época en la cual fue escrita, o sea, India durante la era medieval. Si olvidas eso, no comprenderás algunos consejos, prácticas y cosas similares recomendadas por Svātmārāma (el autor).

al inicio


 Sección 3: Mudrā y Bandha

सशैलवनधात्रीणां यथाधारोऽहिनायकः।
सर्वेषां योगतन्त्राणां तथाधारो हि कुण्डली॥१॥

Saśailavanadhātrīṇāṁ yathādhāro'hināyakaḥ|
Sarveṣāṁ yogatantrāṇāṁ tathādhāro hi kuṇḍalī||1||

Así como (yathā) el señor (nāyakaḥ) de las serpientes (ahi)1 (es) el soporte (ādhāraḥ) de la tierra (dhātrīṇāṁ) con (sa) (sus) montañas (śaila) (y) bosques (vana); así (tathā) Kuṇḍalinī (kuṇḍalī)2 (es) sin duda (hi) el soporte (ādhāraḥ) de todos (sarveṣāṁ) los Tantra-s (tantrāṇāṁ)3 (que tratan sobre) Yoga (yoga)||1||

1 Existen tres señores de las serpientes: Śeṣa, Takṣaka y Vāsuki. En este caso, el autor se refiere al primero, o sea, a Śeṣa. ¿Cómo supe eso? Bien, tengo algunos contactos en el mundo de las serpientes, jaja. ¡Bromeo! Poniéndome serio, hay fuentes autorizadas que especifican que el señor de las serpientes que es mencionado por el autor es Śeṣa, p. ej. el autorizado comentario de Brahmānanda conocido como "Jyotsnā" (Luz de luna). Necesito algo de buen humor para comenzar ¡porque aún tengo que traducir 129 estrofas en esta sección!... y esto no es ninguna broma.

2 "Podría" entrar en una larga explicación acerca de lo que es Kuṇḍalinī (también denominada Kuṇḍalī), pero simplificaré las cosas para ti. Escucha con atención: Śakti es el divino Poder del Ser Supremo. Este término "puede" ser usado en todos los contextos para designar al Más Elevado Poder del Señor. De todas formas, cuando uno habla de Śakti como residiendo en un ser viviente (p. ej. en un hombre o en una mujer), el término Kuṇḍalinī "debería" ser usado en cambio. En otras palabras, Kuṇḍalinī es Śakti o divino Poder dentro de un ser viviente.

3 Éste es un largo y complejo tema también. Para una completa explicación, lee mi página sobre Tantrismo (castellano), por favor.


सुप्ता गुरुप्रसादेन यदा जागर्ति कुण्डली।
तदा सर्वाणि पद्मानि भिद्यन्ते ग्रन्थयोऽपि च॥२॥

Suptā guruprasādena yadā jāgarti kuṇḍalī|
Tadā sarvāṇi padmāni bhidyante granthayo'pi ca||2||

Cuando (yadā), por el favor (prasādena) del Guru (guru), la dormida (suptā) Kuṇḍalinī (kuṇḍalī) despierta (jāgarti), entonces (tadā) son peforados (bhidyante) todos (sarvāṇi) los Lotos --Cakra-s -- (padmāni) al igual que (api ca) (todos) los nudos (granthayaḥ)1||2||

1 Existen tres nudos o granthi-s, cada uno de ellos situado en un Cakra específico: (1) Brahmagranthi (en Mūlādhāracakra), (2) Viṣṇugranthi (en Anāhatacakra) y (3) Rudragranthi (en Ājñācakra). Cada nudo indica una definida barrera u obstáculo en el camino de Kuṇḍalinī desde Mūlādhāracakra hasta Sahasrāracakra (el Cakra más elevado que se halla flotando encima de la coronilla). Bien, no puedo seguir explicando este tema porque corro el riesgo de transformar estas breves notas en una enciclopedia. Sí, el tema es realmente complejo y abstruso como "casi todo" en el universo sánscrito.


प्राणस्य शून्यपदवी तदा राजपथायते।
तदा चित्तं निरालम्बं तदा कालस्य वञ्चनम्॥३॥

Prāṇasya śūnyapadavī tadā rājapathāyate|
Tadā cittaṁ nirālambaṁ tadā kālasya vañcanam||3||

Entonces (tadā), el sendero (padavī) del vacío (śūnya)1 se convierte en la senda principal (rājapathāyate) de la energía vital (prāṇasya). Como resultado (tadā... tadā), la mente (cittam) se vuelve carente de soporte --o sea, libre-- (nis-ālambam) (y de esta manera) se engaña a la muerte (kālasya vañcanam)2||3||

1 Éste es un epíteto de la Suṣumnā (el canal sutil principal). Para más información acerca de Suṣumnā y otros importantes canales sutiles tales como Iḍā y Piṅgalā (sobre los cuales el autor hablará más adelante), lee esta porción de Meditación 5.

2 A la muerte se le llama también Kāla (Tiempo), porque el Tiempo es lo que destruye todas las cosas.


सुषुम्ना शून्यपदवी ब्रह्मरन्ध्रं महापथः।
श्मशानं शाम्भवी मध्यमार्गश्चेत्येकवाचकाः॥४॥

Suṣumnā śūnyapadavī brahmarandhraṁ mahāpathaḥ|
Śmaśānaṁ śāmbhavī madhyamārgaścetyekavācakāḥ||4||

"Suṣumnā (suṣumnā), el sendero (padavī) del vacío (śūnya), Brahmarandhra --el agujero de Brahmā-- (brahma-randhram), la gran (mahā) senda (pathaḥ), campos crematorios (śmaśānam), el (Sello) de Śambhu --Śiva-- (śāmbhavī), y (ca) el camino (mārgaḥ) medio (madhya... iti)", (todas esas palabras) denotan la misma cosa --es decir, son sinóminos-- (eka-vācakāḥ)||4||


तस्मात्सर्वप्रयत्नेन प्रबोधयितुमीश्वरीम्।
ब्रह्मद्वारमुखे सुप्तां मुद्राभ्यासं समाचरेत्॥५॥

Tasmātsarvaprayatnena prabodhayitumīśvarīm|
Brahmadvāramukhe suptāṁ mudrābhyāsaṁ samācaret||5||

Por lo tanto (tasmāt), (el Yogī) debería realizar completamente (samācaret) la práctica (abhyāsam) de Mudrā --Sello-- (mudrā), con todo (sarva) el esfuerzo (posible) (prayatnena), para despertar (prabodhayitum) a la Señora (īśvarīm) que duerme (suptām) en la entrada (mukhe) a la puerta (dvāra) de Brahmā (brahma)1||5||

1 La entrada a la puerta de Brahmā marca el comienzo de la Suṣumnā (el principal canal sutil) en Mūlādhāracakra (situado en la base de la columna vertebral). Y la Señora dormida que menciona el autor es, obviamente, Kuṇḍalinī.


महामुद्रा महाबन्धो महावेधश्च खेचरी।
उड्डीयानं मूलबन्धश्च बन्धो जालन्धराभिधः॥६॥

करणी विपरीताख्या वज्रोली शक्तिचालनम्।
इदं हि मुद्रादशकं जरामरणनाशनम्॥७॥

Mahāmudrā mahābandho mahāvedhaśca khecarī|
Uḍḍīyānaṁ mūlabandhaśca bandho jālandharābhidhaḥ||6||

Karaṇī viparītākhyā vajrolī śakticālanam|
Idaṁ hi mudrādaśakaṁ jarāmaraṇanāśanam||7||

"Mahāmudrā (mahā-mudrā), Mahābandha (mahā-bandhaḥ), Mahāvedhamudrā (mahā-vedhaḥ) y (ca) Khecarīmudrā (khecarī); Uḍḍīyānabandha (uḍḍīyānam)1, Mūlabandha (mūla-bandhaḥ) y (ca) el Cierre (bandhaḥ) llamado (abhidhaḥ) Jālandhara (jālandhara); (la Mudrā o Sello) llamada (ākhyā) Viparītakaraṇī (karaṇī viparīta), Vajrolīmudrā (vajrolī), Śakticālanamudrā (śakti-cālanam)"... este (idam) grupo de diez (daśakam) Sellos (mudrā)2 destruye (nāśanam) vejez (jarā) (y) muerte (maraṇa) verdaderamente (hi)||6-7||

1 Es también denominada alternativamente: Uḍyānabandha.

2 La gente se podría estar preguntando por qué el autor especifica que es un grupo de diez Sellos (Mudrā-s) cuando hay también Cierres (Bandha-s) incluidos. Bien, la respuesta es simple: el Haṭhayoga proviene de los Tantra-s (lee la nota 3 debajo de la primera estrofa de la presente sección). En los Tantra-s, no existe diferencia entre Sellos y Cierres. De hecho, todos ellos son llamados Mudrā-s solamente.


आदिनाथोदितं दिव्यमष्टैश्वर्यप्रदायकम्।
वल्लभं सर्वसिद्धानां दुर्लभं मरुतामपि॥८॥

Ādināthoditaṁ divyamaṣṭaiśvaryapradāyakam|
Vallabhaṁ sarvasiddhānāṁ durlabhaṁ marutāmapi||8||

Ha dicho (uditam) Ādinātha --el Señor Primordial, es decir, Śiva-- (ādi-nātha) (que este) divino (divyam) (grupo de diez Mudrā-s) otorga (pradāyakam) los ocho (aṣṭa) poderes sobrenaturales (aiśvarya). (Tal grupo) es querido (vallabham) por todos (sarva) los Siddha-s --los seres perfeccionados-- (siddhānām) (y) es difícil de alcanzar (durlabham) incluso para los Marut-s (marutām api)1||8||

1 Los Marut-s son los dioses de las tormentas. Sin embargo, se debe notar que el término "marut-s" puede ser tomado como sinónimo de "deva-s" (dioses en general). En definitiva, el significado final en la estrofa es que este grupo de diez Sellos es en verdad difícil pues incluso tan grandes deidades no pueden realizarlos perfectamente.


गोपनीयं प्रयत्नेन यथा रत्नकरण्डकम्।
कस्यचिन्नैव वक्तव्यं कुलस्त्रीसुरतं यथा॥९॥

Gopanīyaṁ prayatnena yathā ratnakaraṇḍakam|
Kasyacinnaiva vaktavyaṁ kulastrīsurataṁ yathā||9||

(Este grupo de diez Mudrā-s) debería ser preservado y protegido --mantenido en secreto-- (gopanīyam) diligentemente (prayatnena), exactamente como (yathā) (si fuese) una canasta --especialmente una hecha con bambú-- (karaṇḍakam) (llena de) joyas (ratna), (y) no se debe hablar sobre él (na eva vaktavyam) a nadie (kasyacid), así como (yathā) (uno no le cuenta a otros sobre sus) relacione(s) sexual(es) (suratam) con una mujer (strī) de buena familia (kula)||9||


 अथ महामुद्रा।
पादमूलेन वामेन योनिं सम्पीड्य दक्षिणम्।
प्रसारितं पदं कृत्वा कराभ्यां धारयेद्दृढम्॥१०॥

कण्ठे बन्धं समारोप्यं धारयेद्वायुमूर्ध्वतः।
यथा दण्डहतः सर्पो दण्डाकारः प्रजायते॥११॥

ऋज्वीभूता तथा शक्तिः कुण्डली सहसा भवेत्।
तदा सा मरणावस्था जायते द्विपुटाश्रया॥१२॥

ततः शनैः शनैरेव रेचयेन्नैव वेगतः।
इयं खलु महामुद्रा महासिद्धैः प्रदर्शिता॥१३॥

Atha mahāmudrā|
Pādamūlena vāmena yoniṁ sampīḍya dakṣiṇam|
Prasāritaṁ padaṁ kṛtvā karābhyāṁ dhārayeddṛḍham||10||

Kaṇṭhe bandhaṁ samāropyaṁ dhārayedvāyumūrdhvataḥ|
Yathā daṇḍahataḥ sarpo daṇḍākāraḥ prajāyate||11||

Ṛjvībhūtā tathā śaktiḥ kuṇḍalī sahasā bhavet|
Tadā sā maraṇāvasthā jāyate dvipuṭāśrayā||12||

Tataḥ śanaiḥ śanaireva recayennaiva vegataḥ|
Iyaṁ khalu mahāmudrā mahāsiddhaiḥ pradarśitā||13||1

Y ahora (atha) Mahāmudrā --el Gran Sello-- (mahā-mudrā):

Con el talón (pāda-mūlena) izquierdo (vāmena) presionando (sampīḍya) en la vagina --perineo, en el cuerpo masculino-- (yonim), (y) tras haber estirado (prasāritam... kṛtvā) la pierna --lit. "el pie"-- (padam) derecha (dakṣiṇam), (el Yogī) debería tomarse firmemente (dhārayet dṛḍham) con ambas manos (del pie extendido) (karābhyām). Habiendo cerrado (bandham samāropyam) la garganta (kaṇṭhe) --en suma, habiendo realizado Jālandharabandha--, (el Yogī) debería retener (dhārayet) el aire vital --contenido en la inhalación-- (vāyum) (y) dirigir(lo) (dhārayet)2 hacia arriba (ūrdhvataḥ) (a través de Suṣumnā mediante Mūlabandha --el cual se describirá pronto--). Del mismo modo en que (yathā) una serpiente (sarpaḥ) que es golpeada (hataḥ) con un palo (daṇḍa) toma (prajāyate) la forma (ākāraḥ) de un palo (daṇḍa), así (tathā) la Kuṇḍalinīśakti --el Poder llamado Kuṇḍalinī-- (śaktiḥ kuṇḍalī) se endereza (ṛjvī-bhūtā) enseguida (sahasā). Entonces (tadā) ocurre (jāyate) el estado (sā... avasthā) de muerte (maraṇa) relativo a (āśrayā) los dos (dvi) canales sutiles --Iḍā y Piṅgalā-- (puṭa) --es decir, estos dos canales se vuelven inertes pues ahora Kuṇḍalinī corre solamente por Suṣumnā--. Después de eso (tatas), (el Yogī) debería exhalar (recayet) muy gradualmente (śanaiḥ śanaiḥ eva), (y) no (na) rápida e impetuosamente (vegatas). Esta (iyam) Mahāmudrā --el Gran Sello-- (mahā-mudrā) ciertamente que ha sido mostrada --indicada-- (khalu... pradarśitā) por los grandes (mahā) Siddha-s --seres perfeccionados-- (siddhaiḥ)||10-13||

1 Algunas versiones de esta escritura ponen "la segunda línea de la estrofa 14" en lugar de "la segunda de la estrofa 13" y "la segunda línea de la estrofa 13" como "la primera de la estrofa 14". De esta manera, la estrofa 13 tiene dos líneas, en tanto que la estrofa 14 tres líneas. Además, la tercera línea de la estrofa 14 y la segunda de la 13 son idénticas según esas versiones, en definitiva, ambas estrofas terminan en "Mahāmudrāṁ ca tenaiva vadanti vibudhottamāḥ". No sé si esto es un mero error de impresión o una diferente lectura de la actual escritura, pero yo sigo el orden dado en la Jyotsnā (el comentario erudito de Brahmānanda sobre la Haṭhayogapradīpikā). De cualquier forma, incluso con todos esos cambios, el "corazón" de la enseñanza no se altera en absoluto.

2 La conjugación "dhārayet" significa tanto "él debería retener" como "él debería dirigir". El autor está usando los dos significados con sólo una aparición del término para así preservar la métrica. Nota que en Sánscrito "aire" y "aire vital" (energía vital) se escriben de igual manera: "vāyu". Por lo tanto, tuve que "disponer" la traducción de modo conveniente para mantener la coherencia y estructura en castellano así como también para poner en orden los significados adecuados.


महाक्लेशादयो दोषाः क्षीयन्ते मरणादयः।
महामुद्रां च तेनैव वदन्ति विबुधोत्तमाः॥१४॥

Mahākleśādayo doṣāḥ kṣīyante maraṇādayaḥ|
Mahāmudrāṁ ca tenaiva vadanti vibudhottamāḥ||14||

(Practicando Mahāmudrā) se destruyen (kṣīyante) los grandes (mahā) Kleśa-s o Aflicciones (kleśa) --ignorancia, egoísmo, apego, aversión y miedo a la muerte--, etc. (ādayaḥ) (conjuntamente con) las nocivas consecuencias (de los efectos producidos por tales Aflicciones, etc.) (doṣāḥ) --a saber, todo lo que deriva de pesar, engaño, etc., los cuales son los efectos de las Aflicciones y su progenie--, (al igual que) la muerte (maraṇa), etc. (ādayaḥ). Y (ca) por todas esas razones (tena eva), los mejores (uttamāḥ) entre los sabios (vibudha) llaman (a este Sello) (vadanti) Mahāmudrā --el Gran Sello-- (mahā-mudrām)||14||


चन्द्राङ्गे तु समभ्यस्य सूर्याङ्गे पुनरभ्यसेत्।
यावत्तुल्या भवेत्सङ्ख्या ततो मुद्रां विसर्जयेत्॥१५॥

Candrāṅge tu samabhyasya sūryāṅge punarabhyaset|
Yāvattulyā bhavetsaṅkhyā tato mudrāṁ visarjayet||15||

Tras practicar (el Gran Sello) (samabhyasya) sobre el lado (aṅge tu) de la luna (candra) --o sea, sobre el lado izquierdo--, (el Yogī) debería practicar (abhyaset) nuevamente (punar), (pero esta vez) sobre el lado (aṅge) del sol (sūrya) --es decir, sobre el lado derecho--. Tan pronto como (yāvat) el número (de rondas sobre cada lado) (saṅkhyā) se empareja (tulyā bhavet), entonces (tatas) debería liberar (visarjayet) el Sello (mudrām)||15||


न हि पथ्यमपथ्यं वा रसाः सर्वेऽपि नीरसाः।
अपि भुक्तं विषं घोरं पीयूषमपि जीर्यति॥१६॥

Na hi pathyamapathyaṁ vā rasāḥ sarve'pi nīrasāḥ|
Api bhuktaṁ viṣaṁ ghoraṁ pīyūṣamapi jīryati||16||

Porque (hi) (para el Yogī que practica el Gran Sello) no hay nada (na) saludable (pathyam) o (vā) insalubre (apathyam), él digiere (jīryati) todos (sarve) (los alimentos) dotados de sabor (rasāḥ) e incluso (api) los insípidos (nīrasāḥ). Asimismo (api), aun (api) (si) un terrible (ghoram) veneno (viṣam) es consumido (bhuktam) (por él, tal Yogī) digiere (eso) (jīryati) (como) néctar (pīyūṣam)||16||


क्षयकुष्ठगुदावर्तगुल्माजीर्णपुरोगमाः।
तस्य दोषाः क्षयं यान्ति महामुद्रां तु योऽभ्यसेत्॥१७॥

Kṣayakuṣṭhagudāvartagulmājīrṇapurogamāḥ|
Tasya doṣāḥ kṣayaṁ yānti mahāmudrāṁ tu yo'bhyaset||17||

Enfermedades basadas en un desequilibrio en los humores del cuerpo (doṣāḥ) (tales como) tisis (kṣaya), lepra (kuṣṭha), constipación (gudāvarta) (y) agrandamiento del bazo (gulma), (así como también) indigestión (ajīrṇa) (junto con otros desórdenes digestivos) precedidos (por agrandamiento del vientre, fiebre, etc.) (purogamāḥ)1... (bien, todas esas dolencias) son destruidas (kṣayam yānti) para el (tasya) que (yaḥ) practica (tu... abhyaset) el Gran Sello (mahā-mudrāṁ)||17||

1 Aquí, estoy siguiendo el comentario de Brahmānanda, es decir, la Jyotsnā, ¡al pie de la letra!


कथितेयं महामुद्रा महासिद्धिकरा नृणाम्।
गोपनीया प्रयत्नेन न देया यस्य कस्यचित्॥१८॥

Kathiteyaṁ mahāmudrā mahāsiddhikarā nṛṇām|
Gopanīyā prayatnena na deyā yasya kasyacit||18||

Se dice que (kathitā) este (iyam) Gran Sello (mahā-mudrā) produce (karā) grandes (mahā) poderes sobrenaturales (siddhi) para los hombres (nṛṇām). (Por consiguiente, tal Sello) debe ser mantenido en secreto (gopanīyā) cuidadosamente --con especial esfuerzo-- (prayatnena) (y) no (debe ser) (na) dado (deyā) a nadie --es decir, a nadie que no esté calificado para recibir Mahāmudrā-- (yasya kasyacid)1||18||

1 Esto es claramente confirmado por Brahmānanda en su Jyotsnā: "... yasya kasyacidyasya kasyāpyanadhikāriṇaḥ|...", en suma, "(el término) yasya kasyacit (en la estrofa significa) yasya kasyāpyanadhikāriṇaḥ, (o sea), a nadie (yasya kasya api) que no esté calificado (anadhikāriṇaḥ)...". Quise aclarar ese punto pues la mera traducción literal podría sugerir "a nadie en absoluto". Por supuesto, si el Gran Sello no debe serle dado a nadie en absoluto, entonces, ¿quién practicará Mahāmudrā?, jeje.


अथ महाबन्धः।
पार्ष्णिं वामस्य पादस्य योनिस्थाने नियोजयेत्।
वामोरूपरि संस्थाप्य दक्षिणं चरणं तथा॥१९॥

Atha mahābandhaḥ|
Pārṣṇiṁ vāmasya pādasya yonisthāne niyojayet|
Vāmorūpari saṁsthāpya dakṣiṇaṁ caraṇaṁ tathā||19||

Y ahora (atha) Mahābandha --el Gran Cierre-- (mahā-bandhaḥ):

(La Yoginī) debería poner (niyojayet) el talón (pārṣṇim) del pie (pādasya) izquierdo (vāmasya) en el área (sthāne) de la vagina --"perineo" en el cuerpo masculino-- (yoni)1, (luego) colocando (saṁsthāpya) el pie (caraṇam) derecho (dakṣiṇam) sobre (upari) el muslo (ūru) izquierdo (vāma... tathā)2||19||

1 A esto lo explica en detalle Brahmānanda en su célebre comentario. Mira: "Yonisthāne gudameḍhrayorantarāle...", en definitiva, "En el área (sthāne) de la vagina (yoni) --en el cuerpo femenino-- (y) en el espacio intermedio (antar-āle) entre recto (guda) (y) pene --meḍhra-- (meḍhrayoḥ) --en el cuerpo masculino--...".

2 La palabra "tathā" significa literalmente "así, de este modo, etc.", pero en este contexto actúa como un expletivo. En Sánscrito, un expletivo es una palabra que agrega sentido a una frase (generalmente "énfasis"), pero al mismo tiempo debe permanecer sin traducirse. Y puedo probar mi punto utilizando el comentario de Brahmānanda, a saber, la Jyotsnā. Él dice lo siguiente justo al final de sus comentarios sobre la estrofa 19 (de ahí el número en el fragmento de texto): "Tathāśabdaḥ pādapūraṇe||19||", es decir, "La palabra (śabdaḥ) tathā (en la estrofa) actúa como un pādapūraṇa o expletivo (pādapūraṇe)||19||". Por esa razón, no lo traduje separadamente.


पूरयित्वा ततो वायुं हृदये चिबुकं दृढम्।
निष्पीड्य वायुमाकुञ्च्य मनोमध्ये नियोजयेत्॥२०॥

Pūrayitvā tato vāyuṁ hṛdaye cibukaṁ dṛḍham|
Niṣpīḍya vāyumākuñcya manomadhye niyojayet||20||1

Posteriormente (tatas), tras inhalar (pūrayitvā) aire (vāyum), presionar (niṣpīḍya) firmemente (dṛḍham) el mentón (cibukam) contra el corazón --contra el pecho-- (nāḍi) (y) contraer (ākuñcya) el vāyu (vāyum), (la Yoginī) debería fijar (su atención) (niyojayet) en Suṣumnā (manas-madhye)2||20||

1 En otras versiones de la escritura, puede que te topes con la palabra "cubukaṁ" en vez de "cibukaṁ" en esta estrofa (p. ej. en la Jyotsnā, el famoso comentario, Brahmānanda escribe "cubukaṁ"). Esto es totalmente correcto, porque "mentón" es "cibuka", "cubuka" o incluso "chubuka" en Sánscrito. Así, no hay ningún error tipográfico en absoluto, sino un impresionante conocimiento del Sánscrito por parte del que escribió "cubuka" o "chubuka". ¡Cuidado aquí!, jeje. Generalmente, la palabra "cibuka" es más popular hoy en día y por eso es que estoy usándola.

2 Dejé sin traducir la palabra "vāyu" que aparece en la segunda línea de la estrofa por una buena razón. Aquí tienes el comentario entero de Brahmānanda sobre la presente estrofa. El comentarista analizará la estrofa, porción por porción:

Pūrayitveti| Tatastadanantaraṁ vāyuṁ pūrayitvā hṛdaye cubukaṁ dṛḍhaṁ niṣpīḍya gāḍhaṁ saṁsthāpya| Etena jālandharabandhaḥ proktaḥ| Yoniṁ gudameḍhrayorantarālamākuñcya| Anena mūlabandhaḥ sūcitaḥ| Sa tu jivhābandhena gatārthatvānna kartavyaḥ| Manaḥ svāntaṁ madhye madhyanāḍyāṁ niyojayetpravartayet||20||

Y ahora la traducción: (El autor de esta estrofa, o sea, Svātmārāma, dijo al principio:) "Pūrayitvā" (pūrayitvā iti). (La primera parte de la estrofa dice: "Pūrayitvā tato vāyuṁ hṛdaye cibukaṁ dṛḍham| Niṣpīḍya..." en otras palabras:) Posteriormente (tatas), (es decir,) inmediatamente después (anantaram) de eso (tad) --lee la estrofa anterior, por favor--, tras inhalar (pūrayitvā iti) aire (vāyum) (y) presionar (niṣpīḍya) firmemente (dṛḍham) el mentón (cubukam) contra el corazón --contra el pecho-- (hṛdaye), (en suma,) tras haber(lo) colocado (saṁsthāpya) apretadamente (gāḍham) (contra el pecho). Por medio de esto --o sea, de lo que se dijo en la primera parte de la estrofa-- (etena), se ha descripto (proktaḥ) el Cierre (bandhaḥ) (denominado) Jālandhara (jālandhara).

(La segunda parte de la estrofa dice: "... vāyumākuñcya...", en definitiva:) Contrayendo (ākuñcya) (el "vāyu", es decir,) la vagina (yonim) --en el cuerpo femenino-- (y) el (perineo o) espacio intermedio (antar-ālam) entre recto (guda) (y) pene --meḍhra-- (meḍhrayoḥ) --en el cuerpo masculino--. Mediante esto --mediante lo que se ha expresado-- (anena) el Cierre (bandhaḥ) (llamado) Mūla (mūla) ha sido indicado (sūcitā).

(Y ahora una importante aclaración por parte de Brahmānanda:) Pero (tu) ese (Mūlabandha) (saḥ) no debe ser realizado (na kartavyaḥ) (junto) con el Cierre de la Lengua --Jihvābandha o el acto de apretar bien los dientes mientras se los empuja con la lengua-- (jihvābandhena) porque (hacer eso) es disparatado (gata-arthatvāt).

(La tercera parte de la estrofa especifica: "... manomadhye niyojayet||20||...", es decir: La Yoginī) debería fijar (su atención) (niyojayet), (o) hacer que (su atención) proceda (pravartayet) hacia "madhya" (madhye), (hacia) el canal sutil (nāḍyāṁ) medio --Suṣumnā-- (madhya) (que es la fuente de) la mente (manas) (o) corazón (svāntam) --a la mente se la identifica muy a menudo con el corazón, pues éste es el sitio donde la mente descansa al final--||20||.

Para más información sobre Suṣumnā lee mi primera nota bajo la estrofa 3.

De esta manera, el término "vāyu" significa tanto "aire" como "vagina/perineo". Algunos autores traducen "manomadhye" como "en el centro del entrecejo", a saber, en el Ājñācakra. De todos modos, sigo la interpretación de Brahmānanda en esta estrofa.


 धारयित्वा यथाशक्ति रेचयेदनिलं शनैः।
सव्याङ्गे तु समभ्यस्य दक्षाङ्गे पुनरभ्यसेत्॥२१॥

Dhārayitvā yathāśakti recayedanilaṁ śanaiḥ|
Savyāṅge tu samabhyasya dakṣāṅge punarabhyaset||21||

Después de contener (la respiración) (dhāryitvā) de acuerdo con su capacidad (yathā-śakti), (esa Yoginī) debería exhalar (recayet) el aire (anilam) poco a poco (śanaiḥ). Así como practicó (samabhyasya) sobre el lado (aṅge tu) izquierdo (savya), (la Yoginī) debería practicar (abhyaset) nuevamente (punar) sobre el lado (aṅge) derecho (dakṣa)||21||


मतमत्र तु केषाञ्चित्कण्ठबन्धं विवर्जयेत्।
राजदन्तस्थजिह्वायां बन्धः शस्तो भवेदिति॥२२॥

Matamatra tu keṣāñcitkaṇṭhabandhaṁ vivarjayet|
Rājadantasthajihvāyāṁ bandhaḥ śasto bhavediti||22||

Sin embargo (tu), (es) la opinión (matam) de algunos (autores) (keṣāñcid) con respecto a esto (atra) que el Cierre (bandham) de la Garganta (kaṇṭha) --Jālandharabandha-- debería ser excluido totalmente (vivarjayet). (Dicen que:) "Se (bhavet) recomienda (śastaḥ) que el Cierre (bandhaḥ) (sea realizado) con la lengua (jihvāyām) ubicada (stha) contra los dientes incisivos (rāja-danta... iti)" --en suma, están recomendando el Cierre de la Lengua (Jihvābandha o acto de apretar bien los dientes mientras se los empuja con la lengua) en vez de Jālandharabandha... pero según Brahmānanda (ver nota 2 bajo la estrofa 20), el realizar el Cierre de la Lengua no tiene sentido en este contexto--||22||


अयं तु सर्वनाडीनामूर्ध्वं गतिनिरोधकः।
अयं खलु महाबन्धो महासिद्धिप्रदायकः॥२३॥

Ayaṁ tu sarvanāḍīnāmūrdhvaṁ gatinirodhakaḥ|
Ayaṁ khalu mahābandho mahāsiddhipradāyakaḥ||23||

Este (Cierre) (ayam) en verdad (tu) detiene (nirodhaka) el movimiento o flujo (gati) ascendente (ūrdhvam) (de la energía) en todos (sarva) los canales sutiles (nāḍīnām). Este (ayam) Gran (mahā) Cierre (bandhaḥ) ciertamente (khalu) otorga (pradāyakaḥ) grandes (mahā) poderes sobrenaturales (siddhi)||23||


कालपाशमहाबन्धविमोचनविचक्षणः।
त्रिवेणीसङ्गमं धत्ते केदारं प्रापयेन्मनः॥२४॥

Kālapāśamahābandhavimocanavicakṣaṇaḥ|
Triveṇīsaṅgamaṁ dhatte kedāraṁ prāpayenmanaḥ||24||

(El Gran Cierre) es diestro (vicakṣaṇaḥ) en lo referente a liberar(lo a uno) (vimocana) de la gran (mahā) esclavitud (bandha) (generada) por el lazo corredizo (pāśa) de la muerte (kāla), lleva a cabo (dhatte) la unión (saṅgamam) de los tres canales sutiles en el Ājñācakra --es decir, Iḍā, Piṅgalā y Suṣumnā-- (triveṇī) (para que) la mente (manas) alcance (prāpayet) a Kedāra (kedāram)1||24||

1 Brahmānanda en su Jyotsnā explica el doble significado de la palabra Kedāra en este contexto: "Kedāraṁ bhruvormadhye śivasthānaṁ kedāraśabdavācyam|", o sea, "(Se puede explicar de esta manera a la palabra kedāram en la estrofa:) El asiento/morada o estado (sthānam) de Śiva (śiva) en el espacio entre (madhye) las cejas (bhruvoḥ) debe ser expresado (vācyam) mediante el término (śabda) Kedāra (kedāra)". En otras palabras, Kedāra es tanto el asiento/morada del Ser Supremo en el Ājñācakra como Su estado. El Gran Cierre hace que la mente alcance esa morada y en consecuencia el correspondiente estado de conciencia (el estado de Śiva).


रूपलावण्यसम्पन्ना यथा स्त्री पुरुषं विना।
महामुद्रामहाबन्धौ निष्फलौ वेधवर्जितौ॥२५॥

Rūpalāvaṇyasampannā yathā strī puruṣaṁ vinā|
Mahāmudrāmahābandhau niṣphalau vedhavarjitau||25||

Así como (yathā) una mujer (strī), dotada (sampannā) de belleza (rūpa) (y) especial esplendor (lāvaṇya)1, (no da ningún fruto --hijos--)2 sin (vinā) un hombre --un marido-- (puruṣam)3, (así, tanto) el Gran Sello (mahā-mudrā) (como) el Gran Cierre --Mahābandha-- (mahā-bandhau) son infructíferos (niṣphalau) sin (varjitau) el Gran Sello Penetrador --Mahāvedhamudrā-- (vedha)||25||

1 La frase "Rūpalāvaṇyasampannā" puede ser traducida "sencillamente" como: "Dotada (sampannā) de belleza (lāvaṇya) (con respecto a su) forma (rūpa)". De cualquier modo, sigo la interpretación de Brahmānanda: "Rūpaṁ saundaryaṁ cakṣuḥpriyo guṇo lāvaṇyaṁ kāntiviśeṣaḥ|", es decir, "(El término) rūpa (rūpam) (quiere decir) belleza (saundaryam) (o) el atributo (guṇaḥ) (de lucir) agradable (priyaḥ) para los ojos (cakṣuḥ), (en tanto que la palabra) lāvaṇya (lāvaṇyam) (significa) especial (viśeṣaḥ) esplendor (kānti)". El comentarista continúa describiendo el significado de "lāvaṇya" en detalle, pero la traducción "especial esplendor" es más que suficiente aquí.

2 Existen dos tipos de mujeres, hablando de forma general: "aphala-s" y "muktāphala-s", las primeras son estériles (no pueden dar frutos --phala-s-- o hijos), mientras que las segundas están libres (mukta) de esa condición (en suma, pueden dar frutos o hijos). El autor está hablando de mujeres que son "muktāphala-s", por supuesto.

3 Esto es confirmado por Brahmānanda en su Jyotsnā: "... puruṣaṁ bhartāraṁ vinā...", o sea, "... sin (vinā) un hombre (puruṣam), (a saber, sin) un marido (bhartāram)...".


अथ महावेधः।
महाबन्धस्थितो योगी कृत्वा पूरकमेकधीः।
वायूनां गतिमावृत्य निभृतं कण्ठमुद्रया॥२६॥

समहस्तयुगो भूमौ स्फिचौ सन्ताडयेच्छनैः।
पुटद्वयमतिक्रम्य वायुः स्फुरति मध्यगः॥२७॥

सोमसूर्याग्निसम्बन्धो जायते चामृताय वै।
मृतावस्था समुत्पन्ना ततो वायुं विरेचयेत्॥२८॥

Atha mahāvedhaḥ|
Mahābandhasthito yogī kṛtvā pūrakamekadhīḥ|
Vāyūnāṁ gatimāvṛtya nibhṛtaṁ kaṇṭhamudrayā||26||

Samahastayugo bhūmau sphicau santāḍayecchanaiḥ|
Puṭadvayamatikramya vāyuḥ sphurati madhyagaḥ||27||

Somasūryāgnisambandho jāyate cāmṛtāya vai|
Mṛtāvasthā samutpannā tato vāyuṁ virecayet||28||

Y ahora (atha) Mahāvedhamudrā --el Gran Sello Penetrador-- (mahā-vedhaḥ):

El Yogī (yogī) que está en la posición (sthitaḥ) del Gran Cierre (mahā-bandha), habiendo inhalado (kṛtvā pūrakam) con (su) mente concentrada (ekadhīḥ) (y,) mediante el Sello (mudrayā) de la Garganta (kaṇṭha) --mediante Jālandharabandha--, habiendo restringido (āvṛtya) el movimiento o flujo (gatim) de los aires vitales (vāyūnām) de modo que se aquiete --es decir, que se aquiete tal movimiento o flujo-- (nibhṛtam), (debería colocar) las dos (yugaḥ) manos (hasta) paralelamente (sama) sobre el suelo (bhūmau) (y) golpear (santāḍayet) gentilmente (śanaiḥ) (sus) glúteos (sphicau) (contra el piso. De este modo,) el aire vital (vāyuḥ), omitiendo (atikramya) los dos (dvayam) canales sutiles --Iḍā y Piṅgalā-- (puṭa), vibra (sphurati) (y) se dirige (gaḥ) a través del (canal sutil) medio --Suṣumnā-- (madhya). Y (ca) (como resultado,) se produce (jāyate) la unión (sambandhaḥ) de luna --Iḍā-- (soma), sol --Piṅgalā-- (sūrya) (y) fuego --Suṣumnā-- (agni), (para que ese Yogī alcance) verdaderamente (vai) el Néctar de la Inmortalidad --es decir, la Liberación-- (amṛtāya). (Entonces) emerge (samutpannā) un estado (avasthā) similar a la muerte (mṛta)1. Después de eso (tatas), (tal Yogī) debería exhalar (virecayet) el aire (vāyum)||26-28||

1 La causa de este estado similar a la muerte se explica en la Jyotsnā: "Iḍāpiṅgalayoḥ prāṇasañcārābhāvāt|", en suma, "Debido a la ausencia (abhāvāt) de flujo o movimiento (sañcāra) de energía vital (prāṇa) a través de Iḍā y Piṅgalā (iḍā-piṅgalayoḥ)".


महावेधोऽयमभ्यासान्महासिद्धिप्रदायकः।
वलीपलितवेपघ्नः सेव्यते साधकोत्तमैः॥२९॥

Mahāvedho'yamabhyāsānmahāsiddhipradāyakaḥ|
Valīpalitavepaghnaḥ sevyate sādhakottamaiḥ||29||

Este (ayam) Gran (mahā) (Cierre) Penetrador (vedhaḥ), cuando se lo practica (abhyāsāt), concede (pradāyakaḥ) grandes (mahā) poderes sobrenaturales (siddhi). Elimina (ghnaḥ) arrugas (valī), canas (palita) (y) temblor (debido a la vejez) (vepa). Es practicado (sevyate) por los mejores (uttamaiḥ) de los practicantes (sādhaka), (valga la redundancia)||29||


एतत्त्रयं महागुह्यं जरामृत्युविनाशनम्।
वह्निवृद्धिकरं चैव ह्यणिमादिगुणप्रदम्॥३०॥

Etattrayaṁ mahāguhyaṁ jarāmṛtyuvināśanam|
Vahnivṛddhikaraṁ caiva hyaṇimādiguṇapradam||30||

Esta (etad) tríada --Mahāmudrā, Mahābandha y Mahāvedhamudrā-- (trayam) (es) el gran (mahā) secreto (guhyam) porque (hi) destruye totalmente (vināśanam) vejez (jarā) (y) muerte (mṛtyu), incrementa (vṛddhi-karam) el fuego (digestivo) (vahni) y (ca) por cierto (eva) que confiere (pradam) las cualidades o atributos (guṇa) de Aṇimā --el poder sobrenatural de volverse tan pequeño como un átomo-- (aṇimā), etc. (ādi)||30||


 अष्टधा क्रियते चैव यामे यामे दिने दिने।
पुण्यसम्भारसन्धायि पापौघभिदुरं सदा।
सम्यक्शिक्षावतामेवं स्वल्पं प्रथमसाधनम्॥३१॥

Aṣṭadhā kriyate caiva yāme yāme dine dine|
Puṇyasambhārasandhāyi pāpaughabhiduraṁ sadā|
Samyakśikṣāvatāmevaṁ svalpaṁ prathamasādhanam||31||

(Esa tríada) se hace (kriyate ca eva) diariamente (dine dine) ocho veces (en total) (aṣṭadhā), en cada yāma --un período de tres horas-- (yāme yāme). (Tal tríada) produce (sandhāyi) una multitud (sambhāra) de virtudes y actos meritorios (puṇya), (y) siempre (sadā) destruye (bhiduram) multitudes (ogha) de pecados (pāpa). De esta manera (evam), para los que están plenamente (samyak) instruidos (śikṣāvatām) la práctica (sādhanam) inicial (prathama) debe ser (realizada) poco a poco (svalpam)||31||


अथ खेचरी।
कपालकुहरे जिह्वा प्रविष्टा विपरीतगा।
भ्रुवोरन्तर्गता दृष्टिर्मुद्रा भवति खेचरी॥३२॥

Atha khecarī|
Kapālakuhare jihvā praviṣṭā viparītagā|
Bhruvorantargatā dṛṣṭirmudrā bhavati khecarī||32||

Y ahora (atha) Khecarīmudrā --el Sello Que Se Mueve En Kha o El Espacio De La Conciencia Localizado En El Entrecejo-- (khe-carī):

Khecarī (khecarī) es (bhavati) el Sello (mudrā) (en el cual) la lengua (jihvā) va (gā) hacia atrás (viparīta) (hasta que) ingresa (praviṣṭā) en la cavidad (kuhare) del cráneo (kapāla) (y) la vista (dṛṣṭiḥ) se enfoca (gatā) en el entrecejo (bhruvoḥ antar)||32||


छेदनचालनदोहैः कलां क्रमेणाथ वर्धयेत्तावत्।
सा यावद्भ्रूमध्यं स्पृशति तदा खेचरीसिद्धिः॥३३॥

Chedanacālanadohaiḥ kalāṁ krameṇātha vardhayettāvat|
Sā yāvadbhrūmadhyaṁ spṛśati tadā khecarīsiddhiḥ||33||

Tras ejercitar (cālana), ordeñar --frotar y estirar-- (dohaiḥ) (y) cercenar (chedana) la lengua --es decir, cortar la parte inferior de ella conocida como frenillo-- (kalām)1 paso a paso (krameṇa), ahora (atha) ella (sā) debería ser alargada (vardhayet) por el tiempo necesario (tāvat) hasta que (yāvat) (la lengua) toque (spṛśati) el espacio entre las cejas (bhrū-madhyam). Entonces (tadā) (el Yogī) alcanza perfección (siddhiḥ) en Khecarīmudrā (khecarī)||33||

1 Brahmānanda en la Jyotsnā identifica a "kalā" con "jihvā" (lengua). Estoy siguiendo su punto de vista en mi traducción. Por supuesto, no puedes cortar tu lengua o no realizarás ninguna Khecarīmudrā, jeje. Así, como "kalā" generalmente significa "parte", agregué "cortar la parte inferior de ella conocida como frenillo" para completar el sentido de la oración.


स्नुहीपत्रनिभं शस्त्रं सुतीक्ष्णं स्निग्धनिर्मलम्।
समादाय ततस्तेन रोममात्रं समुच्छिनेत्॥३४॥

Snuhīpatranibhaṁ śastraṁ sutīkṣṇaṁ snigdhanirmalam|
Samādāya tatastena romamātraṁ samucchinet||34||

Después de tomar (samādāya) un cuchillo (śastram) que sea limpio (nirmalam), suave --o sea, lubricado-- (snigdha) (y) tan (su) filoso (tīkṣṇam) como (nibham) una hoja de tártago (snuhī-patra), (el Yogī) debería entonces cortar (tatas... samucchinet) (el frenillo o membrana debajo de la lengua) con ese (cuchillo) (tena) hasta la medida de un vello (roma-mātram)||34||


ततः सैन्धवपथ्याभ्यां चूर्णिताभ्यां प्रघर्षयेत्।
पुनः सप्तदिने प्राप्ते रोममात्रं समुच्छिनेत्॥३५॥

Tataḥ saindhavapathyābhyāṁ cūrṇitābhyāṁ pragharṣayet|
Punaḥ saptadine prāpte romamātraṁ samucchinet||35||

Después de eso --después de cercenar el frenillo-- (tatas), (él) debería frotar (pragharṣayet) (la región cortada, o sea, el frenillo de la lengua,) con sal gema --también llamada sal de piedra o de compás-- (saindhava) (y) cúrcuma --pathya-- (pathyābhyām), ambas en polvo (cūrṇitābhyām). Y nuevamente (punar), tras siete días (saptadine prāpte), (tal Yogī) debería cortar (el frenillo) (samucchinet) hasta la medida de un vello (roma-mātram)||35||


एवं क्रमेण षण्मासं नित्यं युक्तः समाचरेत्।
षण्मासाद्रसनामूलसिराबन्धः प्रणश्यति॥३६॥

Evaṁ krameṇa ṣaṇmāsaṁ nityaṁ yuktaḥ samācaret|
Ṣaṇmāsādrasanāmūlasirābandhaḥ praṇaśyati||36||

De esta forma (evam), el aspirante (yuktaḥ) debería practicar (samācaret) paso a paso (krameṇa) (pero) constantemente (nityam) por seis (ṣaṭ) meses (māsam). Tras (esos) seis meses (ṣaṭ-māsāt), el frenillo (sirābandhaḥ) (ubicado) en la raíz (mūla) de la lengua (rasanā) desaparece (praṇaśyati)||36||


कलां पराङ्मुखी कृत्वा त्रिपथे परियोजयेत्।
सा भवेत्खेचरी मुद्रा व्योमचक्रं तदुच्यते॥३७॥

Kalāṁ parāṅmukhī kṛtvā tripathe pariyojayet|
Sā bhavetkhecarī mudrā vyomacakraṁ taducyate||37||

Tras llevar la lengua hacia atrás (kalāṁ parāṅmukhī kṛtvā)1, (el Yogī) debería insertar(la) (pariyojayet) en el lugar --la cavidad-- donde los tres pasajes --Iḍā, Piṅgalā y Suṣumnā-- convergen (tri-pathe). Ésta (sā) es (bhavet) la Khecarīmudrā (khecarī mudrā), a la cual (también) se denomina (tad ucyate) el centro del éter (vyoma-cakram)||37||

1 Lee nota 1 bajo la estrofa 33.


रसनामूर्ध्वगां कृत्वा क्षणार्धमपि तिष्ठति।
विषैर्विमुच्यते योगी व्याधिमृत्युजरादिभिः॥३८॥

Rasanāmūrdhvagāṁ kṛtvā kṣaṇārdhamapi tiṣṭhati|
Viṣairvimucyate yogī vyādhimṛtyujarādibhiḥ||38||

Tras hacer (kṛtvā) (que su) lengua (rasanām) vaya (gām) hacia arriba (ūrdhva), el Yogī (yogī) que permanece (tiṣṭhati) (en esa posición) por incluso (api) veinticuatro minutos (kṣaṇa-ardham)1 se libra (vimucyate) de venenos (viṣaiḥ), enfermedades (vyādhi), muerte (mṛtyu), vejez (jarā), etc. (ādibhiḥ)||38||

1 Esto es claramente dilucidado por Brahmānanda en su Jyotsnā: "... kṣaṇārdhaṁ kṣaṇasya muhūrtasya ardhaṁ kṣaṇārdhaṁ ghaṭikāmātram...", en suma, "... (la expresión) kṣaṇārdham (en la estrofa) (kṣaṇa-ardham) (significa) medio (ardham) muhūrta --la 30va parte de un día, o sea, un período de 48 minutos-- (muhūrtasya), (en otras palabras,) kṣaṇārdham (kṣaṇārdham) equivale (mātram) a un ghaṭikā --24 minutos-- (ghaṭikā)...".


न रोगो मरणं तन्द्रा न निद्रा न क्षुधा तृषा।
न च मूर्च्छा भवेत्तस्य यो मुद्रां वेत्ति खेचरीम्॥३९॥

Na rogo maraṇaṁ tandrā na nidrā na kṣudhā tṛṣā|
Na ca mūrcchā bhavettasya yo mudrāṁ vetti khecarīm||39||

Para ese (Yogī) (tasya) que (yaḥ) conoce (vetti) Khecarīmudrā (mudrām... khecarīm) no hay (na... bhavet) enfermedad (rogaḥ), muerte (maraṇam), lasitud (tandrā), ni (na... na) sueño (nidrā), hambre (kṣudhā), sed (tṛṣā), ni (na ca) estupefacción mental (mūrcchā)||39||


पीड्यते न स रोगेण लिप्यते न च कर्मणा।
बाध्यते न स कालेन यो मुद्रां वेत्ति खेचरीम्॥४०॥

Pīḍyate na sa rogeṇa lipyate na ca karmaṇā|
Bādhyate na sa kālena yo mudrāṁ vetti khecarīm||40||

El (saḥ... saḥ) que (yaḥ) conoce (vetti) Khecarīmudrā (mudrām... khecarīm) no es (na) afligido (pīḍyate) por enfermedad (rogeṇa) ni (na ca) contaminado (lipyate) por la ley de causa y efecto --ley kármica-- (karmaṇā) ni (na) atado (bādhyate) por el Tiempo --es decir, la muerte-- (kālena)||40||


 चित्तं चरति खे यस्माज्जिह्वा चरति खे गता।
तेनैषा खेचरी नाम मुद्रा सिद्धैर्निरूपिता॥४१॥

Cittaṁ carati khe yasmājjihvā carati khe gatā|
Tenaiṣā khecarī nāma mudrā siddhairnirūpitā||41||

La mente (cittam) se mueve (carati) en Kha --el espacio de la Conciencia localizado en la región entre las cejas-- (khe) pues (yasmāt) la lengua (jihvā) está (ahora) situada (gatā) en Kha (khe) (y) se mueve (allí) (carati). Por esa razón (tena), este (eṣā) Sello (mudrā) ha sido definido (nirūpitā) con el nombre (nāma) de Khecarī --La Que Se Mueve En Kha-- (khecarī) por los seres perfeccionados (siddhaiḥ)||41||


खेचर्या मुद्रितं येन विवरं लम्बिकोर्ध्वतः।
न तस्य क्षरते बिन्दुः कामिन्या आश्लेषितस्य च॥४२॥

Khecaryā mudritaṁ yena vivaraṁ lambikordhvataḥ|
Na tasya kṣarate binduḥ kāminyā āśleṣitasya ca||42||1

La cavidad (vivaram) en la porción superior (ūrdhvataḥ) de (su) paladar blando (lambikā) ha sido sellada (mudritam) por ese (Yogī) (yena) a través de Khecarīmudrā (khecaryā). (Como consecuencia de ello,) Bindu o semen (binduḥ) no (na) fluye (hacia afuera) (kṣarate) en él (tasya) aun (ca)2 (si) es abrazado (āśleṣitasya) por una afectuosa y joven mujer (kāminyāḥ)||42||

1 La porción: "kāminyā āśleṣitasya" proviene de "kāminyāḥ āśleṣitasya". Cuando tienes esta clase de combinación, generalmente sigues la 9na Regla del Sandhi de Visarga, omitiendo el Visarga (ḥ): "kāminyā āśleṣitasya" (como en la presente estrofa) o agregando "y" y uniendo las dos palabras: "kāminyāyāśleṣitasya". Pero existe otra posibilidad: omitir el Visarga en la primera palabra y la "ā" inicial de la segunda palabra, y reemplazar todo eso con un doble apóstrofe, de esta manera: "kāminyā''śleṣitasya". Esto se ve a veces en algunas escrituras. Es totalmente válido, por supuesto.

2 Aunque la partícula "ca" significa generalmente "y", en este contexto quiere decir "aun" según Brahmānanda en su Jyotsnā: "Caśabdo'pyarthe|", en definitiva, "La palabra (śabdaḥ) ca (ca) significa (arthe) ápi --aun, incluso, inclusive-- (api)".


चलितोऽपि यदा बिन्दुः सम्प्राप्तो योनिमण्डलम्।
व्रजत्यूर्ध्वं हृतः शक्त्या निबद्धो योनिमुद्रया॥४३॥

Calito'pi yadā binduḥ samprāpto yonimaṇḍalam|
Vrajatyūrdhvaṁ hṛtaḥ śaktyā nibaddho yonimudrayā||43||

Inclusive (api) cuando (yadā) el Bindu o semen (binduḥ) se mueve (calitaḥ) (y) llega (samprāptaḥ) a la esfera (maṇḍalam) de yoni o vagina (yoni), es plenamente controlado (nibaddhaḥ) mediante la Yonimudrā (yoni-mudrayā) a través de un poder (de atracción o succión) (śaktyāḥ). (Entonces, el Bindu así) capturado (hṛtaḥ) se dirige (vrajati) hacia arriba (ūrdhvam)1||43||

1 Muy bien, el tema es complejo. De ahí que traduzca ahora todo el comentario de Brahmānanda sobre esta estrofa:

Calita iti| Calito'pi skhalito'pi binduryadā yasmin kāle yonimaṇḍalaṁ yonisthānaṁ samprāptaḥ saṅgatastadaiva yonimudrayā meḍhrākuñcanarūpayā| Etena vajrolī mudrā sūcitā| Nibaddho nitarāṁ baddhaḥ śaktyā''karṣaṇaśaktyā hṛtaḥ prakṛṣṭa ūrdhvaṁ vrajati| Suṣumnāmārgeṇa bindusthānaṁ gacchati||43||

(El autor de esta estrofa, es decir Svātmārāma, dice al comienzo:) "Calitaḥ" (calitaḥ iti). (Ahora, el comentario:) Incluso (api... api) cuando (yadā), (en otras palabras, incluso) en ese (tasmin) momento (kāle) (en el que) el Bindu o semen (binduḥ) se mueve (calitaḥ) (o) cae (skhalitaḥ) (y de esta forma) llega (samprāptaḥ) o se encuentra (saṅgataḥ) con la esfera (maṇḍalam) (o) lugar (sthānam) de yoni o vagina (yoni... yoni), entonces (tadā eva) mediante la Yonimudrā (yoni-mudrayā) que consiste (rūpayā) en contraer (ākuñcana) el pene (meḍhra) —con esta (declaración) (etena) se insinúa (sūcitā) Vajrolīmudrā --la cual se explicará más adelante-- (vajrolī mudrā)—, (el Bindu o semen) es nibaddha (nibaddhaḥ) (o) totalmente (nitarām) controlado (baddhaḥ) a través de śakti (śaktyāḥ) (o) un poder (śaktyāḥ) de atracción (o succión) (ākarṣaṇa). (Cuando el Bindu es así) capturado (hṛtaḥ) (o) arrastrado (prakṛṣṭaḥ), se dirige (vrajati) hacia arriba (ūrdhvam). (En suma,) va (gacchati) hacia la morada (sthānam) de Bindu (bindu) --es decir, hacia el centro llamado Binduvisarga-- por el sendero (mārgeṇa) de la Suṣumnā (suṣumnā)||43||

En otras palabras, aun si el Yogī derramase Bindu o semen en una vagina, es capaz de chuparlo de nuevo mediante una contracción de su pene. Cuando el semen es así capturado o arrastrado, va hacia arriba hasta que alcanza la morada de Bindu denominada Binduvisarga a través del canal sutil llamado Suṣumnā. Por supuesto, no es el semen físico lo que viaje por la Suṣumnā sino la energía contenida en él. Éste es el sentido.


ऊर्ध्वजिह्वः स्थिरो भूत्वा सोमपानं करोति यः।
मासार्धेन न सन्देहो मृत्युं जयति योगवित्॥४४॥

Ūrdhvajihvaḥ sthiro bhūtvā somapānaṁ karoti yaḥ|
Māsārdhena na sandeho mṛtyuṁ jayati yogavit||44||

El conocedor (vit) del Yoga (yoga) que (yaḥ) bebe el jugo de la luna (soma-pānaṁ karoti)1, después que su acto de mantener la lengua hacia arriba (ūrdhva-jihvaḥ) se ha vuelto firme (sthiraḥ bhūtvā) --o sea, después que la Khecarīmudrā se ha vuelto firme en él--, conquista (jayati) la muerte (mṛtyum) en la mitad (ardhena) de un mes (māsa), (de ello) no hay (na) duda (sandehaḥ)||44||

1 El jugo de la luna es un néctar que fluye desde Binduvisarga hasta Lalanā (un centro localizado en el área donde se inserta la lengua cuando uno practica Khecarīmudrā). Desde Lalanā, el Yogī en Khecarīmudrā puede saborear ese fluido nectáreo y consecuentemente vive en Bienaventuranza.


नित्यं सोमकलापूर्णं शरीरं यस्य योगिनः।
तक्षकेणापि दष्टस्य विषं तस्य न सर्पति॥४५॥

Nityaṁ somakalāpūrṇaṁ śarīraṁ yasya yoginaḥ|
Takṣakeṇāpi daṣṭasya viṣaṁ tasya na sarpati||45||

El cuerpo (śarīram) de ese (yasya) Yogī (yogī) (está) siempre (nityam) lleno (pūrṇam) del néctar (kalā) de la luna (soma)1. Aun si (api) fuese mordido (daṣṭasya) por Takṣaka (tatkṣakeṇa)2, el veneno (viṣam) no (na) se metería (sarpati) en él (tasya)||45||

1 Aquí, el comentario de Brahmānanda, la Jyotsnā, especifica que kalā es amṛta o néctar en este contexto. Somakalā es sinónimo de "somapāna" (el jugo de la luna). Para ser más específico, kalā es realmente un dígito de la luna (1/16), pero este tópico es demasiado complejo para una meta nota explicativa. Así, el considerar a kalā como néctar en este contexto es más que suficiente.

2 Lee la nota 1 debajo de la primera estrofa.


इन्धनानि यथा वह्निस्तैलवर्त्तिं च दीपकः।
तथा सोमकलापूर्णं देही देहं न मुञ्चति॥४६॥

Indhanāni yathā vahnistailavarttiṁ ca dīpakaḥ|
Tathā somakalāpūrṇaṁ dehī dehaṁ na muñcati||46||

Así como (yathā) el fuego (vahniḥ) que enciende (dīpakaḥ) los combustibles --tales como madera, etc.-- (indhanāni) y también (ca) una lámpara de aceite (taila-varttim) (no los abandona a todos ellos), de igual modo (tathā) el dehī --el ser viviente dotado de un cuerpo-- (dehī) no (na) abandona (muñcati) a (su) cuerpo (deham) lleno (pūrṇam) del néctar (kalā) de la luna (soma)||46||


गोमांसं भक्षयेन्नित्यं पिबेदमरवारुणीम्।
कुलीनं तमहं मन्य इतरे कुलघातकाः॥४७॥

Gomāṁsaṁ bhakṣayennityaṁ pibedamaravāruṇīm|
Kulīnaṁ tamahaṁ manya itare kulaghātakāḥ||47||1

Si (alguien) tragase (bhakṣayet) (su) lengua (go-māṁsam)2 constantemente (nityam) (y como resultado) bebiese (pibet) el licor (vāruṇīm) inmortal (amara)3, yo (aham) considero (manye) a esa (persona) (tam) como de buena familia (kulīnam). Los otros --los que no tragan sus lenguas constantemente y no beben el licor inmortal, o sea, los que no son Yogī-s-- (itare) (son) destructores (ghātakāḥ) de buenas familias (kula)||47||

1 En otras versiones de esta escritura, podrías encontrar la segunda línea escrita así: "Kulīnaṁ tamahaṁ manye cetare kulaghātakāḥ||47||". En este caso, la partícula "ca" actuaría como disyuntiva: "... pero (ca) los otros (itare)...". En mi traducción, me adhiero fielmente a la versión de la Jyotsnā: "Kulīnaṁ tamahaṁ manya itare kulaghātakāḥ||47||" ("manye" se transforma en "manya" por que es seguido por "i" según la 7ma Regla Primaria del Sandhi de Vocales).

2 Este término, o sea "go-māṁsa", se utiliza técnicamente para designar la "lengua", pero literalmente quiere decir: "carne (māṁsa) de vaca (go)". Por supuesto, el significado literal es disparatado en este contexto, ¿verdad? De todas formas, este significado literal será usado en la siguiente estrofa. No obstante, siempre recuerda que el autor se está refiriendo a la lengua y no a carne de una vaca verdadera.

3 El "licor inmortal" o "amaravāruṇī" es aquí sinónimo de "somakalā" (el néctar de la luna) y "somapāna" (el jugo de la luna) mencionados en las estrofas anteriores.


गोशब्देनोदिता जिह्वा तत्प्रवेशो हि तालुनि।
गोमांसभक्षणं तत्तु महापातकनाशनम्॥४८॥

Gośabdenoditā jihvā tatpraveśo hi tāluni|
Gomāṁsabhakṣaṇaṁ tattu mahāpātakanāśanam||48||

Con la palabra (śabdena) "go" (go) se indica (uditā) la lengua (jihvā) porque (hi) su --o sea, de la lengua-- (tad) penetración (praveśaḥ) en la (cavidad superior adyacente al) paladar (tāluni)1 (es) el acto de comer (bhakṣaṇam) la carne de la vaca (go-māṁsa) --la lengua--. Ese (acto) (tad) por cierto que (tu) destruye (nāśanam) grandes (mahā) pecados (pātaka)||48||

1 A esto se lo explica en la Jyotsnā: "... Tālusamīpordhvavivare tasyā jihvāyāḥ praveśo...", o "... La penetración (praveśaḥ) de esa (tasyāḥ) lengua (jihvāyāḥ) en la cavidad (vivare) superior (ūrdhva) adyacente (samīpa) al paladar (tālu)...".


जिह्वाप्रवेशसम्भूतवह्निनोत्पादितः खलु।
चन्द्रात्स्रवति यः सारः सा स्यादमरवारुणी॥४९॥

Jihvāpraveśasambhūtavahninotpāditaḥ khalu|
Candrātsravati yaḥ sāraḥ sā syādamaravāruṇī||49||

Por medio del fuego (vahninā) que procede (sambhūta) de la penetración (praveśa) de la lengua (jihvā), verdaderamente (khalu) se produce (utpāditaḥ) la quintaesencia (o néctar) (sāraḥ) que (yaḥ) fluye (sravati) desde la luna (candrāt)1. Éste (sā) es (syāt) el licor (vāruṇī) inmortal (amara)||49||

1 Según el comentario de Brahmānanda, la Jyotsnā, la exacta ubicación de candra o la luna se describe mediante la siguiente declaración: "... candrādbhruvorantarvāmabhāgasthātsomāt...", o "... desde candra (candrāt), (a saber,) desde la luna (somāt) localizada (sthāt) en la región (bhāga) izquierda (vāma) del entrecejo (bhruvoḥ antar)...".


चुम्बन्ती यदि लम्बिकाग्रमनिशं जिह्वारसस्यन्दिनी सक्षारा कटुकाम्लदुग्धसदृशी मध्वाज्यतुल्या तथा।
व्याधीनां हरणं जरान्तकरणं शस्त्रागमोदीरणं तस्य स्यादमरत्वमष्टगुणितं सिद्धाङ्गनाकर्षणम्॥५०॥

Cumbantī yadi lambikāgramaniśaṁ jihvārasasyandinī sakṣārā kaṭukāmladugdhasadṛśī madhvājyatulyā tathā|
Vyādhīnāṁ haraṇaṁ jarāntakaraṇaṁ śastrāgamodīraṇaṁ tasya syādamaratvamaṣṭaguṇitaṁ siddhāṅganākarṣaṇam||50||

Si (yadi) (la lengua) toca (suave) (cumbantī) (pero) constantemente (aniśam) (la cavidad) superior (del) (agram) paladar (lambikā), (el antedicho néctar lunar o licor inmortal) fluye (syandinī) (como) un sabor (rasa) hacia la lengua (jihvā). (Este sabor puede ser) cáustico --salino-- (sakṣārā) (o) como (sadṛśī) (el de la) leche (dugdha) (o) pungente (kaṭuka) (o) agrio (amla) y (también) (tathā) como (tulyā) (el sabor de) la miel (madhu) (o inclusive como el de la) manteca clarificada (ājya) --en definitiva, múltiples sabores son experimentados por el Yogī--. (Ese fluir de néctar) es un destructor (haraṇam) de enfermedades (vyādhīnām), (genera) la cesación (antakaraṇam) de la vejez (jarā) (y) detiene o desvía (udīraṇam) (cualquier) ataque (āgama) (hecho) con armas (śastra). La inmortalidad (amaratvam) (junto con) los ocho poderes sobrenaturales (aṣṭaguṇitam) se manifiestan (syāt) para ese (Yogī) (tasya), (lo cual) atrae (ākarṣaṇam) a las mujeres (aṅganā) perfeccionadas (siddhā)1||50||

1 De acuerdo con la Jyotsnā, interpretar "siddhāṅganā(-s)" (mujeres perfeccionadas) como "las mujeres de los perfeccionados" es una opción válida también.


 मूर्ध्नः षोडशपत्रपद्मगलितं प्राणादवाप्तं हठादूर्ध्वास्यो रसनां नियम्य विवरे शक्तिं परां चिन्तयन्।
उत्कल्लोलकलाजलं च विमलं धारामयं यः पिबेन्निर्व्याधिः स मृणालकोमलवपुर्योगी चिरं जीवति॥५१॥

Mūrdhnaḥ ṣoḍaśapatrapadmagalitaṁ prāṇādavāptaṁ haṭhādūrdhvāsyo rasanāṁ niyamya vivare śaktiṁ parāṁ cintayan|
Utkallolakalājalaṁ ca vimalaṁ dhārāmayaṁ yaḥ pibennirvyādhiḥ sa mṛṇālakomalavapuryogī ciraṁ jīvati||51||

El Yogī (saḥ... yogī) que (yaḥ), estando concentrado (cintayan) en el Poder (śaktim) Supremo (parām) --Kuṇḍalinī-- (utilizando) a la energía vital (como medio) (prāṇāt), teniendo (su) lengua fija (rasanām niyamya) en la cavidad (superior antes mencionada) (vivare), (y) manteniendo (su) boca (āsyaḥ) hacia arriba (ūrdhva)1, bebe (pibet) la pura (vimalam) corriente (dhārā-mayam) (del) nectáreo fluido (de la luna) (kalā-jalam ca) —que es (similar a) una ola elevada (utkallola) (y) se escurre poco a poco (galitam) desde la cabeza --desde Binduvisarga-- (mūrdhnaḥ) (hasta) el loto (padma) de dieciséis (ṣoḍaśa) pétalos (patra), (es decir, hasta Viśuddhacakra o Viśuddhicakra, situado en la garganta)— se libra de enfermedades (nirvyādhiḥ), (adquiere) un cuerpo (vapus) (tan) delicado y suave (komala) (como) una fibra de loto (mṛṇāla) (y) vive (jīvati) por mucho tiempo (ciram). (La experiencia entera) es alcanzada (por tal Yogī) (avāptam) a través del Haṭhayoga (haṭhāt)2||51||

1 En la Jyotsnā, tal posición de la boca se explica como sigue: "... Ūrdhvāsya ityanena viparītakaraṇī sūcitā|..." o "Manteniendo (su) boca (āsyaḥ) hacia arriba (ūrdhva... iti)", mediante esta (declaración en la estrofa) (anena) se insinúa (sūcitā) Viparītakaraṇīmudrā (viparīta-karaṇī).
Esta especial Mudrā (Sello) será explicada por el autor después en esta sección.

2 Esto se especifica en la Jyotsnā: "... haṭhāddhaṭhayogādavāptaṁ prāptaṁ..." o "... alcanzada (avāptam) (o) conseguida (prāptam) a través del Haṭha (haṭhāt), (en suma,) a través del Haṭhayoga (haṭha-yogāt)...". Quise aclarar este punto, porque cuando se la busca en un diccionario, la expresión "haṭhāt" significa generalmente "por la fuerza, forzosamente, etc.". No quiere decir eso en este contexto, según la Jyotsnā, sino que es una simplificación del término "haṭhayogāt" (a través del Haṭhayoga) para satisfacer los requerimientos de la métrica seguramente.


यत्प्रालेयप्रहितसुषिरं मेरुमूर्धान्तरस्थं तस्मिंस्तत्त्वं प्रवदति सुधीस्तन्मुखं निम्नगानाम्।
चन्द्रात्सारः स्रवति वपुषस्तेन मृत्युर्नराणां तद्बध्नीयात्सुकरणमतो नान्यथा कायसिद्धिः॥५२॥

Yatprāleyaprahitasuṣiraṁ merumūrdhāntarasthaṁ tasmiṁstattvaṁ pravadati sudhīstanmukhaṁ nimnagānām|
Candrātsāraḥ sravati vapuṣastena mṛtyurnarāṇāṁ tadbadhnīyātsukaraṇamato nānyathā kāyasiddhiḥ||52||

El sabio (sudhīḥ) proclama (pravadati) (que) el (tad) Principio Supremo (tattvam) (reside) en esa (tasmin) cavidad (suṣiram) (donde) prāleya (prāleya)1 se deposita (prahita), la cual --o sea, la cavidad-- (yad) se encuentra (stham) en medio (antara) de la cima (mūrdha) de Meru --a saber, Suṣumnā-- (meru)2. Esa (cavidad) (tad) es el punto más elevado (mukham) de los canales sutiles o nāḍī-s (nimnagānām). La quintaesencia --el Néctar-- (sāraḥ) del cuerpo (vapuṣaḥ) fluye (sravati) desde la luna (candrāt)3. A causa de ese (fluir) (tena), (le sobreviene) la muerte (mṛtyuḥ) a los hombres (narāṇām)4. De ahí que (atas) (el Yogī) debería asumir (badhnīyāt) esa (Khecarīmudrā) (tad) que es fácil de realizar (su-karaṇam), (pues) de otro modo (anyathā) no hay (na) perfección (siddhiḥ) corporal (kāya)||52||

1 Este término significa literalmente: "nieve". Según la Jyotsnā, significa "somakalājala" (el nectáreo fluido de la luna). El autor usó esa palabra porque está comparando a la montaña Meru con Suṣumnā (el principal canal sutil). Lee la segunda nota para lograr comprender plenamente mis palabras previas.

2 Meru es la fabulosa montaña alrededor de la cual todos los planetas giran. En definitiva, Meru es el centro de todo y nada es más alto que él, y en este sentido se compara a tal montaña con Suṣumnā (el canal sutil más importante). La Jyotsnā especifica claramente esto: "Meruvatsarvonnatā suṣumnā merus...", o "(La montaña) Meru (meruḥ) (es) Suṣumnā (suṣumnā), (porque ésta) está por encima (unnatā) de todo (sarva) tal como (vat) Meru (meru)...".

3 Lee la nota 1 debajo de la estrofa 49.

4 Cuando ese Néctar fluye "meramente" desde la luna sin ser debidamente saboreado por el Yogī, se pierde y se vuelve un veneno que fluye por todo el cuerpo. Como resultado, sobreviene la muerte. Éste es el sentido.


सुषिरं ज्ञानजनकं पञ्चस्रोतःसमन्वितम्।
तिष्ठते खेचरी मुद्रा तस्मिञ्छून्ये निरञ्जने॥५३॥

Suṣiraṁ jñānajanakaṁ pañcasrotaḥsamanvitam|
Tiṣṭhate khecarī mudrā tasmiñchūnye nirañjane||53||

(Esa) cavidad (suṣiram), que genera (janakam) Conocimiento (jñāna), se conecta (samanvitam) con cinco (pañca) canales sutiles (srotaḥ). Khecarīmudrā (khecarī mudrā) permanece (tiṣṭhate) en ese (tasmin) inmaculado (nirañjane) Vacío (śūnye)||53||


एकं सृष्टिमयं बीजमेका मुद्रा च खेचरी।
एको देवो निरालम्ब एकावस्था मनोन्मनी॥५४॥

Ekaṁ sṛṣṭimayaṁ bījamekā mudrā ca khecarī|
Eko devo nirālamba ekāvasthā manonmanī||54||

(Hay solamente) una (ekam) semilla (bījam) cuya naturaleza es la Creación (sṛṣṭi-mayam)1 y (ca) un (ekā) Sello (mudrā) (llamado) Khecarī (khecarī). (Hay solamente) un (ekaḥ) dios (devaḥ) que carece de soporte (nirālambaḥ) (y) un (ekā) estado (avasthā) (denominado) Manonmanī (manonmanī)2||54||

1 Según el comentario de Brahmānanda, es decir, la Jyotsnā, esa semilla es el sagrado sonido Om̐: "Sṛṣṭimayaṁ sṛṣṭirūpaṁ praṇavākhyaṁ bījamekaṁ mukhyam|", o "(Hay solamente) una (ekam) semilla (bījam) principal (mukhyam) cuya naturaleza (mayam) (o) forma (rūpam) es la Creación (sṛṣṭi... sṛṣṭi), (y) su nombre (ākhyam) (es) Praṇava (praṇava)." Praṇava es Om̐ en este contexto (para más información, lee Meditación 6).

2 Esta palabra literalmente significa "mente sin mente". Es el estado de conciencia donde la mente ordinaria ha sido detenida y la Mente Cósmica emerge.


अथोड्डीयानबन्धः।
बद्धो येन सुषुम्नायां प्राणस्तूड्डीयते यतः।
तस्मादुड्डीयनाख्योऽयं योगिभिः समुदाहृतः॥५५॥

Athoḍḍīyānabandhaḥ|
Baddho yena suṣumnāyāṁ prāṇastūḍḍīyate yataḥ|
Tasmāduḍḍīyanākhyo'yaṁ yogibhiḥ samudāhṛtaḥ||55||

Y ahora (atha) Uḍḍīyānabandha --el Cierre Volador-- (uḍḍīyāna-bandhaḥ):

Por lo tanto (tasmāt), este (Cierre) (ayam) es denominado (ākhyaḥ... samudāhṛtaḥ) por los Yogī-s (yogibhiḥ) Uḍḍīyāna --o también, Uḍḍīyana-- (uḍḍīyana)1 porque (yatas) mediante él (yena) la energía vital (prāṇaḥ) queda encerrada --queda confinada-- (baddhaḥ) en Suṣumnā (suṣumnāyām) (y luego esa energía vital) vuela hacia arriba --se eleva-- (tu uḍḍīyate) (a través de ella --o sea, a través de Suṣumnā--)||55||

1 Los términos uḍḍīyāna, uḍḍīyana, uḍḍiyāna y uḍyāna significan lo mismo, "volador". De este modo, todos ellos pueden ser utilizados para designar esta especial clase de Bandha o Cierre. De cualquier forma, el primer término es, en general, el que se ve más comúnmente. Recuerda esto cuando leas las próximas estrofas o empezarás a pensar que hay algunos errores tipográficos, jeje.


उड्डीनं कुरुते यस्मादविश्रान्तं महाखगः।
उड्डीयानं तदेव स्यात्तत्र बन्धोऽभिधीयते॥५६॥

Uḍḍīnaṁ kurute yasmādaviśrāntaṁ mahākhagaḥ|
Uḍḍīyānaṁ tadeva syāttatra bandho'bhidhīyate||56||

Mediante esta (técnica) (yasmāt) el gran (mahā) pájaro (khagaḥ) --es decir, la energía vital o Prāṇa-- vuela hacia arriba (uḍḍīnam kurute) incesantemente (aviśrāntam) (en Suṣumnā)1. Eso (tad eva) es (syāt) Uḍḍīyāna (uḍḍīyānam). Por consiguiente (tatra), (Uḍḍīyāna) debe ser llamado (abhidhīyate) un Bandha o Cierre (bandhaḥ) --en suma, Uḍḍīyāna es realmente Uḍḍīyānabandha a causa de lo que se especificó anteriormente--||56||

1 Esto se establece en la Jyotsnā: Suṣumnāyāmityadhyāhāryam| o "En Suṣumnā" (suṣumṇāyām iti), hay que suministrar esto (adhyāhāryam) (a la estrofa para completar el sentido).
Nota que las palabras Suṣumnā y Suṣumnā son dos maneras de designar la misma cosa, a saber, el canal sutil principal. Siempre prefiero usar la última porque es la que más se ve, pero en la Jyotsnā la primera es usual.


उदरे पश्चिमं तानं नाभेरूर्ध्वं च कारयेत्।
उड्डीयानो ह्यसौ बन्धो मृत्युमातङ्गकेसरी॥५७॥

Udare paścimaṁ tānaṁ nābherūrdhvaṁ ca kārayet|
Uḍḍīyāno hyasau bandho mṛtyumātaṅgakesarī||57||

En (su) abdomen (udare), por encima (ūrdhvam) y (por debajo) (ca) del ombligo (nābheḥ)1, (el Yogī) debería realizar (kārayet) un arrastre hacia atrás --una contracción hacia atrás-- (paścimam tānam). Ese (asau) Uḍḍīyānabandha (uḍḍīyānaḥ... bandhaḥ) (es) sin duda (hi) un león (kesarī) para el elefante (mātaṅga) (llamado) muerte (mṛtyu)||57||

1 Esto es explicado en profundidad por la Jyotsnā: "Udare tunde nābherūrdhvaṁ cakārādadha uparibhāge'dhobhāge ca...", o "En udara (udare) (o) abdomen (tunde), por encima (ūrdhvam) (y) por debajo (adhas)(lo último es denotado) por la partícula (kārāt) ca (en la estrofa) (ca)— del ombligo (nābheḥ), (o sea,) en las region(es) (bhāge... bhāge) superior (upari) e (ca) inferior (adhas) (de tal ombligo)...". Nota que esta interpretación es corroborada por la estrofa 59 después.


उड्डीयानं तु सहजं गुरुणा कथितं सदा।
अभ्यसेत्सततं यस्तु वृद्धोऽपि तरुणायते॥५८॥

Uḍḍīyānaṁ tu sahajaṁ guruṇā kathitaṁ sadā|
Abhyasetsatataṁ yastu vṛddho'pi taruṇāyate||58||

Uḍḍīyānabandha (uḍḍīyānaṁ) (es) en verdad (tu) siempre (sadā) natural (sahajam) (cuando) es descripta --enseñada-- (kathitam) por un Guru (guruṇā). Inclusive (api) una persona vieja (vṛddhaḥ) que (yaḥ tu) practica (abhyaset) constantemente (satatam) se volvería joven (taruṇāyate)||58||


नाभेरूर्ध्वमधश्चापि तानं कुर्यात्प्रयत्नतः।
षण्मासमभ्यसेन्मृत्युं जयत्येव न संशयः॥५९॥

Nābherūrdhvamadhaścāpi tānaṁ kuryātprayatnataḥ|
Ṣaṇmāsamabhyasenmṛtyuṁ jayatyeva na saṁśayaḥ||59||

(Tal Yogī) debería hacer (kuryāt), con especial esfuerzo (prayatnataḥ), un arrastre (hacia atrás) --una contracción hacia atrás-- (tānam) (tanto) por encima (ūrdhvam) como (ca api) por debajo (adhas) del ombligo (nābheḥ). No hay duda (na saṁśayaḥ) (de que) él conquista (jayati eva) la muerte (mṛtyum) (si) practica (abhyaset) (Uḍḍīyānabandha) por seis (ṣaṭ) meses (māsam)||59||


सर्वेषामेव बन्धानामुत्तमो ह्युड्डियानकः।
उड्डियाने दृढे बन्धे मुक्तिः स्वाभाविकी भवेत्॥६०॥

Sarveṣāmeva bandhānāmuttamo hyuḍḍiyānakaḥ|
Uḍḍiyāne dṛḍhe bandhe muktiḥ svābhāvikī bhavet||60||

Puesto que (hi) Uḍḍiyānaka --o sea, Uḍḍīyānabandha-- (uḍḍiyānakaḥ)1 (es) el mejor (uttamaḥ) de entre todos (sarveṣām eva) los Cierres (bandhānām), cuando Uḍḍīyānabandha se vuelve firme --es decir, cuando se lo domina-- (uḍḍiyāne dṛḍhe bandhe), la Liberación (muktiḥ) espontánea (svābhāvikī)2 ocurre (bhavet)||60||

1 Brahmānanda explica en su Jyotsnā lo siguiente: "Svārthe kapratyayaḥ|", o "El afijo (pratyayaḥ) ka (ka) conserva el significado original (sva-arthe) --en definitiva, uḍḍiyānaka y uḍḍiyāna son sinónimos--". Tal como expliqué en la nota 1 debajo de la estrofa 55, las palabras uḍḍīyāna, uḍḍīyana, uḍḍiyāna y uḍyāna quieren decir lo mismo. Por todo ello, el autor utiliza la palabra Uḍḍiyānaka para designar a Uḍḍīyānabandha.

2 La Jyotsnā especifica aún más el significado de este término: "... svābhāvikī svabhāvasiddhaiva muktirbhavet|", o "... la Liberación (muktiḥ) espontánea (svābhāvikī) —natural (sva-bhāva-siddhā eva)— ocurre (bhavet)".


 अथ मूलबन्धः।
पार्ष्णिभागेन सम्पीड्य योनिमाकुञ्चयेद्गुदम्।
अपानमूर्ध्वमाकृष्य मूलबन्धोऽभिधीयते॥६१॥

Atha mūlabandhaḥ|
Pārṣṇibhāgena sampīḍya yonimākuñcayedgudam|
Apānamūrdhvamākṛṣya mūlabandho'bhidhīyate||61||

Y ahora (atha) Mūlabandha --El Cierre Raíz-- (mūla-bandhaḥ):

Mientras presiona (sampīḍya) la vagina (yonim) con el área (bhāgena) del talón (pārṣṇi), (la Yoginī) debería contraer (ākuñcayet) el recto (gudam)1, (de este modo) arrastrando (ākṛṣya) al apāna (apānam) hacia arriba (ūrdhvam). (A esto) se le llama (abhidhīyate) Mūlabandha (mūla-bandhaḥ)||61||

1 En la Jyotsnā se establece que: "... gudaṁ pāyumākuñcayet|", o "(Ella) debería contraer (ākuñcayet) (su) guda (gudam) (o) ano (pāyum)". Esta descripción literal NO es Mūlabandha sino Aśvinīmudrā. En Mūlabandha, contraes tu vagina/perineo y no el ano o recto. Así, existe aquí una contradicción aparentemente. De cualquier manera, intentaré arreglármelas para dilucidar esto: A través de una nota bajo la estrofa 63 (que viene más adelante) te enterarás de que el autor de la Jyotsnā identifica "guda" con "vāyu" (generalmente interpretado como "aire" o "aire vital"). Sin embargo, vāyu, según la Jyotsnā (lee nota 2 bajo la estrofa 20), significa también "vagina/perineo". Por consiguiente, contraer el guda es también contraer el vāyu... y como resultado "contraer la vagina/perineo". Ésta es mi explicación de tal contradicción aparente. Y mi punto de vista es reforzado por la Jyotsnā en la próxima estrofa (lee la nota). Quizás tengo razón, quizás no, de todos modos hago lo mejor que puedo. Tú sabes, las escrituras en Sánscrito son generalmente viejas y podrían ocurrir algunos errores tipográficos o algo por el estilo a través de los siglos, ya que ellas son copiadas una y otra vez. Por eso es que no es ninguna sorpresa encontrar varias versiones diferentes de la misma escritura de vez en cuando.


अधोगतिमपानं वा ऊर्ध्वगं कुरुते बलात्।
आकुञ्चनेन तं प्राहुर्मूलबन्धं हि योगिनः॥६२॥

Adhogatimapānaṁ vā ūrdhvagaṁ kurute balāt|
Ākuñcanena taṁ prāhurmūlabandhaṁ hi yoginaḥ||62||

(Esta Yoginī) eleva (ūrdhva-gam kurute) al apāna (apānam) que se mueve (gatim) hacia abajo (adhas) en verdad (vai) contrayendo (el Mūlādhāra) (ākuñcanena) forzosamente (balāt)1. Los Yogī-s (yoginaḥ) consideran (prāhuḥ) a ese (Cierre) (tam) como Mūlabandha (mūla-bandham hi)||62||

1 La Jyotsnā dice lo siguiente: "... ākuñcanena mūlādhārasya saṅkocanena balāddhaṭhād...", o "... contrayendo (ākuñcanena), (es decir,) a través de una contracción (saṅkocanena) del Mūlādhāracakra (mūlādhārasya) forzosamente (balāt), (o sea,) a la fuerza (haṭhāt)...". Ese Cakra (el Mūlādhāra) tiene una estrecha conexión con vagina/perineo. De este modo, pese a que el autor especificó en la estrofa previa que uno debería contraer el recto o ano, aquí está indicando que la contracción se relaciona con el Mūlādhāracakra mismo. Esto prueba, al menos parcialmente, que Mūlabandha no es una contracción del recto o ano (esto sería Aśvinīmudrā) sino una contracción de vagina/perineo.


गुदं पार्ष्ण्या तु सम्पीड्य वायुमाकुञ्चयेद्बलात्।
वारं वारं यथा चोर्ध्वं समायाति समीरणः॥६३॥

Gudaṁ pārṣṇyā tu sampīḍya vāyumākuñcayedbalāt|
Vāraṁ vāraṁ yathā cordhvaṁ samāyāti samīraṇaḥ||63||

Tras presionar (tu sampīḍya) (su) recto (gudam) con el talón (pārṣṇyā), (la Yoginī) debería contraer (ākuñcayet) el vāyu (vāyum)1 a la fuerza (balāt), una y otra vez (vāram vāram), de modo que (yathā ca) el aire vital (samīraṇaḥ) vaya (samāyāti) hacia arriba (ūrdhvam)||63||

1 La Jyotsnā establece que: "... gudaṁ vāyuṁ saṁpīḍya...", o "... tras presionar (saṁpīḍya) (su) recto (gudam) (o) vāyu (vāyum)...". Aquí Brahmānanda, el autor de la Jyotsnā identifica guda (recto) con vāyu. Éste último significa "aire vital" al igual que "vagina/perineo" (lee nota 2 debajo de la estrofa 20). Como establecí en mi nota 1 debajo de la estrofa 61, Mūlabandha es una contracción de la vagina/perineo y no una contracción del recto como Svātmārāma (el autor de la Haṭhayogapradīpikā) declara "literalmente" en la estrofa 61. Ahora, la Jyotsnā "aparentemente" aclara las cosas un poco más cuando identifica guda con vāyu. Pero el comentario tiene otra importante declaración:
"... vāyumapānamākuñcayedgudasyākuñcanenākarṣayet|" o "... (ella) debería contraer (ākuñcayet) el vāyu (vāyum) (o) apāna (apānam), (es decir, ella) debería arrastrar(lo) (ākarṣayet) mediante una contracción (ākuñcanena) del guda --lit. recto-- (gudasya)".
Por eso es que guda (lit. recto) fue identificado con vāyu previamente. Pero ahora la palabra vāyu se usa también en el sentido de apāna o la energía vital que se mueve hacia abajo. En resumen, la Jyotsnā ha utilizado la misma palabra vāyu en dos maneras en esta estrofa: guda y apāna. Muy bien, creo que hice lo mejor que pude para probar que Mūlabandha no es una contracción del recto sino una contracción de la vagina/perineo, o sea, de vāyu.


प्राणापानौ नादबिन्दू मूलबन्धेन चैकताम्।
गत्वा योगस्य संसिद्धिं यच्छतो नात्र संशयः॥६४॥

Prāṇāpānau nādabindū mūlabandhena caikatām|
Gatvā yogasya saṁsiddhiṁ yacchato nātra saṁśayaḥ||64||

(Después de haberse) vuelto uno (ekatām gatvā) prāṇa y apāna (prāṇa-apānau) así como también (ca) Nāda y Bindu (nāda-bindū) a través de Mūlabandha (mūla-bandhena), ellos confieren (al practicante) (yacchataḥ) plena perfección (saṁsiddhim) en Yoga (yogasya). No hay (na) duda (saṁśayaḥ) de esto (atra)1||64||

1 Este tema es extremadamente complejo y esotérico y no puedo explicártelo en total detalle aquí. De todos modos, debido a la absoluta compasión del Señor Supremo, traduciré todo el comentario que hizo Brahmānanda en su Jyotsnā acerca de esta estrofa. Es de esperar que esto arroje algo de luz sobre este abstruso tema:

Atha mūlabandhaguṇānāha - Prāṇāpānāviti| Prāṇaścāpānaśca prāṇāpānāvūrdhvādhogatī vāyū| Nādo'nāhatadhvaniḥ binduranusvārastau mūlabandhenaikatāṁ gatvaikībhūya yogasya saṁsiddhiḥ samyak siddhistāṁ yogasiddhiṁ yacchato dattaḥ| Abhyāsina iti śeṣaḥ| Atrāsminnarthe saṁśayo na sandeho nāstītyarthaḥ| Ayaṁ bhāvaḥ - Mūlabandhe kṛte'pānaḥ prāṇena sahaikībhūya suṣumṇāyāṁ praviśati| Tato nādābhivyaktirbhavati| Tato nādena saha prāṇāpānau hṛdayopari gatvā nādasya bindunā sahaikyaṁ bindunādhāya mūrdhni gacchataḥ| Tato yogasiddhiḥ||64||

Y ahora (atha) (el autor de esta estrofa, o sea, Svātmārāma,) estableció (āha) los atributos (guṇān) de Mūlabandha (mūlabandha). (Dijo al comienzo:) "Prāṇāpānau" (prāṇāpānau iti). (El compuesto: "Prāṇāpānau" significa) prāṇa (prāṇaḥ) y (ca.. ca) apāna (apānaḥ), (a saber,) los dos aires vitales (vāyū) que fluyen (gatī) hacia arriba (ūrdhva) (y) hacia abajo (adhas) (respectivamente).

Nāda (nādaḥ) (es) el sonido (dhvaniḥ) no producido por golpe (anāhata), (en tanto que) Bindu (binduḥ) (es) Anusvāra --lit. "sonido que viene después"; de cualquier manera no es un sonido en este contexto sino un punto lleno de Conciencia Suprema-- (anusvāraḥ). Esos dos --Nāda y Bindu-- (tau), después de haberse vuelto uno (ekatāṁ gatvā), (es decir,) después de haber alcanzado unidad (ekī-bhūya) a través de Mūlabandha (mūlabandhena), confieren (yacchataḥ) (o) dan (dattaḥ) esa (tām) siddhi --perfección-- (siddhim) en Yoga (yoga), (la cual es realmente) "saṁsiddhi" (saṁsiddhiḥ) (o) total (samyak) perfección (siddhiḥ) en Yoga (yogasya). (El término) "abhyāsinaḥ" --al practicante-- (abhyāsinaḥ) debe ser suministrado (iti śeṣaḥ) (a la estrofa para completar el sentido). Sobre esto (atra), (o sea,) con relación a este (asmin) asunto (arthe), no hay ningún (na... na asti) saṁśaya (saṁśayaḥ) (o) duda (sandehaḥ). Tal es el significado (iti arthaḥ).

(Y con respecto a todo el proceso descripto en la estrofa,) éste (ayam) (es) el significado (bhāvaḥ):

Una vez que Mūlabandha ha sido realizado (mūlabandhe kṛte), apāna (apānaḥ), tras hacerse uno (ekī-bhūya) con prāṇa (prāṇena saha), ingresa (praviśati) en Suṣumnā --también escrita: "Suṣumnā"-- (suṣumṇāyām). Después de eso (tatas), ocurre (bhavati) la manifestación (abhivyaktiḥ) del Nāda (nāda). Posteriormente (tatas), habiéndose desplazado (gatvā) prāṇa y apāna (prāṇa-apānau) junto con Nāda (nādena saha) por encima (upari) del corazón (hṛdaya) --es decir, se mueven en Suṣumnā más allá (más alto) de la esfera del Anāhatacakra--, (y) habiéndose producido (ādhāya) la unión (aikyam) de Nāda (nādasya) con Bindu (bindunā saha) a través de Bindu (bindunā), (prāṇa y apāna) van (gacchataḥ) hacia la cabeza --hacia Binduvisarga-- (mūrdhni). Después de eso (tatas), (hay) perfección (siddhiḥ) en Yoga (yoga)||64||.

Bindu se conecta "generalmente" con Śakti (el divino Poder del Señor) y Nāda con Śiva (el Señor). Dije "generalmente" porque el tema es muy complejo y en algunas escrituras, a Bindu también se lo identifica con Śiva e incluso con la mezcla de Śiva y Śakti. De todos modos, para simplificarte las cosas aquí, te recomiendo que trates de comprender la unión de Nāda y Bindu como la unión de Śiva y Śakti. Una vez que esta unión ha sido efectuada por Śakti Misma (de ahí que el autor de la Jyotsnā dijo arriba "a través de Bindu"), tanto prāṇa como apāna se dirigen hacia Binduvisarga --el centro desde el cual fluye el Néctar--. Después de eso, la perfección en Yoga le sobreviene al Yogī o a la Yoginī. Como establecí antes, este tópico es extremadamente esotérico y únicamente puede ser comprendido en forma plena por los grandes seres, a saber, por los que han tenido experiencia directa de estos procesos sutiles. Aun así, este conocimiento te ayudará a tener una mejor idea de lo que está ocurriendo u ocurrirá dentro de ti si estás buscando perfección en Yoga. Si necesitas más información, lee Meditación 6.


अपानप्राणयोरैक्यं क्षयो मूत्रपुरीषयोः।
युवा भवति वृद्धोऽपि सततं मूलबन्धनात्॥६५॥

Apānaprāṇayoraikyaṁ kṣayo mūtrapurīṣayoḥ|
Yuvā bhavati vṛddho'pi satataṁ mūlabandhanāt||65||

Por medio de (la ejecución de) Mūlabandha (mūla-bandhanāt) constantemente (satatam), (hay) unidad (aikyam) de apāna y prāṇa (apāna-prāṇayoḥ), disminución (kṣayaḥ) de orina y heces (mūtra-purīṣayoḥ), (e) incluso (api) alguien que es viejo (vṛddhaḥ) se vuelve (bhavati) joven (yuvā)||65||


अपान ऊर्ध्वगे जाते प्रयाते वह्निमण्डलम्।
तदानलशिखा दीर्घा जायते वायुनाहता॥६६॥

Apāna ūrdhvage jāte prayāte vahnimaṇḍalam|
Tadānalaśikhā dīrghā jāyate vāyunāhatā||66||

Cuando apāna va hacia arriba (a través de Mūlabandha) (apāne ūrdhvage jāte), se mueve (prayāte) hacia el círculo (maṇḍalam) del fuego (vahni) --en el Maṇipūracakra--, entonces (tadā), entrando en contacto --lit. golpeada-- (āhatā) con (ese) aire vital --es decir, con apāna-- (vāyunā), surge (jāyate) una larga (dīrghā) llama (śikhā) de fuego (anala)||66||


ततो यातो वह्न्यपानौ प्राणमुष्णस्वरूपकम्।
तेनात्यन्तप्रदीप्तस्तु ज्वलनो देहजस्तथा॥६७॥

Tato yāto vahnyapānau prāṇamuṣṇasvarūpakam|
Tenātyantapradīptastu jvalano dehajastathā||67||

Después de eso (tatas), el fuego (en el Maṇipūracakra) y el apāna (vahni-apānau) se encuentran con --lit. van hacia-- (yātaḥ) el prāṇa (prāṇam), cuya naturaleza (sva-rūpakam) es caliente (uṣṇa), (y) como resultado (tena) el fuego (jvalanaḥ) generado (jaḥ) en el cuerpo (deha) (es) estimulado e intensificado (pradīptaḥ tu) grandemente (atyanta... tathā)1||67||

1 La Jyotsnā establece que "tathā" es un expletivo (generalmente agregando énfasis a una oración): Tatheti pādapūraṇe|, o "Tathā" (tathā iti), (es) un expletivo (pādapūraṇe).


तेन कुण्डलिनी सुप्ता सन्तप्ता सम्प्रबुध्यते।
दण्डाहता भुजङ्गीव निश्वस्य ऋजुतां व्रजेत्॥६८॥

Tena kuṇḍalinī suptā santaptā samprabudhyate|
Daṇḍāhatā bhujaṅgīva niśvasya ṛjutāṁ vrajet||68||

A través de esa (intensificación del fuego en el cuerpo) (tena), la dormida (suptā) Kuṇḍalinī (kuṇḍalinī) (se) calienta extremadamente (santaptā), (y debido a eso) se despierta (samprabudhyate) así como (iva) una serpiente (bhujaṅgī) se endereza (ṛjutām vrajet) siseando (niśvasya) (cuando) es golpeada (āhatā) con un palo (daṇḍa)||68||


बिलं प्रविष्टेव ततो ब्रह्मनाड्यन्तरं व्रजेत्।
तस्मान्नित्यं मूलबन्धः कर्तव्यो योगिभिः सदा॥६९॥

Bilaṁ praviṣṭeva tato brahmanāḍyantaraṁ vrajet|
Tasmānnityaṁ mūlabandhaḥ kartavyo yogibhiḥ sadā||69||

Después de eso --o sea, después de que Kuṇḍalinī se endereza-- (tatas), al igual que (iva) (una serpiente) entra (praviṣṭā) en una cueva (bilam), (Kuṇḍalinī se mete) adentro (antaram) de la Brahmanāḍī (brahma-nāḍī)1. Por consiguiente (tasmāt), Mūlabandha (mūla-bandhaḥ) debe ser realizado siempre (nityam... kartavyaḥ) por los Yogī-s (yogibhiḥ), en todo momento (sadā)2||69||

1 El principal canal sutil es Suṣumnā. Ella se compone de tres capas: (1) Tāmasikāsuṣumnā (roja) en la parte exterior, (2) Vajra o Vajriṇī (dorada) en la zona media, y (3) Brahmanāḍī (blanca) es la capa más interna. A la última capa se le llama a veces Suṣumnā también, lo cual seguramente confunde a mucha gente. Pero esta explicación disipará esa clase de dudas, eso espero.

2 Brahmānanda explica los significados de "nityam" y "sadā" (sinónimos) en su Jyotsnā: "... nityaṁ pratidinaṁ sadā sarvasminkāle...", o "... nityam (nityam) (significa) cada día (prati-dinam) (y) sadā (sadā) (quiere decir) en todo (sarvasmin) momento (kāle)...".


अथ जालन्धरबन्धः।
कण्ठमाकुञ्च्य हृदये स्थापयेच्चिबुकं दृढम्।
बन्धो जालन्धराख्योऽयं जरामृत्युविनाशकः॥७०॥

Atha jālandharabandhaḥ|
Kaṇṭhamākuñcya hṛdaye sthāpayeccibukaṁ dṛḍham|
Bandho jālandharākhyo'yaṁ jarāmṛtyuvināśakaḥ||70||

Y ahora (atha) Jālandharabandha --el Cierre Sostenedor del Agua-- (jālandhara-bandhaḥ):

Tras contraer (ākuñcya) la garganta (kaṇṭham), (el Yogī) debería colocar (sthāpayet) (su) mentón (cibukam) sobre el corazón (hṛdaye)1 firmemente (dṛḍham). Este (ayam) Cierre (bandhaḥ) se denomina (ākhyaḥ) Jālandhara (jālandhara). Destruye (vināśakaḥ) vejez (jarā) (y) muerte (mṛtyu)||70||

1 La Jyotsnā especifica este punto: "... hṛdaye vakṣaḥsamīpe caturaṅgulāntaritapradeśe...", o "... sobre el corazón (hṛdaye), (a saber,) sobre la región (pradeśe) (ubicada) a (antarita) cuatro (catur) dedos (aṅgula) del (samīpe) pecho (vakṣas)...". En definitiva, "sobre la clavícula".


 बध्नाति हि सिराजालमधोगामि नभोजलम्।
ततो जालन्धरो बन्धः कण्ठदुःखौघनाशनः॥७१॥

Badhnāti hi sirājālamadhogāmi nabhojalam|
Tato jālandharo bandhaḥ kaṇṭhaduḥkhaughanāśanaḥ||71||

Puesto que (hi) atrapa --tiene en cautiverio-- (badhnāti) al Néctar (jalam) del Cielo (nabhas)1 que desciende (adhas-gāmi) desde la red (jālam) de canales sutiles --nāḍī-s-- (sirā)2, por esa razón (tatas) Jālandharabandha (jālandharaḥ bandhaḥ) aniquila (nāśanaḥ) a la multitud (ogha) de dolores (duḥkha) de la garganta (kaṇṭha)||71||

1 La Jyotsnā explica esto: "... nabhasaḥ kapālakuharasya jalamamṛtam...", o "... jala (jalam) (o) Néctar (amṛtam) del Cielo (nabhasaḥ), (en suma,) de la cavidad (kuharasya) del cráneo (kapāla)...". En otras palabras, el Cielo es Binduvisarga.

2 La Jyotsnā disipa todas las dudas nuevamente: "... sirāṇāṁ nāḍīnāṁ jālaṁ samudāyaṁ...", o "... la red (jālam) (o) masa (samudāyam) de sirā-s (sirāṇām) (o) canales sutiles (nāḍīnām)...".


जालन्धरे कृते बन्धे कण्ठसङ्कोचलक्षणे।
न पीयूषं पतत्यग्नौ न च वायुः प्रकुप्यति॥७२॥

Jālandhare kṛte bandhe kaṇṭhasaṅkocalakṣaṇe|
Na pīyūṣaṁ patatyagnau na ca vāyuḥ prakupyati||72||

Cuando se ha realizado Jālandharabandha (jālandhare kṛte bandhe), el cual se caracteriza (lakṣaṇe) por una contracción (saṅkoca) de la garganta (kaṇṭha), el Néctar (pīyūṣam) no (na) cae (patati) en el fuego (gástrico) (agnau)1 y (ca) el aire vital (vāyuḥ) no (na) es agitado (prakupyate)||72||

1 La Jyotsnā especifica la clase de fuego que el autor está mencionando: "... jaṭhare'nale...", o "... en el fuego (anale) gástrico (jaṭhare)...".


कण्ठसङ्कोचनेनैव द्वे नाड्यौ स्तम्भयेद्दृढम्।
मध्यचक्रमिदं ज्ञेयं षोडशाधारबन्धनम्॥७३॥

Kaṇṭhasaṅkocanenaiva dve nāḍyau stambhayeddṛḍham|
Madhyacakramidaṁ jñeyaṁ ṣoḍaśādhārabandhanam||73||

Por medio de la contracción (saṅkocanena eva) de la garganta (kaṇṭha), (el Yogī) paraliza (stambhayet) firmemente (dṛḍham) los dos (dve) canales sutiles --Iḍā y Piṅgalā-- (nāḍyau)1. Esto (idam) que se conoce (jñeyam) como el Cakra (cakram) medio (madhya) cierra (bandhanam) los dieciséis (ṣoḍaśa) soportes (ādhāra)2||73||

1 La Jyotsnā aclara este punto: "... dve nāḍyāviḍāpiṅgale...", o "... los dos (dve) canales sutiles (nāḍyau), (a saber,) Iḍā y Piṅgalā (iḍāpiṅgale)...".

2 Este tema es obviamente complejo (¡qué sorprendente!, jeje), y no es sólo cuestión de decir, "oh sí, el Cakra medio es Viśuddha (también llamado Viśuddhi) y los 16 soportes son sus 16 pétalos"... no, no es "tan" sencillo. Escucha con atención, porque la Jyotsnā dará una precisa explicación acerca de este misterio. Por otra parte, esta traducción no es nada más que la compasión del Señor:

Idaṁ kaṇṭhasthāne sthitaṁ viśuddhyākhyaṁ cakraṁ madhyacakraṁ madhyamaṁ cakraṁ jñeyam| Kīdṛśaṁ ṣoḍaśādhārabandhanaṁ ṣoḍaśasaṅkhyākā ya ādhārā aṅguṣṭhādhārādibrahmarandhrāntāsteṣāṁ bandhanaṁ bandhanakārakam| Aṅguṣṭhagulphajānūrusīvanīliṅganābhayaḥ| Hṛdgrīvā kaṇṭhadeśaśca lambikā nāsikā tathā| Bhrūmadhyaṁ ca lalāṭaṁ ca mūrdhā ca brahmarandhrakam| Ete hi ṣoḍaśādhārāḥ kathitā yogipuṅgavaiḥ| Teṣvādhāreṣu dhāraṇāyāḥ phalaviśeṣastu gorakṣasiddhāntādavagantavyaḥ||73||

Este (idam) Cakra (cakram) denominado (ākhyam) Viśuddhi --o también Viśuddha-- (viśuddhi), que se localiza (sthitam) en la región (sthāne) de la garganta (kaṇṭha), se conoce (también) (jñeyam) como Madhyacakra (madhya-cakram) (o) el Cakra (cakram) medio (madhyamam). ¿A qué se asemeja (este Cakra) (kīdṛśam) (tras realizar Jālandharabandha)? (La expresión) "ṣoḍaśādhārabandhanam" (en la estrofa) (ṣoḍaśa-ādhāra-bandhanam) (quiere decir) "(Este Cakra) cierra (bandhanam), (es decir,) provoca (kārakam) un cierre (bandhana) de esos (teṣām) ādhāra-s o soportes (ādhārāḥ) que (ye) suman (saṅkhyākāḥ) dieciséis (ṣoḍaśa), empezando con (ādi) el soporte (ādhāra) (llamado) dedo gordo (del pie derecho) (aṅguṣṭha) (y) terminando en (antāḥ) Brahmarandhra (brahma-randhra).

(1) Dedo gordo (del pie derecho) (aṅguṣṭha), (2) tobillos (gulpha), (3) rodillas (jānu), (4) muslos (ūru), (5) frenillo del prepucio (sīvanī), (6) falo (liṅga), (7) ombligo --nābhi-- (nābhayaḥ); (8) corazón (hṛd), (9) nuca (grīvā) y (ca) (10) la región (deśaḥ) de la garganta (kaṇṭha), así como también (tathā) (11) paladar blando (lambikā), (y) (12) nariz (nāsikā); (junto con) (13) entrecejo (bhrūmadhyam), (14) frente (lalāṭam), (15) cabeza (mūrdhā) y (ca... ca... ca...) (16) Brahmarandhra --el agujero de Brahmā, en la coronilla-- (brahmarandhrakam). Éstos (ete) (son) en verdad (hi) los dieciséis (ṣoḍaśa) soportes (ādhārāḥ) mencionados (kathitāḥ) por los más eminentes (puṅgavaiḥ) entre los Yogī-s (yogi). Sin embargo (tu), la peculiar diferencia (viśeṣaḥ) en los frutos (phala) (obtenidos) a partir de las dhāraṇā-s o concentraciones (dhāraṇāyāḥ) en esos (teṣu) soportes (ādhāreṣu) debe ser conocida y comprendida (avagantavyaḥ) mediante el Gorakṣasiddhānta (gorakṣa-siddhāntāt)||73||.

Con Gorakṣasiddhānta, el autor de la Jyotsnā se está refiriendo muy probablemente al Gorakṣasiddhāntasaṅgraha, una obra muy importante del sabio Gorakṣa (uno de los dos sabios --el otro era Matsyendra-- que compiló la ciencia del Haṭhayoga a partir de los Tantra-s). De cualquier manera, puedes también recoger algunas pistas acerca de esos frutos en su trabajo llamado Siddhasiddhāntapaddhati.

Por consiguiente, no hay duda de que los dieciséis pétalos del Viśuddhicakra se relacionan con los dieciséis ādhāra-s o soportes, pero el autor de la Haṭhayogapradīpikā está realmente estableciendo que el Viśuddhicakra cierra los 16 soportes una vez que Jālandharabandha ha sido ejecutado. El significado oculto de este cierre de los ādhāra-s tiene que ver con desarrollar específicos poderes asociados con esos mismos soportes. A su vez, la especial diferencia entre los resultados o frutos que se obtienen fijando la propia mente en cada uno de tales ādhāra-s debe ser conocida y comprendida a partir del Gorakṣasiddhānta (lee el párrafo anterior) según Brahmānanda (el autor de la Jyotsnā).


मूलस्थानं समाकुञ्च्य उड्डियानं तु कारयेत्।
इडां च पिङ्गलां बद्ध्वा वाहयेत्पश्चिमे पथि॥७४॥

Mūlasthānaṁ samākuñcya uḍḍiyānaṁ tu kārayet|
Iḍāṁ ca piṅgalāṁ baddhvā vāhayetpaścime pathi||74||

Después de contraer completamente (samākuñcya) el sitio raíz --vagina/perineo-- (mūla-sthānam)1, (el Yogī) debería ejecutar (tu kārayet) Uḍḍiyānabandha (uḍḍiyānaṁ). (Luego,) cerrando (baddhvā) Iḍā (iḍāṁ) y (ca) Piṅgalā (piṅgalāṁ)2, debería hacer que (la energía vital) fluya (vāhayet) en el pasaje (pathi) posterior (paścime)3||74||

1 En otras palabras, "después de realizar Mūlabandha".

2 Esto indica Jālandharabandha, porque cerrar Iḍā y Piṅgalā es lo mismo que paralizarlos. Lee la estrofa previa para comprender mis palabras de una mejor manera.

3 Esto se explica en la Jyotsnā: "... Paścime pathi suṣumṇāmārge vāhayedgamayetprāṇamiti śeṣaḥ||74||", o "... Él debería hacer que la energía vital fluya (vāhayet... prāṇam) (o) vaya (gamayet) por el pasaje (pathi) medio (paścime), (o sea,) por el sendero (mārge) (denominado) Suṣumnā (suṣumṇā). (Entonces, el término) aire vital (prāṇam) debe serle suministrado (iti śeṣaḥ) (a la estrofa para completar el sentido)||74||".

Este grupo de tres Cierres, cuando son realizados en forma conjunta, se llama Mahābandha o el Gran Cierre.


अनेनैव विधानेन प्रयाति पवनो लयम्।
ततो न जायते मृत्युर्जरारोगादिकं तथा॥७५॥

Anenaiva vidhānena prayāti pavano layam|
Tato na jāyate mṛtyurjarārogādikaṁ tathā||75||

A través de este (anena eva) método (vidhānena), el aire vital (pavanaḥ) se afirma y aquieta (prayāti... layam). Por lo tanto (tatas), la muerte (mṛtyuḥ) al igual que (tathā) vejez (jarā), enfermedad (roga), etc. (ādikam) no (na) surgen (jāyate)||75||


बन्धत्रयमिदं श्रेष्ठं महासिद्धैश्च सेवितम्।
सर्वेषां हठतन्त्राणां साधनं योगिनो विदुः॥७६॥

Bandhatrayamidaṁ śreṣṭhaṁ mahāsiddhaiśca sevitam|
Sarveṣāṁ haṭhatantrāṇāṁ sādhanaṁ yogino viduḥ||76||

Este (idam) grupo de tres (trayam) Cierres (bandha) (es) el mejor (śreṣṭham). (Es) seguido (sevitam) por los grandes seres perfeccionados (mahā-siddhaiḥ) y (otros sabios) (ca). De entre todos (sarveṣāṁ) los medios (tantrāṇām) del Haṭhayoga (haṭha), los Yogī-s (yoginaḥ) consideran (viduḥ) (a este grupo de tres Cierres) como efectivo (en lo referente a producir Perfección) (sādhanam)1||76||

1 La primera línea podría haberse traducido de este modo: "Este grupo de tres Cierres es el mejor y es seguido por los grandes seres perfeccionados". La partícula "ca" allí podría simplemente significar "y". De cualquier manera, la traduje como "y (otros sabios)" pues me adhiero a la interpretación dada en la Jyotsnā por Brahmānanda. De hecho, toda la traducción de esta estrofa se adhiere a tal interpretación. De ahí que ahora voy a traducir el comentario entero de la Jyotsnā para que comprendas plenamente por qué traduje la estrofa de ese modo:

Bandhatrayamiti| Idaṁ pūrvoktaṁ bandhatrayaṁ śreṣṭhaṁ ṣoḍaśādhārabandhe'tipraśāstaṁ mahāsiddhairmatsyendrādibhiścakārādvasiṣṭhādimunibhiḥ sevitaṁ sarveṣāṁ haṭhatantrāṇāṁ haṭhopāyānāṁ sādhanaṁ siddhijanakaṁ yogino gorakṣādyā vidurjānanti||76||

(Svātmārāma dijo al inicio de la estrofa) "Bandhatrayam" (bandha-trayam iti). Este (idam) antedicho (pūrva-uktaṁ) grupo de tres (trayam) Cierres (bandha) (es) el mejor (śreṣṭham), (en el sentido de que es) extremadamente bueno (atipraśāstam) en lo que respecta a cerrar (bandhe) los dieciséis (ṣoḍaśa) soportes (ādhāra). (Este grupo es) seguido (sevitam) por grandes (mahā) seres perfeccionados (siddhaiḥ) (tales como) Matsyendra (matsyendra), etc. (ādibhiḥ). Mediante la partícula (kārāt) "ca" (ca), (la implicación es que el grupo de tres Cierres es también seguido) por sabios (munibhiḥ) (tales como) Vasiṣṭha (vasiṣṭha), etc. (ādi). De entre todos (sarveṣām) los tántra-s (tantrāṇām) (o) medios (upāyānām) del Haṭhayoga (haṭha... haṭha), los Yogī-s (yoginaḥ) (tales como) Gorakṣa (gorakṣa), etc. (ādyāḥ) consideran (viduḥ) (o) saben (jānanti) que (este grupo de tres Cierres) es efectivo (sādhanam). (En otras palabras, lo consideran como un medio) que produce (janakam) Perfección (siddhi)||76||.


यत्किञ्चित्स्रवते चन्द्रादमृतं दिव्यरूपिणः।
तत्सर्वं ग्रसते सूर्यस्तेन पिण्डो जरायुतः॥७७॥

Yatkiñcitsravate candrādamṛtaṁ divyarūpiṇaḥ|
Tatsarvaṁ grasate sūryastena piṇḍo jarāyutaḥ||77||

Cualquier (yad kiñcid) Néctar (amṛtam) que fluya (sravate) desde la divina (divya) luna (candrāt) --es decir, desde Binduvisarga--, el sol (sūryaḥ)1 consume (grasate) todo (sarvam) ese (Néctar) (tad)2. Debido a eso (tena), el cuerpo (piṇḍaḥ) queda dotado (āyutaḥ) de vejez (jarā)3||77||

1 La Jyotsnā declara que el sol es: "... sūryo nābhistho'nalātmakaḥ...", o "... el sol (sūryaḥ) es el fuego (anala-ātmakaḥ) situado (sthaḥ) en el ombligo (nābhi)...". Por consiguiente, el sol en este contexto es el fuego en el Maṇipūracakra.

2 En su Jyotsnā, Brahmānanda cita las enseñanzas de Gorakṣa (también llamado Gorakṣanātha) para explicar todo el proceso descripto en la estrofa:

Taduktaṁ gorakṣanāthena — Nābhideśe sthito nityaṁ bhāskaro dahanātmakaḥ| Amṛtātmā sthito nityaṁ tālumūle ca candramāḥ|| Varṣatyadhomukhaścandro grasatyūrdhvamukho raviḥ| Karaṇaṁ tacca kartavyaṁ yena pīyūṣamāpyate|| — iti|

Eso (tad) ha sido descripto (uktam) por (el sabio) Gorakṣanātha (gorakṣa-nāthena) (también): "El quemante (dahana-ātmakaḥ) sol (bhāskaraḥ) (está) siempre (nityam) localizado (sthitaḥ) en la región (deśe) del ombligo (nābhi). La luna (candramāḥ), cuya naturaleza es nectárea (amṛta-ātmā), está siempre (nityam) situada (sthitaḥ) en la raíz (mūle) del paladar (tālu... ca). La luna (candraḥ), que está vuelta hacia abajo (adhas-mukhaḥ), descarga (Néctar) como lluvia (varṣati), (en tanto que) el sol (raviḥ), que está vuelto hacia arriba (ūrdhva-mukhaḥ), (lo) consume (grasati). Se debe realizar (kartavyam) ese (tad ca) medio o instrumento (karaṇam) mediante el cual (yena) se obtiene --o sea, se lo salva de ser consumido por el sol-- (āpyate) Néctar (pīyūṣam... iti)".

Por lo tanto, el gran sabio te está recomendando que practiques el grupo de tres Cierres para impedir que el Néctar sea devorado por el sol en el Maṇipūracakra.

3 La Jyotsnā establece claramente el significado de esta porción de la estrofa, la cual podría confundir a algunos traductores: "... Tena sūryakartṛkāmṛtagrasanena piṇḍo deho jarāyutaḥ jarasā yukto bhavati||77||", o "... A causa de ese (tena) consumo (grasanena) de Néctar (amṛta) realizado por el sol (sūrya) —el agente (que lleva a cabo ese proceso) (kartṛka)—, el piṇḍa (piṇḍaḥ) (o) cuerpo (dehaḥ) se combina (āyutaḥ) con la vejez (jarā), (en otros palabras,) queda (bhavati) dotado (yuktaḥ) de vejez (jarasā)||77||".


अथ विपरीतकरणी मुद्रा।
तत्रास्ति करणं दिव्यं सूर्यस्य मुखवञ्चनम्।
गुरूपदेशतो ज्ञेयं न तु शास्त्रार्थकोटिभिः॥७८॥

Atha viparītakaraṇī mudrā|
Tatrāsti karaṇaṁ divyaṁ sūryasya mukhavañcanam|
Gurūpadeśato jñeyaṁ na tu śāstrārthakoṭibhiḥ||78||

Y ahora (atha) Viparītakaraṇīmudrā --el Sello Que Produce Inversión-- (viparīta-karaṇī mudrā):

Con respecto a esto (tatra), existe (asti) un divino (divyam) medio (karaṇam) que aleja (al Néctar) (vañcanam) de la boca (mukha) del sol (sūryasya) --del fuego en el Maṇipūracakra--. (Este medio) se ha de conocer (jñeyam) a partir de la enseñanza (upadeśatas) de un Guru --preceptor espiritual-- (guru) y no (na tu) por medio de millones (koṭibhiḥ) de preceptos (artha) (presentes) en las escrituras (śāstra)||78||


ऊर्ध्वनाभेरधस्तालोरूर्ध्वं भानुरधः शशी।
करणी विपरीताख्या गुरुवाक्येन लभ्यते॥७९॥

Ūrdhvanābheradhastālorūrdhvaṁ bhānuradhaḥ śaśī|
Karaṇī viparītākhyā guruvākyena labhyate||79||

Cuando el ombligo (nābheḥ) está arriba (ūrdhva) (y) el paladar (tāloḥ) está debajo (adhas), (entonces) el sol --es decir, el fuego en el Maṇipūracakra-- (bhānuḥ) (está) arriba (ūrdhvam) (y) la luna --Binduvisarga, la fuente desde la cual fluye el Néctar-- (śaśī) (está) debajo (adhas). (Este Sello o Mudrā) cuyo nombre (ākhyā) (es) Viparītakaraṇī (karaṇī viparīta) se obtiene (labhyate) mediante las palabra(s) (vākyena) del Guru (guru)1||79||

1 En la Jyotsnā el autor agrega: "... nānyathā||79||", o "... (y) no (na) de otro modo (anyathā)||79||". En definitiva, el significado oculto es que este Sello debe ser aprendido de un Guru genuino y no de otra manera. Si uno lo obtiene de otra forma, el Sello será infructífero. Éste es el sentido.


नित्यमभ्यासयुक्तस्य जठराग्निविवर्धिनी।
आहारो बहुलस्तस्य सम्पाद्यः साधकस्य च॥८०॥

Nityamabhyāsayuktasya jaṭharāgnivivardhinī|
Āhāro bahulastasya sampādyaḥ sādhakasya ca||80||

(Viparītakaraṇīmudrā) aumenta (vivardhinī) el fuego (agni) gástrico (jaṭhara) del que (la) practica --todas las Mudrā-s son de género femenino-- (abhyāsa-yuktasya) constantemente (nityam). Se le debe proporcionar (sampādyaḥ) abundante (bahulaḥ) alimento (āhāraḥ) a ese (tasya) adepto (sādhakasya ca)1||80||

1 La última parte del comentario de Brahmānanda en su Jyotsnā especifica cómo uno debería interpretar la segunda línea de la estrofa. Él establece claramente que: "... Tasya sādhakasya viparītakaraṇyabhyāsina āhāro bhojanaṁ bahulo yathecchaḥ sampādyaḥ sampādanīyaḥ| Ca pādapūraṇe||80||", o "... Abundante (bahulaḥ) alimento (āhāraḥ), (o sea,) tanta comida como desee (bhojanam... yathā-icchaḥ), se le debe proporcionar (sampādyaḥ) (o) proveer (sampādanīyaḥ) a ese (tasya) adepto (sādhakasya) —al que practica (abhyāsinaḥ) Viparītakaraṇīmudrā (viparītakaraṇī)—. (La partícula) ca (en la estrofa) (ca) actúa como expletivo (pādapūraṇe)||80||". Para entender lo que es un expletivo, lee la nota 2 debajo de la estrofa 19.


 अल्पाहारो यदि भवेदग्निर्दहति तत्क्षणात्।
अधःशिराश्चोर्ध्वपादः क्षणं स्यात्प्रथमे दिने॥८१॥

Alpāhāro yadi bhavedagnirdahati tatkṣaṇāt|
Adhaḥśirāścordhvapādaḥ kṣaṇaṁ syātprathame dine||81||

Si (yadi) hay (bhavet) poco (alpa) alimento (āhāraḥ), (ese) fuego (agniḥ) quema (dahati) (al cuerpo) inmediatamente (tatkṣaṇāt). (Por lo tanto,) en (su) primer (prathame) día (dine) (el practicante) debería permanecer (syāt) con la cabeza (śirāḥ) abajo (adhas) y (ca) los pies (pādaḥ) arriba (ūrdhva)1 (tan sólo) un momento (kṣaṇam)2||81||

1 Adhaḥśirāḥ y ūrdhvapādaḥ son dos compuestos Bahuvrīhi --ver Compuestos (1)--, es decir, "el/la que tiene su śiras (cabeza) abajo" y "el/la que tiene sus pādau (dos pies) arriba", respectivamente. De ahí que, por ejemplo, te topas con "śirāḥ" (el/la que tiene su cabeza) y no meramente con "śiraḥ" (que viene de śiras o cabeza). Los substantivos neutros que terminan en "as" permanecen igual cuando son declinados en caso Nominativo: śiras (la cabeza), que también puede escribirse śiraḥ.

De cualquier manera, los substantivos masculinos/femeninos que terminan en "as" alargan esa "a" en Nominativo: "śirās" (o también "śirāḥ"). Por todas esas razones, el autor de esta escritura, habiendo alargado la "a" en "śiras" (o "śiraḥ") --o sea, en la palabra "cabeza"--, está indicando que se está refiriendo al "que tiene la cabeza", a saber, al practicante. Oh bien, quise aclarar este punto en caso de que alguien pudiese pensar que existe un error tipográfico en "śirāḥ" con esa "a" larga, en vez de meramente "śiraḥ". No, no hay ningún error tipográfico allí, sino únicamente un impresionante conocimiento de cómo formar compuestos sánscritos y declinar substantivos que terminan en "as" de parte del autor, jeje. Y si no comprendiste nada, no te preocupes y sólo confía en mí.

2 A la palabra kṣaṇa "generalmente" se la traduce como "un momento, un instante". No obstante, a veces equivale a 30 kalā-s, es decir, 4 minutos en total. Y en astronomía, es equivalente a 48 minutos. Por supuesto, en este caso la traducción "un momento" es la primera a considerarse, pero también podrías considerar esa medida de 4 minutos... aunque en mi opinión es demasiado para un principiante en esta clase de Sello. Obviamente que la medida utilizada en astronomía es muy excesiva en este contexto. La exacta medida de "un momento" se especifica en algunas escrituras: un kṣaṇa equivocale exactamente a 0,8 segundos según ellas. En resumen, un kṣaṇa es un período de tiempo muy corto. Bien, estoy aclarando este tema pues una nota debajo de la estrofa siguiente hablará sobre dos kṣaṇa-s y así sucesivamente. Te explicaré esto en detalle en esa nota, no te preocupes.


क्षणाच्च किङ्चिदधिकमभ्यसेच्च दिने दिने।
वलिलं पलितं चैव षण्मासोर्ध्वं न दृश्यते।
याममात्रं तु यो नित्यमभ्यसेत् स तु कालजित्॥८२॥

Kṣaṇācca kiṅcidadhikamabhyasecca dine dine|
Valilaṁ palitaṁ caiva ṣaṇmāsordhvaṁ na dṛśyate|
Yāmamātraṁ tu yo nityamabhyaset sa tu kālajit||82||

Empezando con un momento (en el primer día) (kṣaṇāt ca), (el Yogī) debería practicar (Viparītakaraṇīmudrā) (abhyaset ca) agregando un poco más (kiñcid-adhikam) cada día (dine dine)1. Después de (ūrdhvam) seis (ṣaṭ) meses (māsa), arruga(s) (valitam) y (ca eva) cana(s) (palitam) no se ven (dṛśyate) (en el cuerpo del adepto)2. Sin embargo (tu), el (saḥ) que (yaḥ) practica (Viparītakaraṇīmudrā) (abhyaset) constantemente (nityam) por meramente (mātram) un yāma --tres horas-- (yāma) (se vuelve) en verdad (tu) un Conquistador (jit) del Tiempo --identificado con la Muerte, en este contexto-- (kāla)3||82||

1 Este tema se dilucida en la Jyotsnā:

Dine dine pratidinam kṣaṇātkiñcidadhikaṁ dvikṣaṇaṁ trikṣaṇamekadinavṛddhyābhyasedabhyāsaṁ kuryāt|

(La expresión) "dine dine" (en la estrofa) (dine dine) (significa) "cada día" (prati-dinam). (La frase) "kṣaṇāt... kiñcidadhikam" o "empezando con un momento (en el primer día)... agregando un poco más" (kṣaṇāt... kiñcid-adhikam) (en realidad significa que) él debería practicar (abhyaset), (o sea,) que él debería realizar (kuryāt) la práctica (abhyāsam) (denominada Viparītakaraṇīmudrā), aumentando (la frecuencia) (vṛddhyā) diariamente (dina) de a uno (eka) (de este modo:) dos momentos (en el segundo día) (dvi-kṣaṇam), tres momentos (en el tercer día) (tri-kṣaṇam), (y así sucesivamente)".

El término "kṣaṇa" literalmente quiere decir "un momento, un instante" tal como expliqué ya en una nota debajo de la estrofa anterior. Pero en ciertos contextos, un kṣaṇa equivale a 4 o inclusive 48 minutos. Creo que estas dos medidas no deben ser aplicadas al presente contexto en absoluto porque son excesivas. El sentido es que el practicante tiene que comenzar practicando este Sello sólo un momento en su primer día, en definitiva, un muy corto lapso de tiempo (un segundo o unos pocos segundos... nada más). Al siguiente día, debería duplicar ese período de tiempo y así sucesivamente. En otras palabras, debe incrementar su práctica gradualmente. Por ejemplo, si practicó el Sello por, digamos, tres segundos en su primer día, el próximo día debería practicarlo por seis segundos, y por nueve segundos en su tercer día, y por doce segundos en su cuarto día, etc. La frecuencia debe ser aumentada de esa forma.

2 Necesito explicar varias cosas aquí. Primero, el término "valita" generalmente significa "arrugado", en tanto que "vali" es "arruga", pero en la Jyotsnā los significados de ambos términos, a saber, de "valita" y "palita" se definen claramente (el primero en una manera diferente de la que aparece en un diccionario sánscrito). Escucha con atención:

Valitaṁ carmasaṅkocaḥ palitaṁ keśeṣu śauklyaṁ ca...

(La palabra) "valita" (en la estrofa) (valitam) (significa) "contracción (saṅkocaḥ) de la piel (carma)" --arruga--, y (ca) "palita" (palitam) (quiere decir) blancura (śauklyam) de los cabellos (keśeṣu) --canas--"...

A su vez, la expresión "na dṛśyate" está realmente en singular: "no se ve". Tú esperarías "na dṛśyante" ("no se ven"), en plural, pero ésta no es la manera en que los textos en Sánscrito se escriben comúnmente en este tipo de situaciones. Una larga historia, sólo confía en mí. De todas maneras, tuve que traducir la expresión en plural para darle a la oración una estructura correcta en castellano.

Además, agregué "en el cuerpo del adepto" para completar el sentido. Esto se declara en la Jyotsnā mediante una sencilla frase:

Sādhakasya deha iti vākyādhyāhāraḥ|

"En el cuerpo (dehe) del adepto (sādhakasya... iti)", esta declaración se debe suministrar (vākya-adhyāhāraḥ) (a la estrofa para completar el sentido).

3 A través de la declaración en la tercera línea, el autor está hablando acerca del sādhaka (adepto) avanzado en Viparītakaraṇīmudrā. En la Jyotsnā esto se explica totalmente:

Yastu sādhako yāmamātraṁ praharamātraṁ nityamabhyasetsa tu kālajitkālaṁ mṛtyuṁ jayatīti kālajinmṛtyujetā bhavet|

Sin embargo (tu), el adepto (sādhakaḥ... saḥ) que (yaḥ) practica (abhyaset) constantemente (nityam) por meramente (mātram) un yāma (yāma), (o sea,) por sólo (mātram) un prahara --tres horas-- (prahara), se vuelve (bhavet) un Kālajit (kāla-jit) en verdad (tu). Un Kālajit (kāla-jit) (o) Mṛtyujetā --Conquistador de la Muerte-- (mṛtyu-jetā) (es) "alguien que conquista (jayati) al Tiempo (kālam) (o) Muerte (mṛtyum... iti)".

Los principiantes en la práctica de este Sello o Mudrā deben empezar muy gradualmente como se enseñó arriba. Tras mucho tiempo practicando Viparītakaraṇīmudrā, se convertirán en avanzados adeptos capaces de permanecer fácilmente por tres horas en esa posición. Cuando se alcanza esa etapa tan avanzada, ellos se vuelven Conquistadores de la Muerte según la Haṭhayogapradīpikā.


अथ वज्रोली।
स्वेच्छया वर्तमानोऽपि योगोक्तैर्नियमैर्विना।
वज्रोलीं यो विजानाति स योगी सिद्धिभाजनम्॥८३॥

Atha vajrolī|
Svecchayā vartamāno'pi yogoktairniyamairvinā|
Vajrolīṁ yo vijānāti sa yogī siddhibhājanam||83||

Y ahora (atha) Vajrolīmudrā --el Sello del Rayo-- (vajrolī):

Incluso (api) actuando (vartamānaḥ) según su propio deseo (sva-icchayā), (o sea,) sin (vinā) (seguir) los Niyama-s u Observancias (niyamaiḥ) declarados (uktaiḥ) en Yoga (yoga), el Yogī (saḥ yogī) que (yaḥ) conoce completamente (vijānāti) a Vajrolī (vajrolīṁ) (es) un recipiente (bhājanam) de poderes sobrenaturales (siddhi)1||83||

1 Puesto que existen varias partes oscuras en la estrofa, ahora traduciré para ti todo el comentario que se halla en la Jyotsnā de modo que todas tus dudas sean quitadas:

Vajrolyāṁ pravṛttiṁ janayitumādau tatphalamāha - Svecchayeti| Yo'bhyāsī vajrolīṁ vajrolīmudrāṁ vijānāti viśeṣeṇa svānubhavena jānāti sa yogī yoge yogaśāstre uktā yogoktāstairyogoktairniyamairbrahmacaryādibhirvinā ṛte svecchayā nijecchayā vartamāno'pi vyavaharannapi siddhibhājanaṁ siddhīnāmaṇimādīnāṁ bhājanaṁ pātraṁ bhavati||83||

Para generar (janayitum) predilección (pravṛttim) por Vajrolīmudrā (vajrolyām) --en los adeptos--, (Svātmārāma, el autor de la Haṭhayogapradīpikā,) mencionó (āha) al principio (ādau) los frutos (phala) de ese (Sello o Mudrā) (tad)(Él dijo al comienzo de la estrofa:) "Svecchayā" (sva-icchayā iti). El practicante (abhyāsī) que (yaḥ) conoce completamente (vijānāti) a Vajrolī (vajrolīm), (es decir,) a Vajrolīmudrā (vajrolī-mudrām)... (en suma,) el que (la) conoce (jānāti) excelentemente (viśeṣeṇa) a partir de su propia experiencia (sva-anubhavena)... (bien,) ese (saḥ) Yogī (yogī) inclusive si (api... api) actúa (vartamānaḥ) (o) se comporta (vyavaharan) según su propio deseo (sva-icchayā), como le plazca (nija-icchayā), hacia Ṛta --el Orden Establecido, la Ley Divina, la Verdad-- (ṛte), sin (vinā) (seguir) esos (taiḥ) Niyama-s u Observancias (niyamaiḥ) declarados (uktāḥ... uktaiḥ) en Yoga (yoge... yoga... yoga), (o sea,) descriptos (uktāḥ) en las escrituras yóguicas (yoga-śāstre), (tales como) brahmacarya --continencia-- (brahmacarya), etc. (ādibhiḥ), (aun así,) él es (bhavati) un siddhibhājana (siddhi-bhājanam), un recipiente (bhājanam) (o) receptáculo (pātram) de poderes sobrenaturales (siddhīnām) (tales como) Aṇimā --la capacidad de volverse tan pequeño como un átomo-- (aṇimā), etc. (ādīnām)||83||".

Este Sello o Mudrā se denomina Vajrolī porque tiene que ver con Vajra --lit. Rayo-- (la capa media en Suṣumnā). Esta capa gobierna los procesos sexuales en el cuerpo. Para más información, lee nota 1 debajo de la estrofa 69.

Con "Niyama-s" (Observancias) el autor está hablando de manera general acerca de los preceptos de las escrituras (Yama-s y Niyama-s incluidos). ¿Por qué? Porque "brahmacarya" (continencia) no es "técnicamente" un Niyama sino un Yama (Abstención) ya sea en los célebres Pātañjalayogasūtra-s (Segunda Sección, aforismo 30) o incluso en esta mismísima Haṭhayogapradīpikā (los dos aforismos anexados a la estrofa 16 en la Sección 1).

La palabra "siddhi" en este contexto "no" significa "Perfección" sino "poderes sobrenaturales". Para más información sobre estos poderes, lee la Tercera Sección de los Pātañjalayogasūtra-s.


तत्र वस्तुद्वयं वक्ष्ये दुर्लभं यस्य कस्यचित्।
क्षीरं चैकं द्वितीयं तु नारी च वशवर्तिनी॥८४॥

Tatra vastudvayaṁ vakṣye durlabhaṁ yasya kasyacit|
Kṣīraṁ caikaṁ dvitīyaṁ tu nārī ca vaśavartinī||84||

Con respecto a eso --a la práctica de Vajrolī-- (tatra), hablaré (vakṣye) acerca de un par (dvayam) de cosas (vastu) difíciles de obtener (durlabham) para quienquiera (yasya kasyacid) (que sea pobre)1: Una (cosa) (ekam) (es) la leche (kṣīram ca) y (ca) la segunda (dvitīyam) (es) por cierto (tu) una mujer (nārī) que actúe obedientemente (vaśa-vartinī)2||84||

1 Esto es lo que la Jyotsnā declara: "... yasya kasyacidyasya kasyāpi dhanahīnasya...", o "... (la expresión) yasya kasyacid (en la estrofa) (yasya kasya-cid) (significa) para quienquiera (yasya kasya-api) que carezca (hīnasya) de riqueza (dhana) --alguien pobre--...". Antes de juzgar al autor, recuerda la época cuando se escribió esta escritura: Edad Media. En ese tiempo, evidentemente, uno no tenía que ser pobre para conseguir esas dos cosas (leche y una mujer obediente). Pero existe un significado sutil con respecto a la "leche" en este contexto. Explicaré esto en la próxima nota.

2 La Jyotsnā es extremadamente clara con relación a la definición de estas dos cosas (clara para eruditos sánscritos dementes que sean adeptos en la ciencia del Tantra, jaja... oh mi Dios, ¡qué difícil es esto!... haré lo mejor que pueda). Presta atención:

Ekaṁ vastu kṣīraṁ pānārthaṁ mehanānantaramindriyanairbalyāttadbalārthaṁ kṣīrapānaṁ yuktam| Kecittvabhyāsakāla ākarṣaṇārthamityāhuḥ| Tasyāntargatasya ghanībhāve nirgamanāsambhavāttadayuktam| Dvitīyaṁ tu vastu vaśavartinī svādhīnā nārī vanitā||84||

Una (ekam) cosa (vastu) (es) la leche (kṣīram) para (artham) beber (pāna). A causa de la falta de fuerza o vigor (nairbalyāt) en los (propios) sentidos (indriya) inmediatamente después (anantaram) del acto sexual (mehana), la acción de beber (pānam) leche (kṣīra) se usa (yuktam) para (artham) fortalecerlos (tad-bala) (de nuevo). Sin embargo (tu), algunos (otros autores) (kecid) dijeron (āhuḥ) "Para (artham) arrastrar (al Bindu o semen hacia arriba) (ākarṣaṇa) en el momento (kāle) de la práctica (abhyāsa... iti)". (Y) cuando ese (Bindu o semen) (tasya) que ha sido dirigido hacia adentro --o sea, hacia arriba en este contexto-- (antargatasya) se vuelve espeso (ghanībhāve), esa (leche) (tad) no se usa (ya más) (ayuktam) puesto que hay ausencia (asambhavāt) de (semen) surgiendo (nirgamana). La segunda (dvitīyam) cosa (vastu) (es) en verdad (tu) una nārī (nārī) (o) mujer (vanitā) que actúe obedientemente (vaśavartinī), (es decir,) que sea libre y autocontrolada (sva-adhīnā)||84||.

El autor describe a kṣīra como "leche para beber", pues en Tantra ese término se usa también para designar al Néctar que fluye desde Binduvisarga. Esta leche se utiliza generalmente para restaurar la fortaleza en los cansados sentidos inmediatamente después de la copulación. Pero, según otros autores, la leche se usa para ayudar a arrastrar al Bindu o semen hacia arriba (o hacia adentro, es lo mismo en este contexto) de modo que incluso en el caso de que se haya emitido semen al final del acto sexual, es recogido y traído adentro nuevamente mediante Vajrolī. Y cuando el Bindu o semen que ha sido retenido se vuelve espeso o compacto, al no ser capaz de salir, ya no se necesita más la leche.

El segundo aspecto importante tiene que ver con tener a disposición una mujer que actúe obedientemente. Con "vaśavartinī" (que actúe obedientemente) el comentarista aclara que ella debe ser "svādhīnā" o libre/autocontrolada. Esto es crucial: una mujer que actúa obedientemente no es una mujer "domada o subyugada" en las manos de su hombre, sino una verdadera Yoginī diestra en este tipo de prácticas. Como la mujer es la encarnación de Śakti, ella guía el ritual de "mehana" (acto sexual) según la tradición tántrica. Por lo tanto, debe ser igual o superior al Yogī que practica junto con ella. En definitiva, no puede ser "una mujer ordinaria" sino una real adepta al Tantra. Vajrolī está generalmente destinada a los hombres solamente (pese a que en la próxima estrofa se incluya a las mujeres), en tanto que Sahajolī "tal como se explica en las escrituras tántricas" es para las mujeres (es igual a Vajrolī pero en el caso de una mujer, ella tiene que contraer su vagina de una manera especial). No obstante, la asistencia que un hombre recibe de una mujer obediente y autocontrolada durante su práctica de Vajrolī es la clave del éxito. Es ciertamente difícil de hallar una mujer así.

Dije "tal como se explica en las escrituras tántricas" en el párrafo anterior, pues en la presente escritura, Sahajolī (lee las estrofas 92 a 95) se interpreta de manera distinta, como una práctica realizada por hombre y mujer en forma conjunta. Es común que algunas escrituras no se pongan de acuerdo respecto a la ejecución de una práctica, pese a que la llaman con el mismo nombre. Por ejemplo, en otra importante escritura que versa sobre Haṭhayoga, a Vajrolī se la describe de modo muy diferente. Muy bien, basta de estas complejidades por ahora.


मेहनेन शनैः सम्यगूर्ध्वाकुञ्चनमभ्यसेत्।
पुरुषोऽप्यथवा नारी वज्रोलीसिद्धिमाप्नुयात्॥८५॥

Mehanena śanaiḥ samyagūrdhvākuñcanamabhyaset|
Puruṣo'pyathavā nārī vajrolīsiddhimāpnuyāt||85||

Un hombre (puruṣaḥ) o (athavā) incluso (api) una mujer (nārī) alcanzaría (āpnuyāt) perfección (siddhim) en Vajrolī (vajrolī) (si él/ella) practica (abhyaset) una total (samyak), (pero) gradual (śanaiḥ), contracción (ākuñcanam) hacia arriba (ūrdhva)1 a través del acto sexual (mehanena)||85||

1 En la Jyotsnā se describe esta contracción en el caso de un hombre: "... meḍhrākuñcanena bindoruparyākarṣaṇam...", o "... arrastrando (ākarṣaṇam) a Bindu --semen-- (bindoḥ) hacia arriba (upari) mediante una contracción (ākuñcanena) del pene (meḍhra)...". Las mujeres deberían contraer sus vaginas. Ésta es la única diferencia. Por supuesto, para que te vuelvas un maestro de esta práctica necesitas saber cómo lograr ese nivel de contracción. Las siguientes estrofas desarrollarán el tema aún más.


यत्नतः शस्तनालेन फूत्कारं वज्रकन्दरे।
शनैः शनैः प्रकुर्वीत वायुसञ्चारकारणात्॥८६॥

Yatnataḥ śastanālena phūtkāraṁ vajrakandare|
Śanaiḥ śanaiḥ prakurvīta vāyusañcārakāraṇāt||86||

Cuidadosamente (yatnatas), (un Yogī) debería realizar (prakurvīta) muy gradualmente (śanaiḥ śanaiḥ) un siseante soplido (phūt-kāram) mediante un tubo prescripto (śasta-nālena) (insertado en) el canal urogenital (vajra-kandare). (El siseante sonido resultante) se debe al (kāraṇāt) movimiento (sañcāra) del aire (vāyu) (a través del tubo que ha sido puesto en el antedicho canal)1||86||

1 En la Jyotsnā todo el significado de la estrofa se da en este sencillo párrafo... sí, estoy bromeando, jeje. Nuevamente haré lo mejor que pueda:

Śastaḥ praśasto yo nālastena śastanālena sīsakādinirmitena nālena śanaih śanairmandaṁ mandaṁ yathā'gnerdhamanārthaṁ phūtkāraḥ kriyate tādṛśaṁ phūtkāraṁ vajrakandare meḍhravivare vāyoḥ sañcāraḥ samyagvajrakandare caraṇaṁ gamanaṁ tatkāraṇāttaddhetoḥ prakurvīta prakarṣeṇa punaḥ punaḥ kurvīta|

"Śastanālena" (en la estrofa) (śastanālena) (quiere decir) un tubo (nālaḥ) que (yaḥ) es śasta (śastaḥ) (o) prescripto (praśastaḥ). Mediante ese (tena) tubo (nālena), que está hecho (nirmitena) de plomo (sīsaka), etc. (ādi), (un Yogī) debería realizar (prakurvīta)(es decir,) debería realizar (kurvīta) intensamente (prakarṣeṇa) una y otra vez (punar punar)— un "phūtkāra" o siseante soplido --en realidad, él está chupando aire a través del tubo-- (phūt-kāram) muy gradualmente (śanaiḥ śanaiḥ), (o sea,) muy lentamente (mandam mandam). Tal (tādṛśam) "phūtkāra" (phūt-kāram) (es) como (yathā) el soplido (phūt-kāraḥ) que se lleva a cabo (kriyate) para encender (dhamana-artham) un fuego (agneḥ). (Y ese soplido siseante) es "tat-kāraṇāt" (tad-kāraṇāt), (a saber,) se debe a ese (tad-hetoḥ) "vāyu-sañcāra" (vāyoḥ sañcāraḥ) en vajrakandara (vajra-kandare) (o) pasaje (vivare) dentro del pene (meḍhra) --el canal urogenital--. (En otras palabras, el resultante sonido siseante se produce a causa de) todo (samyak) el movimiento (caraṇam) (o) circulación (gamanam) (del aire) por vajrakandara (vajra-kandare) --por el tubo que ha sido insertado en vajrakandara, para ser más específico--.

La descripción de la técnica que te ayuda a lograr perfección en Vajrolī que se da aquí es solamente para los hombres. Por supuesto, DEBE ser practicada bajo la guía experta de un diestro Guru ÚNICAMENTE. Asimismo, NUNCA uses un tubo hecho de plomo (como se describe en la Jyotsnā... recuerda que esta escritura es muy vieja), sino un catéter esterilizado en cambio. Oh bien, esta práctica es extremadamente peligrosa si se la ejecuta insensatamente. El catéter debería llegar a la vejiga al final, pero el proceso es muy muy gradual, o sea, no alcanzas la vejiga enseguida sino después de un proceso muy lento que no carece de sus problemas inherentes. La Jyotsnā describe en detalle cómo hacer todo eso, pero no diré nada más aquí porque sería demasiado largo para una mera nota explicativa. ¡Ten cuidado, por favor!


नारीभगे पतद्बिन्दुमभ्यासेनोर्ध्वमाहरेत्।
चलितं च निजं बिन्दुमूर्ध्वमाकृष्य रक्षयेत्॥८७॥

Nārībhage patadbindumabhyāsenordhvamāharet|
Calitaṁ ca nijaṁ bindumūrdhvamākṛṣya rakṣayet||87||

Mediante la práctica (de Vajrolīmudrā) (abhyāsena), (el Yogī) debería halar (āharet) hacia arriba (ūrdhvam) (a ese) Bindu --semen-- (bindum) que está cayendo --o sea, que está a punto de caer-- (patat) en la vagina (bhage) de la mujer (nārī). (Si su semen cae,) debería conservar (rakṣayet) al propio (nijam) Bindu --semen-- (bindum) caído (calitam), así como también (al semen femenino o fluído ovárico) (ca), arrastrándo(los) (ākṛṣya) hacia arriba (ūrdhvam)1||87||

1 La última línea de la estrofa se explica en la Jyotsnā. Presta especial atención al significado de la partícula "ca" (que generalmente significa "y"):

Calitaṁ nārībhage patitaṁ nijaṁ svakīyaṁ binduṁ cakārāttadraja ūrdhvamuparyākṛṣyāhṛtya rakṣayetsthāpayet||87||

(El Yogī) debería conservar (rakṣayet) (o) preservar (sthāpayet) al nijabindu (nijam... bindum), (en suma,) a su propio (svakīyam) Bindu --semen-- (bindum), (que está ahora) calita (calitam) (o) caído (patitam) en la vagina (bhage) de la mujer (nārī), (al igual que) a rājasavīrya --semen femenino o fluído ovárico-- (tad rajas)(denotado) por la partícula (kārāt) ca (ca) (en la estrofa)—, arrastrándo(los) (ākṛṣya) hacia arriba (ūrdhvam), (o sea,) halándo(los) (āhṛtya) hacia arriba (upari)||87||.

El Bindu o semen debería ser retenido y no se le debería permitir caer en la vagina de la mujer. De cualquier modo, en caso de que el semen caiga en la vagina, el Yogī debería arrastrarlo hacia arriba junto con rājasavīrya (semen femenino o fluido ovárico presente en la vagina). De hecho, tal Yogī primero debería absorber todo ese semen femenino desde la vagina mediante Vajrolīmudrā. Bindu o vīrya --semen masculino-- es la luna, mientras que rājasavīrya --semen femenino-- es el sol.

Ese gran Yogī debe unir la luna y el sol en sí mismo, y por esa razón absorbe primero todo el rājasavīrya de la vagina de la mujer. Luego, puede llevar a cabo la copulación sin expeler su semen jamás con la ayuda de Vajrolīmudrā (es decir, halándolo hacia arriba). Cuando se detiene de ese modo la tendencia de Bindu a derramarse, él debería también parar el acto sexual y absorber el resto del rājasavīrya de la vagina, mientras inspira hondo. Esto asegurará que rājasavīrya --semen femenino-- y vīrya (o Bindu) --semen masculino-- se unan perfectamente dentro de sí mismo. En otras palabras, logra perfecta unión de sol y luna. Esta unión es la primera etapa, luego otras etapas siguen naturalmente hasta que el divino Poder (Kuṇḍalinī) llega a la coronilla.

Pero si Bindu meramente cae en rājasavīrya y no es recogido por el Yogī nuevamente junto con ese rājasavīrya, entonces no es posible ninguna unión de sol y luna en él mismo. Éste es el proceso seguido por la gran mayoría de los hombres, y el resultado final de este ignorante proceso es la "muerte" (el autor describirá esto en la próxima estrofa). La palabra Bindu tiene varios significados según los contextos. Puede significar Néctar, semen, etc. Bien, teniendo eso en cuenta puedo afirmar que: Así como ese Néctar o Bindu que fluye desde Binduvisarga (la luna) se desperdicia (de hecho se vuelve veneno) cuando cae en el fuego del Maṇipūracakra --el sol-- (lee estrofas 70 a 77), asimismo si Bindu en la forma de semen (luna) cae en rājasavīrya --el semen femenino-- (sol) y no es rescatado mediante Vajrolīmudrā, ese Bindu se desperdicia también.

Por consiguiente, la solución es aplicar Vajrolīmudrā para impedir que suceda tal desperdicio. Aun así, sin la ayuda de un Guru experto, nadie puede alcanzar perfección en Vajrolīmudrā. Si no hay perfección en Vajrolīmudrā tú no puedes unir sol y luna dentro de ti mismo durante el acto sexual. Por supuesto, existen otras maneras de alcanzar esa unión, pero si quieres hacerlo por medio de la copulación con una mujer, debes primero lograr maestría sobre Vajrolīmudrā. Me pregunto, ¿cuántos supuestos Yogī-s tántricos han realmente alcanzado perfección en Vajrolīmudrā?

Entonces, a lo que apunto es a que "ese aspecto del Tantra dedicado a producir Iluminación espiritual en uno mismo a través del sexo entre hombre y mujer" (pues una gran porción del Tantra trata sobre otros métodos, p. ej. meditación) no se refiere a "poses especiales", "bellos cuerpos", "sensualidad" y cosas de igual tenor, sino a una combinación de mucho conocimiento correcto dispensado por un compasivo/experto Guru y autocontrol extremo. Hay que satisfacer muchos difíciles requisitos antes de que puedas ser totalmente exitoso en este tipo de método. Muy bien, basta por el momento de hablar de lo que es muy misterioso.


एवं संरक्षयेद्बिन्दुं मृत्युं जयति योगवित्।
मरणं बिन्दुपातेन जीवनं बिन्दुधारणात्॥८८॥

Evaṁ saṁrakṣayedbinduṁ mṛtyuṁ jayati yogavit|
Maraṇaṁ bindupātena jīvanaṁ bindudhāraṇāt||88||

De este modo (evam), (si) el conocedor (vit) del Yoga (yoga) conserva (saṁrakṣayet) (su) Bindu --semen-- (bindum) conquista (jayati) la muerte (mṛtyum). Con la emisión (pātena) de Bindu (bindu) (hay) muerte (maraṇam), (en tanto que) mediante la retención (dhāraṇāt) de Bindu (bindu) (hay) vida (jīvanam)||88||


सुगन्धो योगिनो देहे जायते बिन्दुधारणात्।
यावद्बिन्दुः स्थिरो देहे तावत्कालभयं कुतः॥८९॥

Sugandho yogino dehe jāyate bindudhāraṇāt|
Yāvadbinduḥ sthiro dehe tāvatkālabhayaṁ kutaḥ||89||

Debido a la retención (dhāraṇāt) de Bindu --semen-- (bindu), surge (jāyate) un fragante olor (su-gandhaḥ) en el cuerpo (dehe) del Yogī (yoginaḥ). Mientras (yāvat) Bindu (binduḥ) (esté) firme (sthiraḥ) en el cuerpo (dehe), durante ese tiempo (tāvat) "¿Dónde (kutas) (está) el miedo (bhayam) a la muerte (kāla)?"||89||


चित्तायत्तं नृणां शुक्रं शुक्रायत्तं च जीवितम्।
तस्माच्छुक्रं मनश्चैव रक्षणीयं प्रयत्नतः॥९०॥

Cittāyattaṁ nṛṇāṁ śukraṁ śukrāyattaṁ ca jīvitam|
Tasmācchukraṁ manaścaiva rakṣaṇīyaṁ prayatnataḥ||90||

(Puesto que) el semen (śukram) de los hombres (nṛṇām) depende (āyattam) de la mente (citta) y (ca) la vida (jīvitam) depende (āyattam) del semen (śukra)1, por consiguiente (tasmāt), semen (śukram) y (ca eva) mente (manas) deben ser conservados y protegidos (rakṣaṇīyam) con especial esfuerzo (prayatnatas)||90||

1 La primera línea de esta estrofa es explicada en la Jyotsnā muy claramente:

Hi yasmānnṛṇāṁ śukraṁ vīryaṁ cittāyattaṁ citte cale calatvāccitte sthire sthiratvāccittādhīnam| Jīvitaṁ jīvanaṁ śukrāyattaṁ śukre sthire jīvanācchukre naṣṭe maraṇācchukrādhīnam|

Puesto que (hi yasmāt) śukra (śukram) (o) el semen (vīryam) de los hombres (nṛṇām) (es) cittāyatta (citta-āyattam), (es decir,) depende (adhīnam) de la mente (citta) ya que existe movimiento (en el semen) (calatvāt) cuando la mente se mueve (citte cale) (y) firmeza (en el semen) (sthiratvāt) cuando la mente está firme (citte sthire). Jīvita (jīvitam) (o) vida (jīvanam) (es) śukrāyatta (śukra-āyattam), (a saber,) depende (adhīnam) del semen (śukra) porque hay vida (jīvanāt) cuando el semen está firme (śukre sthire) (y) muerte (maraṇāt) cuando el semen se pierde (śukre naṣṭe).


 ऋतुमत्या रजोऽप्येवं निजं बिन्दुं च रक्षयेत्।
मेढ्रेणाकर्षयेदूर्ध्वं सम्यगभ्यासयोगवित्॥९१॥

Ṛtumatyā rajo'pyevaṁ nijaṁ binduṁ ca rakṣayet|
Meḍhreṇākarṣayedūrdhvaṁ samyagabhyāsayogavit||91||

De esta manera --mediante la práctica antedicha-- (evam), (el Yogī) debería conservar y proteger (rakṣayet) inclusive (api) al semen femenino (rajas) de una ṛtumatī --una mujer en la época que sigue a su período menstrual-- (ṛtumatyāḥ) al igual que (ca) a su propio (nijam) semen masculino (bindum). (Este Yogī es un) "Abhyāsayogavit" (abhyāsa-yoga-vit) (o) alguien que sabe (vit) que la práctica (de Vajrolīmudrā) (abhyāsa) (es) Yoga o Unión (yoga). (Tal conocedor) debería arrastrar (ākarṣayet) (tanto a su semen como al de la mujer) completamente (samyak) hacia arriba (ūrdhvam) a través del pene (meḍhreṇa)1||91||

1 Tendré que traducir todo el comentario presente en la Jyotsnā para que comprendas esta estrofa, porque hay suficiente espacio para malentendidos:

Ṛtumatyā iti| Evaṁ pūrvoktenābhyāsena ṛturvidyate yasyāḥ sā ṛtumatī tasyā ṛtumatyā ṛtusnātāyāḥ striyo reto nijaṁ svakīyaṁ binduṁ ca rakṣayet| Pūrvoktābhyāsaṁ darśayati - Meḍhreṇeti| Abhyāso vajrolyabhyāsaḥ sa eva yogo yogasādhanatvāttaṁ vettītyabhyāsayogavinmeḍhreṇa guhyendriyeṇa samyagyatnapūrvakamūrdhvamuparyākarṣayet| Rajo binduṁ ceti karmādhyāhāraḥ| Ayaṁ ślokaḥ kṣiptaḥ||91||

(Svātmārāma, el autor de la Haṭhayogapradīpikā, dice al comienzo de la estrofa:) "Ṛtumatyāḥ" (ṛtumatyāḥ iti). (Es) una ṛtumatī (sā ṛtumatī) aquélla en quien (yasyāḥ) existe (vidyate) ṛtu o la época que sigue al período menstrual (ṛituḥ). De este modo (evam), mediante la antedicha práctica --Vajrolīmudrā-- (pūrva-uktena abhyāsena), (el Yogī) debería conservar y proteger (rakṣayet) al fluido seminal (retas) de esa (tasyāḥ) mujer (striyaḥ) que es una ṛtumatī (ṛtumatyāḥ)(obviamente,) una vez que ella se ha bañado (snātāyāḥ) tras su período menstrual (ṛtu)— al igual que (ca) a su nija (nijam) (o) propio (svakīyaṁ) Bindu --semen masculino-- (bindum).

(Ahora, en la segunda línea de la estrofa, el autor) muestra (darśayati) la práctica (abhyāsam) antedicha (pūrva-ukta). (Comienza diciendo) "Meḍhreṇa" (meḍhreṇa iti). (El término) abhyāsa --lit. práctica-- (abhyāsaḥ) (significa) la práctica (abhyāsaḥ) de Vajrolīmudrā (vajrolī) (en este contexto). Esa (práctica) (saḥ) (es) ciertamente (eva) Yoga o Unión (yoga) pues conduce directamente (sādhanatvāt) al Yoga (yoga). Es un "Abhyāsayogavit" (abhyāsa-yoga-vit) el que sabe (vetti iti) eso (tam), (o sea, que la práctica de Vajrolīmudrā es Yoga. Tal "Abhyāsayogavit") debería arrastrar (tanto a su semen como al de la mujer) (ākarṣayet) hacia arriba (ūrdhvam upari) completamente (samyak), (es decir,) enérgicamente (yatna-pūrvakam), a través de (su) pene (meḍhreṇa) (también denominado) guhyendriya o el poder misterioso (guhya-indriyeṇa) --existen cinco Karmendriya-s o Poderes de acción, uno de ellos se llama "upastha" (el poder de la actividad sexual y la tranquilidad), el cual fluye por los genitales; en los hombres el órgano y/o poder mismo se llama también "guhyendriya" en ciertos contextos--. (La frase) "Rājasavīrya --semen femenino-- (rajas) y (ca) Bindu --semen masculino-- (bindum... iti)" debe ser suministrada (adhyāhāraḥ) a la acción (karma) (de arrastre hacia arriba realizada por el Yogī, para completar el sentido) --en definitiva, "Tal Abhyāsayogavit debería arrastrar tanto al semen de la mujer como al suyo propio hacia arriba..."--.

Esta (ayam) estrofa (ślokaḥ) ha sido explicada en profundidad (kṣiptaḥ)||91||


अथ सहजोलिः।
सहजोलिश्चामरोलिर्वज्रोल्या भेद एकतः।
जलेषु भस्म निक्षिप्य दग्धगोमयसम्भवम्॥९२॥

वज्रोलीमैथुनादूर्ध्वं स्त्रीपुंसोः स्वङ्गलेपनम्।
आसीनयोः सुखेनैव मुक्तव्यापारयोः क्षणात्॥९३॥

Atha sahajoliḥ|
Sahajoliścāmarolirvajrolyā bheda ekataḥ|
Jaleṣu bhasma nikṣipya dagdhagomayasambhavam||92||

Vajrolīmaithunādūrdhvaṁ strīpuṁsoḥ svaṅgalepanam|
Āsīnayoḥ sukhenaiva muktavyāpārayoḥ kṣaṇāt||93||

Sin traducir todavía


सहजोलिरियं प्रोक्ता श्रद्धेया योगिभिः सदा।
अयं शुभकरो योगो भोगयुक्तोऽपि मुक्तिदः॥९४॥

Sahajoliriyaṁ proktā śraddheyā yogibhiḥ sadā|
Ayaṁ śubhakaro yogo bhogayukto'pi muktidaḥ||94||

Sin traducir todavía


अयं योगः पुण्यवतां धीराणां तत्त्वदर्शिनाम्।
निर्मत्सराणां वै सिध्येत न तु मत्सरशालिनाम्॥९५॥

Ayaṁ yogaḥ puṇyavatāṁ dhīrāṇāṁ tattvadarśinām|
Nirmatsarāṇāṁ vai sidhyeta na tu matsaraśālinām||95||

Sin traducir todavía


अथामरोली।
पित्तोल्बणत्वात्प्रथमाम्बुधारां विहाय निःसारतयान्त्यधाराम्।
निषेव्यते शीतलमध्यधारा कापालिके खण्डमतेऽमरोली॥९६॥

Athāmarolī|
Pittolbaṇatvātprathamāmbudhārāṁ vihāya niḥsāratayāntyadhārām|
Niṣevyate śītalamadhyadhārā kāpālike khaṇḍamate'marolī||96||

Sin traducir todavía


अमरीं यः पिबेन्नित्यं नस्यं कुर्वन्दिने दिने।
वज्रोलीमभ्यसेत्सम्यक्सामरोलीति कथ्यते॥९७॥

Amarīṁ yaḥ pibennityaṁ nasyaṁ kurvandine dine|
Vajrolīmabhyasetsamyaksāmarolīti kathyate||97||

Sin traducir todavía


अभ्यासान्निःसृतां चान्द्रीं विभूत्या सह मिश्रयेत्।
धारयेदुत्तमाङ्गेषु दिव्यदृष्टिः प्रजायते॥९८॥

Abhyāsānniḥsṛtāṁ cāndrīṁ vibhūtyā saha miśrayet|
Dhārayeduttamāṅgeṣu divyadṛṣṭiḥ prajāyate||98||

Sin traducir todavía


पुंसो बिन्दुं समाकुञ्च्य सम्यगभ्यासपाटवात्।
यदि नारी रजो रक्षेद्वज्रोल्या सापि योगिनी॥९९॥

Puṁso binduṁ samākuñcya samyagabhyāsapāṭavāt|
Yadi nārī rajo rakṣedvajrolyā sāpi yoginī||99||

Sin traducir todavía


तस्याः किञ्चिद्रजो नाशं न गच्छति न संशयः।
तस्याः शरीरे नादश्च बिन्दुतामेव गच्छति॥१००॥

Tasyāḥ kiñcidrajo nāśaṁ na gacchati na saṁśayaḥ|
Tasyāḥ śarīre nādaśca bindutāmeva gacchati||100||

Sin traducir todavía


 स बिन्दुस्तद्रजश्चैव एकीभूय स्वदेहगौ।
वज्रोल्यभ्यासयोगेन सर्वसिद्धिं प्रयच्छतः॥१०१॥

Sa bindustadrajaścaiva ekībhūya svadehagau|
Vajrolyabhyāsayogena sarvasiddhiṁ prayacchataḥ||101||

Sin traducir todavía


रक्षेदाकुञ्चनादूर्ध्वं या रजः सा हि योगिनी।
अतीतानागतं वेत्ति खेचरी च भवेद्ध्रुवम्॥१०२॥

Rakṣedākuñcanādūrdhvaṁ yā rajaḥ sā hi yoginī|
Atītānāgataṁ vetti khecarī ca bhaveddhruvam||102||

Sin traducir todavía


देहसिद्धिं च लभते वज्रोल्यभ्यासयोगतः।
अयं पुण्यकरो योगो भोगे भुक्तेऽपि मुक्तिदः॥१०३॥

Dehasiddhiṁ ca labhate vajrolyabhyāsayogataḥ|
Ayaṁ puṇyakaro yogo bhoge bhukte'pi muktidaḥ||103||

Sin traducir todavía


अथ शक्तिचालनम्।
कुटिलाङ्गी कुण्डलिनी भुजङ्गी शक्तिरीश्वरी।
कुण्दल्यरुन्धती चैते शब्दाः पर्यायवाचकाः॥१०४॥

Atha śakticālanam|
Kuṭilāṅgī kuṇḍalinī bhujaṅgī śaktirīśvarī|
Kuṇdalyarundhatī caite śabdāḥ paryāyavācakāḥ||104||

Sin traducir todavía


उद्घाटयेत्कपाटं तु यथा कुञ्चिकया हठात्।
कुण्डलिन्या तथा योगी मोक्षद्वारं विभेदयेत्॥१०५॥

Udghāṭayetkapāṭaṁ tu yathā kuñcikayā haṭhāt|
Kuṇḍalinyā tathā yogī mokṣadvāraṁ vibhedayet||105||

Sin traducir todavía


येन मार्गेण गन्तव्यं ब्रह्मस्थानं निरामयम्।
मुखेनाच्छाद्य तद्द्वारं प्रसुप्ता परमेश्वरी॥१०६॥

Yena mārgeṇa gantavyaṁ brahmasthānaṁ nirāmayam|
Mukhenācchādya taddvāraṁ prasuptā parameśvarī||106||

Sin traducir todavía


कन्दोर्ध्वे कुण्डली शक्तिः सुप्ता मोक्षाय योगिनाम्।
बन्धनाय च मूढानां यस्तां वेत्ति स योगवित्॥१०७॥

Kandordhve kuṇḍalī śaktiḥ suptā mokṣāya yoginām|
Bandhanāya ca mūḍhānāṁ yastāṁ vetti sa yogavit||107||

Sin traducir todavía


कुण्डली कुटिलाकारा सर्पवत्परिकीर्तिता।
सा शक्तिश्चालिता येन स मुक्तो नात्र संशयः॥१०८॥

Kuṇḍalī kuṭilākārā sarpavatparikīrtitā|
Sā śaktiścālitā yena sa mukto nātra saṁśayaḥ||108||

Sin traducir todavía


गङ्गायमुनयोर्मध्ये बालरण्डां तपस्विनीम्।
बलात्कारेण गृह्णीयात्तद्विष्णोः परमं पदम्॥१०९॥

Gaṅgāyamunayormadhye bālaraṇḍāṁ tapasvinīm|
Balātkāreṇa gṛhṇīyāttadviṣṇoḥ paramaṁ padam||109||

Sin traducir todavía


इडा भगवती गङ्गा पिङ्गला यमुना नदी।
इडापिङ्गलयोर्मध्ये बालरण्डा च कुण्डली॥११०॥

Iḍā bhagavatī gaṅgā piṅgalā yamunā nadī|
Iḍāpiṅgalayormadhye bālaraṇḍā ca kuṇḍalī||110||

Sin traducir todavía


 पुच्छे प्रगृह्य भुजगीं सुप्तामुद्बोधयेच्च ताम्।
निद्रां विहाय सा शक्तिरूर्ध्वमुत्तिष्ठते हठात्॥१११॥

Pucche pragṛhya bhujagīṁ suptāmudbodhayecca tām|
Nidrāṁ vihāya sā śaktirūrdhvamuttiṣṭhate haṭhāt||111||

Sin traducir todavía


अवस्थिता चैव फणावती सा प्रातश्च सयं प्रहरार्धमात्रम्।
प्रपूर्य सूर्यात्परिधानयुक्त्या प्रगृह्य नित्यं परिचालनीया॥११२॥

Avasthitā caiva phaṇāvatī sā prātaśca sayaṁ praharārdhamātram|
Prapūrya sūryātparidhānayuktyā pragṛhya nityaṁ paricālanīyā||112||

Sin traducir todavía


ऊर्ध्वं वितस्तिमात्रं तु विस्तारं चतुरङ्गुलम्।
मृदुलं धवलं प्रोक्तं वेष्टिताम्बरलक्षणम्॥११३॥

Ūrdhvaṁ vitastimātraṁ tu vistāraṁ caturaṅgulam|
Mṛdulaṁ dhavalaṁ proktaṁ veṣṭitāmbaralakṣaṇam||113||

Sin traducir todavía


सति वज्रासने पादौ कराभ्यां धारयेद्दृढम्।
गुल्फदेशसमीपे च कन्दं तत्र प्रपीडयेत्॥११४॥

Sati vajrāsane pādau karābhyāṁ dhārayeddṛḍham|
Gulphadeśasamīpe ca kandaṁ tatra prapīḍayet||114||

Sin traducir todavía


वज्रासने स्थितो योगी चालयित्वा च कुण्डलीम्।
कुर्यादनन्तरं भस्त्रां कुण्डलीमाशु बोधयेत्॥११५॥

Vajrāsane sthito yogī cālayitvā ca kuṇḍalīm|
Kuryādanantaraṁ bhastrāṁ kuṇḍalīmāśu bodhayet||115||

Sin traducir todavía


भानोराकुञ्चनं कुर्यात्कुण्डलीं चालयेत्ततः।
मृत्युवक्त्रगतस्यापि तस्य मृत्युभयं कुतः॥११६॥

Bhānorākuñcanaṁ kuryātkuṇḍalīṁ cālayettataḥ|
Mṛtyuvaktragatasyāpi tasya mṛtyubhayaṁ kutaḥ||116||

Sin traducir todavía


मुहूर्तद्वयपर्यन्तं निर्भयं चालनादसौ।
ऊर्ध्वमाकृष्यते किञ्चित्सुषुम्नायां समुद्गता॥११७॥

Muhūrtadvayaparyantaṁ nirbhayaṁ cālanādasau|
Ūrdhvamākṛṣyate kiñcitsuṣumnāyāṁ samudgatā||117||

Sin traducir todavía


तेन कुण्डलिनी तस्याः सुषुम्नाया मुखं ध्रुवम्।
जहाति तस्मात्प्राणोऽयं सुषुम्नां व्रजति स्वतः॥११८॥

Tena kuṇḍalinī tasyāḥ suṣumnāyā mukhaṁ dhruvam|
Jahāti tasmātprāṇo'yaṁ suṣumnāṁ vrajati svataḥ||118||

Sin traducir todavía


तस्मात्सञ्चालयेन्नित्यं सुखसुप्तामरुन्धतीम्।
तस्याः सञ्चालनेनैव योगी रोगैः प्रमुच्यते॥११९॥

Tasmātsañcālayennityaṁ sukhasuptāmarundhatīm|
Tasyāḥ sañcālanenaiva yogī rogaiḥ pramucyate||119||

Sin traducir todavía


येन सञ्चालिता शक्तिः स योगी सिद्धिभाजनम्।
किमत्र बहुनोक्तेन कालं जयति लीलया॥१२०॥

Yena sañcālitā śaktiḥ sa yogī siddhibhājanam|
Kimatra bahunoktena kālaṁ jayati līlayā||120||

Sin traducir todavía


 ब्रह्मचर्यरतस्यैव नित्यं हितमिताशिनः।
मण्डलाद्दृश्यते सिद्धिः कुण्डल्यभ्यासयोगिनः॥१२१॥

Brahmacaryaratasyaiva nityaṁ hitamitāśinaḥ|
Maṇḍalāddṛśyate siddhiḥ kuṇḍalyabhyāsayoginaḥ||121||

Sin traducir todavía


कुण्डलीं चालयित्वा तु भस्त्रां कुर्याद्विशेषतः।
एवमभ्यस्यतो नित्यं यमिनो यमभीः कुतः॥१२२॥

Kuṇḍalīṁ cālayitvā tu bhastrāṁ kuryādviśeṣataḥ|
Evamabhyasyato nityaṁ yamino yamabhīḥ kutaḥ||122||

Sin traducir todavía


द्वासप्ततिसहस्राणां नाडीनां मलशोधने।
कुतः प्रक्षालनोपायः कुण्डल्यभ्यसनादृते॥१२३॥

Dvāsaptatisahasrāṇāṁ nāḍīnāṁ malaśodhane|
Kutaḥ prakṣālanopāyaḥ kuṇḍalyabhyasanādṛte||123||

Sin traducir todavía


इयं तु मध्यमा नाडी दृढाभ्यासेन योगिनाम्।
आसनप्राणसंयाममुद्राभिः सरला भवेत्॥१२४॥

Iyaṁ tu madhyamā nāḍī dṛḍhābhyāsena yoginām|
Āsanaprāṇasaṁyāmamudrābhiḥ saralā bhavet||124||

Sin traducir todavía


अभ्यासे तु विनिद्राणां मनो धृत्वा समाधिना।
रुद्राणी वा परा मुद्रा भद्रां सिद्धिं प्रयच्छति॥१२५॥

Abhyāse tu vinidrāṇāṁ mano dhṛtvā samādhinā|
Rudrāṇī vā parā mudrā bhadrāṁ siddhiṁ prayacchati||125||

Sin traducir todavía


राजयोगं विना पृथ्वी राजयोगं विना निशा।
राजयोगं विना मुद्रा विचित्रापि न शोभते॥१२६॥

Rājayogaṁ vinā pṛthvī rājayogaṁ vinā niśā|
Rājayogaṁ vinā mudrā vicitrāpi na śobhate||126||

Sin traducir todavía


मारुतस्य विधिं सर्वं मनोयुक्तं समभ्यसेत्।
इतरत्र न कर्तव्या मनोवृत्तिर्मनीषिणा॥१२७॥

Mārutasya vidhiṁ sarvaṁ manoyuktaṁ samabhyaset|
Itaratra na kartavyā manovṛttirmanīṣiṇā||127||

Sin traducir todavía


इति मुद्रा दश प्रोक्ता आदिनाथेन शम्भुना।
एकैका तासु यमिनां महासिद्धिप्रदायिनी॥१२८॥

Iti mudrā daśa proktā ādināthena śambhunā|
Ekaikā tāsu yamināṁ mahāsiddhipradāyinī||128||

Sin traducir todavía


उपदेशं हि मुद्राणां यो दत्ते साम्प्रदायिकम्।
स एव श्रीगुरुः स्वामी साक्षादीश्वर एव सः॥१२९॥

Upadeśaṁ hi mudrāṇāṁ yo datte sāmpradāyikam|
Sa eva śrīguruḥ svāmī sākṣādīśvara eva saḥ||129||

Sin traducir todavía


तस्य वाक्यपरो भूत्वा मुद्राभ्यासे समाहितः।
अणिमादिगुणैः सार्धं लभते कालवञ्चनम्॥१३०॥

Tasya vākyaparo bhūtvā mudrābhyāse samāhitaḥ|
Aṇimādiguṇaiḥ sārdhaṁ labhate kālavañcanam||130||

Sin traducir todavía

 


इति हठप्रदीपिकायां तृतीयोपदेशः।
Iti haṭhapradīpikāyāṁ tṛtīyopadeśaḥ|

(De este modo,) la tercera (tṛtīya) enseñanza (upadeśaḥ) en la Haṭhayogapradīpikā (haṭhapradīpikāyāṁ) ha terminado (iti)|

al inicio


 Información adicional

Gabriel Pradīpaka

Este documento ha sido concebido por Gabriel Pradīpaka, uno de los dos fundadores de este sitio, y guru espiritual versado en idioma Sánscrito y filosofía Trika.

Para mayor información sobre Sánscrito, Yoga y Filosofía India; o si quieres hacerme algún comentario, preguntar algo o corregir algún error, siéntete libre de contactarnos: Ésta es nuestra dirección de correo.



Regresa a II. Ṣaṭkarma y Prāṇāyāma Top