Vāstavāhantāpravacanam

Un Discurso acerca del Yo Real

 Introducción

Este escrito por parte de Gurujī constituye una gran porción del conocimiento de Gurujī acerca de Shaivismo Trika y de filosofías de India. Asimismo, es una gran porción del legado de Gurujī para toda la humanidad. Esta introducción podría contener un resumen de todos los temas tratados por el autor, pero esto no es necesario porque los temas están claramente especificados en los enlaces de arriba. Los enlaces no fueron creados por Gurujī mismo sino por su amado discípulo Robert Bhāskara. Gurujī escribió esto en Sánscrito muy sencillo que cualquier principiante en la lengua sagrada podría seguir sin problemas. También nos proveyó de una detallada traducción palabra por palabra de modo que el significado de sus enseñanzas sea muy claro. Finalmente, tomó mucho tiempo y conllevó una masiva cantidad de esfuerzo escribir todo esto tan claramente como fue posible. ¡Que nuestro Glorioso Parabhairava resida siempre en Sus sagradas enseñanzas!

Con lo anterior en mente, ahora lee el Vāstavāhantāpravacanam y experimenta el Supremo Deleite, querido Śiva.

Importante: Todo lo que está entre paréntesis y en cursiva dentro de la traducción ha sido añadido por mí con el fin de completar el sentido de una frase u oración en particular. A su vez, todo lo que está entre doble guion (--...--) constituye información adicional aclaratoria también añadida por mí.

al inicio

Vāstavāhantāpravacanam (Un Discurso acerca del Yo Real)

 Aforismo introductorio

अथ मोक्षाय वास्तवाहन्ताप्रवचनं वरेण्यगब्रिएल्प्रदीपकेन विरचितं श्रीत्रिकमूलस्वोपदेशसङ्ग्रहम्॥१॥
Atha mokṣāya vāstavāhantāpravacanaṁ vareṇyagabrielpradīpakena viracitaṁ śrītrikamūlasvopadeśasaṅgraham||1||

Aquí comienza (atha), para (el logro de) la Liberación (mokṣāya), "Un Discurso acerca del Yo Real" (vāstava-ahantā-pravacanam), que fue escrito (viracitam) por el eminente Gabriel Pradīpaka (vareṇya-gabriel-pradīpakena) (y) es un compendio de sus enseñanzas basadas en el venerable Shaivismo Trika (śrī-trika-mūla-sva-upadeśa-saṅgraham)||1||

al inicio

Capítulo 1: La naturaleza del Yo Real

 Características esenciales del Yo Real

वास्तवाहन्ता चित्तापेक्षया साक्ष्यात्मका॥२॥
Vāstavāhantā cittāpekṣayā sākṣyātmakā||2||

El Yo Real (vāstava-ahantā) tiene la naturaleza de un Testigo (sākṣi-ātmakā) con respecto a la mente (citta-apekṣayā)||2||

अयं परमसाक्षी प्रकाशविमर्शमयः सर्वभूतेषु हिरण्यस्तम्भ इवास्ते॥३॥
Ayaṁ paramasākṣī prakāśavimarśamayaḥ sarvabhūteṣu hiraṇyastambha ivāste||3||

Este (ayam) Supremo Testigo (parama-sākṣī), compuesto de Luz y Conciencia (de esta Luz) (prakāśa-vimarśa-mayaḥ), permanece (āste) como (iva) un pilar de oro (hiraṇya-stambhaḥ) en todos los seres (sarva-bhūteṣu)||3||

सुकृतिषु च दुष्कृतिषु चैव स समं तथावस्थितः॥४॥
Sukṛtiṣu ca duṣkṛtiṣu caiva sa samaṁ tathāvasthitaḥ||4||

Él (saḥ) permanece (avasthitaḥ) así (tathā) igualmente (samam) tanto en personas virtuosas como en malhechores (sukṛtiṣu ca duṣkṛtiṣu ca eva)||4||

पूर्णाहन्तैव परमसाक्षिणो हृदयम्॥५॥
Pūrṇāhantaiva paramasākṣiṇo hṛdayam||5||

La Perfecta Conciencia del Yo (pūrṇā-ahantā eva) (es) el Núcleo (hṛdayam) del Testigo Supremo (parama-sākṣiṇaḥ)||5||

तस्य मुख्यलक्षणं स्वातन्त्र्यमेव न तु सर्वज्ञत्वं सर्वकर्तृत्वं च॥६॥
Tasya mukhyalakṣaṇaṁ svātantryameva na tu sarvajñatvaṁ sarvakartṛtvaṁ ca||6||

Su (tasya) característica principal (mukhya-lakṣaṇam) (es) la Libertad Absoluta (svātantryam eva) y no (na tu) la omnisciencia (sarvajñatvam) y (ca) la omnipotencia (sarvakartṛtvam)||6||

सर्वज्ञत्वसर्वकर्तृत्वयोरन्यत्र पर्यवस्थितत्वात्स्वातन्त्र्यं तु तस्मिनेव स्थितम्॥७॥
Sarvajñatvasarvakartṛtvayoranyatra paryavasthitatvātsvātantryaṁ tu tasmineva sthitam||7||

Porque la omnisciencia y la omnipotencia se pueden encontrar (sarvajñatva-sarvakartṛtvayoḥ... paryavasthitatvāt) en otro lugar (anyatra), pero (tu) la Libertad Absoluta (svātantryam) reside firmemente (sthitam) sólo (eva) en Él (tasmin)||7||

स पञ्चकृतिकरस्तद्यथा सृष्टिः स्थितिः संहारस्तिरोधानं चानुग्रहो नूनम्॥८॥
Sa pañcakṛtikarastadyathā sṛṣṭiḥ sthitiḥ saṁhārastirodhānaṁ cānugraho nūnam||8||

Él (saḥ) (es) el Realizador de cinco Actos (pañca-kṛti-karaḥ), a saber (tadyathā): Manifestación (sṛṣṭiḥ), mantenimiento (sthitiḥ), retiro (saṁhāraḥ), ocultación (tirodhānam) y (ca) Gracia (anugrahaḥ) ciertamente (nūnam)||8||

al inicio

 Ocultación y Gracia

पञ्चकृतीनां तासां तिरोधानानुग्रहौ हि गरिष्ठौ॥९॥
Pañcakṛtīnāṁ tāsāṁ tirodhānānugrahau hi gariṣṭhau||9||

Entre esos cinco Actos (pañca-kṛtīnāṁ tāsām), ocultación y Gracia (tirodhāna-anugrahau) (son) sin duda (hi) los más importantes (gariṣṭhau)||9||

वास्तवाहन्तायाः स्वात्मवत्सर्वेषु वसत्या अपि तथापि ते न तां विमृशन्ति॥१०॥
Vāstavāhantāyāḥ svātmavatsarveṣu vasatyā api tathāpi te na tāṁ vimṛśanti||10||

Aunque el Yo Real viva (vāstava-ahantāyāḥ... vasatyāḥ api) en todos (sarveṣu) como su propio Ser (sva-ātma-vat), aún así (tathā api) ellos (te) no son conscientes (na... vimṛśanti) de Él (tām)||10||

सास्य परमसाक्षिणः पूर्वोक्ता कृतिस्तिरोधानाख्या॥११॥
Sāsya paramasākṣiṇaḥ pūrvoktā kṛtistirodhānākhyā||11||

Ese (sā) antedicho (pūrva-uktā) Acto (kṛtiḥ) de este Supremo Testigo (asya parama-sākṣiṇaḥ) se llama ocultación (tirodhāna-ākhyā)||11||

तिरोधानमेतत्सर्वभुतान्युद्दिश्यास्योदासीनतैव॥१२॥
Tirodhānametatsarvabhutānyuddiśyāsyodāsīnataiva||12||

Esta (etad) ocultación (tirodhānam) (es) ciertamente (eva) Su (asya) Indiferencia (udāsīnatā) con referencia a (uddiśya) todos los seres (sarva-bhutāni)||12||

तेषां पुनरेकं भाग्यवद्भूतं सद्यः सम्यक्तं विमृशति॥१३॥
Teṣāṁ punarekaṁ bhāgyavadbhūtaṁ sadyaḥ samyaktaṁ vimṛśati||13||

De todos modos (punar), entre ellos (teṣām), un (ekam) ser afortunado (bhāgyavat-bhūtam), de repente (sadyas), se vuelve completamente consciente (samyak... vimṛśati) de Él (tam)||13||

योऽस्याहैतुकी करुणा स एव पञ्चमकृतिरनुग्रहोऽस्ति॥१४॥
Yo'syāhaitukī karuṇā sa eva pañcamakṛtiranugraho'sti||14||

Eso (saḥ) que (yaḥ) (es) Su (asya) Compasión (karuṇā) Sin Causa (ahaitukī) es (asti) verdaderamente (eva) la Gracia (anugrahaḥ) —el quinto Acto (pañcama-kṛtiḥ)—||14||

परमसाक्षिणस्तथा विमर्शनस्यान्यनाम मोक्षः॥१५॥
Paramasākṣiṇastathā vimarśanasyānyanāma mokṣaḥ||15||

Otro nombre (anya-nāma) para el acto de darse cuenta (vimarśanasya) del Testigo Supremo (parama-sākṣiṇaḥ) de esa manera (tathā) (es) Liberación (mokṣaḥ)||15||

मोक्षो वास्तवाहन्ताया अनुग्रहेणैकान्तेन वर्तते न त्वभ्यासेन कियदपि प्रयत्नस्तीव्रो भवेत्॥१६॥
Mokṣo vāstavāhantāyā anugraheṇaikāntena vartate na tvabhyāsena kiyadapi prayatnastīvro bhavet||16||

La liberación (mokṣaḥ) sucede (vartate) exclusivamente (ekāntena) a través de la Gracia (anugraheṇa) del Yo Real (vāstava-ahantāyāḥ) y no (na tu) por medio de la práctica (abhyāsena), sin importar cuán (kiyat api) intenso (tīvraḥ) pueda ser (bhavet) el esfuerzo (prayatnaḥ)||16||

अस्य तिरोधानादयुतशो मूढक्रमिकोत्पत्तिरस्ति॥१७॥
Asya tirodhānādayutaśo mūḍhakramikotpattirasti||17||

A través de Su ocultación (asya tirodhānāt) hay (asti) una producción sucesiva de mūḍha-s --lit. personas confundidas, tontos, etc., es decir, seres bajo el influjo de Moha o Māyā, el Engaño-- (mūḍha-kramika-utpattiḥ) por miríadas (ayutaśas)||17||

सर्वे ते मूढाः सम्यक्स्वाहङ्कारैकीकृता हि॥१८॥
Sarve te mūḍhāḥ samyaksvāhaṅkāraikīkṛtā hi||18||

Todos (sarve) esos (te) mūḍha-s --es decir, personas confundidas, tontos, etc.-- (mūḍhāḥ) están, en verdad, completamente identificados con sus propios egos (samyak sva-ahaṅkāra-ekīkṛtāḥ hi)||18||

al inicio

Capítulo 2: La naturaleza del ego y el Salvador

 Esclavitud

अहङ्कारोऽखिलेनानृतमूलः॥१९॥
Ahaṅkāro'khilenānṛtamūlaḥ||19||

El ego (ahaṅkāraḥ) (está) totalmente (akhilena) basado en mentiras (anṛta-mūlaḥ)||19||

मुख्यानृतं नरत्वमेव॥२०॥
Mukhyānṛtaṁ naratvameva||20||

La mentira principal (mukhya-anṛtam) (es) la individualidad --o sea, el estado de nara o individuo limitado-- (naratvam eva)||20||

अनृतानि प्रसभजनकानि प्रसभश्चैव बह्वनृतजनकः॥२१॥
Anṛtāni prasabhajanakāni prasabhaścaiva bahvanṛtajanakaḥ||21||

Las mentiras (anṛtāni) generan violencia (prasabha-janakāni) y (ca eva) la violencia (prasabhaḥ) genera muchas mentiras (bahu-anṛta-janakaḥ)||21||

तत्सर्वं बन्ध इत्येकशब्देनैव सङ्क्षेपत उदितम्॥२२॥
Tatsarvaṁ bandha ityekaśabdenaiva saṅkṣepata uditam||22||

Todo (sarvam) eso (tad) puede resumirse (saṅkṣepatas uditam) en una sola palabra (eka-śabdena eva): "Esclavitud (bandhaḥ iti)"||22||

al inicio

 Estorbos para la elevación espiritual

आत्मरक्षणादृते प्रसभो निखिलेन निरर्थकः॥२३॥
Ātmarakṣaṇādṛte prasabho nikhilena nirarthakaḥ||23||

Con excepción de (ṛte) la autodefensa (ātma-rakṣaṇāt), la violencia (prasabhaḥ) (es) completamente (nikhilena) inútil (nirarthakaḥ)||23||

तस्मादुत्कर्षाय प्रसभो हेयः॥२४॥
Tasmādutkarṣāya prasabho heyaḥ||24||

Por ese motivo (tasmāt), para la elevación (spiritual) (utkarṣāya), la violencia (prasabhaḥ) debe ser abandonada (heyaḥ)||24||

ग्लानिकोपशोकादिदुरवस्थाश्चैव हेया अप्येतासां निरर्थकत्वात्॥२५॥
Glānikopaśokādiduravasthāścaiva heyā apyetāsāṁ nirarthakatvāt||25||

Asimismo (ca eva), malos estados tales como depresión, ira, pesar, etc. (glāni-kopa-śoka-ādi-dus-avasthāḥ) deben ser abandonados (heyāḥ) también (api) puesto que son inútiles (etāsām nirarthakatvāt)||25||

किमिति तासां निरर्थकत्वम्। यतस्ताः सर्वा अवस्था नावहत्यः क्वापि॥२६॥
Kimiti tāsāṁ nirarthakatvam| Yatastāḥ sarvā avasthā nāvahatyaḥ kvāpi||26||

¿Por qué (kim iti) son inútiles (tāsām nirarthakatvam)? Porque (yatas) todos (sarvāḥ) esos (tāḥ) estados (avasthāḥ) no llevan a ninguna parte (na āvahatyaḥ kvāpi)||26||

al inicio

 Los objetos y el Sujeto Supremo

गमनं क्वापि वास्तवाहन्तोपलब्धिलक्षणमोक्षगमनार्थमेव॥२७॥
Gamanaṁ kvāpi vāstavāhantopalabdhilakṣaṇamokṣagamanārthameva||27||

El acto de ir (gamanam) a alguna parte (kvāpi) significa ir hacia la Liberación caracterizada por un darse cuenta del Yo Real (vāstava-ahantā-upalabdhi-lakṣaṇa-mokṣa-gamana-artham eva)||27||

दुरवस्थात्यागार्थं किं मया कर्तव्यम्। तासां चेत्यत्वस्योपलब्धिरिति प्रतिवचनम्॥२८॥
Duravasthātyāgārthaṁ kiṁ mayā kartavyam| Tāsāṁ cetyatvasyopalabdhiriti prativacanam||28||

¿Qué (kim) debería hacer (mayā kartavyam) para abandonar malos estados (dus-avasthā-tyāga-artham)? La respuesta es (iti prativacanam): Dar(me) cuenta (upalabdhiḥ) de que son objetos (tāsām cetyatvasya)||28||

वास्तवाहन्ता परग्राहकरूपा न तु चेत्यमात्रेत्युपलब्धिस्तारिका॥२९॥
Vāstavāhantā paragrāhakarūpā na tu cetyamātretyupalabdhistārikā||29||

El acto de darse cuenta de que (iti upalabdhiḥ) el Yo Real (vāstava-ahantā) es el Sujeto Supremo (para-grāhaka-rūpā) y no (na tu) un mero objeto (cetya-mātrā) (es) el Salvador (tārikā)||29||

अहङ्कारोऽतिशब्दकारो यद्यपि ग्राह्यमेव तथापि॥३०॥
Ahaṅkāro'tiśabdakāro yadyapi grāhyameva tathāpi||30||

El ego (ahaṅkāraḥ), aunque (yadi api) haga mucho ruido (ati-śabdakāraḥ), (es), aún así (tathā api), un objeto (grāhyam eva)||30||

तेनैव तथाहि मम यशस्विकुलं विद्यते सुख्यातगायकोऽस्मीत्याद्यहङ्कारविषयकोऽभिमानो हेयः॥३१॥
Tenaiva tathāhi mama yaśasvikulaṁ vidyate sukhyātagāyako'smītyādyahaṅkāraviṣayako'bhimāno heyaḥ||31||

Por esa misma razón (tena eva), la vanidad (abhimānaḥ) relativa al ego (ahaṅkāra-viṣayakaḥ) —por ejemplo (tathāhi): "Pertenezco (mama... vidyate) a una familia renombrada (yaśasvi-kulam)", "Soy (asmi) un cantante muy famoso (su-khyāta-gāyakaḥ)", etc. (iti ādi)— debe ser abandonada (heyaḥ)||31||

वास्तवाहन्तालाभोऽवास्तवाहन्तावर्धनद्वारेणाशक्यः॥३२॥
Vāstavāhantālābho'vāstavāhantāvardhanadvāreṇāśakyaḥ||32||

El logro del Yo Real (vāstava-ahantā-lābhaḥ) es imposible (aśakyaḥ) incrementando al yo ficticio (a-vāstava-ahantā-vardhana-dvāreṇa)||32||

प्रत्युत तथाहि विश्वात्माहं शिवोऽहमित्यादि शुद्धविकल्पं योगी शरणं प्रपद्येत॥३३॥
Pratyuta tathāhi viśvātmāhaṁ śivo'hamityādi śuddhavikalpaṁ yogī śaraṇaṁ prapadyeta||33||

Al contario (pratyuta), el yogī (yogī) debería tomar refugio (śaraṇam prapadyeta) en un pensamiento puro (śuddha-vikalpam) —por ejemplo (tathāhi): "Yo (soy) (aham) el Ser del universo (viśva-ātmā)", "Yo (soy) (aham) Śiva (śivaḥ)", etc. (iti ādi)—||33||

यस्माज्जराव्याधिमृत्य्वात्मकत्रयं देहस्य चरमशरणं तस्माद्देहविषयकोऽभिमानो हेयः॥३४॥
Yasmājjarāvyādhimṛtyvātmakatrayaṁ dehasya caramaśaraṇaṁ tasmāddehaviṣayako'bhimāno heyaḥ||34||

Puesto que (yasmāt) la tríada que consiste en vejez, enfermedad y muerte (jarā-vyādhi-mṛtyu-ātmaka-trayam) (es) el refugio final (carama-śaraṇam) del cuerpo (dehasya), por lo tanto (tasmāt) la vanidad (abhimānaḥ) relativa al cuerpo (deha-viṣayakaḥ) debe ser abandonada (heyaḥ)||34||

al inicio

Capítulo 3: El grupo de tres realidades

 Descripciones de las tres realidades

लौकिकवस्तु चालौकिकवस्तु च मिश्रवस्तु चैवेति वस्तुत्रिकम्॥३५॥
Laukikavastu cālaukikavastu ca miśravastu caiveti vastutrikam||35||

Éste es el grupo de tres realidades (iti vastu-trikam): Realidad común/usual (laukika-vastu), realidad poco común/inusual (alaukika-vastu) y (ca... ca... ca eva) realidad mixta (miśra-vastu)||35||

लौकिकवस्तु गृहजनकार्यखेलानीतिविद्याविद्यावेश्मगमनख्यातिलाभादिबहुप्रसिद्धसाधारणार्थमयम्॥३६॥
Laukikavastu gṛhajanakāryakhelānītividyāvidyāveśmagamanakhyātilābhādibahuprasiddhasādhāraṇārthamayam||36||

La realidad común/usual (laukika-vastu) consiste en muchas cosas ordinarias y conocidas tales como familia, trabajo, deportes, política, ir a la escuela, alcanzar fama, etc. (gṛhajana-kārya-khelā-nītividyā-vidyāveśma-gamana-khyāti-lābha-ādi-bahu-prasiddha-sādhāraṇa-artha-mayam)||36||

लौकिकवस्तु नैकान्ततो वास्तवाहन्तामावहत्कथञ्चन। प्रत्युतावास्तवाहन्तावर्धनकुर्वाणमेव॥३७॥
Laukikavastu naikāntato vāstavāhantāmāvahatkathañcana| Pratyutāvāstavāhantāvardhanakurvāṇameva||37||

La realidad común/usual (laukika-vastu), por sí misma (ekāntatas), no conduce en absoluto (na... āvahat kathañcana) al Yo Real (vāstava-ahantām). Muy por el contrario (pratyuta), incrementa al yo ficticio (a-vāstava-ahantā-vardhana-kurvāṇam eva)||37||

अलौकिकवस्तु भैरवागमशिवसूत्रादिपरभैरवशास्त्रेभ्यश्च गुरुमुखाच्चागतमुपदेशावस्थाद्योघम्॥३८॥
Alaukikavastu bhairavāgamaśivasūtrādiparabhairavaśāstrebhyaśca gurumukhāccāgatamupadeśāvasthādyogham||38||

La realidad poco común/inusual (alaukika-vastu) consiste en una multitud de enseñanzas, estados, etc. (upadeśa-avasthā-ādi-ogham) que proviene (āgatam) de las escrituras de Parabhairava tales como los Bhairavāgama-s, los Śivasūtra-s y así sucesivamente (bhairava-āgama-śiva-sūtra-ādi-para-bhairava-śāstrebhyaḥ) al igual que (ca... ca) de la boca del Guru (guru-mukhāt)||38||

अलौकिकवस्त्वेकान्ततो वास्तवाहन्तोपार्जनमवास्तवाहन्ताध्वंसलक्षणमावहदवश्यम्॥३९॥
Alaukikavastvekāntato vāstavāhantopārjanamavāstavāhantādhvaṁsalakṣaṇamāvahadavaśyam||39||

La realidad poco común/inusual (alaukika-vastu), por sí misma (ekāntatas), conduce (āvahat) al logro del Yo Real (vāstava-ahantā-upārjanam) caracterizado por la desaparición del yo ficticio (a-vāstava-ahantā-dhvaṁsa-lakṣaṇam) verdaderamente (avaśyam)||39||

मिश्रवस्त्वादावलौकिकवस्तु भूतवदेव पश्चात्तु लौकिकवस्तुतां गतवत्॥४०॥
Miśravastvādāvalaukikavastu bhūtavadeva paścāttu laukikavastutāṁ gatavat||40||

La realidad mixta (miśra-vastu) era (bhūtavat eva) al principio (ādau) realidad poco común/inusual (alaukika-vastu), pero (tu) que después (paścāt) se volvió realidad común/usual (laukika-vastutām gatavat)||40||

बहुवर्षशतेभ्यः परं विकृतधर्मशास्त्रादीनीति। मिश्रवस्तुनः सद्दृष्टान्त एषः॥४१॥
Bahuvarṣaśatebhyaḥ paraṁ vikṛtadharmaśāstrādīnīti| Miśravastunaḥ saddṛṣṭānta eṣaḥ||41||

"Religiones, escrituras, etc. que han sido distorsionadas (vikṛta-dharma-śāstra-ādīni) después (param) de muchos siglos (bahu-varṣaśatebhyaḥ... iti)". Éste (eṣaḥ) (es) un buen ejemplo (sat-dṛṣṭāntaḥ) de realidad mixta (miśra-vastunaḥ)||41||

मिश्रवस्तु न वास्तवाहन्तामावहत्किञ्चनापि त्ववास्तवाहन्तावर्धकरम्॥४२॥
Miśravastu na vāstavāhantāmāvahatkiñcanāpi tvavāstavāhantāvardhakaram||42||

La realidad mixta (miśra-vastu) no conduce en absoluto (na... āvahat kiñcana) al Yo Real (vāstava-ahantām) sino que más bien (api tu) incrementa al yo ficticio (a-vāstava-ahantā-vardha-karam)||42||

ममैतद्धर्मोऽस्तीति। अवाहन्ताहन्तायाः सद्दृष्टान्तोऽयम्॥४३॥
Mamaitaddharmo'stīti| Avāhantāhantāyāḥ saddṛṣṭānto'yam||43||

"Pertenezco (mama... asti) a esta religión (etad-dharmaḥ... iti)". Éste (ayam) (es) un buen ejemplo (sat-dṛṣṭāntaḥ) de yo ficticio (a-vāhanta-ahantāyāḥ)||43||

प्रकाशितवास्तवाहन्त्वः स्वतन्त्रयोगी कथं मिश्रवस्त्वात्मकधर्माश्रितो भवेत्। अशक्यमेतत्॥४४॥
Prakāśitavāstavāhantvaḥ svatantrayogī kathaṁ miśravastvātmakadharmāśrito bhavet| Aśakyametat||44||

¿Cómo (katham) podría el Yogī libre en quién se reveló el Yo Real ser (prakāśita-vāstava-ahantvaḥ svatantrayogī... bhavet) un seguidor de una religión que consiste en la realidad mixta (miśra-vastu-ātmaka-dharma-āśritaḥ)? Esto (etad) (es) imposible (aśakyam)||44||

विशेषधर्मो यद्यपि जनस्येषदुपकुर्यात्तथाप्यशेषतो बन्धं नापनयत्येव॥४५॥
Viśeṣadharmo yadyapi janasyeṣadupakuryāttathāpyaśeṣato bandhaṁ nāpanayatyeva||45||

Aunque (yadi api) una particular religión (viśeṣa-dharmaḥ) podría ayudar (upakuryāt) a la gente (janasya) hasta algún punto (īṣat), aún así (tathā api) no quita (na apanayatyeva) completamente (aśeṣatas) la esclavitud (bandham)||45||

जनस्य मुख्यकष्टं स्ववास्तवाहन्तोपप्लव्यज्ञानविशिष्टो बन्ध एव न तु भोजनवारिधनादिरहितत्वम्॥४६॥
Janasya mukhyakaṣṭaṁ svavāstavāhantopaplavyajñānaviśiṣṭo bandha eva na tu bhojanavāridhanādirahitatvam||46||

El principal problema (mukhya-kaṣṭam) de la gente (janasya) (es) la esclavitud (bandhaḥ eva) caracterizada por un abrumador desconocimiento de su propio Yo Real (sva-vāstava-ahantā-upaplavi-ajñāna-viśiṣṭaḥ) y no (na tu) la falta de comida, agua, dinero, etc. (bhojana-vāri-dhana-ādi-rahitatvam)||46||

al inicio

 Instrucción acerca de la manera correcta de vivir

सर्वप्रधाना वास्तवाहन्ता शिष्टञ्चाधिक्यमिव दत्तम्॥४७॥
Sarvapradhānā vāstavāhantā śiṣṭañcādhikyamiva dattam||47||

El Yo Real (vāstava-ahantā) viene primero de todo (sarva-pradhānā) y (ca) el resto (śiṣṭam) es dado (dattam) por añadidura (ādhikyam iva)||47||

सहस्रवर्षद्वयं पुरैतत्तदुपदेशोऽन्यथाभिषिक्तत्रात्रैव ख्रीष्टेनोक्तः॥४८॥
Sahasravarṣadvayaṁ puraitattadupadeśo'nyathābhiṣiktatrātraiva khrīṣṭenoktaḥ||48||

Hace dos milenios (sahasravarṣa-dvayam purā), esta misma enseñanza (etad-tad-upadeśaḥ) fue pronunciada (uktaḥ) de otra manera (anyathā) por Cristo, el Ungido Salvador (abhiṣikta-trātrā eva khrīṣṭena) --es decir "Mas buscad primeramente el Reino de Dios y su justicia, y todas estas cosas os serán añadidas"--||48||

अशेषेण स्पष्टमुत्थापनञ्च तदध्यापनं लोकाः पुनर्भूयिष्टमस्मिनल्पबुद्धयः॥४९॥
Aśeṣeṇa spaṣṭamutthāpanañca tadadhyāpanaṁ lokāḥ punarbhūyiṣṭamasminalpabuddhayaḥ||49||

Esa instrucción (tad-adhyāpanam) es totalmente clara y elevadora (aśeṣeṇa spaṣṭam utthāpanam ca), sin embargo (punar) la gente (lokāḥ), en su mayor parte (bhūyiṣṭam), fracasa en comprenderla --lit. es de poco entendimiento con respecto a ella-- (asmin alpa-buddhayaḥ)||49||

मूढास्ते सर्वप्रधानानि भोजनवारिधनादीनि कुर्वाणाः पश्चाच्च वास्तवाहन्तारूपदेवः स चेत्तैः स्म्रितः॥५०॥
Mūḍhāste sarvapradhānāni bhojanavāridhanādīni kurvāṇāḥ paścācca vāstavāhantārūpadevaḥ sa cettaiḥ smritaḥ||50||

Esos (te) mūḍha-s --a saber, personas confundidas, tontos, etc.-- (mūḍhāḥ) ponen a comida, agua, dinero, etc. En primer lugar (sarva-pradhānāni bhojana-vāri-dhana-ādīni kurvāṇāḥ), y (ca) después (paścāt) (viene) Dios cuya naturaleza es el Yo Real (vāstava-ahantā-rūpa-devaḥ), si (cet) (es que) pueden acordarse de Él (saḥ... taiḥ smritaḥ)||50||

तेषां जिवितानामन्ते ते सर्वे भोजनवारिधनाद्यार्थास्तेभ्यः खल्वपहृता यन्न महदाश्चर्यमेव॥५१॥
Teṣāṁ jivitānāmante te sarve bhojanavāridhanādyārthāstebhyaḥ khalvapahṛtā yanna mahadāścaryameva||51||

Al final (ante) de sus vidas (teṣām jivitānām), todas (sarve) esas (te) cosas tales como comida, agua, dinero, etc. (bhojana-vāri-dhana-ādya-arthāḥ) les son ciertamente quitadas (tebhyaḥ khalu apahṛtāḥ), lo cual (yad) no es (na) muy sorprendente (mahat-āścaryam eva)||51||

al inicio

Capítulo 4: Misterios después de la muerte

 Posibilidades de los mūḍha-s

तद्देहपातात्परं मूढास्त एवैकादशदिनपर्यन्तमृत्युशून्यतां गच्छन्ति॥५२॥
Taddehapātātparaṁ mūḍhāsta evaikādaśadinaparyantamṛtyuśūnyatāṁ gacchanti||52||

Tras (param) la caída de sus cuerpos (tad-deha-pātāt), esos mismísimos mūḍha-s --a saber, personas confundidas, tontos, etc.-- (mūḍhāḥ te eva) ingresan en el vacío de la muerte por once días (ekādaśa-dina-paryanta-mṛtyu-śūnyatām gacchanti)||52||

ब्रह्मानुसारेण यमेन मृत्युदेवेन चित्रगुप्ताख्यलेखकोपकृतेनैव मृतमूढास्ते सर्वे परीक्षणीयाः॥५३॥
Brahmānusāreṇa yamena mṛtyudevena citraguptākhyalekhakopakṛtenaiva mṛtamūḍhāste sarve parīkṣaṇīyāḥ||53||

Según la literatura védica (brahma-anusāreṇa), todos (sarve) esos (te) mūḍha-s --a saber, personas confundidas, tontos, etc.-- que han muerto (mṛta-mūḍhāḥ) son inspeccionados cuidadosamente (parīkṣaṇīyāḥ) por Yama, el dios de la muerte, asistido por el secretario llamado Citragupta (yamena mṛtyu-devena citragupta-ākhya-lekhaka-upakṛtena eva)||53||

चण्डकालपुरुषाभिधानाभ्यां साहाय्यकराभ्यामप्युपकृतः श्रीयमः॥५४॥
Caṇḍakālapuruṣābhidhānābhyāṁ sāhāyyakarābhyāmapyupakṛtaḥ śrīyamaḥ||54||

El venerable Yama (śrī-yamaḥ) también (es) ayudado (api upakṛtaḥ) por dos asistentes (sāhāyyakarābhyām) llamados Caṇḍa y Kālapuruṣa (caṇḍa-kāla-puruṣa-abhidhānābhyām)||54||

चित्रगुप्तो यमलेखको जनसर्वशुभाशुभसाक्ष्यात्मकपुस्तकं दधाति॥५५॥
Citragupto yamalekhako janasarvaśubhāśubhasākṣyātmakapustakaṁ dadhāti||55||

Citragupta (citraguptaḥ), el secretario de Yama (yama-lekhakaḥ), tiene (dadhāti) un libro que contiene registros/evidencia de todas las buenas y malas acciones de la gente (jana-sarva-śubha-aśubha-sākṣya-ātmaka-pustakam)||55||

श्रीमद्यमाद्विचारं लब्ध्वा मृतमूढस्ते सर्वे पितृलोकं वा नरकं वा भूर्लोकमपि वा पुनर्याताः॥५६॥
Śrīmadyamādvicāraṁ labdhvā mṛtamūḍhaste sarve pitṛlokaṁ vā narakaṁ vā bhūrlokamapi vā punaryātāḥ||56||

Después de recibir (labdhvā) un juicio/sentencia (vicāram) del venerable Yama (śrīmat-yamāt), todos (sarva) esos (te) mūḍha-s --a saber, personas confundidas, tontos, etc.-- que han muerto (mṛta-mūḍhāḥ) se dirigen (yātāḥ) al mundo de los ancestros (pitṛ-lokam), al infierno (narakam) o (vā... vā... vā) incluso (api) (se dirigen) de vuelta (punar) al mundo de la tierra (bhūr-lokam)||56||

पितृलोकमेवेता धार्मिकमूढास्ते स्वशुभकर्मसमाहारतः॥५७॥
Pitṛlokamevetā dhārmikamūḍhāste svaśubhakarmasamāhārataḥ||57||

Los mūḍha-s piadosos (dhārmika-mūḍhāḥ te) proceden (itāḥ) hacia el mundo de los ancestros (pitṛ-lokam) ciertamente (eva) debido a la suma de sus buenas acciones (sva-śubha-karma-samāhārataḥ)||57||

स्वाशुभकर्मसमाहाराद्भयानकाधोलोकं नरकमेवाधार्मिकमूढास्ते वर्जिताः॥५८॥
Svāśubhakarmasamāhārādbhayānakādholokaṁ narakamevādhārmikamūḍhāste varjitāḥ||58||

Los mūḍha-s impíos (adhārmika-mūḍhāḥ te), debido a la suma de sus malas acciones (sva-aśubha-karma-samāhārāt), se mueven (varjitāḥ) hacia Naraka (narakam eva), las aterradoras regiones infernales (bhayānaka-adholokam)||58||

धार्मिकाधर्मिकत्वमिश्रतावृत्तेर्मृतमूढबहुत्वं भूर्लोकं पुनरागतं नूनम्॥५९॥
Dhārmikādharmikatvamiśratāvṛttermṛtamūḍhabahutvaṁ bhūrlokaṁ punarāgataṁ nūnam||59||

Al ser una mezcla de los estados piadoso e impío (dhārmika-adharmikatva-miśratā-vṛtteḥ), la mayoría de los mūḍha-s que han muerto (mṛta-mūḍha-bahutvam) en verdad (nūnam) retorna (punar āgatam) al mundo de la tierra (bhūr-lokam)||59||

योगभ्रष्टाद्युत्कृष्टजनो वरेण्यदेवलोकानेव नीत आतिवाहिकैः॥६०॥
Yogabhraṣṭādyutkṛṣṭajano vareṇyadevalokāneva nīta ātivāhikaiḥ||60||

La gente superior empezando con los que han caído del Yoga (yoga-bhraṣṭa-ādi-utkṛṣṭa-janaḥ) es conducida (nītaḥ) hacia los excelentes mundos de los dioses (vareṇya-deva-lokān eva) por los Ātivāhika-s (ātivāhikaiḥ)||60||

अत एव मृत्योः पश्चान्मूढात्मकजनबहुत्वं देवलोकान्गमिष्यत्येवेति साधारणमतिरशेषासत्यमवश्यम्॥६१॥
Ata eva mṛtyoḥ paścānmūḍhātmakajanabahutvaṁ devalokāngamiṣyatyeveti sādhāraṇamatiraśeṣāsatyamavaśyam||61||

Por esta misma razón (atas eva), la creencia habitual (sādhāraṇa-matiḥ) de que (iti) la mayoría de las personas que son mūḍha-s --a saber, personas confundidas, tontos, etc.-- (mūḍha-ātmaka-jana-bahutvam) irá (gamiṣyati eva) al mundo de los dioses --es decir, al Cielo-- (deva-lokān) después (paścāt) de la muerte (mṛtyoḥ) (es) una completa mentira (aśeṣa-asatyam) en verdad (avaśyam)||61||

al inicio

 Significación de la frontera sutil

यो जातो मरणीयो निश्चितं योऽजातस्तु सोऽनन्तकालं वृत्त्वासिष्यते नात्र संशयः॥६२॥
Yo jāto maraṇīyo niścitaṁ yo'jātastu so'nantakālaṁ vṛttvāsiṣyate nātra saṁśayaḥ||62||

Lo que (yaḥ) ha nacido (jātaḥ) (está) decididamente (niścitam) condenado a morir (maraṇīyaḥ), pero (tu) Eso (saḥ) que (yaḥ) No Ha Nacido (ajātaḥ) seguirá (āsiṣyate) existiendo (vṛttvā) por siempre (ananta-kālam), de ello no hay duda (na atra saṁśayaḥ)||62||

मूढानामपि स्ववास्तवाहन्त्वममरमेव तद्यथा मृते देहे न म्रियत एतद्ध्रुवम्॥६३॥
Mūḍhānāmapi svavāstavāhantvamamarameva tadyathā mṛte dehe na mriyata etaddhruvam||63||

Inclusive (api) en el caso de los mūḍha-s --a saber, personas confundidas, tontos, etc.-- (mūḍhānām), su propio Yo Real (sva-vāstava-ahantvam) (es) inmortal (amaram eva), a saber (tad-yathā), Él (etad) ciertamente (dhruvam) no (na) muere (mriyate) cuando muere el cuerpo (mṛte dehe)||63||

मूढा यतः स्वप्नजागरयोः प्रान्तमजानन्तस्ते सर्वे ततो मृत्युजीवितयोः प्रान्तमप्यजानन्तः॥६४॥
Mūḍhā yataḥ svapnajāgarayoḥ prāntamajānantaste sarve tato mṛtyujīvitayoḥ prāntamapyajānantaḥ||64||

Puesto que (yatas) los mūḍha-s (mūḍhāḥ) no conocen (ajānantaḥ) la frontera (prāntam) entre vigilia y sueño (svapna-jāgarayoḥ), consiguientemente (tatas) todos ellos (te sarve) no conocen tampoco (api ajānantaḥ) la frontera (prāntam) entre la vida y la muerte (mṛtyu-jīvitayoḥ)||64||

मृत्युजीवितयोः सूक्ष्मप्रान्तापेक्षया तदज्ञानान्मूढास्त एव प्रयाणकाले चिदानन्दमयपरमशिवात्मकस्वाहन्तत्वमवगाहितुमशक्ताः॥६५॥
Mṛtyujīvitayoḥ sūkṣmaprāntāpekṣayā tadajñānānmūḍhāsta eva prayāṇakāle cidānandamayaparamaśivātmakasvāhantatvamavagāhitumaśaktāḥ||65||

A causa de su ignorancia (tad-ajñānāt) con referencia a la frontera sutil (sūkṣma-prānta-apekṣayā) entre vida y muerte (mṛtyu-jīvitayoḥ), esos mismísimos mūḍha-s (mūḍhāḥ te eva), en el momento de morir (prayāṇa-kāle), son incapaces (aśaktāḥ) de fundirse (avagāhitum) en su propio Yo Real que es el Śiva Supremo repleto de Conciencia y Bienaventuranza (cit-ānanda-maya-parama-śiva-ātmaka-sva-ahantatvam)||65||

संसरन्त्येव तेनैव मूढास्ते पितृलोकं वा नरकं वा भूर्लोकं पुनर्वा श्रीयमेच्छया॥६६॥
Saṁsarantyeva tenaiva mūḍhāste pitṛlokaṁ vā narakaṁ vā bhūrlokaṁ punarvā śrīyamecchayā||66||

Por esa mismísima razón (tena eva), esos (te) mūḍha-s (mūḍhāḥ) trasmigran (saṁsaranti eva), por la voluntad del venerable Yama (śrī-yama-icchayā), hacia el mundo de los ancestros (pitṛlokam), hacia el infierno (narakam) o (vā... vā... vā) de nuevo (punar) hacia el mundo de la tierra (bhūr-lokam)||66||

al inicio

 Expansión del estado medio

अख्यातिदाहिदावाग्निरुद्धा योगिनः केचित्स्वप्नजागरयोः मध्यदशाया विस्तारः कथं शक्यत इति पृच्छन्ति॥६७॥
Akhyātidāhidāvāgniruddhā yoginaḥ kecitsvapnajāgarayoḥ madhyadaśāyā vistāraḥ kathaṁ śakyata iti pṛcchanti||67||

Asediados por el ardiente fuego forestal de la ignorancia primordial (akhyāti-dāhi-dāvāgni-ruddhāḥ), algunos (kecid) yogī-s (yoginaḥ) preguntan (pṛcchanti): "¿Cómo (katham) es posible una expansión del estado medio entre vigilia y sueño (svapna-jāgarayoḥ madhya-daśāyāḥ vistāraḥ... śakyate iti)?"||67||

तथाहि विकल्पद्वययोः श्वासप्रश्वासयोश्चैव मध्यदशायां ध्यानेनैव। इति त्रिकदर्शनबुधैरुपदिष्टम्॥६८॥
Tathāhi vikalpadvayayoḥ śvāsapraśvāsayoścaiva madhyadaśāyāṁ dhyānenaiva| Iti trikadarśanabudhairupadiṣṭam||68||

Por ejemplo (tathāhi), por medio de la meditación (dhyānena eva) en el estado medio (madhya-daśāyām) entre dos pensamientos (vikalpa-dvayayoḥ) así como también (ca eva) entre inhalación e exhalación (śvāsa-praśvāsayoḥ). Esto es lo que enseñan los sabios de la filosofía Trika (iti trika-darśana-budhaiḥ upadiṣṭam)||68||

तद्वस्तुनोर्मध्यदशाया विस्तारेणैव स्वप्नजागरयोर्मध्यदशाया विस्तारो युगपद्विद्यते॥६९॥
Tadvastunormadhyadaśāyā vistāreṇaiva svapnajāgarayormadhyadaśāyā vistāro yugapadvidyate||69||

Con la expansión (vistāreṇa eva) del estado medio (madhya-daśāyāḥ) entre esas dos cosas --o sea, entre dos pensamientos y entre inhalación/exhalación-- (tad-vastunoḥ), hay (vidyate) simultáneamente (yugapad) expansión (vistāraḥ) del estado medio (madhya-daśāyāḥ) entre vigilia y sueño (svapna-jāgarayoḥ)||69||

तदवस्थयोर्मध्यदशाया विस्तारेण च स्वप्नजागरयोः प्रान्तस्योपलब्धिर्निरायासा भवेत्॥७०॥
Tadavasthayormadhyadaśāyā vistāreṇa ca svapnajāgarayoḥ prāntasyopalabdhirnirāyāsā bhavet||70||

Y (ca) con la expansión (vistāreṇa) del estado medio (madhya-daśāyāḥ) entre esos dos estados --vigilia y sueño-- (tad-avasthayoḥ), la percepción (upalabdhiḥ) de la frontera (prāntasya) entre vigilia y sueño (svapna-jāgarayoḥ) se vuelve (bhavet) fácil (nirāyāsā)||70||

अस्यां सिद्धायामुपलब्ध्यां सत्यां प्रयाणकाले मृत्युजीवितयोः सूक्ष्मप्रान्तस्योपलब्धिः सुसुकरापि भवेत्॥७१॥
Asyāṁ siddhāyāmupalabdhyāṁ satyāṁ prayāṇakāle mṛtyujīvitayoḥ sūkṣmaprāntasyopalabdhiḥ susukarāpi bhavet||71||

Cuando esta percepción ha sido perfeccionada/consumada (asyām siddhāyām upalabdhyām satyām), la percepción (upalabdhiḥ) de la sutil frontera (sūkṣma-prāntasya) entre vida y muerte (mṛtyu-jīvitayoḥ) se vuelve (bhavet), en el momento de morir (prayāṇa-kāle), muy fácil también (su-sukarā api)||71||

मरणसमयेऽस्यां प्रयुक्तायामुपलब्ध्यां सत्यां परमशिवरूपवास्तवाहन्तायामवगाहनं सुलभमवश्यम्॥७२॥
Maraṇasamaye'syāṁ prayuktāyāmupalabdhyāṁ satyāṁ paramaśivarūpavāstavāhantāyāmavagāhanaṁ sulabhamavaśyam||72||

Cuando se aplica esta percepción (asyām prayuktāyām upalabdhyām satyām) en el momento de morir (maraṇa-samaye), la inmersión (avagāhanam) en el Yo Real que es el Śiva Supremo (parama-śiva-rūpa-vāstava-ahantāyām) es ciertamente fácil de efectuar (sulabham avaśyam)||72||

al inicio

Capítulo 5: Las dos clases de ignorancia

 Ignorancia intelectual

मूढानुसारतः स्थूलशरीराभावादेव मृत्युरपायरूपः शोके हेतुश्चैव॥७३॥
Mūḍhānusārataḥ sthūlaśarīrābhāvādeva mṛtyurapāyarūpaḥ śoke hetuścaiva||73||

Según los mūḍha-s --a saber, gente confundida, tontos, etc.-- (mūḍha-anusārataḥ), debido a la ausencia del cuerpo burdo --del cuerpo físico-- (sthūla-śarīra-abhāvāt eva), la muerte (mṛtyuḥ) es una pérdida (apāya-rūpaḥ) y (ca eva) una razón para (hetuḥ) el pesar (śoke)||73||

तैरेवं मतमेवाख्यातिद्वितीयाकृतिरूपबौद्धाज्ञानतस्तेषां स्वस्थूलशरीरसमीकरणत्वात्॥७४॥
Tairevaṁ matamevākhyātidvitīyākṛtirūpabauddhājñānatasteṣāṁ svasthūlaśarīrasamīkaraṇatvāt||74||

Ellos piensan así (taiḥ evam matam eva) porque están identificados con sus propios cuerpos burdos (teṣām sva-sthūla-śarīra-samīkaraṇatvāt) debido a la ignorancia intelectual que es el segundo aspecto de la ignorancia primordial (akhyāti-dvitīya-ākṛti-rūpa-bauddha-ajñānatas)||74||

मृत्युणैव यस्मात्स्थूलदेहक्षयो भवति तस्मात्तत्काले जनक्षयोऽपीति सम्यगसत्यमिदम्॥७५॥
Mṛtyuṇaiva yasmātsthūladehakṣayo bhavati tasmāttatkāle janakṣayo'pīti samyagasatyamidam||75||

"Puesto que (yasmāt) el cuerpo burdo es destruido (sthūla-deha-kṣayaḥ bhavati) por la muerte (mṛtyuṇā eva), por lo tanto (tasmāt) la persona también es destruida (jana-kṣayaḥ api) en ese momento (tad-kāle)", esto (idam) (es) totalmente (samyak) falso (asatyam)||75||

उपलब्धानुपलब्धवास्तवाहन्त्वसारो जनश्च स्वातन्त्र्यानन्दधारारूपामरपरमशिवसारं वास्तवाहन्त्वञ्चैव॥७६॥
Upalabdhānupalabdhavāstavāhantvasāro janaśca svātantryānandadhārārūpāmaraparamaśivasāraṁ vāstavāhantvañcaiva||76||

Una persona (janaḥ) es esencialmente el Yo Real, ya sea que se haya dado cuenta de Él o no (upalabdha-anupalabdha-vāstava-ahantvasāraḥ), y (ca... ca eva) el Yo Real (vāstava-ahantvam) es esencialmente el Śiva Supremo e Inmortal que es una Corriente de Libertad Absoluta y Bienaventuranza (svātantrya-ānanda-dhārā-rūpa-amara-parama-śiva-sāram)||76||

अत एव तज्जनस्य क्षयः प्रयाणसमये कथं तर्हि भवेदिति। अशक्यमिदमेव॥७७॥
Ata eva tajjanasya kṣayaḥ prayāṇasamaye kathaṁ tarhi bhavediti| Aśakyamidameva||77||

Por este motivo (atas eva), "¿Cómo (katham) entonces (tarhi) podría haber (bhavet), en el momento de morir (prayāṇa-samaye), la destrucción (kṣayaḥ) de esa persona (tad-janasya... iti)?". ¡Esto (idam) (es) imposible (aśakyam... eva)!||77||

निर्मलरूपसर्वप्रियस्वतन्त्रपरमशिवात्मवास्तवाहन्त्वस्य न क्षयः कर्हिचित्स्यात्॥७८॥
Nirmalarūpasarvapriyasvatantraparamaśivātmavāstavāhantvasya na kṣayaḥ karhicitsyāt||78||

No hay nunca (na... karhicid syāt) la destrucción (kṣayaḥ) del Yo Real que es el Libre y Supremo Śiva que es amado por todos y cuya naturaleza es Inmaculada (nirmala-rūpa-sarva-priya-svatantra-parama-śiva-ātma-vāstava-ahantvasya)||78||

जनसद्भावमुद्दिश्य तेषां सर्वेषामभिमानामपनयार्थेन स्वस्थूलशरीरसमीकरणमेवापनीयेत। कथं तु॥७९॥
Janasadbhāvamuddiśya teṣāṁ sarveṣāmabhimānāmapanayārthena svasthūlaśarīrasamīkaraṇamevāpanīyeta| Kathaṁ tu||79||

Para quitar (apanaya-arthena) todas esas concepciones erróneas (teṣām sarveṣām abhimānām) con referencia al (uddiśya) verdadero ser de una persona (jana-sadbhāvam), la identificación con el propio cuerpo burdo (sva-sthūla-śarīra-samīkaraṇam) debería ciertamente ser extirpada (eva apanīyeta). ¿Pero (tu) cómo (katham)?||79||

स्वस्थूलदेहसमीकरणापनयार्थमख्यातिद्वितीयाकृतिरूपबौद्धाज्ञानमपनीयेतैव। कथं तु॥८०॥
Svasthūladehasamīkaraṇāpanayārthamakhyātidvitīyākṛtirūpabauddhājñānamapanīyetaiva| Kathaṁ tu||80||

Para quitar la identificación con el propio cuerpo burdo (sva-sthūla-deha-samīkaraṇa-apanaya-artham), la ignorancia intelectual que es el segundo aspecto de la ignorancia primordial (akhyāti-dvitīya-ākṛti-rūpa-bauddha-ajñānam) debería ser verdaderamente extirpada (apanīyeta eva). ¿Pero (tu) cómo (katham)?||80||

स्वबुद्ध्यामज्ञानमिदं भैरवागमशिवसूत्रादिपरभैरवशास्त्राणां सन्तताध्ययनेन केवलमपनेतुं शक्यतेऽवश्यम्॥८१॥
Svabuddhyāmajñānamidaṁ bhairavāgamaśivasūtrādiparabhairavaśāstrāṇāṁ santatādhyayanena kevalamapanetuṁ śakyate'vaśyam||81||

Esta (idam) ignorancia (ajñānam) en el propio intelecto (sva-buddhyām) sólo puede ser quitada (kevalam apanetum śakyate) por un constante/detenido estudio (santata-adhyayanena) de las escrituras de Parabhairava tales como los Bhairavāgama-s, los Śivasūtra-s y así sucesivamente (bhairava-āgama-śiva-sūtra-ādi-parabhairava-śāstrāṇām), sin duda (avaśyam)||81||

al inicio

 Ignorancia acerca del Ser

अख्यातिप्रथमाकृतिरूपपौरुषाज्ञानञ्च मानुष्यप्रयत्नेभ्य एव नापनेतुं शक्यते कियदपि सोत्साहा एते भवेयुः॥८२॥
Akhyātiprathamākṛtirūpapauruṣājñānañca mānuṣyaprayatnebhya eva nāpanetuṁ śakyate kiyadapi sotsāhā ete bhaveyuḥ||82||

Y (ca) la ignorancia acerca del Ser, que es el primer aspecto de la ignorancia primordial (akhyāti-prathama-ākṛti-rūpa-pauruṣa-ajñānam), no puede quitarse (na apanetum śakyate) mediante esfuerzos humanos (mānuṣya-prayatnebhyaḥ eva), no importa cuán (kiyat api) vigorosos (sotsāhāḥ) ellos --o sea, los esfuerzos humanos-- (ete) puedan ser (bhaveyuḥ)||82||

पुरुषापेक्षयाज्ञानमिदमर्चनीयपरमशिवप्रसादेन केवलमपनेतुं शक्यते। सन्देहो नात्रास्ति॥८३॥
Puruṣāpekṣayājñānamidamarcanīyaparamaśivaprasādena kevalamapanetuṁ śakyate| Sandeho nātrāsti||83||

Esta (idam) ignorancia (ajñānam) con relación al Ser (puruṣa-apekṣayā) sólo puede quitarse (kevalam apanetum śakyate) mediante el Favor del Adorable Śiva Supremo (arcanīya-parama-śiva-prasādena). De ello no hay duda alguna (sandehaḥ na atra asti)||83||

al inicio

Capítulo 6: El logro de la Liberación

 La verdadera causa de la Liberación

अज्ञानद्वयेऽशेषेणापनीते सति सा परमशिवोपलब्धिचमत्कारमयप्रतापवत्प्राप्तिर्मोक्षसञ्ज्ञिता वर्तते नूनम्॥८४॥
Ajñānadvaye'śeṣeṇāpanīte sati sā paramaśivopalabdhicamatkāramayapratāpavatprāptirmokṣasañjñitā vartate nūnam||84||

Cuando las dos clases de ignorancia han sido completamente extirpadas (ajñāna-dvaye aśeṣeṇa apanīte sati) , ese (sā) glorioso logro lleno de Asombro al Darse Cuenta del Śiva Supremo (parama-śiva-upalabdhi-camatkāra-maya-pratāpavat-prāptiḥ) llamado Liberación --es decir, ese glorioso logro...-- (mokṣa-sañjñitā nūnam) ciertamente (nūnam) tiene lugar (vartate)||84||

अत एवातिप्रीतपरमशिवानुग्रहश्च परभैरवशास्त्रसन्तताध्ययनं यत्परेशानुग्रहापन्नान्यरूपमपि चैव मोक्षे केवलहेतू निःसन्देहेन॥८५॥
Ata evātiprītaparamaśivānugrahaśca parabhairavaśāstrasantatādhyayanaṁ yatpareśānugrahāpannānyarūpamapi caiva mokṣe kevalahetū niḥsandehena||85||

Por este motivo (atas eva), la Gracia del muy amado Śiva Supremo (ati-prīta-parama-śiva-anugrahaḥ) conjuntamente con (ca... ca eva) un constante/detenido estudio de las escrituras de Parabhairava (parabhairava-śāstra-santata-adhyayanam) —lo cual (yad) (es) también (api) otra forma asumida por la Gracia del Más Alto Señor (para-īśa-anugraha-āpanna-anya-rūpam)— son sin duda las dos únicas causas (kevala-hetū niḥsandehena) de la Liberación (mokṣe)||85||

शुद्धचित्ताप्त्यर्थेन ब्रह्मचर्यशाकभक्षणप्राणायामासनाभ्यासादिक्रिया न कथञ्चन मोक्षविषयकाः॥८६॥
Śuddhacittāptyarthena brahmacaryaśākabhakṣaṇaprāṇāyāmāsanābhyāsādikriyā na kathañcana mokṣaviṣayakāḥ||86||

Actividades tales como la continencia, la ingestión de vegetales, la práctica de prāṇāyāma y posturas, etc. (brahmacarya-śāka-bhakṣaṇa-prāṇāyāma-āsana-abhyāsa-ādi-kriyāḥ) para alcanzar una mente pura (śuddha-citta-āpti-arthena) no tienen nada que ver con la Liberación (na kathañcana mokṣa-viṣayakāḥ)||86||

चित्तदेहयोर्हितकारकास्ताः सर्वाः क्रिया भवेयुः कः परन्तु मोक्षेणेदृक्क्रियाणां सम्बन्ध इति नास्त्येव॥८७॥
Cittadehayorhitakārakāstāḥ sarvāḥ kriyā bhaveyuḥ kaḥ parantu mokṣeṇedṛkkriyāṇāṁ sambandha iti nāstyeva||87||

Todas (sarvāḥ) esas (tāḥ) actividades (kriyāḥ) podrían ser (bhaveyuḥ) útiles/apropiadas (hita-kārakāḥ) para mente y cuerpo (citta-dehayoḥ), sin embargo (parantu), "¿cuál (kaḥ) (es) la relación (sambandhaḥ) entre la Liberación y tales actividades (mokṣeṇa īdṛk-kriyāṇām... iti)?", ¡no hay ninguna (na asti eva)!||87||

समाधावेव परमेश्वरानुग्रहस्पर्शोपकारकास्ताः सर्वास्तीव्रध्यानगभीरपूजादयः क्रिया भवेयुः॥८८॥
Samādhāveva parameśvarānugrahasparśopakārakāstāḥ sarvāstīvradhyānagabhīrapūjādayaḥ kriyā bhaveyuḥ||88||

Todas (sarvāḥ) esas (tāḥ) actividades (kriyāḥ) tales como una intensa meditación, una adoración profunda, etc. (tīvra-dhyāna-gabhīra-pūjā-ādayaḥ) podrían contribuir a/promover un contacto con la Gracia del Señor Supremo (parama-īśvara-anugraha-sparśa-upakārakāḥ) en samādhi --o sea, en trance profundo-- (samādhau eva)||88||

धारपर्यन्तानुग्रहसङ्कीर्णेन साक्षात्परमेशेन सद्गुरुणा दीक्षितो योगी यदि तु तस्य ताः पूर्वोक्ताः ध्यानपूजादयः क्रिया निष्प्रयोजना भवेयुः॥८९॥
Dhāraparyantānugrahasaṅkīrṇena sākṣātparameśena sadguruṇā dīkṣito yogī yadi tu tasya tāḥ pūrvoktāḥ dhyānapūjādayaḥ kriyā niṣprayojanā bhaveyuḥ||89||

Pero (tu) si (yadi) un yogī (yogī) (es) iniciado (dīkṣitaḥ) por un Guru genuino (sat-guruṇā) que es la personificación del Señor Supremo (sākṣāt-parama-īśena) (y) que está lleno de Gracia hasta el borde (dhāra-paryanta-anugraha-saṅkīrṇena), esas (tāḥ) actividades (kriyāḥ) antedichas (pūrva-uktāḥ) tales como meditación, adoración (dhyāna-pūjā-ādayaḥ) se vuelven (bhaveyuḥ) innecesarias (niṣprayojanāḥ) para él (tasya)||89||

गुरुरूपं पूजाध्याने गुरुनामजप इत्यादयः क्रिया वस्तुतः स्वभावेन योगिनि खलु वर्तिष्यन्ते॥९०॥
Gururūpaṁ pūjādhyāne gurunāmajapa ityādayaḥ kriyā vastutaḥ svabhāvena yogini khalu vartiṣyante||90||

De hecho (vastutas), actividades (kriyāḥ) (tales como) adoración y meditación (pūjā-dhyāne) en la forma del Guru (guru-rūpam), murmuración del nombre del Guru (guru-nāma-japaḥ), etc. (ityādayaḥ) ciertamente sucederán (khalu vartiṣyante) espontáneamente (svabhāvena) en un yogī (yogini)||90||

व्यापकरूपेण यत्सर्वं नरेण मोक्षलाभार्थं कृतं सम्यग्निरर्थकमसंशयम्॥९१॥
Vyāpakarūpeṇa yatsarvaṁ nareṇa mokṣalābhārthaṁ kṛtaṁ samyagnirarthakamasaṁśayam||91||

Hablando en términos generales (vyāpaka-rūpeṇa), todo (sarvam) lo que (yad) un individuo limitado haga (nareṇa... kṛtam) para alcanzar Liberación (mokṣa-lābha-artham) es, sin duda, completamente inútil (samyak nirarthakam asaṁśayam)||91||

तन्नरे प्रकाशमाने परमेश्वरे पुनस्तर्हि तस्य क्रियाः सार्थकतां गच्छन्ति॥९२॥
Tannare prakāśamāne parameśvare punastarhi tasya kriyāḥ sārthakatāṁ gacchanti||92||

Sin embargo (punar), cuando el Señor Supremo se revela (prakāśamāne parama-īśvare) en ese individuo limitado (tad-nare), entonces (tarhi) sus (tasya) actividades (kriyāḥ) se vuelven significativas (sārthakatām gacchanti)||92||

al inicio

 El poder del Guru

गुरुरूपं यन्त्ररत्नमेव गुरुनाम मन्त्ररत्नमित्याद्येतद्बहुवारं बहुप्रकारं प्रतिपादितम्॥९३॥
Gururūpaṁ yantraratnameva gurunāma mantraratnamityādyetadbahuvāraṁ bahuprakāraṁ pratipāditam||93||

"La forma del Guru (guru-rūpam) es el mejor de los yantra-s (yantra-ratnam eva), el nombre del Guru (guru-nāma) es el mejor de los mantra-s (mantra-ratnam), etc. (iti-ādi)", esto (etad) ha sido afirmado (pratipāditam) muchas veces (bahu-vāram) de muchas maneras (bahu-prakāram)||93||

शिवे क्रुद्धे गुरुस्त्राता गुरौ क्रुद्धे शिवो न हीत्येतद्गुरुगीतायां स्पष्टमुक्तं कोऽस्यार्थस्तु॥९४॥
Śive kruddhe gurustrātā gurau kruddhe śivo na hītyetadgurugītāyāṁ spaṣṭamuktaṁ ko'syārthastu||94||

"(Cuando) Śiva (śive) (está) enojado (kruddhe), el Guru (guruḥ) (es) el Protector (trātā), (pero cuando) el Guru (gurau) (está) enojado (kruddhe), Śiva (śivaḥ) no es (el Protector) (na), indudablemente (hi)", esto (etad) se establece claramente (spaṣṭam uktam) en la Gurugītā (guru-gītāyām), ¿pero (tu) cuál (kaḥ) (es) su (asya) significado (arthaḥ)?||94||

त्रिकदर्शनानुसारेण किन्तु गुरुशिवयोरशेषमेकत्वमस्ति। तदा किमिति श्रीगुरुगितायां तद्दार्ढ्येनोदितम्॥९५॥
Trikadarśanānusāreṇa kintu guruśivayoraśeṣamekatvamasti| Tadā kimiti śrīgurugitāyāṁ taddārḍhyenoditam||95||

Después de todo (kintu), según la filosofía Trika (trika-darśana-anusāreṇa), existe (asti) completa/perfecta (aśeṣam) unidad (ekatvam) entre Guru y Śiva (guru-śivayoḥ). ¿entonces (tadā) por qué (kim iti) se establece eso tan firmemente (tad dārḍhyena uditam) en la venerable Gurugītā (śrī-guru-gitāyām)?||95||

कार्यतो यतः शिवात्सबलतरो गुरुस्तथाहि तस्य बलाच्छिवप्रकाशनाज्ञापकत्वात्॥९६॥
Kāryato yataḥ śivātsabalataro gurustathāhi tasya balācchivaprakāśanājñāpakatvāt||96||

Porque (yatas), en la práctica (kāryatas), el Guru (guruḥ) es más poderoso (sabalataraḥ) que Śiva (śivāt), ya que, por ejemplo, Él --o sea, el Guru-- le puede ordenar a Śiva a revelarse (tathāhi tasya... śiva-prakāśana-ājñāpakatvāt) por la fuerza (balāt)||96||

स्वहृष्टस्वरूपात्परमेश्वरः सदा शिष्यचित्तात्पश्चाद्गुप्तत्वे प्रवणो यत्संसारजनकमेव॥९७॥
Svahṛṣṭasvarūpātparameśvaraḥ sadā śiṣyacittātpaścādguptatve pravaṇo yatsaṁsārajanakameva||97||

A causa de Su naturaleza juguetona (sva-hṛṣṭa-svarūpāt), el Señor Supremo (parama-īśvaraḥ) siempre tiende (sadā... pravaṇaḥ) a permanecer escondido (guptatve) detrás (paścāt) de la mente del discípulo (śiṣya-cittāt), lo cual (yad) genera Trasmigración (saṁsāra-janakam eva)||97||

एकदा त्वहैतुकीदयामयो गुरुः शिष्येऽस्मिन्परमशिवः प्रकाश्यतामिति वदति गुर्विच्छा च परमेश्वरेण न प्रतिरोद्धुं शक्यते॥९८॥
Ekadā tvahaitukīdayāmayo guruḥ śiṣye'sminparamaśivaḥ prakāśyatāmiti vadati gurvicchā ca parameśvareṇa na pratiroddhuṁ śakyate||98||

Pero (tu) un día (ekadā), el Guru (guruḥ), lleno de Compasión sin causa (ahaitukī-dayā-mayaḥ), dice (vadati) "¡Que el Śiva Supremo se revele (parama-śivaḥ prakāśyatām) en este discípulo (śiṣye asmin... iti)!", y (ca) la Voluntad del Guru (guru-icchā) no puede (na... śakyate) ser resistida (pratiroddhum) por el Señor Supremo (parama-īśvareṇa)||98||

तच्छिष्यस्तदा सद्योऽनन्तदुःखसङ्कीर्णसंसारातीतस्थितावस्थोपलक्षितमोक्षतां गतो नात्र सन्देहः॥९९॥
Tacchiṣyastadā sadyo'nantaduḥkhasaṅkīrṇasaṁsārātītasthitāvasthopalakṣitamokṣatāṁ gato nātra sandehaḥ||99||

Entonces (tadā), ese discípulo (tad-śiṣyaḥ) inmediatamente (sadyas) alcanza Liberación caracterizada por un Estado que está más allá de la Trasmigración —la cual está repleta de interminable dolor— (ananta-dukha-saṅkīrṇa-saṁsāra-atīta-sthita-avasthā-upalakṣita-mokṣatām gataḥ), de ello (atra) no existe ninguna duda (na... sandehaḥ)||99||

गुरुपरमेश्वरयोरेतद्दिव्यद्वैताद्वैतपदं परमार्थज्ञैरुपलब्धमेव न तु मनुष्यजातिबहुमतभूतैरसङ्ख्यमूढैरवश्यम्॥१००॥
Guruparameśvarayoretaddivyadvaitādvaitapadaṁ paramārthajñairupalabdhameva na tu manuṣyajātibahumatabhūtairasaṅkhyamūḍhairavaśyam||100||

Este divino estado de dualidad/no dualidad (etad-divya-dvaita-advaita-padam) entre Guru y Señor Supremo (guru-parama-īśvarayoḥ) es únicamente comprendido (upalabdham eva) por los Conocedores de la Más Alta Realidad (parama-artha-jñaiḥ) y no (na tu) ciertamente (avaśyam) por los innumerables mūḍha-s --a saber, gente confundida, tontos, etc.-- (asaṅkhya-mūḍhaiḥ) que constituyen la mayoría de la humanidad (manuṣyajāti-bahumata-bhūtaiḥ)||100||

al inicio

Capítulo 7: Vida y muerte de los mūḍha-s

 La vida miserable de los mūḍha-s

योगीन्द्रमीड्यं भवरोगवैद्यं श्रीमद्गुरुं नित्यमहं नमामीति श्रीगुरुगीतायां परमपूजायाः सद्धृदयं स्पष्टमुक्तम्॥१०१॥
Yogīndramīḍyaṁ bhavarogavaidyaṁ śrīmadguruṁ nityamahaṁ namāmīti śrīgurugītāyāṁ paramapūjāyāḥ saddhṛdayaṁ spaṣṭamuktam||101||

En la sagrada Gurugītā (śrī-guru-gītāyām), el verdadero corazón (sat-hṛdayam) de la adoración Suprema (parama-pūjāyāḥ) se ha mencionado claramente (spaṣṭam uktam): "Yo (aham) me inclino (namāmi) ante el eterno (nityam) (y) venerable Guru (śrīmat-gurum) (que) es el principal entre los Yogī-s (yogi-indram), digno de alabanza (īḍyam) (y) un médico para la enfermedad (llamada) existencia trasmigratoria (bhava-roga-vaidyam... iti)"||101||

मुढाः सर्वे प्रत्युत श्रीमद्गुरुं विहाय स्वदेहान्परदेहानन्यमूढानां चित्तानि नृत्यमित्याद्यन्यत्किमपि पूजयन्ति॥१०२॥
Muḍhāḥ sarve pratyuta śrīmadguruṁ vihāya svadehānparadehānanyamūḍhānāṁ cittāni nṛtyamityādyanyatkimapi pūjayanti||102||

Todos (sarve) los mūḍha-s (mūḍhāḥ), por el contrario (pratyuta), adoran (pūjayanti) cualquier otra cosa (anyat kim api) menos al venerable Guru (śrīmat-gurum vihāya): (Adoran) a sus propios cuerpos (sva-dehān), a los cuerpos de otros (para-dehān), a las mentes (cittāni) de otros mūḍha-s (anya-mūḍhānām), a la danza (nṛtyam), etc. (iti-ādi)||102||

तैर्यत्कार्यमज्ञात्वा मूढा एतेऽयथार्थसङ्ख्यायां पणं कृत्वोपचारेणान्ते सर्वं हारयन्ति॥१०३॥
Tairyatkāryamajñātvā mūḍhā ete'yathārthasaṅkhyāyāṁ paṇaṁ kṛtvopacāreṇānte sarvaṁ hārayanti||103||

No sabiendo (ajñātvā) lo que deberían hacer (taiḥ yad kāryam), estos (ete) mūḍha-s (mūḍhāḥ), tras apostar (paṇaṁ kṛtvā) en el número equivocado (ayathārtha-saṅkhyāyām), metafóricamente hablando (upacāreṇa), lo pierden (hārayanti) todo (sarvam) al final (ante)||103||

अगाधमूर्खतामूलकानर्थककामतृप्तौ तद्यौवनं सर्वं व्यर्थं कृत्वा मूढा एते ते जरातामितास्तन्मूर्खतां तु धारयन्ति॥१०४॥
Agādhamūrkhatāmūlakānarthakakāmatṛptau tadyauvanaṁ sarvaṁ vyarthaṁ kṛtvā mūḍhā ete te jarātāmitāstanmūrkhatāṁ tu dhārayanti||104||

Después de desperdiciar toda su juventud (tad-yauvanam sarvam vyartham kṛtvā) satisfaciendo vanos deseos enraizados en una tontería insondable (agādha-mūrkhatā-mūlaka-anarthaka-kāma-tṛptau), estos mismísimos (ete te) mūḍha-s (mūḍhāḥ) ingresan (itāḥ) en la vejez (jarātām) pero (tu) retienen (dhārayanti) su estupidez (tad-mūrkhatām)||104||

जरायामपि तन्मूर्खत्वं धारयन्तो मूढा एते पुनर्निरर्थककामतर्पयन्नासिसिषन्ते स्वदेहचित्तादिवैकल्यात्तु नातिकृपणं सिध्यन्ति॥१०५॥
Jarāyāmapi tanmūrkhatvaṁ dhārayanto mūḍhā ete punarnirarthakakāmatarpayannāsisiṣante svadehacittādivaikalyāttu nātikṛpaṇaṁ sidhyanti||105||

Estos (ete) mūḍha-s (mūḍhāḥ) que retienen (dhārayantaḥ) su tontería (tad-mūrkhatvam) incluso (api) en la vejez (jarāyām) quieren seguir (āsisiṣante) satisfaciendo vanos deseos (nirarthaka-kāma-tarpayan) otra vez (punar), pero (tu) debido a la deficiencia en sus cuerpos, mentes, etc. (sva-deha-citta-ādi-vaikalyāt), fallan miserablemente --es decir, los mūḍha-s fallan miserablemente-- (na atikṛpaṇam sidhyanti)||105||

जरायाः सर्वव्याधिभारेण सहागताया अपि तथापि वृद्धो मूढः स्वस्य प्रचण्डाज्ञानादिन्द्रियविषयान्कामयनेव तिष्ठति॥१०६॥
Jarāyāḥ sarvavyādhibhāreṇa sahāgatāyā api tathāpi vṛddho mūḍhaḥ svasya pracaṇḍājñānādindriyaviṣayānkāmayaneva tiṣṭhati||106||

Aunque la vejez haya venido (jarāyāḥ... āgatāyāḥ api) con toda (su) carga de enfermedades (sarva-vyādhi-bhāreṇa saha), aún así (tathā api) el viejo (vṛddhaḥ) mūḍha (mūḍhaḥ), a causa de su impetuosa ignorancia (svasya pracaṇḍa-ajñānāt), sigue (tiṣṭhati) deseando (kāmayan eva) objetos de los sentidos (indriya-viṣayān)||106||

हा हन्त परन्तु स विस्मृतवान्यन्मृत्युरनिवार्यतया तस्योपरि कूर्दितुं सज्ज उत्क्रोश इव स्वामिषस्योपरि॥१०७॥
Hā hanta parantu sa vismṛtavānyanmṛtyuranivāryatayā tasyopari kūrdituṁ sajja utkrośa iva svāmiṣasyopari||107||

¡Pero (parantu) ay (hā hanta)!, él olvidó (sa vismṛtavān) que (yad) la muerte (mṛtyuḥ) (está) inevitablemente (anivāryatayā) lista (sajjaḥ) para saltar (kūrditum) sobre él (tasya upari) como (iva) un águila (utkrośaḥ) sobre su presa (sva-āmiṣasya upari) ||107||

यद्यपि स सर्वतो व्याधिभिर्वेदनाभिश्च बाधितस्तथापि म्रियमाणो मूढः केवलं जीवितुमिच्छति यदज्ञानस्य चिह्नम्॥१०८॥
Yadyapi sa sarvato vyādhibhirvedanābhiśca bādhitastathāpi mriyamāṇo mūḍhaḥ kevalaṁ jīvitumicchati yadajñānasya cihnam||108||

Aún si (yadi api) él (saḥ) se ve asediado (bādhitaḥ) por enfermedades (vyādhibhiḥ) y (ca) dolores (vedanābhiḥ) desde todas las direcciones (sarvatas), aún así (tathā api) el moribundo (mriyamāṇaḥ) mūḍha (mūḍhaḥ) sólo (kevalam) quiere (icchati) vivir (jīvitum), lo cual (yad) (es) un signo (cihnam) de ignorancia (ajñānasya)||108||

असङ्ख्यविषयानां पङ्के परिभ्रमन्सम्पूर्णजीवनात्पश्चान्मूधः प्रयाणकाले स्ववास्तवाहन्त्वं जीवनमेवास्तीति ज्ञातुमसमर्थः॥१०९॥
Asaṅkhyaviṣayānāṁ paṅke paribhramansampūrṇajīvanātpaścānmūdhaḥ prayāṇakāle svavāstavāhantvaṁ jīvanamevāstīti jñātumasamarthaḥ||109||

Después (paścāt) de toda una vida (sampūrṇa-jīvanāt) revolcándose (paribhraman) en el barro (paṅke) de incontables objetos (asaṅkhya-viṣayānām), el mūḍha (mūdhaḥ), en el momento de la muerte (prayāṇa-kāle), es incapaz (asamarthaḥ) de saber (jñātum) que (iti) su propio Yo Real (sva-vāstava-ahantvam) es (asti) la Vida Misma (jīvanam eva)||109||

al inicio

 Muerte de los mūḍha-s

तस्य शरीरं त्यक्त्वा सामान्यमूढः प्रायः पृथिव्यामस्यामन्यशरीरे बलात्प्रत्यागम्यते कालरेखायामस्यामन्यस्यां वा॥११०॥
Tasya śarīraṁ tyaktvā sāmānyamūḍhaḥ prāyaḥ pṛthivyāmasyāmanyaśarīre balātpratyāgamyate kālarekhāyāmasyāmanyasyāṁ vā||110||

Después de dejar (tyaktvā) su (tasya) cuerpo (śarīram), el mūḍha promedio (sāmānya-mūḍhaḥ) generalmente es forzado a regresar (prāyas... balāt pratyāgamyate) a otro cuerpo (anya-śarīre) en este mundo de la tierra (pṛthivyām asyām), en esta línea de tiempo (kāla-rekhāyām asyām) o (vā) en otra (anyasyām)||110||

साधारणमूढस्यानतिधार्मिकाधार्मिकत्वात्स पितृलोकं नरकं वा न गमिष्यति किं पुनर्देवलोकान्॥१११॥
Sādhāraṇamūḍhasyānatidhārmikādhārmikatvātsa pitṛlokaṁ narakaṁ vā na gamiṣyati kiṁ punardevalokān||111||

Puesto que el mūḍha usual no es ni muy piadoso ni muy impío (sādhāraṇa-mūḍhasya anati-dhārmika-adhārmikatvāt), él (saḥ) no irá (na gamiṣyati) a los mundos de los ancestros (pitṛ-lokam) o (vā) al infierno (narakam), menos aún (kim punar) a los mundos de los dioses (deva-lokān)||111||

मूढो यदि केवलमेकशरीरातपरं सञ्चरति यथा कोऽपि यः स्वजीर्णवासांस्यवमुच्यापराणि परिदधाति तर्ह्यन्ये मूढाः किमित्येतावद्रुदन्ति ॥११२॥
Mūḍho yadi kevalamekaśarīrātaparaṁ sañcarati yathā ko'pi yaḥ svajīrṇavāsāṁsyavamucyāparāṇi paridadhāti tarhyanye mūḍhāḥ kimityetāvadrudanti ||112||

Si (yadi) un mūḍha (mūḍhaḥ) simplemente (kevalam) se mueve (sañcarati) de un cuerpo (eka-śarīrāt) a otro (cuerpo) (aparam) al igual que (yathā) alguien (kaḥ api) que (yaḥ), después de quitarse (avamucya) su ropa vieja (sva-jīrṇa-vāsāṁsi), se pone (paridadhāti) otra (ropa) (aparāṇi), entonces (tarhi) ¿por qué (kim iti) están otros mūḍha-s llorando (anye mūḍhāḥ... rudanti) tanto (etāvat)?||112||

मूढाणामपि मृत्योः समये शोकस्य कारणं नास्ति यतः स्वातन्त्र्यपूर्णपरमशिवसारगुरुः सर्वेषु तेषाममरात्मत्वेनावस्थितः॥११३॥
Mūḍhāṇāmapi mṛtyoḥ samaye śokasya kāraṇaṁ nāsti yataḥ svātantryapūrṇaparamaśivasāraguruḥ sarveṣu teṣāmamarātmatvenāvasthitaḥ||113||

Inclusive (api) en el caso de los mūḍha-s --a saber, gente confundida, tontos, etc.-- (mūḍhāṇām), no hay (na asti) razón (kāraṇam) para el pesar (śokasya) en el momento (samaye) de la muerte (mṛtyoḥ) porque (yatas) el Guru que es esencialmente el Śiva Supremo repleto de Libertad Absoluta (svātantrya-pūrṇa-parama-śiva-sāra-guruḥ) está presente (avasthitaḥ) en todos (sarveṣu) como su propio Ser Inmortal (teṣām amara-ātmatvena)||113||

al inicio

 Prueba de la Existencia del Ser Inmortal

स्वविशालाज्ञानस्य समुद्रे भ्रमन्तः संशयवातबलेन प्रेरिताश्च सर्वेष्वस्यामरात्मनोऽस्तित्वस्य प्रमाणानि केचिन्मूढाः पृच्छन्ति॥११४॥
Svaviśālājñānasya samudre bhramantaḥ saṁśayavātabalena preritāśca sarveṣvasyāmarātmano'stitvasya pramāṇāni kecinmūḍhāḥ pṛcchanti||114||

Vagando (bhramantaḥ) en el océano (samudre) de su gigantesca ignorancia (sva-viśāla-ajñānasya) e (ca) impulsados (preritāḥ) por la fuerza del viento de la duda (saṁśaya-vāta-balena), algunos (kecid) mūḍha-s (mūḍhāḥ) preguntan (pṛcchanti) acerca de las pruebas (pramāṇāni) de la Existencia (astitvasya) de este Inmortal Ser (asya amara-ātmanaḥ) en todos (sarveṣu)||114||

दम्भस्योग्रमृगमारुह्य तेषामपि सर्वेषां प्रियस्यामरात्मनोऽस्तित्वापेक्षया दृढप्रमाणानि मूढा एते याचन्ते॥११५॥
Dambhasyogramṛgamāruhya teṣāmapi sarveṣāṁ priyasyāmarātmano'stitvāpekṣayā dṛḍhapramāṇāni mūḍhā ete yācante||115||

Después de montarse (āruhya) sobre el feroz animal (ugra-mṛgam) de la arrogancia (dambhasya), estos (ete) mūḍha-s (mūḍhāḥ) exigen (yācante) pruebas sólidas (dṛḍha-pramāṇāni) con referencia a la existencia (astitva-apekṣayā) de este Ser Inmortal que es querido por (priyasya amara-ātmanaḥ) todos (sarveṣām), incluso (api) por ellos mismos (teṣām)||115||

अमरात्मास्तिवं दार्शयितुं जीवनाद्भुतस्यासङ्ख्याकाशगङ्गानां स्थूलशरीरनामकाश्रद्धेययन्त्रस्येत्यादीनामुल्लेखोऽशेषेण निष्प्रयोजनः॥११६॥
Amarātmāstivaṁ dārśayituṁ jīvanādbhutasyāsaṅkhyākāśagaṅgānāṁ sthūlaśarīranāmakāśraddheyayantrasyetyādīnāmullekho'śeṣeṇa niṣprayojanaḥ||116||

Para probar (dārśayitum) la existencia del Ser Inmortal (amara-ātma-astivam) no hay ninguna necesidad en absoluto de mencionar (ullekhaḥ aśeṣeṇa niṣprayojanaḥ) al milagro de la vida (jīvana-adbhutasya), a las innumerables galaxias (asaṅkhya-ākāśagaṅgānām), a la increíble maquinaria llamada cuerpo burdo (sthūla-śarīra-nāmaka-aśraddheya-yantrasya), etc. (iti-ādīnām)||116||

यूयं सर्वे यदि सन्त्येव तदा परमेश्वरसारामरात्मावश्यमेवास्त्यपीति त्वया केवलं तानभिमानिमूढान्वक्तव्यं किमत्र॥११७॥
Yūyaṁ sarve yadi santyeva tadā parameśvarasārāmarātmāvaśyamevāstyapīti tvayā kevalaṁ tānabhimānimūḍhānvaktavyaṁ kimatra||117||

Sólo tienes que decirles (tvayā kevalam... vaktavyam) a esos arrogantes mūḍha-s (tān abhimāni-mūḍhān): "Si (yadi) todos Uds. (yūyam sarve) existen (santi eva), entonces (tadā) el Ser Inmortal cuya esencia es el Señor Supremo (parama-īśvara-sāra-amara-ātmā) ciertamente (avaśyam eva) existe (asti) también (api iti)". ¿qué (más se podría decir) acerca de esto (kim atra)?||117||

मूढास्ते सर्वे तद्वाक्यस्य वास्तविकार्थं चिन्तयन्तु विवादञ्च कुर्वन्त्वलमनेन॥११८॥
Mūḍhāste sarve tadvākyasya vāstavikārthaṁ cintayantu vivādañca kurvantvalamanena||118||

¡Que todos esos mūḍha-s piensen y debatan (mūḍhāḥ te sarve... cintayantu vivādam ca kurvantu) acerca del verdadero significado (vāstavika-artham) de esa frase (tad-vākyasya)! Basta (alam) de esto (anena)||118||

al inicio

Capítulo 8: El sendero inicial del buscador

 El mūḍha especial

एकदा योऽल्पकोष्ठे निरुद्धः पशुरिव दुःखानुभवे सम्पूर्णजीवनं यापितवानेव स्वजीवनस्य वास्तविकार्थस्य लक्ष्यस्य च विषये चिन्तयितुमेकमूढः सहसारभते॥११९॥
Ekadā yo'lpakoṣṭhe niruddhaḥ paśuriva duḥkhānubhave sampūrṇajīvanaṁ yāpitavāneva svajīvanasya vāstavikārthasya lakṣyasya ca viṣaye cintayitumekamūḍhaḥ sahasārabhate||119||

Un día (ekadā), un mūḍha (eka-mūḍhaḥ), que (yaḥ) ha pasado (yāpitavān eva) toda (su) vida (sampūrṇa-jīvanam) sufriendo (duḥkha-anubhave) como (iva) un animal (paśuḥ) confinado (niruddhaḥ) en un pequeño espacio cercado (alpa-koṣṭhe), repentinamente (sahasā) comienza (ārabhate) a pensar (cintayitum) acerca (viṣaye) del verdadero significado (vāstavika-arthasya) y (ca) meta (lakṣyasya) de su propia vida (sva-jīvanasya)||119||

बहुचिन्तनानन्तरं सोऽन्त उपलभते यज्जीवनस्य वास्तविकार्थो लक्ष्यञ्च लौकिकवस्तुना व्याख्यातुं न शक्येते न च मिश्रवस्तुनापि॥१२०॥
Bahucintanānantaraṁ so'nta upalabhate yajjīvanasya vāstavikārtho lakṣyañca laukikavastunā vyākhyātuṁ na śakyete na ca miśravastunāpi||120||

Después de pensar mucho (bahu-cintana-anantaram), él (sa) finalmente (ante) se da cuenta (upalabhate) de que (yad) el verdadero significado (vāstavika-arthaḥ) y (ca) meta (lakṣya) de la vida (jīvanasya) no pueden (na śakyete) ser explicados (vyākhyātum) por la realidad común/usual (laukika-vastunā) y (ca) ni (na) siquiera (api) por la realidad mixta (miśra-vastunā)||120||

एतेनाकस्मिकप्रकाशनेन स्तब्धः सोऽलाघवेन विनिर्गममार्गमन्वेष्टुमारभतेऽन्ते च तत्प्राप्नोति॥१२१॥
Etenākasmikaprakāśanena stabdhaḥ so'lāghavena vinirgamamārgamanveṣṭumārabhate'nte ca tatprāpnoti||121||

Consternado (stabdhaḥ) por esta repentina revelación (etena ākasmika-prakāśanena), él (saḥ) seriamente (alāghavena) empieza (ārabhate) a buscar (anveṣṭum) una salida (vinirgama-mārgam) y (ca) finalmente (ante) la encuentra (prāpnoti)||121||

स च स्वामरात्मानुग्रहेणावगच्छति यदलौकिकवस्त्वेव स्वस्य जीवनस्य वास्तविकार्थं लक्ष्यं च व्याख्यातुं शक्नोति॥१२२॥
Sa ca svāmarātmānugraheṇāvagacchati yadalaukikavastveva svasya jīvanasya vāstavikārthaṁ lakṣyaṁ ca vyākhyātuṁ śaknoti||122||

Y (ca) él (saḥ), por la Gracia de su propio Ser Inmortal (sva-amara-ātma-anugraheṇa), llega a saber (avagacchati) que (yad) únicamente (eva) la realidad poco común/inusual (alaukika-vastu eva) puede (śaknoti) explicar (vyākhyātum) el verdadero significado (vāstavika-artham) y (ca) meta (lakṣyam) de su vida (svasya jīvanasya)||122||

स उत्कृष्टप्रकारपुरुषसत्त्वस्य महारहस्यमनुभवितुं समारभते यत्तस्य भावानां परिवर्तनं करोति॥१२३॥
Sa utkṛṣṭaprakārapuruṣasattvasya mahārahasyamanubhavituṁ samārabhate yattasya bhāvānāṁ parivartanaṁ karoti||123||

Él (saḥ) comienza (samārabhate) a experimentar (anubhavitum) el Gran Misterio (mahā-rahasyam) de la existencia de una persona de clase superior (utkṛṣṭa-prakāra-puruṣa-sattvasya), lo cual (yad) le da un giro (parivartanam karoti) a sus emociones (tasya bhāvānām)||123||

तेन महारहस्येन दिवारात्रं प्रविष्टो विशेषमूढोऽयं तस्योत्कृष्टपुरुषस्यान्वेषण सोत्साहं प्रवर्ततेऽवश्यम्॥१२४॥
Tena mahārahasyena divārātraṁ praviṣṭo viśeṣamūḍho'yaṁ tasyotkṛṣṭapuruṣasyānveṣaṇa sotsāhaṁ pravartate'vaśyam||124||

Penetrado (praviṣṭaḥ) por ese Gran Misterio (tena mahā-rahasyena) día y noche (divārātram), este (ayam) mūḍha especial (viśeṣa-mūḍhaḥ) se ocupa vigorosamente (sotsāham pravartate) en buscar (anveṣaṇe) a esa persona superior (tasya utkṛṣṭa-puruṣasya)||124||

स्वान्वेषणस्यारम्भ एव सोऽस्मिञ्जलमवसिञ्चतामसद्गुरुत्वस्य समुद्रतरङ्गानां गर्जताडनमाप्नोति॥१२५॥
Svānveṣaṇasyārambha eva so'smiñjalamavasiñcatāmasadgurutvasya samudrataraṅgānāṁ garjatāḍanamāpnoti||125||

Al mismo inicio (ārambhe eva) de su búsqueda (sva-anveṣaṇasya), él (saḥ) recibe (āpnoti) el rugiente embate (garja-tāḍanam) de las olas del océano (samudra-taraṅgānām) del falso Estado de Guru (a-sat-gurutvasya), las cuales --o sea, esas olas-- lo salpican (asmin jalam avasiñcatām)||125||

ये तच्छिष्यबन्धादृते सर्वं चोरयन्त्येवासद्गुरवोऽज्ञानीस्वल्पदृग्धूर्तमूर्खाद्यात्मको मूढसमूहो भवन्ति॥१२६॥
Ye tacchiṣyabandhādṛte sarvaṁ corayantyevāsadguravo'jñānīsvalpadṛgdhūrtamūrkhādyātmako mūḍhasamūho bhavanti||126||

Los falsos Guru-s (a-sat-guravaḥ), que (ye) roban (corayanti eva) todo (sarva) salvo (ṛte) la esclavitud de sus discípulos (tad-śiṣya-bandhāt), son (bhavanti) un grupo de mūḍha-s (mūḍha-samūhaḥ) compuesto de ignorantes, gente de muy corta visión, bribones, tontos, etc. (ajñānī-su-alpadṛk-dhūrta-mūrkha-ādya-ātmakaḥ)||126||

al inicio

 El pequeño dispositivo en el corazón sutil del buscador

एतद्विशेषमूढस्य सत्ययथार्थसाधकत्वात्तत्सूक्ष्महृदय एकाल्पयन्त्रं सद्गुरूनाकर्षदसद्गुरून्निरस्यच्च वर्तते॥१२७॥
Etadviśeṣamūḍhasya satyayathārthasādhakatvāttatsūkṣmahṛdaya ekālpayantraṁ sadgurūnākarṣadasadgurūnnirasyacca vartate||127||

Puesto que este mūḍha especial es un buscador genuino de la Verdad (etad-viśeṣa-mūḍhasya satya-yathārtha-sādhakatvāt), en su corazón sutil (tad-sūkṣma-hṛdaye) hay (vartate) un pequeño dispositivo (eka-alpa-yantram) que atrae (ākarṣat) a los Guru-s verdaderos (sat-gurūn) y (ca) rechaza (nirasyat) a los Guru-s falsos (a-sat-gurūn)||127||

एतदल्पयन्त्रं यदा सदोषं तदानेनासद्गुरुनामकमूर्खबृहद्गण आकर्षित एव॥१२८॥
Etadalpayantraṁ yadā sadoṣaṁ tadānenāsadgurunāmakamūrkhabṛhadgaṇa ākarṣita eva||128||

Cuando (yadā) este pequeño dispositivo (etad-alpa-yantram) está defectuoso (sadoṣam), entonces (tadā) atrae (anena... ākarṣitam eva) a la gigantesca horda de idiotas llamados Guru-s falsos (a-sat-guru-nāmaka-mūrkha-bṛhat-gaṇaḥ)||128||

अनेन हेतुना तेऽज्ञानिनोऽसद्गुरवोऽनेकानां साधकानां नौकान्मज्जयितुमेव शक्ताः॥१२९॥
Anena hetunā te'jñānino'sadguravo'nekānāṁ sādhakānāṁ naukānmajjayitumeva śaktāḥ||129||

A causa de esto (anena hetunā), esos (te) ignorantes (ajñāninaḥ) Guru-s falsos (a-sat-guravaḥ) son capaces (śaktāḥ) de hundir (majjayitum eva) los botes (naukān) de muchos buscadores (anekānām sādhakānām)||129||

एतदल्पयन्त्रं कदाचित्साधकस्य सूक्ष्महृदयेऽतिगूढं नानात्वमाप्तम्॥१३०॥
Etadalpayantraṁ kadācitsādhakasya sūkṣmahṛdaye'tigūḍhaṁ nānātvamāptam||130||

A veces (kadācid), este pequeño dispositivo (etad-alpa-yantram) se vuelve misteriosamente múltiple (atigūḍham nānātvam āptam) en el corazón sutil (sūkṣma-hṛdaye) del buscador (sādhakasya)||130||

एतन्नानाल्पयन्त्रस्य कारणात्तत्साधको ये मोक्षं नावहन्ति तेषां द्वित्वसङ्कीर्णविषयानां समूहेऽनुरक्तो भवति॥१३१॥
Etannānālpayantrasya kāraṇāttatsādhako ye mokṣaṁ nāvahanti teṣāṁ dvitvasaṅkīrṇaviṣayānāṁ samūhe'nurakto bhavati||131||

Debido a este pequeño dispositivo múltiple (etad-nānā-alpa-yantrasya kāraṇāt), ese buscador (tad-sādhakaḥ) se interesa (anuraktaḥ bhavati) por un grupo (samūhe) de asuntos repletos de dualidad (dvitva-saṅkīrṇa-viṣayānām) que --o sea, tales asuntos repletos de dualidad-- (ye... teṣām) no (na) conducen (āvahanti) a la Liberación (mokṣam)||131||

तेषां पूर्वोक्तानां द्वित्वसङ्कीर्णविषयानां दृष्टान्ताः केचिदधुना मम व्याख्यानं स्पष्टतरमपि कर्तुम्॥१३२॥
Teṣāṁ pūrvoktānāṁ dvitvasaṅkīrṇaviṣayānāṁ dṛṣṭāntāḥ kecidadhunā mama vyākhyānaṁ spaṣṭataramapi kartum||132||

Ahora (adhunā) algunos (kecid) ejemplos (dṛṣṭāntāḥ) de esos asuntos repletos de dualidad antedichos (teṣām pūrva-uktānām dvitva-saṅkīrṇa-viṣayānām) para hacer que (kartum) mi (mama) explicación (vyākhyānam) (sea) aún (api) más clara (spaṣṭataram)||132||

ख्रीष्टस्यालौकिकविमान आगमनं सुच्यग्रस्तम्भानां महारहस्यमटलाण्टिसाख्यमहाद्वीपस्य सूक्ष्मस्थानं हिमालय अत्यन्तं दूरसंस्थे प्रदेशे कस्यचिद्रहस्यमयस्य ऋषिसेरुपस्थितिरित्यादयः॥१३३॥
Khrīṣṭasyālaukikavimāna āgamanaṁ sucyagrastambhānāṁ mahārahasyamaṭalāṇṭisākhyamahādvīpasya sūkṣmasthānaṁ himālaya atyantaṁ dūrasaṁsthe pradeśe kasyacidrahasyamayasya ṛṣiserupasthitirityādayaḥ||133||

La venida (āgamanam) de Cristo (khrīṣṭasya) en una nave (espacial) extraterrestre (alaukika-vimāne), el gran misterio (mahā-rahasyam) de las pirámides (sucyagrastambhānām), la exacta ubicación (sūkṣma-sthānam) del continente conocido como la Atlántida (aṭalāṇṭis-ākhya-mahā-dvīpasya), la presencia (upasthitiḥ) de algún misterioso sabio (kasyacid rahasya-mayasya ṛṣiseḥ) en una región muy remota (atyantam dūrasaṁsthe pradeśe) de los Himalayas (himālaye), etc. (iti-ādayaḥ)||133||

एते सर्वे विषया अतीव विनोदका रहस्यपूर्णाश्च दृश्येरंस्ते किन्तु श्वासावरोधकदासत्वान्मुक्तिं नावहन्ति॥१३४॥
Ete sarve viṣayā atīva vinodakā rahasyapūrṇāśca dṛśyeraṁste kintu śvāsāvarodhakadāsatvānmuktiṁ nāvahanti||134||

Todos (sarve) estos (ete) asuntos (viṣayā) podrían parecer (dṛśyeran) muy (atīva) entretenidos (vinodakāḥ) y (ca) misteriosos (rahasya-pūrṇāḥ), pero (kintu) no (te... na) conducen (āvahanti) hacia la Liberación (muktim) de la sofocante servidumbre (śvāsāvarodhaka-dāsatvāt)||134||

तैर्द्वित्वपूर्णविषयैः पीडितस्वचित्ता नानाल्पयन्त्रयुताः साधकास्तेषु सर्वेषु विषयेषु स्वेषां बहुमूल्यजीवनानि व्ययीकुर्वन्ति॥१३५॥
Tairdvitvapūrṇaviṣayaiḥ pīḍitasvacittā nānālpayantrayutāḥ sādhakāsteṣu sarveṣu viṣayeṣu sveṣāṁ bahumūlyajīvanāni vyayīkurvanti||135||

Con sus mentes acuciadas (pīḍita-sva-cittāḥ) por esos asuntos llenos de dualidad (taiḥ dvitva-pūrṇa-viṣayaiḥ), los buscadores (sādhakāḥ) que tienen pequeños dispositivos múltiples (nānā-alpa-yantra-yutāḥ) desperdician (vyayīkurvanti) sus (sveṣām) preciosas vidas (bahumūlya-jīvanāni) en todas esas cosas (teṣu sarveṣu viṣayeṣu)||135||

al inicio

 La naturaleza del contacto entre Guru y discípulo

साधके बन्धनान्मोक्षक्रियाप्रसङ्गस्यारम्भार्थं सद्गुरोः सच्छिष्यस्य च वास्तविकसंस्पर्शः खल्वावश्यकः॥१३६॥
Sādhake bandhanānmokṣakriyāprasaṅgasyārambhārthaṁ sadguroḥ sacchiṣyasya ca vāstavikasaṁsparśaḥ khalvāvaśyakaḥ||136||

Para comenzar (ārambha-artham) el proceso de Liberación (mokṣa-kriyāprasaṅgasya) de la esclavitud (bandhanāt) en un buscador (sādhake), un contacto real (vāstavika-saṁsparśaḥ) entre un Guru genuino y un discípulo genuino (sat-guroḥ sat-śiṣyasya ca) (es) ciertamente necesario (khalu āvaśyakaḥ)||136||

प्राचीनकाल उन्नतशिल्पकलाविज्ञानाभावाद्गुरुशिष्ययोः संस्पर्शः शारीरिकोऽथवा चित्तद्वारा वा॥१३७॥
Prācīnakāla unnataśilpakalāvijñānābhāvādguruśiṣyayoḥ saṁsparśaḥ śārīriko'thavā cittadvārā vā||137||

En tiempos antiguos (prācīna-kāle), debido a la ausencia de tecnología avanzada (unnata-śilpakalāvijñāna-abhāvāt), el contacto (saṁsparśaḥ) entre Guru y discípulo (guru-śiṣyayoḥ) (era) físico (śārīrikaḥ) o (athavā... vā) a través de la mente --mediante telepatía-- (citta-dvārā)||137||

आधुनिककाले शिल्पकलाविज्ञानस्य महाविकासेनैव चित्तद्वारेण संस्पर्शो निष्प्रयोजनो नूनमपिनाम च शारीरिकसंस्पर्शस्याप्यावश्यकता नास्ति॥१३८॥
Ādhunikakāle śilpakalāvijñānasya mahāvikāsenaiva cittadvāreṇa saṁsparśo niṣprayojano nūnamapināma ca śārīrikasaṁsparśasyāpyāvaśyakatā nāsti||138||

En tiempos modernos (adhunika-kāle), a causa del gran desarrollo (mahā-vikāsena eva) de la tecnología (śilpakalāvijñānasya), el contacto (saṁsparśaḥ) a través de la mente (citta-dvāreṇa) (se ha vuelto) innecesario (niṣprayojanaḥ), en verdad (nūnam), y (ca) quizás (apināma) no hay (na asti) necesidad (āvaśyakatā) del contacto físico (śārīrika-saṁsparśasya) tampoco (api)||138||

al inicio

 El quíntuple contacto según la filosofía Trika

त्रिकदर्शने गुरुशिष्ययोः संस्पर्श उक्ते बुधैः सम्बन्ध इति शब्दः संस्पर्शपदात्प्रति प्रयुक्तः॥१३९॥
Trikadarśane guruśiṣyayoḥ saṁsparśa ukte budhaiḥ sambandha iti śabdaḥ saṁsparśapadātprati prayuktaḥ||139||

En filosofía Trika (trika-darśane), cuando se menciona el contacto entre Guru y discípulo (guru-śiṣyayoḥ saṁsparśe ukte), los sabios utilizan (budhaiḥ... prayuktaḥ) la palabra (śabdaḥ) "sambandha" --estrecha conexión-- (sambandhaḥ iti) en vez de (prati) el término "saṁsparśa" --lit. contacto-- (saṁsparśa-padāt)||139||

तैरेतैर्बुधैः प्रकाशितानां पञ्चसम्बन्धानां नामान्येतानि महानन्तरालो दिव्यो दिव्यादिव्योऽदिव्यश्चेति॥१४०॥
Tairetairbudhaiḥ prakāśitānāṁ pañcasambandhānāṁ nāmānyetāni mahānantarālo divyo divyādivyo'divyaśceti||140||

Estos (etāni) (son) los nombres (nāmāni) de los cinco contactos (pañca-sambandhānām) revelados (prakāśitānām) por esos mismísimos sabios (taiḥ etaiḥ budhaiḥ): "Grande (mahān), intermedio (antarālaḥ), divino (divyaḥ), mezcla de divino y no divino (divya-adivyaḥ) y (ca) no divino (adivyaḥ... iti)"||140||

विश्वस्य सृष्तेरारभे गुरुशिष्ययोः शिवसदाशिवयोर्महासम्बन्धोऽभवत्॥१४१॥
Viśvasya sṛṣterārabhe guruśiṣyayoḥ śivasadāśivayormahāsambandho'bhavat||141||

Al inicio (ārabhe) de la manifestación universal (viśvasya sṛṣteḥ) se produjo (abhavat) el gran contacto (mahā-sambandhaḥ) entre Guru y discípulo (guru-śiṣyayoḥ) —siendo Śiva el Guru y Sadāśiva el discípulo (śiva-sadāśivayoḥ)—||141||

ततो गुरुशिष्ययोः सदाशिवानन्तभट्टारकयोरन्तरालसम्बन्ध आसीत्॥१४२॥
Tato guruśiṣyayoḥ sadāśivānantabhaṭṭārakayorantarālasambandha āsīt||142||

Después de eso (tatas), se produjo (āsīt) el contacto intermedio (antarāla-sambandhaḥ) entre Guru y discípulo (guru-śiṣyayoḥ) —siendo Sadāśiva el Guru y Anantabhaṭṭāraka el discípulo (sadāśiva-anantabhaṭṭārakayoḥ)—||142||

ततः परं गुरुशिष्ययोरनन्तभट्टारकश्रीकण्ठनाथयोर्दिव्यसम्बन्धोऽविद्यत॥१४३॥
Tataḥ paraṁ guruśiṣyayoranantabhaṭṭārakaśrīkaṇṭhanāthayordivyasambandho'vidyata||143||

Después de eso (tatas param), se produjo (avidyata) el contacto divino (divya-sambandhaḥ) entre Guru y discípulo (guru-śiṣyayoḥ) —siendo Anantabhaṭṭāraka el Guru y Śrīkaṇṭhanātha el discípulo (anantabhaṭṭāraka-śrīkaṇṭhanāthayoḥ)—||143||

पश्चाद्गुरुशिष्ययोः श्रीकण्ठनाथसनत्कुमारयोर्दिव्यादिव्यसम्बन्धोऽभवत्॥१४४॥
Paścādguruśiṣyayoḥ śrīkaṇṭhanāthasanatkumārayordivyādivyasambandho'bhavat||144||

Posteriormente (paścāt), se produjo (abhavat) el contacto divino/no divino (divya-adivya-sambandhaḥ) entre Guru y discípulo (guru-śiṣyayoḥ) —siendo Śrīkaṇṭhanātha el Guru y Sanātkumāra el discípulo (śrīkaṇṭhanātha-sanatkumārayoḥ)—||144||

तदनन्तरं गुरुशिष्ययोः सनत्कुमारमनुष्ययोरदिव्यसम्बन्ध आसीदेव॥१४५॥
Tadanantaraṁ guruśiṣyayoḥ sanatkumāramanuṣyayoradivyasambandha āsīdeva||145||

Después de eso (tad-anantaram), se produjo (āsīt eva) el contacto no divino (adivya-sambandhaḥ) entre Guru y discípulo (guru-śiṣyayoḥ) —siendo Sanātkumāra el Guru y un humano el discípulo (sanatkumāra-manuṣyayoḥ)—||145||

मत्प्रियत्रिकगुरोर्लक्ष्मणजूभट्टारकस्य मते तत्पञ्चमसम्बन्धो बहुवारमभवद्दुर्वासस्त्र्यम्बकनाथयोश्च तेषामन्तिमः॥१४६॥
Matpriyatrikagurorlakṣmaṇajūbhaṭṭārakasya mate tatpañcamasambandho bahuvāramabhavaddurvāsastryambakanāthayośca teṣāmantimaḥ||146||

En la opinión (mate) de mi querido Guru de Trika, el venerable Lakṣmaṇa Joo (mat-priya-trika-guroḥ lakṣmaṇajū-bhaṭṭārakasya), ese quinto contacto (tad-pañcama-sambandhaḥ) sucedió (abhavat) muchas veces (bahu-vāram), (siendo) el último (antimaḥ) de ellos (teṣām) entre Durvāsās y Tryambakanātha (durvāsas-tryambakanāthayoḥ ca)||146||

तस्य पुण्यवचनानुसारमपि महासम्बन्धादूर्ध्वमपि तिष्ठन्परसम्बन्धोऽयं गुरुशिष्ययोः पूर्णैकत्वे सति वर्तते॥१४७॥
Tasya puṇyavacanānusāramapi mahāsambandhādūrdhvamapi tiṣṭhanparasambandho'yaṁ guruśiṣyayoḥ pūrṇaikatve sati vartate||147||

Según sus sagradas palabras también (tasya puṇya-vacana-anusāram api), este (ayam) Contacto Supremo (para-sambandhaḥ), el cual está (tiṣṭhan) incluso (api) por encima del (ūrdhvam) gran contacto (mahā-sambandhāt), tiene lugar (vartate) cuando existe perfecta unidad (pūrṇa-ekatve sati) entre Guru y discípulo (guru-śiṣyayoḥ)||147||

लक्ष्मणजूपादैरुक्तमपि यदस्य परसम्बन्धस्य कृते शिष्येण स्वगुरावेतद्व्यवहारे वा दोषं नान्वेष्टव्यमवश्यम्॥१४८॥
Lakṣmaṇajūpādairuktamapi yadasya parasambandhasya kṛte śiṣyeṇa svagurāvetadvyavahāre vā doṣaṁ nānveṣṭavyamavaśyam||148||

El venerable Lakṣmaṇa Joo inclusive dijo (lakṣmaṇajū-pādair uktam api) que (yad) para que este Contacto Supremo ocurra (asya para-sambandhasya kṛte), el discípulo no debe buscar (śiṣyeṇa... na anveṣṭavyam) (ninguna) falta (doṣam) en su Guru (sva-gurau) o (vā) en su comportamiento (etad-vyavahāre)||148||

al inicio

 La imaginación del buscador sobre su Guru

अधुना स्वसूक्ष्महृदये सम्यगल्पयन्त्रेण सम्पन्नस्य तद्विशेषमूढस्य कथां प्रति पुनरागच्छामि॥१४९॥
Adhunā svasūkṣmahṛdaye samyagalpayantreṇa sampannasya tadviśeṣamūḍhasya kathāṁ prati punarāgacchāmi||149||

Ahora (adhunā) retorno (punar āgacchāmi) a (prati) la historia (kathām) de ese mūḍha especial (tad-viśeṣa-mūḍhasya) dotado de (sampannasya) un pequeño dispositivo correcto (samyak-alpa-yantreṇa) en su propio corazón sutil (sva-sūkṣma-hṛdaye)||149||

एवं स विशेषमूढः सत्साधकभूतः शीघ्रमेवानपेक्षितदर्शनं सद्गुरुं प्राप्नोति॥१५०॥
Evaṁ sa viśeṣamūḍhaḥ satsādhakabhūtaḥ śīghramevānapekṣitadarśanaṁ sadguruṁ prāpnoti||150||

Así (evam), ese mūḍha especial (saḥ viśeṣa-mūḍhaḥ) que se ha vuelto un verdadero buscador (sat-sādhaka-bhūtaḥ) rápidamente (śīghram eva) encuentra (prāpnoti) a un Guru verdadero (sat-gurum) cuyo aspecto es inesperado --es decir, el Guru no luce como ese buscador esperaba-- (anapekṣita-darśanam) ||150||

मम कल्पनाशीलमनसः कल्पकं पवित्रपुरुषस्य मद्गुरोर्दर्शनं भवत्विति स साधकोऽमन्यत॥१५१॥
Mama kalpanāśīlamanasaḥ kalpakaṁ pavitrapuruṣasya madgurordarśanaṁ bhavatviti sa sādhako'manyata||151||

Ese buscador (saḥ sādhakaḥ) pensaba (amanyata): "¡Que el aspecto de mi Guru —una persona santa— se ajuste al estándar (kalpakam pavitra-puruṣasya mat-guroḥ darśanam bhavatu) de mi imaginativa mente (mama kalpanāśīla-manasaḥ... iti)!"||151||

वर्णावेतौ भारतवर्षे स्वामिभिरेव केवलं भ्रियन्त इत्यजानन्सः कल्पितवान्यत्स्वगुरुः कौङ्कुमं वा सुवर्णगैरिकवर्णं वा वसनं धारयेत्॥१५२॥
Varṇāvetau bhāratavarṣe svāmibhireva kevalaṁ bhriyanta ityajānansaḥ kalpitavānyatsvaguruḥ kauṅkumaṁ vā suvarṇagairikavarṇaṁ vā vasanaṁ dhārayet||152||

No sabiendo (ajānan) que (iti) estos (etau) dos colores (varṇau) son únicamente utilizados (kevalam bhriyante) por los svāmī-s --los monjes-- (svāmibhiḥ eva) en la India (bhārata-varṣe), él imaginaba (saḥ kalpitavān) que (yad) su Guru (sva-guruḥ) estaría usando (dhārayet) una toga (vasanam) color azafrán (kauṅkumam) o (vā... vā) color ocre (suvarṇagairika-varṇam)||152||

मम गुरोरतिसुन्दरवदने दीर्घश्मश्रु च स्वशिरस्युष्णीषोऽपि चैवास्त्विति सोऽपि कल्पितवान्॥१५३॥
Mama guroratisundaravadane dīrghaśmaśru ca svaśirasyuṣṇīṣo'pi caivāstviti so'pi kalpitavān||153||

Él también imaginó (saḥ api kalpitavān): "¡Que haya (astu) en el muy bello rostro (ati-sundara-vadane) de mi Guru (mama guroḥ) una larga barba (dīrgha-śmaśru) al igual que (ca... api ca eva) un turbante (uṣṇīṣaḥ) sobre su cabeza (sva-śirasi... iti)!"||153||

मम गुरुरस्थूलशरीरेणातिभेदकदृष्ट्या च युतोऽवश्यमेवेति स चैवं कल्पयन्नास्त॥१५४॥
Mama gururasthūlaśarīreṇātibhedakadṛṣṭyā ca yuto'vaśyameveti sa caivaṁ kalpayannāsta||154||

Y (ca) él (saḥ) siguió (āsta) imaginando (kalpayan) de este modo (evam): "Mi (mama) Guru (guruḥ) seguramente (avaśyam eva) tiene un cuerpo esbelto y una mirada muy penetrante (asthūla-śarīreṇa ati-bhedaka-dṛṣṭyā ca yutaḥ... iti)"||154||

मम गुरुहस्तेषु रुद्राक्षमाला च तस्य सुकुमारग्रीवे च स्रक्स्त इत्यधिककल्पना च तत्साधकस्य मनस्यागता॥१५५॥
Mama guruhasteṣu rudrākṣamālā ca tasya sukumāragrīve ca sraksta ityadhikakalpanā ca tatsādhakasya manasyāgatā||155||

Y (ca) más imaginación (adhika-kalpanā) llegó (āgatā) a la mente (manasi) de ese buscador (tad-sādhakasya): "Hay (staḥ) un rosario hecho de semillas de rudrākṣa (rudrākṣa-mālā) en las manos de mi Guru (mama guru-hasteṣu) y (ca... ca) una guirnalda (srak) alrededor de su muy delicado cuello (tasya su-kumāra-grīve... iti)"||155||

मम गुरोः पादपद्माभ्यामूर्ध्वं पुष्पाणि तिष्ठन्ति तयोश्चाधो हिरण्यखचिते पादुक इति स्वमनःसृष्टिभिः प्रहर्षितः साधक एवमप्यकल्पयत्॥१५६॥
Mama guroḥ pādapadmābhyāmūrdhvaṁ puṣpāṇi tiṣṭhanti tayoścādho hiraṇyakhacite pāduka iti svamanaḥsṛṣṭibhiḥ praharṣitaḥ sādhaka evamapyakalpayat||156||

Arrobado (praharṣitaḥ) por sus propias invenciones mentales (sva-manaḥsṛṣṭibhiḥ), el buscador (sādhakaḥ) imaginó (akalpayat) incluso (api) así (evam): "Hay (tiṣṭhanti) flores (kamala-puṣpāṇi) encima de (ūrdhvam) los pies de mi Guru, los cuales son bellos como un loto (mama guroḥ pāda-padmābhyām), y (ca) debajo de (adhas) ellos (tayoḥ) (hay) dos pādukā-s --lit. zapatos, pantuflas-- (pāduke) con incrustaciones de oro (hiraṇya-khacite... iti)"||156||

मम गुरुः खलु शाकाहारी च ब्रह्मचारी च स्वशुभकर्मविकल्पयोर्हेतवेऽशेषं शुद्धचित्तेन सम्पन्नश्चेति स साधकोऽप्येवं कल्पितवान्॥१५७॥
Mama guruḥ khalu śākāhārī ca brahmacārī ca svaśubhakarmavikalpayorhetave'śeṣaṁ śuddhacittena sampannaśceti sa sādhako'pyevaṁ kalpitavān||157||

Ese buscador (saḥ sādhakaḥ) también (api) imaginó (kalpitavān) así (evam): "Mi (mama) Guru (guruḥ) (es) seguramente (khalu) vegetariano (śākāhārī), célibe (brahmacārī) y (ca... ca... ca) tiene una mente totalmente pura (aśeṣam śuddha-cittena sampannaḥ) a causa de (hetave) sus buenas acciones y pensamientos (sva-śubha-karma-vikalpayoḥ... iti)"||157||

मद्गुरुर्नूनं पतञ्जलिऋषिणोपदिष्टौ यमनियमावशिथिलमनुवर्तत इति स मनस्येतां कल्पनामपि निर्मितवान्॥१५८॥
Madgururnūnaṁ patañjaliṛṣiṇopadiṣṭau yamaniyamāvaśithilamanuvartata iti sa manasyetāṁ kalpanāmapi nirmitavān||158||

Él también formó (sa... api nirmitavān) en (su) mente (manasi) la siguiente imaginación (etām kalpanām): "Mi Guru (mad-guruḥ) muy seguramente (nūnam) sigue (anuvartate) a rajatabla (aśithilam) los Yama-s y Niyama-s (yama-niyamau) enseñados (upadiṣṭau) por el sabio Patañjali (patañjali-ṛṣiṇā... iti)"||158||

al inicio

 Aṣṭāṅgayoga

अहिंसासत्यास्तेयब्रह्मचर्यापरिग्रहाः शौचसन्तोषतपःस्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि चेतीमौ पतञ्जलिनिरूपितदशयमनियमावेव॥१५९॥
Ahiṁsāsatyāsteyabrahmacaryāparigrahāḥ śaucasantoṣatapaḥsvādhyāyeśvarapraṇidhānāni cetīmau patañjalinirūpitadaśayamaniyamāveva||159||

Estos (imau) (son) los diez Yama-s y Niyama-s --es decir, Abstenciones y Observancias-- formulados por Patañjali (patañjali-nirūpita-daśa-yama-niyamau eva): "No perjudicar --inocuidad--, veracidad, abstenerse de robar, continencia --morar en Brahma-- (y) no poseer --abstinencia de la avaricia/codicia-- (ahiṁsā-satya-asteya-brahmacarya-aparigrahāḥ), así como también (ca) limpieza, contento, austeridad o penitencia, estudio y recitación de las Escrituras Sagradas (y) devoción al Señor (Supremo) (śauca-santoṣa-tapas-svādhyāya-īśvara-praṇidhānāni... iti)"||159||

मम गुरुः खल्वहिंसाया मूर्तरूप एव सन् लघुतममशकमपि हिंसितुमसमर्थोऽस्तीत्यहिंसादिप्रतियमनियमापेक्षया स चाविरामं कल्पयन्नास्त॥१६०॥
Mama guruḥ khalvahiṁsāyā mūrtarūpa eva san laghutamamaśakamapi hiṁsitumasamartho'stītyahiṁsādipratiyamaniyamāpekṣayā sa cāvirāmaṁ kalpayannāsta||160||

Y (ca) él continuó (sa... āsta) imaginando (kalpayan) sin parar (avirāmam) con respecto a cada yama y niyama empezando desde ahiṁsā --no perjudicar-- (ahiṁsā-ādi-prati-yama-niyama-apekṣayā): "Mi (mama) Guru (guruḥ) en verdad (khalu), al ser (san) la mismísima personificación (mūrta-rūpaḥ eva) de ahiṁsā (ahiṁsāyāḥ), es (asti) incapaz (asamarthaḥ) de hacerle daño (hiṁsitum) inclusive (api) al mosquito más pequeño (laghutama-maśakam... iti)"||160||

यथा मम गुरुणा सत्यमशेषेणाचरितं तथा स स्वप्नेष्वप्यनृतं वक्तुं शक्तो न कदाचिद्भवेदिति स व्यग्रं स्वकल्पनाशीलचित्तेऽधिकवस्तूनि सृजन्नास्त॥१६१॥
Yathā mama guruṇā satyamaśeṣeṇācaritaṁ tathā sa svapneṣvapyanṛtaṁ vaktuṁ śakto na kadācidbhavediti sa vyagraṁ svakalpanāśīlacitte'dhikavastūni sṛjannāsta||161||

Él (saḥ), con gran excitación (vyagram), siguió (āsta) produciendo (sṛjan) más cosas (adhika-vastūni) en su imaginativa mente (sva-kalpanāśīla-citte): "Como (yathā) mi Guru practica plenamente la veracidad (mama guruṇā satyam aśeṣeṇa ācaritam), por lo tanto (tathā) él (saḥ) nunca podría (śakto na kadācid bhavet) decir (vaktum) una mentira (anṛtam) ni siquiera (api) en sueños (svapneṣu... iti)"||161||

मद्गुरुः स्वानिन्द्ययोगवृत्तस्य कारणात्कञ्चित्किञ्चिन्मोषितुमखिलेनासमर्थो भवतीति साधकोऽयञ्च स्वकल्पनायै स्वतन्त्रतां ददन्नास्त॥१६२॥
Madguruḥ svānindyayogavṛttasya kāraṇātkañcitkiñcinmoṣitumakhilenāsamartho bhavatīti sādhako'yañca svakalpanāyai svatantratāṁ dadannāsta||162||

Y (ca) este (ayam) buscador (sādhakaḥ) siguió (āsta) dando rienda suelta (svatantratām dadan) a su imaginación (sva-kalpanāyai): "Mi Guru (mad-guruḥ) es (bhavati) totalmente (akhilena) incapaz (asamarthaḥ) de robarle (moṣitum) algo (kiñcid) a alguien (kañcid) debido a (kāraṇāt) su intachable conducta yóguica (sva-anindya-yoga-vṛttasya... iti)"||162||

मम गुरुर्निखिलेन ब्रह्मचर्यलीनः सन्स स्त्रीणां विषये चिन्तयितुमपि न शक्नोतीति ततश्च स कल्पितवान्॥१६३॥
Mama gururnikhilena brahmacaryalīnaḥ sansa strīṇāṁ viṣaye cintayitumapi na śaknotīti tataśca sa kalpitavān||163||

Y (ca) luego (tatas) él imaginó (saḥ kalpitavān): "Mi (mama) Guru (guruḥ), al estar (san) completamente absorto en el celibato (nikhilena brahmacarya-līnaḥ), no puede (saḥ... na śaknoti) ni siquiera (api) pensar (cintayitum) en mujeres (strīṇām viṣaye... iti)"||163||

मम गुरुर्नूनमत्यन्तं मितव्ययिजीवनं यापयत्येव तस्मिंश्च जीवने यन्न केवलमतिजीवनस्य कृते न किञ्चिदस्तीति ततः परं स चिन्तितवान्॥१६४॥
Mama gururnūnamatyantaṁ mitavyayijīvanaṁ yāpayatyeva tasmiṁśca jīvane yanna kevalamatijīvanasya kṛte na kiñcidastīti tataḥ paraṁ sa cintitavān||164||

Después de eso (tatas param) él pensó (saḥ cintitavān): "Mi (mama) Guru (guruḥ) seguramente (nūnam) lleva (yāpayati eva) una vida excesivamente frugal (atyantam mitavyayi-jīvanam), y (ca) en esa vida (tasmin... jīvane) no hay nada (na kiñcid asti) que (yad) no sea (na) exclusivamente (kevalam) para (kṛte) la supervivencia (atijīvanasya... iti)"||164||

शौचस्य स्वनित्याभ्यासस्य हेतोर्मद्गुरुः खल्वन्तर्बहिश्च सर्वथा स्वच्छ इति स साधको मनोरथानेवाश्रित्यास्त॥१६५॥
Śaucasya svanityābhyāsasya hetormadguruḥ khalvantarbahiśca sarvathā svaccha iti sa sādhako manorathānevāśrityāsta||165||

El buscador (saḥ sādhakaḥ) continuó albergando (āśritya āsta) fantasías (manorathān): "Debido a (hetoḥ) su constante práctica (sva-nitya-abhyāsasya) de limpieza (śaucasya), mi Guru (mad-guruḥ) por cierto (khalu) (es) enteramente (sarvathā) puro (svacchaḥ) dentro (antar) y (ca) fuera (bahis... iti)"||165||

परमेश्वरस्य बलैरानीतं यत्किञ्चित्तस्य पुरत आगच्छति मम गुरुस्तेन सर्वदा सन्तुष्ट इति स्वमानसिकसृष्टिभिः पूर्णतया मत्तः स एवं चिन्तयन्नास्त॥१६६॥
Parameśvarasya balairānītaṁ yatkiñcittasya purata āgacchati mama gurustena sarvadā santuṣṭa iti svamānasikasṛṣṭibhiḥ pūrṇatayā mattaḥ sa evaṁ cintayannāsta||166||

Completamente (pūrṇatayā) embriagado (mattaḥ) por sus propias creaciones mentales (sva-mānasika-sṛṣṭibhiḥ), él (saḥ) siguió pensando (cintayan āsta) así (evam): "Mi (mama) Guru (guruḥ) está siempre contento (sarvadā santuṣṭaḥ) con cualquier cosa (yad kiñcid... tena) que se presente (āgacchati) ante él (tasya puratas) traída (ānītam) por las Fuerzas (balaiḥ) del Señor Supremo (parama-īśvarasya... iti)"||166||

कृच्छ्रचान्द्रायणसान्तपनादितीव्रतपांसि कुर्वन्मम गुरुः सर्वदिनं मौनमाचरति निश्चयेनेति तदनन्तरं तस्य मनस्येष विकल्प आगतः॥१६७॥
Kṛcchracāndrāyaṇasāntapanāditīvratapāṁsi kurvanmama guruḥ sarvadinaṁ maunamācarati niścayeneti tadanantaraṁ tasya manasyeṣa vikalpa āgataḥ||167||

Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), este (eṣaḥ) pensamiento (vikalpaḥ) vino (āgataḥ) a su mente (tasya manasi): "Mientras realiza (kurvan) severas austeridades tales como kṛcchra, cāndrāyaṇa, sāntapana, etc. (kṛcchra-cāndrāyaṇa-sāntapana-ādi-tīvra-tapāṁsi), mi (mama) Guru (guruḥ) muy seguramente (niścayena) observa (ācarati) (voto de) silencio (maunam) todo el día (sarva-dinam... iti)"||167||

मम गुरुरेव स्पष्टतया संसारान्मोक्षमावहत्सु शास्त्रेषु च ॐप्रणवस्य जपे च सर्वथा निमग्नो दीर्घकालमपि यापयतीति स चैवं कल्पनां कुर्वन्नास्त॥१६८॥
Mama gurureva spaṣṭatayā saṁsārānmokṣamāvahatsu śāstreṣu ca om̐praṇavasya jape ca sarvathā nimagno dīrghakālamapi yāpayatīti sa caivaṁ kalpanāṁ kurvannāsta||168||

Y (ca) él (saḥ) siguió fantaseando (kalpanām kurvan āsta) de esta manera (evam): "Mi (mama) Guru (guruḥ eva) evidentemente (spaṣṭatayā) pasa (yāpayati) mucho tiempo (dīrgha-kālam api) absolutamente (sarvathā) embuido (nimagnaḥ) en las escrituras (śāstreṣu) que conducen a (āvahatsu) la Liberación (mokṣam) de la Trasmigración (saṁsārāt) así como también (ca... ca) en la murmuración (jape) del Praṇava Om̐ (om̐-praṇavasya... iti)"||168||

मद्गुरुर्भगवद्भक्तौ कृत्स्नशो लीनस्तिष्ठञ्छ्रीव्यासोपदेशमाश्रयमाणश्च तस्य सर्वकर्माणि परमगुरावर्पयतीति तस्यान्यमनोरथ आसीत्॥१६९॥
Madgururbhagavadbhaktau kṛtsnaśo līnastiṣṭhañchrīvyāsopadeśamāśrayamāṇaśca tasya sarvakarmāṇi paramagurāvarpayatīti tasyānyamanoratha āsīt||169||

Él tuvo otra fantasía (tasya anya-manorathaḥ āsīt): "Mi Guru (mad-guruḥ), permaneciendo (tiṣṭhan) totalmente (kṛtsnaśas) absorto (līnaḥ) en la devoción al Señor (bhagavat-bhaktau) y (ca) siguiendo (āśrayamāṇaḥ) la enseñanza del venerable Vyāsa (śrī-vyāsa-upadeśam), le ofrece (arpayati) todas sus acciones (tasya sarva-karmāṇi) al Guru Supremo (parama-gurau... iti)"||169||

गुरुर्मम यद्यपि मुख्यतया स्वसमाधीनां कृते पद्मासनं प्रयुञ्जानस्तथापि सोऽवश्यमेव वीरभद्रस्वस्तिकदण्डसोपाश्रयपर्यङ्कक्रौञ्चनिषदनहस्तिनिषदनोष्ट्रनिषदनसमसंस्थानासनेषु निपुणतामाप्नुवान्यथोदात्तव्यासेन निर्दिष्टमितीदानीं तत्साधकस्य कल्पनाशीलमन आसनविषयं प्रत्यगच्छत्॥१७०॥
Gururmama yadyapi mukhyatayā svasamādhīnāṁ kṛte padmāsanaṁ prayuñjānastathāpi so'vaśyameva vīrabhadrasvastikadaṇḍasopāśrayaparyaṅkakrauñcaniṣadanahastiniṣadanoṣṭraniṣadanasamasaṁsthānāsaneṣu nipuṇatāmāpnuvānyathodāttavyāsena nirdiṣṭamitīdānīṁ tatsādhakasya kalpanāśīlamana āsanaviṣayaṁ pratyagacchat||170||

Ahora (idānīm) la imaginativa mente (kalpanāśīla-manas) de ese buscador (tad-sādhakasya) se movió (agacchat) hacia (prati) la esfera de las posturas (āsana-viṣayam): "Aunque (yadi api) mi (mama) Guru (guruḥ) principalmente (mukhyatayā) utiliza (prayuñjānaḥ) padmāsana (padma-āsana) para (kṛte) sus propios samādhi-s o trances (sva-samādhīnām), aún así (tathā api) él (saḥ) seguramente (avaśyam eva) domina (nipuṇatām āpnuvān) las posturas vīra, bhadra, svastika, daṇḍa, sopāśraya, paryaṅka, krauñcaniṣadana, hastiniṣadana, uṣṭraniṣadana y samasaṁsthāna (vīra-bhadra-svastika-daṇḍa-sopāśraya-paryaṅka-krauñcaniṣadana-hastiniṣadana-uṣṭraniṣadana-samasaṁsthāna-āsaneṣu), como (yathā) ha sido señalado (nirdiṣṭam) por el ilustre Vyāsa (udātta-vyāsena... iti)"||170||

मद्गुरोः सर्वासनराजत्वात्स प्रयत्नशैथिल्यानन्तसमापत्त्योराचार्योऽप्यस्तीति स्वचित्ताविष्कारैरभिभूतस्तस्यैष विकल्प आसीत्॥१७१॥
Madguroḥ sarvāsanarājatvātsa prayatnaśaithilyānantasamāpattyorācāryo'pyastīti svacittāviṣkārairabhibhūtastasyaiṣa vikalpa āsīt||171||

Desbordado (abhibhūtaḥ) por sus propias creaciones mentales (sva-citta-āviṣkāraiḥ), él tuvo este pensamiento (tasya eṣaḥ vikalpaḥ āsīt): "Puesto que mi Guru es el Rey de todas las posturas (mad-guroḥ sarva-āsana-rājatvāt), él (saḥ) es (asti) también (api) un Maestro (ācāryaḥ) de la relajación del esfuerzo y de la absorción en el infinito --es decir, en el espacio infinito alrededor-- (prayatna-śaithilya-ananta-samāpattyoḥ... iti)"||171||

यथा पतञ्जलिऋषिणा सूचितं यतो मम गुरुः सर्वासनेषु निपुणः संस्तस्मात्स शीतोष्णादिद्वन्द्वानां विषये सम्यगनवरोध्यः सनपीति कार्त्स्न्येन स्वसमृद्धकल्पनारामः स उक्तवान्॥१७२॥
Yathā patañjaliṛṣiṇā sūcitaṁ yato mama guruḥ sarvāsaneṣu nipuṇaḥ saṁstasmātsa śītoṣṇādidvandvānāṁ viṣaye samyaganavarodhyaḥ sanapīti kārtsnyena svasamṛddhakalpanārāmaḥ sa uktavān||172||

Totalmente (kārtsnyena) deleitado en su rica imaginación (sva-samṛddha-kalpanā-ārāmaḥ), él dijo (sa uktavān): "Como (yathā) ha sido indicado (sūcitam) por el sabio Patañjali (patañjali-ṛṣiṇā), puesto que (yatas) mi (mama) Guru (guruḥ) es (san) diestro (nipuṇaḥ) en todas las posturas (sarva-āsaneṣu), por lo tanto (tasmāt) él (saḥ) es (san) también (api) completamente (samyak) inmune --lit. no forzado u obligado-- (anavarodhyaḥ) con relación a (viṣaye) pares de opuestos tales como frío y calor, etc. (śīta-uṣṇa-ādi-dvandvānām... iti)"||172||

श्वासप्रश्वसयोर्गतिविच्छेदस्य प्राणायामस्य वाह्याभ्यन्तरस्तम्भात्मकवृत्तित्रयं विस्तरेण मम गुरुर्नूनं जानातीति स्वकल्पनायामेकाग्रः स साधक उद्घोषितवान्॥१७३॥
Śvāsapraśvasayorgativicchedasya prāṇāyāmasya vāhyābhyantarastambhātmakavṛttitrayaṁ vistareṇa mama gururnūnaṁ jānātīti svakalpanāyāmekāgraḥ sa sādhaka udghoṣitavān||173||

Concentrado (ekāgraḥ) en su propia imaginación (sva-kalpanāyām), ese buscador proclamó (saḥ sādhakaḥ udghoṣitavān): "Mi (mama) Guru (guruḥ) ciertamente (nūnam) conoce (jānāti) en detalle (vistareṇa) las tres operaciones —externa, interna and supresión— (vāhya-ābhyantara-stambha-ātmaka-vṛtti-trayam) del Prāṇāyāma (prāṇāyāmasya) —el cual es la suspensión del flujo (gati-vicchedasya) de inhalación y exhalación (śvāsa-praśvasayoḥ... iti) —"||173||

मद्गुरुरप्यवश्यमेव यं श्रीमद्व्यासानुसारेण श्वासप्रश्वासाक्षेपपूर्वकं क्रमेणोभयोर्गत्यभावरूपं रहस्यमयं चतुर्थप्राणायामं जानातीति स्वचिन्तास्ववस्थितः स एवं चिन्तयन्नतिष्ठत्॥१७४॥
Madgururapyavaśyameva yaṁ śrīmadvyāsānusāreṇa śvāsapraśvāsākṣepapūrvakaṁ krameṇobhayorgatyabhāvarūpaṁ rahasyamayaṁ caturthaprāṇāyāmaṁ jānātīti svacintāsvavasthitaḥ sa evaṁ cintayannatiṣṭhat||174||

Ocupado (avasthitaḥ) en sus propios pensamientos (sva-cintāsu), él (saḥ) siguió (atiṣṭhat) pensando (cintayan) de esta manera (evam): "Inclusive (api) mi Guru (mad-guruḥ) seguramente (avaśyam eva) conoce (jānāti) al misterioso (rahasya-mayam) cuarto Prāṇāyāma (caturtha-prāṇāyāmam) que (yam), después de trascender inhalación y exhalación (śvāsa-praśvāsa-ākṣepa-pūrvakam), es gradual ausencia de flujo o movimiento (krameṇa... gati-abhāva-rūpam) de ambos --de inhalación y exhalación-- (ubhayoḥ), según el venerable Vyāsa (śrīmat-vyāsa-anusāreṇa... iti)"||174||

पतञ्जलिऋषिर्दर्शितवान्यत्प्राणायामाभ्यासात्क्षीयते प्रकाशावरणम्। अनेन हेतुना गुरोर्मम स्वबुद्धिसत्त्वप्रकाश आमूलं कर्मरहितः स्यादिति तदनन्तरं स इत्थं चिन्तितवान्॥१७५॥
Patañjaliṛṣirdarśitavānyatprāṇāyāmābhyāsātkṣīyate prakāśāvaraṇam| Anena hetunā gurormama svabuddhisattvaprakāśa āmūlaṁ karmarahitaḥ syāditi tadanantaraṁ sa itthaṁ cintitavān||175||

Inmediatamente después de eso (tad-anantaram) él pensó (saḥ... cintitavān) de esta forma (ittham): "El sabio Patañjali explicó (patañjali-ṛṣiḥ darśitavān) que (yad), a través de la práctica de Prāṇāyāma (prāṇāyāma-abhyāsāt), el velo sobre Prakāśa --es decir, 'sobre la revelación de conocimiento verdadero'-- (prakāśa-āvaraṇam) se atenúa (kṣīyate). Por consiguiente (anena hetunā), mi Guru tiene (guroḥ mama... syāt) la luz de su propio Buddhisattva (sva-buddhi-sattva-prakāśaḥ) completamente (āmūlam) desprovista de Karma (karmarahitaḥ... iti)"||175||

पतञ्जलिऋषिर्निश्चितवानपि यत्प्राणायामाभ्यासेन धारणासु मानसिकयोग्यताया विकासोऽपि स्यात्। तर्हि मद्गुरुर्ध्रुवं सर्वासां धारणानां राजेति ततः परं स इदमब्रवीत्॥१७६॥
Patañjaliṛṣirniścitavānapi yatprāṇāyāmābhyāsena dhāraṇāsu mānasikayogyatāyā vikāso'pi syāt| Tarhi madgururdhruvaṁ sarvāsāṁ dhāraṇānāṁ rājeti tataḥ paraṁ sa idamabravīt||176||

Después de eso (tatas param), él (saḥ) dijo (abravīt) esto (idam): "El sabio Patañjali incluso estableció (patañjali-ṛṣiḥ niścitavān api) que (yad) por medio de la práctica de Prāṇāyāma (prāṇāyāma-abhyāsena) se produce (syāt) también (api) el desarrollo (vikāsaḥ) de una aptitud mental (mānasika-yogyatāyāḥ) para las dhāraṇā-s o prácticas de concentración (dhāraṇāsu). Entonces (tarhi) mi Guru (mad-guruḥ) (es) ciertamente (dhruvam) el Rey (rājā) de todas las dhāraṇā-s (sarvāsām dhāraṇānām... iti)"||176||

पतञ्जलिऋषिरुक्तवानपि यत्स्वविषयासम्प्रयोगे चित्तस्य स्वरूपानुकार इवेन्द्रियाणां प्रत्याहारः। अत एव मम गुरोर्मनो मधुकरराजवत्स्याद्यदन्यैर्भृङ्गैरिन्द्रियप्रतिनिधिभिर्निकटतयानुसृतमिति तन्मुखादधिकवचनानि बहिरागतवन्ति॥१७७॥
Patañjaliṛṣiruktavānapi yatsvaviṣayāsamprayoge cittasya svarūpānukāra ivendriyāṇāṁ pratyāhāraḥ| Ata eva mama gurormano madhukararājavatsyādyadanyairbhṛṅgairindriyapratinidhibhirnikaṭatayānusṛtamiti tanmukhādadhikavacanāni bahirāgatavanti||177||

Más palabras (adhika-vacanāni) salieron (bahis āgatavanti) de su boca (tad-mukhāt): "El sabio Patañjali también dijo (patañjali-ṛṣiḥ uktavān api) que (yad) Pratyāhāra o el Retiro (pratyāhāraḥ) de los indriya-s --5 Jñānendriya-s o poderes de percepción, y 5 Karmendriya-s o poderes de acción--- (indriyāṇām) (es), por así decirlo (iva), un seguir la naturaleza esencial (svarūpa-anukāraḥ) de la mente (cittasya) (por parte de esos mismos indriya-s), cuando se separan de sus (correspondientes) objetos (sva-viṣaya-asamprayoge). A causa de esto (atas eva), la mente (manas) de mi Guru (mama guroḥ) sería (syāt) como la abeja reina (madhukararāja-vat) que (yad) es seguida de cerca (nikaṭatayā anusṛtam) por las otras abejas que representan a los indriya-s (anyaiḥ bhṛṅgaiḥ indriya-pratinidhibhiḥ... iti)"||177||

यस्मान्मम गुरुस्तीव्रचित्तैकाग्र्येण स्वमनः सर्वतो निरुद्धवान्तस्मात्सर्वाणीन्द्रियाणि स्वयमेव निरुद्धतामगच्छनिति पश्चात्ततः स साधको वचनान्यिमानि समाक्षिप्तवान्॥१७८॥
Yasmānmama gurustīvracittaikāgryeṇa svamanaḥ sarvato niruddhavāntasmātsarvāṇīndriyāṇi svayameva niruddhatāmagacchaniti paścāttataḥ sa sādhako vacanānyimāni samākṣiptavān||178||

Posteriormente (paścāt tatas), el buscador agregó (saḥ sādhakaḥ... samākṣiptavān) estas (imāni) palabras (vacanāni): "Como (yasmāt) mi Guru suprimió (mama guruḥ... niruddhavān) totalmente (sarvatas) su propia mente (sva-manas) mediante intensa concentración mental (tīvra-citta-aikāgryeṇa), por ende (tasmāt) todos (sarvāṇi) los indriya-s (indriyāṇi) quedaron suprimidos (niruddhatām agacchan) automáticamente (svayam eva... iti)"||178||

स्वतेजोवत्कल्पनायामत्यन्तमानन्दितः साधकोऽयं सरलचित्तजातानन्तमानसिकसृष्टीनां महावेगवत्सागरेऽनिर्दिष्टसन्धानं नौभ्रमणं कुर्वन्नास्त॥१७९॥
Svatejovatkalpanāyāmatyantamānanditaḥ sādhako'yaṁ saralacittajātānantamānasikasṛṣṭīnāṁ mahāvegavatsāgare'nirdiṣṭasandhānaṁ naubhramaṇaṁ kurvannāsta||179||

Completamente (atyantam) deleitado (ānanditaḥ) en su propia y vivaz imaginación (sva-tejovat-kalpanāyām), este (ayam) buscador (sādhakaḥ) siguió (āsta) navegando (naubhramaṇam kurvan) sin rumbo fijo (a-nirdiṣṭa-sandhānam) en el gran océano agitado (mahā-vegavat-sāgare) de las interminables creaciones mentales nacidas de una mente cándida (sarala-citta-jāta-ananta-mānasika-sṛṣṭīnām)||179||

आध्यात्मिकनिर्दोषतास्रगाच्छादितो मालायां गुलिकावदनेकविकल्पयुक्तनिष्कपटचित्तश्चैष साधकः प्रियगुरुविषये एवं चिन्तितवान्॥१८०॥
Ādhyātmikanirdoṣatāsragācchādito mālāyāṁ gulikāvadanekavikalpayuktaniṣkapaṭacittaścaiṣa sādhakaḥ priyaguruviṣaye evaṁ cintitavān||180||

Ataviado con la guirnalda de la inocencia espiritual (ādhyātmika-nirdoṣatā-srak-ācchāditaḥ) y (ca) con una mente ingenua dotada de muchos pensamientos (aneka-vikalpa-yukta-niṣkapaṭa-cittaḥ) cual cuentas (gulikā-vat) en un rosario (mālāyām), este (eṣaḥ) buscador pensó (sādhakaḥ... cintitavān) de esta manera (evam) acerca de su amado Guru (priya-guru-viṣaye)||180||

पतञ्जलिमुनिर्विरचितवान्यद्देशबन्धश्चित्तस्य धारणा। अत एव यतो मद्गुरुः सर्वपक्षेषु मानसिकैकाग्र्यापेक्षया पूर्णनिपुणतां धारयति ततः स धारणागुरुरपीति वक्तुं शक्यत इति॥१८१॥
Patañjalimunirviracitavānyaddeśabandhaścittasya dhāraṇā| Ata eva yato madguruḥ sarvapakṣeṣu mānasikaikāgryāpekṣayā pūrṇanipuṇatāṁ dhārayati tataḥ sa dhāraṇāgururapīti vaktuṁ śakyata iti||181||

"El sabio Patañjali escribió (patañjali-muniḥ viracitavān) que (yad) dhāraṇā o concentración (dhāraṇā) (es) la fijación de la mente en un punto (deśa-bandhaḥ cittasya). Por esta misma razón (atas eva), puesto que (yatas) mi Guru (mad-guruḥ) es plenamente diestro (pūrṇa-nipuṇatām dhārayati) con relación a la concentración mental (mānasika-aikāgrya-apekṣayā) en todos (sus) aspectos (sarva-pakṣeṣu), por lo tanto (tatas) se puede decir (vaktum śakyate) que (it) él (saḥ) (es) también (api) un Guru de dhāraṇā-s (dhāraṇā-guruḥ... iti)"||181||

नाभिचक्रहृदयपुण्डरिकमूर्धज्योतिर्नासिकाग्रजिह्वाग्रदेहवाह्यदेशवाह्यविषयेषु चित्तस्य वृत्तिमात्रेण बन्धः स्यादित्यधुना श्रीमद्व्यासस्योपदेशाधारितेन तत्साधकेन धारणादेशा वर्णिताः॥१८२॥
Nābhicakrahṛdayapuṇḍarikamūrdhajyotirnāsikāgrajihvāgradehavāhyadeśavāhyaviṣayeṣu cittasya vṛttimātreṇa bandhaḥ syādityadhunā śrīmadvyāsasyopadeśādhāritena tatsādhakena dhāraṇādeśā varṇitāḥ||182||

Ahora (adhunā) los puntos de concentración (dhāraṇā-deśāḥ) son descriptos (varṇitāḥ) por ese buscador (tad-sādhakena) con el apoyo de las enseñanzas (upadeśa-ādhāritena) del venerable Vyāsa (śrīmat-vyāsasya): "La fijación --o sea, la concentración-- (bandhaḥ) solamente de las vṛtti-s o modificaciones mentales (cittasya vṛtti-mātreṇa) debería ser (syāt) en el cakra del ombligo, (o) en el loto del corazón, (o) en la (refulgente) luz (ubicada) en la cabeza, (o) en las puntas de la nariz o de la lengua, (o) en puntos externos del cuerpo, (o) en un objeto externo (nābhi-cakra-hṛdaya-puṇḍarika-mūrdha-jyotis-nāsikā-agra-jihvā-agra-deha-vāhya-deśa-vāhya-viṣayeṣu... iti)"||182||

स पश्चात्साधकः स्वगुरुलाभस्य श्रेष्ठदृष्टिकोणस्य कृते दृढेच्छया तेषु तेषु देशेषु धारणायामास्थितवांस्ततः सोऽवदत्॥१८३॥
Sa paścātsādhakaḥ svagurulābhasya śreṣṭhadṛṣṭikoṇasya kṛte dṛḍhecchayā teṣu teṣu deśeṣu dhāraṇāyāmāsthitavāṁstataḥ so'vadat||183||

Posteriormente (paścāt), ese buscador (saḥ... sādhakaḥ), con firme voluntad (dṛḍha-icchayā), se aplicó (āsthitavān) a la dhāraṇā o concentración (dhāraṇāyām) en cada uno de esos puntos (teṣu teṣu deśeṣu) para así tener (kṛte) una mejor perspectiva (śreṣṭha-dṛṣṭi-koṇasya) del logro de su Guru (sva-guru-lābhasya). Luego (tatas) él (saḥ) dijo (avadat)||183||

पतञ्जलिऋषिर्दर्शितवान्यद्धारणायां वशीकृतायां प्रत्ययैकतानता ध्यानं सती समानद्रव्यस्यासङ्ख्यबिन्दुयुक्ता तैलधारेवेति॥१८४॥
Patañjaliṛṣirdarśitavānyaddhāraṇāyāṁ vaśīkṛtāyāṁ pratyayaikatānatā dhyānaṁ satī samānadravyasyāsaṅkhyabinduyuktā tailadhāreveti||184||

"El sabio Patañjali mostró (patañjaliṛṣiḥ darśitavān) que (yad), una vez que dhāraṇā se domina (dhāraṇāyām vaśīkṛtāyām), el flujo continuo de similares modificaciones mentales (pratyaya-ekatānatā) es (satī) meditación (dhyānam), como (iva) una corriente de aceite (taila-dhārā) compuesta de innumerables gotas (asaṅkhya-bindu-yuktā) de la misma sustancia --es decir, aceite-- (samāna-dravyasya... iti)"||184||

पतञ्जलेर्मते च समाधिस्तदेवार्थमात्रनिर्भासं स्वरूपशून्यमिव सनर्थाद्ध्येयस्य तादृशी कान्तिर्यत् प्रत्ययात्मकस्वरूपोऽनुपस्थित इव। श्रीव्यासानुसारेणेत्यर्थ इति॥१८५॥
Patañjalermate ca samādhistadevārthamātranirbhāsaṁ svarūpaśūnyamiva sanarthāddhyeyasya tādṛśī kāntiryat pratyayātmakasvarūpo'nupasthita iva| Śrīvyāsānusāreṇetyartha iti||185||

"Y (ca) en la opinión (mate) de Patañjali (patañjaleḥ), samādhi o trance (samādhiḥ) es (san) únicamente (eva) esa (condición) (tad) en la cual sólo el objeto (de concentración) brilla (o se manifiesta) (artha-mātra-nirbhāsam), (y) el ser está ausente (sva-rūpa-śūnyam), por así decirlo (iva), o sea (arthāt), tal (tādṛśī) (es) la brillantez (kāntiḥ) del objeto de meditación (dhyeyasya) que (yad) el ser cuya naturaleza es pratyaya o pensamiento (pratyaya-ātmaka-sva-rūpaḥ) parece estar ausente (anupasthitaḥ iva). Éste es el significado (iti-arthaḥ) según el venerable Vyāsa (śrī-vyāsa-anusāreṇa... iti)"||185||

पूज्यपतञ्जलिरब्रवीद्यत्त्रयमेकत्र संयमः सन्। मद्गुरोर्धारणाध्यानसमाधिविषयकुशलत्वाच्च स संयमोद्देशेनाप्यजित इति॥१८६॥
Pūjyapatañjalirabravīdyattrayamekatra saṁyamaḥ san| Madgurordhāraṇādhyānasamādhiviṣayakuśalatvācca sa saṁyamoddeśenāpyajita iti||186||

"El adorable Patañjali (pūjya-patañjaliḥ) dijo (abravīt) que (yad) la tríada (arriba mencionada) --es decir, dhāraṇā, dhyāna y samādhi, o concentración, meditación y trance-- (trayam) (aplicada) sobre un único objeto (ekatra) es (sat) saṁyama (saṁyamaḥ). Y (ca) como mi Guru es un experto en las esferas de dhāraṇā, dhyāna y samādhi (mad-guroḥ dhāraṇā-dhyāna-samādhi-viṣaya-kuśalatvāt), él (saḥ) (es) insuperable (ajitaḥ) inclusive (api) con referencia a saṁyama (saṁyama-uddeśena... iti)"||186||

पतञ्जलिमुनिरप्युक्तवान्यत्तज्जयात्प्रज्ञालोकः। अत एव मद्गुरोः संयमराजत्वात्प्रज्ञालोकोऽसौ तस्मिन्महता तेजसा विराजतेऽवश्यमिति॥१८७॥
Patañjalimunirapyuktavānyattajjayātprajñālokaḥ| Ata eva madguroḥ saṁyamarājatvātprajñāloko'sau tasminmahatā tejasā virājate'vaśyamiti||187||

"El sabio Patañjali también dijo (patañjalimuniḥ api uktavān) que (yad) a través de la conquista de eso --de saṁyama-- (tad-jayāt), (amanece) la Luz de la Sabiduría (prajñā-ālokaḥ). Por consiguiente (atas eva), ya que mi Guru es el Rey del saṁyama (mad-guroḥ saṁyama-rājatvāt), esa (asau) Luz de la Sabiduría (prajñā-ālokaḥ) brilla (virājate) en él (tasmin) con gran esplendor (mahatā tejasā) verdaderamente (avaśyam iti)"||187||

प्रमुखेण पतञ्जलिनाप्युक्तं यत्तस्य भूमिषु विनियोगः। अर्थान्मम गुरोः सम्प्रज्ञातासम्प्रज्ञातयोगयोरतिनिपुणत्वात्स सम्प्रज्ञातयोगे ग्राह्यग्रहणग्रहीतृसमापत्तिविवेकख्यात्याख्येषु चतसृषु भूमिषु संयमं विनियुक्तवानिति॥१८८॥
Pramukheṇa patañjalināpyuktaṁ yattasya bhūmiṣu viniyogaḥ| Arthānmama guroḥ samprajñātāsamprajñātayogayoratinipuṇatvātsa samprajñātayoge grāhyagrahaṇagrahītṛsamāpattivivekakhyātyākhyeṣu catasṛṣu bhūmiṣu saṁyamaṁ viniyuktavāniti||188||

"El eminente Patañjali declaró también (pramukheṇa patañjalinā api uktam) que (yad) (debe haber) aplicación (viniyogaḥ) de eso --de saṁyama-- (tasya) a las etapas (de la práctica de Samprajñātayoga) (bhūmiṣu). Es decir (arthāt), como mi Guru es extremadamente competente con relación a Samprajñātayoga y Asamprajñātayoga (mama guroḥ samprajñāta-asamprajñāta-yogayoḥ ati-nipuṇatvāt), él, en Samprajñātayoga, les aplicó (saḥ samprajñāta-yoge... viniyuktavān) saṁyama (saṁyamam) a las cuatro etapas (catasṛṣu bhūmiṣu) denominadas Grāhyasamāpatti, Grahaṇasamāpatti, Grahītṛsamāpatti y Vivekakhyāti (grāhya-grahaṇa-grahītṛ-samāpatti-viveka-khyāti-ākhyeṣu... iti)"||188||

संयमस्य विनियोगेन मम गुरुर्नूनं स्वयोगसूत्रेषु पतञ्जलिऋषिणा याः सूचिता अतीतानागतसर्वभूतरुतपूर्वजातिपरचित्तापरान्तसूक्ष्मव्यवहितविप्रकृष्टभुवनताराव्यूहकायव्यूहज्ञानहस्तिबलान्तर्धानक्षुत्पिपासानिवृत्तिचित्तसंविदादीरनेकसिद्धीः प्राप्तवानिति॥१८९॥
Saṁyamasya viniyogena mama gururnūnaṁ svayogasūtreṣu patañjaliṛṣiṇā yāḥ sūcitā atītānāgatasarvabhūtarutapūrvajātiparacittāparāntasūkṣmavyavahitaviprakṛṣṭabhuvanatārāvyūhakāyavyūhajñānahastibalāntardhānakṣutpipāsānivṛtticittasaṁvidādīranekasiddhīḥ prāptavāniti||189||

"Mediante la aplicación (viniyogena) de saṁyama (saṁyamasya), mi Guru seguramente consiguió (mama guruḥ nūnam... prāptavān) muchos poderes sobrenaturales (aneka-siddhīḥ) que (yāḥ) han sido indicados (sūcitāḥ) por el sabio Patañjali (patañjali-ṛṣiṇā) en sus propios Yogasūtra-s --Los Aforismos del Yoga-- (sva-yoga-sūtreṣu) (tales como) el conocimiento del pasado y del futuro (atītānāgata... jñāna), el conocimiento del (significado oculto en) los sonidos (amitidos) por todos los seres (sarva-bhūta-ruta... jñāna), el conocimiento de previos nacimientos (pūrva-jāti... jñāna), el conocimiento de las mentes de otros (para-citta... jñāna), el conocimiento de lo que llega en último término --o sea, de la muerte-- (aparānta... jñāna), el conocimiento de (cosas) sutiles (y de objetos que están) ocultos de la propia visión (o) remotos (sūkṣma-vyavahita-viprakṛṣṭa... jñāna), el conocimiento de los mundos (bhuvana... jñāna), el conocimiento de las disposiciones de las estrellas (tārā-vyūha... jñāna), el conocimiento de la estructura y disposición del cuerpo (kāya-vyūha... jñāna), la fuerza de un elefante (hasti-bala), invisibilidad (antardhāna), cesación de hambre y sed (kṣut-pipāsā-nivṛtti), el conocimiento de la mente (citta-saṁvid), etc. (ādīḥ... iti)"||189||

सम्प्रज्ञातयोगभूमिचतुष्टयं सम्पादयित्वा मद्गुरुर्विवेकख्यात्या सहितोऽसम्प्रज्ञातयोगे प्रविष्टवान्यथा कोऽपि योऽल्पनौकामादाय विशालसमुद्रे प्रविशतीति॥१९०॥
Samprajñātayogabhūmicatuṣṭayaṁ sampādayitvā madgururvivekakhyātyā sahito'samprajñātayoge praviṣṭavānyathā ko'pi yo'lpanaukāmādāya viśālasamudre praviśatīti||190||

"Después de completar (sampādayitvā) las cuatro etapas del Samprajñātayoga (samprajñāta-yoga-bhūmi-catuṣṭayam), mi Guru (mad-guruḥ), de la mano (sahitaḥ) del conocimiento discriminativo (viveka-khyātyā), se adentró (praviṣṭavān) en el Asamprajñātayoga (asamprajñāta-yoge) como (yathā) alguien (kaḥ api) que (yaḥ), tras tomar (ādāya) un pequeño bote (alpa-naukām), se adentra (praviśati) en el vasto océano (viśāla-samudre... iti)"||190||

तारकं विहाय मद्गुरुर्धर्ममेघमाप्तवान्प्रसङ्ख्यानेऽप्यकुसीदस्य सर्वथा विवेकख्यातेर्धर्ममेघः समाधिरिति श्रीपतञ्जलिना निर्दिष्टमिवेति॥१९१॥
Tārakaṁ vihāya madgururdharmameghamāptavānprasaṅkhyāne'pyakusīdasya sarvathā vivekakhyāterdharmameghaḥ samādhiriti śrīpatañjalinā nirdiṣṭamiveti||191||

"Después de abandonar completamente (vihāya) Tāraka --es decir, conocimiento intuitivo, también llamado Vivekajaṁ jñānam-- (tārakam), mi Guru (mad-guruḥ) alcanzó (āptavān) Dharmamegha --lit. Nube de la Virtud-- (dharma-megham), como (iva) ha sido señalado (nirdiṣṭam) por el venerable Patañjali (śrī-patañjalinā): 'Alguien que, tras alcanzar conocimiento discriminativo (viveka-khyāteḥ) en el más alto grado y en todos los tiempos (sarvathā), no se interesa (akusīdasya) ni siquiera (api) en (esa) omnisciencia que resulta de Vivekajaṁ jñānam o Conocimiento que surge del discernimiento (prasaṅkhyāne), (experimenta un tipo de) samādhi o perfecta concentración (samādhiḥ) (llamado) Dharmamegha (dharma-meghaḥ... iti... iti)'"||191||

धर्ममेघात्क्लेशकर्मनिवृत्तिः पतञ्जलिपादैर्यथोपदिष्टम्। अर्थादविद्यास्मितारागद्वेषाभिनिवेशात्मकपञ्चक्लेशानाञ्च कर्माशयात्मककर्मणाञ्चोपशमो भवेदिति॥१९२॥
Dharmameghātkleśakarmanivṛttiḥ patañjalipādairyathopadiṣṭam| Arthādavidyāsmitārāgadveṣābhiniveśātmakapañcakleśānāñca karmāśayātmakakarmaṇāñcopaśamo bhavediti||192||

"Como (yathā) ha sido enseñado (upadiṣṭam) por el venerable Patañjali (patañjali-pādaiḥ), a partir de Dharmamegha (dharma-meghāt), hay cesación de las Aflicciones y de las acciones (kleśa-karma-nivṛttiḥ). O sea (arthāt), hay (bhavet) cesación (upaśamaḥ) de las cinco Aflicciones —consistentes en ignorancia (en la forma de una mala captación de la Realidad), egoísmo (en la forma de una errónea identificación del Ser con el intelecto), apego, aversión y miedo a la muerte (el cual deriva de apegarse ignorantemente a la vida) (avidyā-asmitā-rāga-dveṣa-abhiniveśa-ātmaka-pañca-kleśānām)— y (ca... ca) de las acciones que consisten en karmāśaya-s (karmāśaya-ātmaka-karmaṇām... iti)"||192||

तदा सर्वावरणमलापेतस्य ज्ञानस्यानन्त्याज्ज्ञेयमल्पमिति पतञ्जलिभट्टारक एतत्समाक्षिप्तवान्। तद्यथा सात्त्विकज्ञाने सर्वावरणमलापेते ज्ञेयं ग्राह्यं वाल्पं सम्पद्यते यथाकाशे खद्योतः श्रीव्यासानुसारत इति॥१९३॥
Tadā sarvāvaraṇamalāpetasya jñānasyānantyājjñeyamalpamiti patañjalibhaṭṭāraka etatsamākṣiptavān| Tadyathā sāttvikajñāne sarvāvaraṇamalāpete jñeyaṁ grāhyaṁ vālpaṁ sampadyate yathākāśe khadyotaḥ śrīvyāsānusārata iti||193||

"El adorable Patañjali agregó esto (patañjali-bhaṭṭārakaḥ etad samākṣiptavān): "Entonces (tadā), debido a la infinitud (ānantyāt) del conocimiento (jñānasya) libre de toda impureza que vele (sarva-āvaraṇa-mala-apetasya), los conocible(s) (jñeyam) (parecen) pocos (alpam iti)". A saber (tad yathā), cuando el conocimiento sáttvico está libre de toda impureza que vele (sāttvika-jñāne sarva-āvaraṇa-mala-apete), los conocible(s) (jñeyam) u (vā) objeto(s) (grāhyam) se vuelven --lit. se vuelve-- (sampadyate) pocos (alpam), como (yathā) una luciérnaga (khadyotaḥ) en el cielo (ākāśe), según el venerable Vyāsa (śrī-vyāsa-anusāratas iti)"||193||

पुरुषार्थशून्यानां गुणानां प्रतिप्रसवः कैवल्यं स्वरूपप्रतिष्ठा वा चितिशक्तिरिति श्रीमत्पतञ्जलिना यथा निश्चितम्। अत एव मम गुरुः कैवल्ये पुरुषमुक्तौ दृढतया स्थितो यत्र कार्यकारणत्वेन कार्यं कुर्वतां गुणानां निवृत्तिः स्यात्। एतदेव व्यासपादैर्निरूपितमिति॥१९४॥
Puruṣārthaśūnyānāṁ guṇānāṁ pratiprasavaḥ kaivalyaṁ svarūpapratiṣṭhā vā citiśaktiriti śrīmatpatañjalinā yathā niścitam| Ata eva mama guruḥ kaivalye puruṣamuktau dṛḍhatayā sthito yatra kāryakāraṇatvena kāryaṁ kurvatāṁ guṇānāṁ nivṛttiḥ syāt| Etadeva vyāsapādairnirūpitamiti||194||

"Como (yathā) ha establecido el venerable Patañjali como conclusión (śrīmat-patañjalinā yathā niścitam): 'La total Liberación (kaivalyam) o (vā) el Poder de la Conciencia (citi-śaktiḥ) establecido en su propia naturaleza (sva-rūpa-pratiṣṭhā) (ocurre cuando) los guṇa-s --las modalidades de Prakṛti-- regresan a su fuente original --a Prakṛti--, ya que no tienen ningún propósito (ulterior) que cumplir para Puruṣa (puruṣa-artha-śūnyānām guṇānām pratiprasavaḥ... iti)'. Por ende (atas eva), mi (mama) Guru (guruḥ) permanece (sthitaḥ) firmemente (dṛḍhatayā) en Kaivalya (kaivalye) —en la Liberación de Puruṣa (puruṣa-muktau)—, en el cual (yatra) hay (syāt) cesación (nivṛttiḥ) de los guṇa-s que funcionan (kāryam kurvatām guṇānām) como causa y efecto (kārya-kāraṇatvena). Esto mismo (etad eva) ha sido comentado (nirūpitam) por el venerable Vyāsa (vyāsa-pādaiḥ... iti)"||194||

स साधक इदानीं स्वविस्तृतकल्पनाया आनन्दमत्तः सन्पतञ्जलेरष्टाङ्गयोगे तद्गुरोर्लाभापेक्षया ध्यानासक्तोऽभवत्सहसा परन्तु स्वचेतस्यश्रद्धेयसंशयोऽयमुदितवान्॥१९५॥
Sa sādhaka idānīṁ svavistṛtakalpanāyā ānandamattaḥ sanpatañjaleraṣṭāṅgayoge tadgurorlābhāpekṣayā dhyānāsakto'bhavatsahasā parantu svacetasyaśraddheyasaṁśayo'yamuditavān||195||

Ahora (idānīm) ese buscador (sa sādhakaḥ), estando en éxtasis (ānandamattaḥ san) a causa de su extensa imaginación (sva-vistṛta-kalpanāyāḥ), se dedicó a meditar (dhyāna-āsaktaḥ abhavat) en el logro (lābha-apekṣayā) de su Guru (tad-guroḥ) en el Óctuple Yoga de Patañjali (patañjaleḥ aṣṭa-aṅga-yoge), pero (parantu) repentinamente (sahasā) esta (ayam) increíble duda (aśraddheya-saṁśayaḥ) apareció (uditavān) en su mente (sva-cetasi)||195||

यथा मद्गुरुस्तथैव कैवल्यं प्राप्तवान्यद्यपि मम कृते गुणा निरन्तरं कार्यं कुर्वन्नासीरंस्तथापि तस्य कृते ते पुनर्न हि। फलतश्च तस्य बुद्धिरन्तर्धानमिता न च पुनरागमिष्यति यथा तस्य सर्वेन्द्रियाणीति स एवं चिन्तितवान्॥१९६॥
Yathā madgurustathaiva kaivalyaṁ prāptavānyadyapi mama kṛte guṇā nirantaraṁ kāryaṁ kurvannāsīraṁstathāpi tasya kṛte te punarna hi| Phalataśca tasya buddhirantardhānamitā na ca punarāgamiṣyati yathā tasya sarvendriyāṇīti sa evaṁ cintitavān|196||

Él pensó así (saḥ evam cintitavān): "Como (yathā) mi Guru (mad-guruḥ) alcanzó (prāptavān) Kaivalya (kaivalyam) de esa manera (tathā eva), aunque (yadi api) los guṇa-s (guṇāḥ) sigan (āsīran) funcionando (kāryam kurvan) constantemente (nirantaram) para mí (mama kṛte), aún así (tathā api) ellos (te) no lo hacen (na hi) de nuevo (punar) para él (tasya kṛte). Y (ca) como consecuencia (phalatas) su (tasya) intelecto (buddhiḥ) ha desaparecido (antardhānam itā) y (ca) no vendrá (na... āgamiṣyati) otra vez (punar), al igual que (yathā) todos sus sentidos (tasya sarva-indriyāṇi iti)"||196||

गुरुर्मम कथं मां पाठयिष्यति स चेत्सर्वकालं गुणातीतो निरस्तबुद्धिरित्यादिप्रकारेणैतदसम्भवमेवेत्यत एव स मनस्ययुक्ताभासरूपं प्रश्नंइमं विचारितवान्॥१९७॥
Gururmama kathaṁ māṁ pāṭhayiṣyati sa cetsarvakālaṁ guṇātīto nirastabuddhirityādiprakāreṇaitadasambhavamevetyata eva sa manasyayuktābhāsarūpaṁ praśnaṁimaṁ vicāritavān||197||

Por lo tanto (atas eva), él (saḥ) se planteó (vicāritavān) esta (imam) paradójica (ayuktābhāsarūpam) pregunta (praśnam) en (su) mente (manasi): "¿Cómo (katham) me va mi Guru a enseñar (guruḥ mama katham māṁ pāṭhayiṣyati) si (ced) él (saḥ) (está) todo el tiempo (sarva-kālam) más allá de los guṇa-s (guṇa-atītaḥ), con su intelecto extirpado (nirasta-buddhiḥ), etc. (ityādiprakāreṇa)? ¡Esto (etad) (es) imposible (asambhavam eva iti)!"||197||

अपिनाम मम गुरुरन्यस्य कस्यचिद्भारतीयदर्शनस्यानुसारेण मुक्तोऽभवदिति सङ्कल्पमिममाप्त्वा स येषां विषये तस्य किञ्चिज्ज्ञानमासीत्तानि सर्वाणि दर्शनानि भ्रमितुमारब्धवान्॥१९८॥
Apināma mama gururanyasya kasyacidbhāratīyadarśanasyānusāreṇa mukto'bhavaditi saṅkalpamimamāptvā sa yeṣāṁ viṣaye tasya kiñcijjñānamāsīttāni sarvāṇi darśanāni bhramitumārabdhavān||198||

Después de obtener (āptvā) esta (imam) idea (saṅkalpam): "Tal vez (apināma) mi (mama) Guru (guruḥ) se liberó (muktaḥ abhavat) según (anusāreṇa) alguna (kasyacid) otra (anyasya) filosofía de India (bhāratīya-darśanasya... iti)", él (saḥ) empezó (ārabdhavān) a recorrer (bhramitum) todas esas filosofías (tāni sarvāṇi darśanāni) sobre las cuales tenía algún conocimiento (yeṣām viṣaye tasya kiñcid jñānam āsīt)||198||

अस्य साधकमात्रत्वान्न तु सिद्धगुरुत्वं स्वभ्रमणं पूर्वमीमांसां चाद्वैतविशिष्टाद्वैतद्वैतवेदान्तात्मकं त्रिगुणमुत्तरमीमांसां चेति महादार्शनिकशाखाद्वयं केवलं समावेशयिष्यति॥१९९॥
Asya sādhakamātratvānna tu siddhagurutvaṁ svabhramaṇaṁ pūrvamīmāṁsāṁ cādvaitaviśiṣṭādvaitadvaitavedāntātmakaṁ triguṇamuttaramīmāṁsāṁ ceti mahādārśanikaśākhādvayaṁ kevalaṁ samāveśayiṣyati||199||

Puesto que él es un mero buscador (asya sādhaka-mātratvāt) y no (na tu) un Guru consumado (asya... siddha-gurutvam), su recorrido (sva-bhramaṇam) únicamente (kevalam) incluirá (samāveśayiṣyati) dos grandes ramas filosóficas (mahā-dārśanika-śākhā-dvayam): "Pūrvamīmāṁsā (pūrvamīmāṁsām) y (ca... ca) el triple (triguṇam) Uttaramīmāṁsā (uttaramīmāṁsām) que consiste en los Vedānta-s no dualista, no dualista calificado y dualista (advaita-viśiṣṭādvaita-dvaita-vedānta-ātmakam... iti)"||199||

al inicio

 Pūrvamīmāṁsā

यतो हि मम गुरुः खलु वैदिकसंस्कारविशेषज्ञः संस्तत एव सोऽवश्यं जैमिनिर्षिप्रतिष्ठापितपूर्वमीमांसाख्यप्रसिद्धदर्शनस्यानुसरणं कृत्वा मुक्तोऽभवदित्यधुना स साधक एतदुक्तवान्॥२००॥
Yato hi mama guruḥ khalu vaidikasaṁskāraviśeṣajñaḥ saṁstata eva so'vaśyaṁ jaiminirṣipratiṣṭhāpitapūrvamīmāṁsākhyaprasiddhadarśanasyānusaraṇaṁ kṛtvā mukto'bhavadityadhunā sa sādhaka etaduktavān||200||

Ahora (adhunā) el buscador (saḥ sādhakaḥ) dijo (uktavān) esto (etad): "Como (yatas hi) mi (mama) Guru (guruḥ) ciertamente (khalu) conoce diversas clases de rituales védicos (vaidika-saṁskāra-viśeṣajñaḥ san), por lo tanto (tatas eva) él (saḥ) seguramente (avaśyam) se liberó (muktaḥ abhavat) después de seguir (anusaraṇam kṛtvā) la célebre filosofía llamada Pūrvamīmāṁsā, la cual fue fundada por el vidente Jaimini (jaimini-ṛṣi-pratiṣṭhāpita-pūrvamīmāṁsā-ākhya-prasiddha-darśanasya... iti)"||200||

धर्ममूलकर्मसंस्कारकरणाच्च जैमिनिर्षिविरचितमीमांसासूत्रपठनाच्चैव मद्गुरुः कर्मणस्तत्फलेभ्यश्च मोक्षमधिगतवानिति ततः स उक्तवान्॥२०१॥
Dharmamūlakarmasaṁskārakaraṇācca jaiminirṣiviracitamīmāṁsāsūtrapaṭhanāccaiva madguruḥ karmaṇastatphalebhyaśca mokṣamadhigatavāniti tataḥ sa uktavān||201||

Luego (tatas), él (saḥ) dijo (uktavān): "Realizando rituales y acciones basadas en el Dharma (dharma-mūla-karma-saṁskāra-karaṇāt) y (ca... ca eva) leyendo/estudiando los Mīmāṁsāsūtra-s escritos por el vidente Jaimini (jaimini-ṛṣi-viracita-mīmāṁsā-sūtra-paṭhanāt), mi Guru (mad-guruḥ) alcanzó (adhigatavān) Liberación (mokṣam) de la acción (karmaṇaḥ) y (ca) de sus frutos (tad-phalebhyaḥ... iti)"||201||

श्रीमद्वेदानामर्थवादविध्यात्मकब्राह्मणमन्त्रमयप्रथमखण्डे निपुणो मद्गुरुरस्ति तस्मै नमो नम इति स स्वगुरुमेवं प्रशंसिव आस्त॥२०२॥
Śrīmadvedānāmarthavādavidhyātmakabrāhmaṇamantramayaprathamakhaṇḍe nipuṇo madgururasti tasmai namo nama iti sa svagurumevaṁ praśaṁsiva āsta||202||

Él (saḥ) siguió (āsta) ensalzando (praśaṁsivas) a su propio Guru (sva-gurum) de este modo (evam): "¡Repetidas salutaciones (namaḥ namaḥ) a mi Guru que (mad-guruḥ... tasmai) es (asti) versado en (nipuṇaḥ) la primera porción de los venerables Veda-s, la cual --la primera porción-- consiste en (las secciones) Mantra y Brāhmaṇa, conteniendo (ésta última a las subsecciones) Vidhi y Arthavāda (śrīmat-vedānām arthavāda-vidhi-ātmaka-brāhmaṇa-mantra-maya-prathama-khaṇḍe... iti)!"||202||

al inicio

 Introducción al Uttaramīmāṁsā

अपिनामाथवा मम गुरुरारण्यकात्परं लङ्घयित्वोपनिषन्मूलोत्तरमीमांसाद्वारेण मुक्तोऽभवदिति स इदानीं सहसा स्वमनस्येकसंशयातवदत्॥२०३॥
Apināmāthavā mama gururāraṇyakātparaṁ laṅghayitvopaniṣanmūlottaramīmāṁsādvāreṇa mukto'bhavaditi sa idānīṁ sahasā svamanasyekasaṁśayātavadat||203||

Ahora (idānīm) él (saḥ), de repente (sahasā), debido a una duda (eka-saṁśayāt) en su mente (sva-manasi), dijo (avadat): "O (athavā) quizás (apināma) mi (mama) Guru (guruḥ), tras cruzar por sobre Āraṇyaka (āraṇyakāt param laṅghayitvā), se liberó (muktaḥ abhavat) por medio de la Uttaramīmāṁsā basada en las Upaniṣad-s (upaniṣad-mūla-uttaramīmāṁsā-dvāreṇa... iti)"||203||

ततः परं स इतरेतरं शङ्कररामानुजमध्वाचार्यैः प्रतिष्ठापितेषूत्तरमीमांसारूपिष्वद्वैतविशिष्टाद्वैतद्वैतात्मकेषु त्रिषु मध्यकालीनवेदान्तेषु प्रत्येकस्मिन्मोक्षं प्राप्य स्वगुरुं कल्पयितुमारब्धवानेव॥२०४॥
Tataḥ paraṁ sa itaretaraṁ śaṅkararāmānujamadhvācāryaiḥ pratiṣṭhāpiteṣūttaramīmāṁsārūpiṣvadvaitaviśiṣṭādvaitadvaitātmakeṣu triṣu madhyakālīnavedānteṣu pratyekasminmokṣaṁ prāpya svaguruṁ kalpayitumārabdhavāneva||204||

Después de eso (tatas param), él (saḥ) empezó (ārabdhavān eva) a imaginar (kalpayitum) a su propio Guru (sva-gurum) alcanzando (prāpya) Liberación (mokṣam) en cada uno (pratyekasmin) de los tres Vedānta-s medievales (triṣu madhyakālīna-vedānteṣu) consistentes en Advaita, Viśiṣṭādvaita y Dvaita (advaita-viśiṣṭādvaita-dvaita-ātmakeṣu) que forman la Uttaramīmāṁsā (uttaramīmāṁsā-rūpiṣu) (y que fueron) respectivamente (itaretaram) fundados (pratiṣṭhāpiteṣu) por Śaṅkarācārya, Rāmānujācārya y Madhvācārya (śaṅkara-rāmānuja-madhva-ācāryaiḥ)||204||

al inicio

 Advaitavedānta

उपनिषद्भगवद्गीतावेदान्तसूत्रयुक्तं त्रिवेदान्तमूलं प्रस्थानत्रयमखिलेनाध्ययनं कृत्वा मम गुरुर्यं प्रख्यातशङ्कराचार्येण स्थापितं महाद्वैतवादं प्रविष्टवानिति स साधकश्चिन्तितवान्॥२०५॥
Upaniṣadbhagavadgītāvedāntasūtrayuktaṁ trivedāntamūlaṁ prasthānatrayamakhilenādhyayanaṁ kṛtvā mama gururyaṁ prakhyātaśaṅkarācāryeṇa sthāpitaṁ mahādvaitavādaṁ praviṣṭavāniti sa sādhakaścintitavān||205||

El buscador (saḥ sādhakaḥ) pensó (cintitavān): "Tras haber estudiado (adhyayanam kṛtvā) completamente (akhilena) al Prasthānatraya (prasthāna-trayam) —la base de los tres Vedānta-s (tri-vedānta-mūlam)— constituido por las Upaniṣad-s, la Bhagavadgītā y los Vedāntasūtra-s (upaniṣad-bhagavadgītā-vedāntasūtra-yuktam), mi (mama) Guru (guruḥ) se adentró (praviṣṭavān) en la gran doctrina no dualista (mahā-advaita-vādam), la cual (yam) fue instituida (sthāpitam) por el renombrado Śaṅkarācārya (prakhyāta-śaṅkarācāryeṇa... iti)"||205||

ब्रह्म सत्यं जगन्मिथ्या जीवो ब्रह्मैव नापरश्चेत्येतद्वाक्यमूलकाद्वैतवेदान्तो मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जात इत्यथ स इदं समाक्षिप्तवान्॥२०६॥
Brahma satyaṁ jaganmithyā jīvo brahmaiva nāparaścetyetadvākyamūlakādvaitavedānto mama yadi smṛtilopo'sañjāta ityatha sa idaṁ samākṣiptavān||206||

Luego (atha) él (saḥ) agregó (samākṣiptavān) esto (idam): "Si mi memoria no me falla (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ), el Advaitavedānta se basa en estas proposiciones (etad-vākya-mūlaka-advaita-vedāntaḥ): 'Brahma (brahma) (es) la Verdad (satyam)', 'El universo (jagat) (es) ilusorio (mithyā)' y (ca) 'El alma individual (jīvaḥ) no es otra (na aparaḥ) que Brahma (brahma eva... iti... iti)'"||206||

शारीरकभाष्याख्यवेदान्तसूत्रकीर्तितवृत्त्यात्मबोधविवेकचूडामण्युपदेशसाहस्र्यादिश्रीशङ्कराचार्यविरचितमहाशात्राणि मद्गुरुः खलु पठितत्वानिति तेनाधुनोदितम्॥२०७॥
Śārīrakabhāṣyākhyavedāntasūtrakīrtitavṛttyātmabodhavivekacūḍāmaṇyupadeśasāhasryādiśrīśaṅkarācāryaviracitamahāśātrāṇi madguruḥ khalu paṭhitatvāniti tenādhunoditam||207||

Ahora (adhunā) él dijo (tena... uditam): "Mi Guru (mad-guruḥ) seguramente (khalu) leyó/estudió (paṭhitatvān) las grandes escrituras compuestas por el venerable Śaṅkarācārya tales como el célebre comentario sobre los Vedāntasūtra-s llamado Śārīrakabhāṣya, el Ātmabodha, el Vivekacūḍāmaṇi, la Upadeśasāhasrī, etc. (śārīrakabhāṣya-ākhya-vedāntasūtra-kīrtita-vṛtti-ātmabodha-vivekacūḍāmaṇi-upadeśasāhasrī-ādi-śrī-śaṅkarācārya-viracita-mahā-śātrāṇi... iti)"||207||

गौडपादविरचितमाण्डूक्यकारिकाः सम्पूर्णतया पठित्वा मम गुरुरस्पर्शयोगविज्ञतां गतो नूनमिति तदा स सद्य आर्यगौडपादं स्मृतवान्॥२०८॥
Gauḍapādaviracitamāṇḍūkyakārikāḥ sampūrṇatayā paṭhitvā mama gururasparśayogavijñatāṁ gato nūnamiti tadā sa sadya āryagauḍapādaṁ smṛtavān||208||

Entonces (tadā), de repente, recordó (sa sadyas... smṛtavān) al noble Gauḍapāda (ārya-gauḍapādam): "Después de leer/estudiar completamente (sampūrṇatayā paṭhitvā) las Māṇḍūkyakārikā-s escritas por Gauḍapāda (gauḍapāda-viracita-māṇḍūkyakārikāḥ), mi (mama) Guru (guruḥ) seguramente (nūnam) se volvió competente en Asparśayoga (asparśayoga-vijñatām gataḥ... iti)"||208||

वास्तविकब्रह्म यद्यपि सर्वथा सर्वक्रियाहीनं तथापि महाकुहककार्या मायाया हेतोः क्रियापूर्णमिव दृश्यत इति स एवमद्वैतवेदान्तदृष्त्या विश्वं प्रत्यवक्॥२०९॥
Vāstavikabrahma yadyapi sarvathā sarvakriyāhīnaṁ tathāpi mahākuhakakāryā māyāyā hetoḥ kriyāpūrṇamiva dṛśyata iti sa evamadvaitavedāntadṛṣtyā viśvaṁ pratyavak||209||

Él (saḥ) describió (avak) de esta forma (evam) al universo (viśvam prati) desde el punto de vista del Advaitavedānta (advaita-vedānta-dṛṣtyā): "Aunque (yadi api) el Brahma Real (vāstavika-brahma) está totalmente desprovisto de todas las actividades (sarvathā sarva-kriyā-hīnam), aún así (tathā api) luce (dṛśyate) como si estuviese (iva) lleno de actividades (kriyā-pūrṇam) a causa de (hetoḥ) Māyā (māyāyāḥ), la Gran Engañadora (mahā-kuhakakāryāḥ... iti)"||209||

अनिर्वचनीया च ज्ञाननिवर्त्या चानादिश्चावरणाविक्षेपे च ब्रह्मजीवसंस्था चैव भावरूपा चेति येऽद्वैतवेदान्ते विशारदैर्ज्ञाता मायायाः षड्गुणा इमे स्युरिति ततः स मायां प्रतीदं कथितवान्॥२१०॥
Anirvacanīyā ca jñānanivartyā cānādiścāvaraṇāvikṣepe ca brahmajīvasaṁsthā caiva bhāvarūpā ceti ye'dvaitavedānte viśāradairjñātā māyāyāḥ ṣaḍguṇā ime syuriti tataḥ sa māyāṁ pratīdaṁ kathitavān||210||

Después (tatas) él (saḥ) dijo (kathitavān) esto (idam) acerca de Māyā (māyām prati): "Māyā tiene (māyāyāḥ... syuḥ) estos (ime) seis atributos (ṣaṭ-guṇāḥ) que (ye) les son conocidos (jñātāḥ) a los que están versados (viśāradaiḥ) en Advaitavedānta (advaita-vedānte): '(1) Indescriptible (anirvacanīyā), (2) anulable mediante el Conocimiento correcto (jñāna-nivartyā), (3) sin comienzo (anādiḥ), (4) velando y proyectando (āvaraṇā-vikṣepe), (5) ubicada en Brahma o en el alma individual (brahma-jīva-saṁsthā) y (ca... ca... ca... ca... ca eva... ca) (6) positiva en naturaleza (bhāva-rūpā... iti)'"||210||

सम्पत्तिश्रवणमनननिदिध्यासनरूपाश्चतुर्भूमीर्निर्वाहयित्वा मद्गुरुरद्वैतवेदान्ते मोक्षमष्टवानिति ततः स साधकोऽस्योल्लेखं कृतवान्॥२११॥
Sampattiśravaṇamanananididhyāsanarūpāścaturbhūmīrnirvāhayitvā madgururadvaitavedānte mokṣamaṣṭavāniti tataḥ sa sādhako'syollekhaṁ kṛtavān||211||

Luego (tatas) el buscador (saḥ sādhakaḥ) mencionó esto (asya ullekham kṛtavān): "Tras atravesar (nirvāhayitvā) las cuatro etapas (catur-bhūmīḥ) de sampatti, śravaṇa, manana y nididhyāsana (sampatti-śravaṇa-manana-nididhyāsana-rūpāḥ), mi Guru (mad-guruḥ) obtuvo (aṣṭavān) la Liberación (mokṣam) en Advaitavedānta (advaita-vedānte... iti)"||211||

विवेकविरागषड्विधसम्पत्तिमुमुक्षुत्वात्मका सम्पत्तिः साधनचतुष्टयाख्यापीति साधकेनाधुना प्रथमभूमिः सङ्क्षेपेण वर्णिता॥२१२॥
Vivekavirāgaṣaḍvidhasampattimumukṣutvātmakā sampattiḥ sādhanacatuṣṭayākhyāpīti sādhakenādhunā prathamabhūmiḥ saṅkṣepeṇa varṇitā||212||

Ahora (adhunā) la primera etapa (prathama-bhūmiḥ) es brevemente descripta (saṅkṣepeṇa varṇitā) por el buscador (sādhakena): "Sampatti (sampattiḥ), también denominado el cuádruple sādhana (sādhana-catuṣṭaya-ākhyā api), consiste en discernimiento, renuncia/indiferencia, séxtuple logro y deseo de Liberación (viveka-virāga-ṣaḍvidha-sampatti-mumukṣutva-ātmakā... iti)"||212||

नित्यानित्यवस्तुविवेकात्मको विवेक इति ततः परं प्रथमसाधनस्य विषय एवं स चिन्तितवान्॥२१३॥
Nityānityavastuvivekātmako viveka iti tataḥ paraṁ prathamasādhanasya viṣaya evaṁ sa cintitavān||213||

Después de eso (tatas param), él (saḥ) pensó (cintitavān) así (evam) acerca (viṣaye) del primer sādhana (prathama-sādhanasya): "Discernimiento (vivekaḥ) consiste en la capacidad para discriminar entre la Realidad eterna y la realidad transitoria (nitya-anitya-vastu-viveka-ātmakaḥ... iti)"||213||

इहामुत्रार्थफलभोगविरागात्मकं वैराग्यमिति द्वितीयसाधनमित्थमिदानीं स वर्णितवान्॥२१४॥
Ihāmutrārthaphalabhogavirāgātmakaṁ vairāgyamiti dvitīyasādhanamitthamidānīṁ sa varṇitavān||214||

Ahora (idānīm) él (saḥ) describió (varṇitavān) el segundo sādhana (dvitīya-sādhanam) de esta manera (ittham): "La renuncia/indiferencia (vairāgyam) consiste en una renuncia/indiferencia con relación al disfrute de los frutos de la acción en este mundo y en el siguiente (iha-amutra-artha-phala-bhoga-virāga-ātmakam... iti)"||214||

अमूः सर्वा अवश्यं परिभाषाः साधकेन दत्ता न स्वकॢप्तय आसनपितु सदानन्दपादैर्विरचितस्य वेदान्तसारस्य स्वतीव्राध्ययनस्य फलानि। ततः स स्ववर्णनं कुर्वन्नास्त॥२१५॥
Amūḥ sarvā avaśyaṁ paribhāṣāḥ sādhakena dattā na svakḷptaya āsanapitu sadānandapādairviracitasya vedāntasārasya svatīvrādhyayanasya phalāni| Tataḥ sa svavarṇanaṁ kurvannāsta||215||

Por supuesto (avaśyam), todas (sarvāḥ) esas (amūḥ) definiciones (paribhāṣāḥ) dadas (dattāḥ) por el buscador (sādhakena) no eran (na... āsan) sus propias invenciones (sva-kḷptayaḥ) sino más bien (api tu) los frutos (phalāni) de su intenso estudio (sva-tīvra-adhyayanasya) del Vedāntasāra (vedānta-sārasya) escrito (viracitasya) por el venerable Sadānanda (sadānanda-pādaiḥ). Después (tatas), él siguió con su descripción (sa sva-varṇanam kurvan āsta)||215||

शमदमोपरतितितिक्षासमाधानश्रद्धारूपाषट्कसम्पत्त्यात्मका षड्विधसम्पत्तिरिति स तृतीयसाधनापेक्षयैवं मतवान्॥२१६॥
Śamadamoparatititikṣāsamādhānaśraddhārūpāṣaṭkasampattyātmakā ṣaḍvidhasampattiriti sa tṛtīyasādhanāpekṣayaivaṁ matavān||216||

Él (saḥ) reflexionó (matavān) de este modo (evam) respecto del tercer sādhana (tṛtīya-sādhana-apekṣayā): "El séxtuple logro (ṣaḍvidha-sampattiḥ) consiste en la séxtuple riqueza: (1) control del órgano psíquico interno, (2) control de Jñānendriya-s y Karmendriya-s, (3) retiro (de esos indriya-s) --o también, puede significar renuncia a las acciones prescriptas por las escrituras--, (4) fortaleza --o sea, tolerancia a los opuestos--, (5) enfoque o atención, y (6) fe (śama-dama-uparati-titikṣā-samādhāna-śraddhā-rūpā-ṣaṭka-sampatti-ātmakā... iti)"||216||

अहम्मानवेदनावरोधपारिमित्यदुःखादिसङ्कीर्णसम्सारान्मुक्तो भवितुमवार्येच्छा मुमुक्षुत्वं स्यादित्यथ तस्य चतुर्थसाधनविषये एषा चिन्तासीत्॥२१७॥
Ahammānavedanāvarodhapārimityaduḥkhādisaṅkīrṇasamsārānmukto bhavitumavāryecchā mumukṣutvaṁ syādityatha tasya caturthasādhanaviṣaye eṣā cintāsīt||217||

Luego (atha) él tuvo (tasya... āsīt) este (eṣā) pensamiento (cintā) con referencia al cuarto sādhana (caturtha-sādhana-viṣaye): "El deseo de Liberación (mumukṣutvam) es (syāt) el irresistible deseo (avārya-icchā) de volverse (bhavitum) libre (muktaḥ) de la Trasmigración atestada de vanidad, agonía, obstrucciones, limitaciones, dolor, etc. (ahammāna-vedanā-avarodha-pārimitya-duḥkha-ādi-saṅkīrṇa-samsārāt... iti)"||217||

इदानीमद्वैतवेदान्तदर्शने श्रावणमनननिदिध्यासनरूपशेषभूमय एकैकशोऽनेन परमतत्त्वात्यभिलाष्यन्वेष्ट्रा सुगम्यसंस्कृतेन कतिपयैर्वचनैर्वर्णयिष्यन्ते॥२१८॥
Idānīmadvaitavedāntadarśane śrāvaṇamanananididhyāsanarūpaśeṣabhūmaya ekaikaśo'nena paramatattvātyabhilāṣyanveṣṭrā sugamyasaṁskṛtena katipayairvacanairvarṇayiṣyante||218||

Ahora (idānīm) las etapas restantes de śravaṇa, manana y nididhyāsana (śrāvaṇa-manana-nididhyāsana-rūpa-śeṣa-bhūmayaḥ) en la filosofía Advaitavedānta (advaita-vedānta-darśane) serán descriptas (varṇayiṣyante), una a una (ekaikaśas), por este ávido buscador de la Verdad Suprema (anena parama-tattva-atyabhilāṣi-anveṣṭrā) a través de un cierto número de declaraciones (katipayaiḥ vacanaiḥ) en Sánscrito sencillo (sugamya-saṁskṛtena)||218||

उपनिषद्वेदान्तसूत्राद्वैतवेदान्तशास्त्रेत्यादिषु दत्तानामुपदेशानामाकर्णनेन सह श्रवणस्य सम्बन्धोऽस्ति। येन सर्वान्संशयान्दूरीकर्तुं सारभुताच्चासारभूतं चालनेनेव चालयितुं शक्यत इति साधकोऽवदत्॥२१९॥
Upaniṣadvedāntasūtrādvaitavedāntaśāstretyādiṣu dattānāmupadeśānāmākarṇanena saha śravaṇasya sambandho'sti| Yena sarvānsaṁśayāndūrīkartuṁ sārabhutāccāsārabhūtaṁ cālaneneva cālayituṁ śakyata iti sādhako'vadat||219||

El buscador (sādhakaḥ) dijo (avadat): "Śravaṇa tiene que ver (śravaṇasya sambandhaḥ asti) con el acto de escuchar (ākarṇanena saha) las enseñanzas dadas (dattānām upadeśānām) en Upaniṣad-s, Vedāntasūtra-s, escrituras del Advaitavedānta, etc. (upaniṣad-vedāntasūtra-advaita-vedānta-śāstra-iti-ādiṣu). Mediante lo cual (yena) es possible (śakyate) eliminar (dūrīkartum) todas las dudas (sarvān saṁśayān) y (ca) expeler (cālayitum) —como si (iva) se usase un cedazo (cālanena)— lo que no es esencial (a-sārabhūtam) de lo que es esencial (sārabhutāt... iti)"||219||

स्वप्रियगुरोः प्राप्तानां सर्वशिक्षानां विषये शोकप्रमोदहीनेनोद्योगिशिष्येन गभीरचिन्तनं मननं सामान्यतो भवेदिति एष धीरसाधक इदमप्युक्तवान्॥२२०॥
Svapriyaguroḥ prāptānāṁ sarvaśikṣānāṁ viṣaye śokapramodahīnenodyogiśiṣyena gabhīracintanaṁ mananaṁ sāmānyato bhavediti eṣa dhīrasādhaka idamapyuktavān||220||

Este (eṣaḥ) serio buscador (dhīra-sādhakaḥ) mencionó (uktavān) esto (idam) también (api): "Hablando en términos generales (sāmānyatas), manana (mananam) sería (bhavet) una profunda reflexión (gabhīra-cintanam) por parte del diligente discípulo (udyogi-śiṣyena) —que está desprovisto de pesar y dicha (śoka-pramoda-hīnena)— con respecto a (viṣaye) todas las enseñanzas (sarva-śikṣānām) que él ha recibido (prāptānām) de su amado Guru (sva-priya-guroḥ... iti)"||220||

प्रज्ञानं ब्रह्मेत्ययमात्मा ब्रह्मेत्यहं ब्रह्मास्मीति तत्त्वमसीति प्रतिचतुर्वेदनिष्कर्षितचतुर्मुख्यमहावाक्यार्थं गभीरध्यानं निदिध्यासनं स्यादित्यन्तेऽन्तिमभूमिं स व्यदधात्॥२२१॥
Prajñānaṁ brahmetyayamātmā brahmetyahaṁ brahmāsmīti tattvamasīti praticaturvedaniṣkarṣitacaturmukhyamahāvākyārthaṁ gabhīradhyānaṁ nididhyāsanaṁ syādityante'ntimabhūmiṁ sa vyadadhāt||221||

Finalmente (ante), él (saḥ) abordó (vyadadhāt) la última etapa (antima-bhūmim): "Nididhyāsana (nididhyāsanam) sería (syāt) una profunda meditación (gabhīra-dhyānam) en el significado de las cuatro principales grandes proposiciones extraídas de cada uno de los cuatro Veda-s (prati-catur-veda-niṣkarṣita-catur-mukhya-mahā-vākya-artham), (a saber,) (1) 'El Conocimiento intuitivo/espontáneo (prajñānam) (es) Brahma (brahma iti)', (2) 'Este (ayam) Ātmā (ātmā) (es) Brahma (brahma iti)', (3) 'Yo (aham) soy (asmi) Brahma (brahma... iti)', (y) (4) 'Eso (tad) tú (tvam) eres (asi iti... iti)'"||221||

अहं ब्रह्मास्मीति महावाक्ये प्रथमपुरुषोऽहङ्कारं सूचयन्। अत एव तत्रासङ्गतिः स्यात्। तत्त्वमसीति महावाक्येऽपि तथैव किञ्चिद्भवेद्यतः कथं परिमितजीवस्त्वं तदपरिमितब्रह्म स्यादिति सहसा साधकस्यैष संशय आसीत्॥२२२॥
Ahaṁ brahmāsmīti mahāvākye prathamapuruṣo'haṅkāraṁ sūcayan| Ata eva tatrāsaṅgatiḥ syāt| Tattvamasīti mahāvākye'pi tathaiva kiñcidbhavedyataḥ kathaṁ parimitajīvastvaṁ tadaparimitabrahma syāditi sahasā sādhakasyaiṣa saṁśaya āsīt||222||

De repente (sahasā), el buscador tuvo (sādhakasya... āsīt) esta (eṣaḥ) duda (saṁśayaḥ): "En la gran proposición (mahā-vākye) 'Yo (aham) soy (asmi) Brahma (brahma... iti)', la primera persona (prathama-puruṣaḥ) denota (sūcayan) ego (ahaṅkāram). Debido a esto (atas eva), habría (syāt) una incongruencia (asaṅgatiḥ) ahí (tatra). Algo (kiñcid) similar (tathā eva) también (api) sucede (bhavet) en la gran proposición (mahā-vākye) 'Eso (tad) tú (tvam) eres (asi iti)', porque (yatas) ¿cómo (katham) (podrías) tú (tvam), un ser viviente limitado (parimita-jīvaḥ), ser (syāt) Eso (tad), el Ilimitado Brahma (aparimita-brahma... iti)?"||222||

लक्षणयासङ्गतिरसौ निराकृता मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जातो यत्र केवललक्षितलक्षणे वा जहलजहल्जहलजहल्लक्षणा वा सारोपाभिधाव्यञ्जनालक्षणा अपि वेति लक्षणैवं वर्गीकृता स्यादन्वयव्यतिरेकस्य च विनियोगमपि कर्तुं शक्यत इति तदा स इत्थं चिन्तितवान्॥२२३॥
Lakṣaṇayāsaṅgatirasau nirākṛtā mama yadi smṛtilopo'sañjāto yatra kevalalakṣitalakṣaṇe vā jahalajahaljahalajahallakṣaṇā vā sāropābhidhāvyañjanālakṣaṇā api veti lakṣaṇaivaṁ vargīkṛtā syādanvayavyatirekasya ca viniyogamapi kartuṁ śakyata iti tadā sa itthaṁ cintitavān||223||

Entonces (tadā) él (saḥ) pensó (cintitavān) así (ittham): "Si mi memoria no me falla (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ), esa (asau) incongruencia (asaṅgatiḥ) se elimina (nirākṛtā) por medio de lakṣaṇā o significado implicado (lakṣaṇayā), donde (yatra) lakṣaṇā (lakṣaṇā) podría ser (syāt) clasificada (vargīkṛtā) de esta manera (evam): '(1) Implicación escueta e (2) implicación mediante lo implicado (kevala-lakṣita-lakṣaṇe), o (vā) (1) implicación exclusiva, (2) implicación no exclusiva e (3) implicación exclusiva/no exclusiva (jahal-ajahal-jahal-ajahal-lakṣaṇāḥ), o inclusive (api vā) (1) el acto de colocar dos palabras en aposición, una en sentido figurado y la otra en sentido verdadero, (2) sentido verdadero y (3) sentido sugestivo (sāropā-abhidhā-vyañjanā-lakṣaṇāḥ). Es posible (śakyate) hacer incluso uso (viniyogam api kartum) de anvayavyatireka o concomitancia positiva y negativa (anvayavyatirekasya) también (ca... iti)"||223||

इदानीं लक्षनान्वयव्यतिरेकयोस्तां सर्वां सङ्कीर्णतामपसारयित्वाद्वैतवेदान्तदर्शने स्वगुरुलब्धे मुक्तिप्रकारेऽखिलेन लीनः संश्च स साधकोऽन्तेऽत्रैतदुक्तवान्॥२२४॥
Idānīṁ lakṣanānvayavyatirekayostāṁ sarvāṁ saṅkīrṇatāmapasārayitvādvaitavedāntadarśane svagurulabdhe muktiprakāre'khilena līnaḥ saṁśca sa sādhako'nte'traitaduktavān||224||

Ahora (idānīm), después de dejar a un lado (apasārayitvā) toda esa complejidad (tām sarvām saṅkīrṇatām) de lakṣaṇā y anvayavyatireka (lakṣanā-anvayavyatirekayoḥ), y (ca) estando (san) totalmente (akhilena) absorto (līnaḥ) en el tipo de Liberación alcanzado por su Guru (sva-guru-labdhe mukti-prakāre) en filosofía Advaitavedānta (advaita-vedānta-darśane), ese buscador (saḥ sādhakaḥ) finalmente (ante) dijo (uktavān) esto (etad) acerca de ello (atra)||224||

एवं ब्रह्मण उपर्यध्यासमात्रं विश्वमिदमवगत्य यथाध्यासेन रज्जुः सर्पं मिथ्या मन्तुं शक्यते मद्गुरुरद्वैतवेदान्ते सम्पूर्णजीवन्मुक्तिं प्राप्तवानिति॥२२५॥
Evaṁ brahmaṇa uparyadhyāsamātraṁ viśvamidamavagatya yathādhyāsena rajjuḥ sarpaṁ mithyā mantuṁ śakyate madgururadvaitavedānte sampūrṇajīvanmuktiṁ prāptavāniti||225||

"De este modo (evam), tras haberse dado cuenta (avagatya) que este universo (viśvam idam) es sólo una superposición (adhyāsa-mātram) sobre Brahma (brahmaṇaḥ upari) —al igual que (yathā), mediante superposición (adhyāsena), una cuerda (rajjuḥ) puede ser confundida (mithyā mantum śakyate) con una serpiente (sarpam)—, mi Guru (mad-guruḥ) obtuvo (prāptavān) plena Liberación en vida (sampūrṇa-jīvat-muktim) en Advaitavedānta (advaita-vedānte... iti)"||225||

al inicio

 Viśiṣṭādvaitavedānta

अपिनाम पुनर्मद्गुरुरद्वैतवेदान्तस्थाने विशिष्टाद्वैतवेदान्तमार्गमनुसृतवान्। यद्येवं तर्हि स जीवन्मुक्तिं प्राप्तुं न शक्तवान्यतो वेदान्तस्यैतादृशप्रकारे मृत्योरनन्तरं मुक्तिरागच्छतीति॥२२६॥
Apināma punarmadgururadvaitavedāntasthāne viśiṣṭādvaitavedāntamārgamanusṛtavān| Yadyevaṁ tarhi sa jīvanmuktiṁ prāptuṁ na śaktavānyato vedāntasyaitādṛśaprakāre mṛtyoranantaraṁ muktirāgacchatīti||226||

"No obstante (punar), quizás (apināma) mi Guru (mad-guruḥ) siguió (anusṛtavān) la senda del Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedānta-mārgam) en vez de la del Advaitavedānta (advaita-vedānta-sthāne). Si (yadi) (es) así (evam), entonces (tarhi) él (saḥ) no pudo (na śaktavān) alcanzar (prāptum) Liberación en vida (jīvat-muktiṁ), porque (yatas) en tal clase (etādṛśa-prakāre) de Vedānta (vedāntasya) la Liberación (muktiḥ) viene (āgacchati) inmediatamente después (anantaram) de la muerte (mṛtyoḥ... iti)"||226||

अनेन प्रकाशनेन स्तब्धः स साधकः शीघ्रमेवेश्वरश्चिदचिच्चेत्येतत्प्रति महारामानुजस्थापितावधारणानि तथैव च श्रीभाष्यञ्च वेदार्थसङ्ग्रहश्च वेदान्तसारश्चेति रामानुजपादविरचितमुख्यपुस्तकत्रयस्य तस्य मते नामपत्रकाणि स्मर्तुमारब्धवान्। ततः स इदमुक्तवान्॥२२७॥
Anena prakāśanena stabdhaḥ sa sādhakaḥ śīghrameveśvaraścidaciccetyetatprati mahārāmānujasthāpitāvadhāraṇāni tathaiva ca śrībhāṣyañca vedārthasaṅgrahaśca vedāntasāraśceti rāmānujapādaviracitamukhyapustakatrayasya tasya mate nāmapatrakāṇi smartumārabdhavān| Tataḥ sa idamuktavān||227||

Azorado (stabdhaḥ) por esta revelación (anena prakāśanena), el buscador (saḥ sādhakaḥ) rápidamente (śīghram eva) comenzó (ārabdhavān) a recordar (smartum) los conceptos establecidos por el gran Rāmānuja (mahā-rāmānuja-sthāpita-avadhāraṇāni) acerca de 'Señor, individuos y materia' (īśvaraḥ cit acit ca iti etat prati) al igual que (tathā eva ca) los títulos (nāmapatrakāṇi), en su opinión (tasya mate), de los tres principales libros escritos por el venerable Rāmānuja (rāmānuja-pāda-viracita-mukhya-pustaka-trayasya), (es decir,) 'Śrībhāṣya (śrībhāṣyam), Vedārthasaṅgraha (vedārthasaṅgrahaḥ) y (ca... ca... ca) Vedāntasāra (vedāntasāraḥ... iti). Después de eso (tatas), él (saḥ) dijo (uktavān) esto (idam)||227||

श्रीरामानुजं विहायास्मिन्दर्शनेऽन्ये ग्रन्थकारा आसंस्तथाहि यामुनाचार्याल्वार्सीडुसुदर्शनसूरिवेदान्तदेशिकेत्यादयः। ते नालायिरदिव्यप्रबन्धसिद्धित्रयागमप्रामाण्यश्रुतप्रकाशिकातत्त्वटिकेत्यादीनि महापुस्तकानि विरचितवन्त इति॥२२८॥
Śrīrāmānujaṁ vihāyāsmindarśane'nye granthakārā āsaṁstathāhi yāmunācāryālvārsīḍusudarśanasūrivedāntadeśiketyādayaḥ| Te nālāyiradivyaprabandhasiddhitrayāgamaprāmāṇyaśrutaprakāśikātattvaṭiketyādīni mahāpustakāni viracitavanta iti||228||

"Aparte del venerable Rāmānuja (śrī-rāmānujam vihāya), hubo --lit. hubieron-- (āsan) otros (anye) autores (granthakārāḥ) en esta filosofía (asmin darśane) —por ejemplo (tathāhi): Yāmunācārya, Ālvārs, Īḍu, Sudarśanasūri, Vedāntadeśika, etc. (yāmunācārya-ālvārs-īḍu-sudarśanasūri-vedāntadeśika-iti-ādayaḥ)—. Ellos (te) escribieron (viracitavantaḥ) grandes libros (mahā-pustakāni) tales como Nālāyiradivyaprabandha, Siddhitraya, Āgamaprāmāṇya, Śrutaprakāśikā, Tattvaṭīkā, etc. (nālāyiradivyaprabandha-siddhitraya-āgamaprāmāṇya-śrutaprakāśikā-tattvaṭikā-iti-ādīni... iti)"||228||

श्रीमद्विष्णुना समीकृतं ब्रह्म प्रति मद्गुरुणा प्रबलभक्तेर्विकास आसीत्। सोऽवश्यमेव श्रीवैष्णवसम्प्रदायेन यथोक्तां शरणागतिमनुसृत्यैवं कृतवान्यद्यपि श्रीकृष्णचैतन्यमहाप्रभूपदेशप्रेरितश्रीगौडीयवैष्णवसम्प्रदायेन दत्तस्तदन्यप्रकारोऽप्यस्तीति॥२२९॥
Śrīmadviṣṇunā samīkṛtaṁ brahma prati madguruṇā prabalabhaktervikāsa āsīt| So'vaśyameva śrīvaiṣṇavasampradāyena yathoktāṁ śaraṇāgatimanusṛtyaivaṁ kṛtavānyadyapi śrīkṛṣṇacaitanyamahāprabhūpadeśapreritaśrīgauḍīyavaiṣṇavasampradāyena dattastadanyaprakāro'pyastīti||229||

"Mi Guru tuvo que desarrollar una devoción muy fuerte (mad-guruṇā prabala-bhakteḥ vikāsaḥ āsīt) hacia (prati) Brahma (brahma) identificado (samīkṛtam) con el auspiciouso Viṣṇu (śrīmat-viṣṇunā). Él (saḥ) seguramente (avaśyam eva) hizo (kṛtavān) así (evam) siguiendo (anusṛtya) la śaraṇāgati --lit. acercamiento en busca de protección-- (śaraṇa-āgatim) como ha sido declarada (yathā-uktām) por la venerable tradición (oral) Vaiṣṇava (śrī-vaiṣṇava-sampradāyena), aún si (yadi api) existiese (asti) también (api) otra versión de eso --o sea, de śaraṇāgati-- (tad-anya-prakāraḥ) dada (dattaḥ) por la venerable tradición (oral) Vaiṣṇava de Bengala, la cual está inspirada en las enseñanzas del ilustre Kṛṣṇacaitanyamahāprabhu (śrī-kṛṣṇa-caitanya-mahā-prabhu-upadeśa-prerita-śrī-gauḍīya-vaiṣṇava-sampradāyena... iti)"||229||

साधकोऽधुना स्वदृढस्मृतिमाश्रित्य पूज्यवैष्णवसम्प्रदायानुसारेण शरणागतिं प्रथमं वर्णयितुं प्रस्थितवान्स एवमुक्तवान्॥२३०॥
Sādhako'dhunā svadṛḍhasmṛtimāśritya pūjyavaiṣṇavasampradāyānusāreṇa śaraṇāgatiṁ prathamaṁ varṇayituṁ prasthitavānsa evamuktavān||230||

Ahora (adhunā) el buscador (sādhakaḥ), después de acudir (āśritya) a su firme memoria (sva-dṛḍha-smṛtim), se dispuso (prasthitavān) a describir (varṇayitum) primeramente (prathamam) śaraṇāgati (śaraṇa-āgatim) según la respetable tradición (oral) Vaiṣṇava (pūjya-vaiṣṇava-sampradāya-anusāreṇa). Él (saḥ) dijo (uktavān) así (evam)||230||

आनुकूल्यस्य सङ्कल्पः प्रातिकूल्यविवर्जनम्।
रक्षिष्यतीति विश्वासो गोप्तृत्वे वरणं तथा॥
आत्मनिक्षेपकार्पण्ये षड्विधा शरणागतिः।...॥१.२६-२७॥

इति यथा श्रीश्रीप्रपन्नजीवनामृत उक्तमिति॥२३१॥
Ānukūlyasya saṅkalpaḥ prātikūlyavivarjanam|
Rakṣiṣyatīti viśvāso goptṛtve varaṇaṁ tathā||
Ātmanikṣepakārpaṇye ṣaḍvidhā śaraṇāgatiḥ|...||1.26-27||

iti yathā śrīśrīprapannajīvanāmṛta uktamiti||231||

"Como (yathā) ha sido expresado (uktam) en el muy venerable Prapannajīvanāmṛta (śrī-śrī-prapanna-jīvana-amṛte):

'La séxtuple (ṣaḍvidhā) śaraṇāgati (śaraṇa-āgatiḥ) (está constituida por) (1) la definitiva determinación (de aceptar únicamente) lo que sea favorable/conveniente (ānukūlyasya saṅkalpaḥ), (2) el acto de desistir de lo que sea no favorable/no conveniente (prātikūlya-vivarjanam), (3) confianza de que (el Señor) protegerá (rakṣiṣyati iti viśvāsaḥ), (4) el acto de abrazar la tutela (del Señor) (goptṛtve varaṇam) así como también (tathā) (5 and 6) el acto de confiar el (propio) ser al cuidado del (Señor) y pobreza de espíritu (ātma-nikṣepa-kārpaṇye... iti... iti)||1.26-27||'"||231||

कृष्णकार्ष्णगसद्भक्तिप्रपन्नत्वानुकूलके।
कृत्यत्वनिश्चयश्चानुकूल्यसङ्कल्प उच्यते॥३.१॥

इति तस्मिनेव शास्त्रे श्रीलभक्तिरक्षकश्रीधरदेवगोस्वामिमहाराजेन निबन्ध्रा निगदितमिति॥२३२॥
Kṛṣṇakārṣṇagasadbhaktiprapannatvānukūlake|
Kṛtyatvaniścayaścānukūlyasaṅkalpa ucyate||3.1||

iti tasmineva śāstre śrīlabhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārājena nibandhrā nigaditamiti||232||

"En esa misma escritura (tasmin eva śāstre), ha sido declarado (nigaditam) por (su) autor, el eminente Bhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārāja (śrīla-bhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārājena nibandhrā):

'Y (ca) la convicción de llevar a cabo (kṛtyatva-niścayaḥ) (todo) lo que sea favorable para la verdadera devoción y entrega a Kṛṣṇa y (Su) devoto (kṛṣṇa-kārṣṇaga-sat-bhakti-prapannatva-ānukūlake) se dice que es (ucyate) la definitiva determinación (de aceptar únicamente) lo que sea favorable/conveniente (ānukūlya-saṅkalpaḥ... iti... iti)||3.1||'"||232||

भगवद्भक्तयोर्भक्तेः प्रपत्तेः प्रतिकूलके।
वर्ज्यत्वे निश्चयः प्रातिकूल्यवर्जनमुच्यते॥४.१॥

इति तत्रैवोक्तमपीति॥२३३॥
Bhagavadbhaktayorbhakteḥ prapatteḥ pratikūlake|
Varjyatve niścayaḥ prātikūlyavarjanamucyate||4.1||

iti tatraivoktamapīti||233||

"Ahí mismo (tatra eva), se ha expresado también (uktam api):

'La convicción (niścayaḥ) con referencia a desistir de (varjyatve) lo que no es favorable/conveniente (pratikūlake) para la entrega y devoción (bhakteḥ prapatteḥ) hacia el Señor y (Su) devoto (bhagavat-bhaktayoḥ) se dice que es (ucyate) el acto de desistir de lo que sea no favorable/no conveniente (prātikūlya-varjanam... iti... iti)||4.1||'"||233||

रक्षिष्यति हि मां कृष्णो भक्तानां बान्धवश्च सः।
क्षेमं विधास्यतीति यद्विश्वासोऽत्रैव गृह्यते॥५.१॥

इति श्रीश्रीप्रपन्नजीवनामृतेऽप्येतदुपन्यस्तमिति॥२३४॥
Rakṣiṣyati hi māṁ kṛṣṇo bhaktānāṁ bāndhavaśca saḥ|
Kṣemaṁ vidhāsyatīti yadviśvāso'traiva gṛhyate||5.1||

iti śrīśrīprapannajīvanāmṛte'pyetadupanyastamiti||234||

"En el muy venerable Prapannajīvanāmṛta (śrī-śrī-prapanna-jīvana-amṛte), esto (etad) también ha sido expresado (api... upanyastam):

«Aquí mismo (atra eva), la confianza (viśvāsaḥ) de que (yad) 'Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) me protegerá (rakṣiṣyati... mām) ciertamente (hi), y (ca) Él (saḥ), el amigo (bāndhavaḥ) de los devotos (bhaktānām), asegurará el bienestar y la paz (para mí) (kṣemam vidhāsyati iti)' se menciona (gṛhyate... iti... iti)||5.1||»"||234||

हे कृष्ण पाहि मां नाथ कृपयात्मगतं कुरु।
इत्येवं प्रार्थनं कृष्णं प्राप्तुं स्वामिस्वरूपतः॥
गोप्तृत्वे वरणं ज्ञेयं भक्तैर्हृद्यतरं परम्।
प्रपत्त्येकार्थकत्वेन तदङ्गित्वेन तत्स्मृतम्॥६.१-२॥

इति तस्मिनेव ग्रन्थे निबन्ध्रैतदप्युपपादितमिति॥२३५॥
He kṛṣṇa pāhi māṁ nātha kṛpayātmagataṁ kuru|
Ityevaṁ prārthanaṁ kṛṣṇaṁ prāptuṁ svāmisvarūpataḥ||
Goptṛtve varaṇaṁ jñeyaṁ bhaktairhṛdyataraṁ param|
Prapattyekārthakatvena tadaṅgitvena tatsmṛtam||6.1-2||

iti tasmineva granthe nibandhraitadapyupapāditamiti||235||

"Esto (etad) también fue presentado (api upapāditam) en este mismo libro (tasmin eva granthe) por (su) autor (nibandhrā):

«'Oh (he) Kṛṣṇa (kṛṣṇa), protégeme (pāhi mām), oh Señor (nātha), por compasión (kṛpayā), haz que permanezca en el Ser (ātma-gatam kuru iti)', de este modo (evam), la suprema (param) (y) más amorosa (hṛdyataram) oración (prārthanam) para obtener (prāptum) a Kṛṣṇa (kṛṣṇam) (como el propio) Amo por naturaleza (svāmi-svarūpatas) es conocida (jñeyam) por los devotos (bhaktaiḥ) como el acto de abrazar la tutela (del Señor) (goptṛtve varaṇam). Se dice que (tad smṛtam) tiene solamente un significado, (a saber,) entrega (prapatti-eka-arthakatvena), (y) que es el principal de eso --de los seis constituyentes de śaraṇāgati-- (tad-aṅgitvena... iti... iti)||6.1-2||»"||235||

कृष्णायार्पितदेहस्य निर्ममस्यानहङ्कृतेः।
मनसस्तत्स्वरूपत्वं स्मृतमात्मनिवेदनम्॥७.४॥

इत्यधुना श्रीलभक्तिरक्षकश्रीधरदेवगोस्वामिमहाराजेनात्मनिक्षेप आत्मनिवेदनाख्योऽपि निरूपित इति॥२३६॥
Kṛṣṇāyārpitadehasya nirmamasyānahaṅkṛteḥ|
Manasastatsvarūpatvaṁ smṛtamātmanivedanam||7.4||

ityadhunā śrīlabhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārājenātmanikṣepa ātmanivedanākhyo'pi nirūpita iti||236||

"Ahora (adhunā), ātmanikṣepa --el acto de confiar el (propio) ser al cuidado del (Señor)-- (ātma-nikṣepaḥ), también (api) denominado ātmanivedana (ātma-nivedana-ākhyaḥ), es definido (nirūpitaḥ) por el eminente Bhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārāja (śrīla-bhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārājena):

'Ātmanivedana (ātma-nivedanam) se dice que es (smṛtam) esa (tad) naturaleza (sva-rūpatvam) de alguien cuyo cuerpo ha sido ofrecido (arpita-dehasya) a Kṛṣṇa (kṛṣṇāya) (y) cuya mente (manasaḥ) está libre de todas las conexiones mundanas --lit. nirmama significa desprovisto de "mama" o "mío", es decir, desprovisto de la noción de «esto es mío»-- (nirmamasya) (y) del ego --también «del engreimiento»-- (an-ahaṅkṛteḥ... iti... iti)||7.4||'"||236||

भगवन् रक्ष रक्षैवमार्तभावेन सर्वतः।
असमोर्द्ध्वदयासिन्धोर्हरेः कारुण्यवैभवम्॥
स्मरतां च विशेषेण निजातिशोच्यनीचताम्।
भक्तानामार्तिभावस्तु कार्पण्यं कथ्यते बुधैः॥८.१-२॥

इति कार्पण्यमिदानीं निबन्ध्रा वर्णितमिति॥२३७॥
Bhagavan rakṣa rakṣaivamārtabhāvena sarvataḥ|
Asamorddhvadayāsindhorhareḥ kāruṇyavaibhavam||
Smaratāṁ ca viśeṣeṇa nijātiśocyanīcatām|
Bhaktānāmārtibhāvastu kārpaṇyaṁ kathyate budhaiḥ||8.1-2||

iti kārpaṇyamidānīṁ nibandhrā varṇitamiti||237||

"Ahora (idānīm), kārpaṇya o pobreza de espíritu (kārpaṇyam) es descripto (varṇitam) por el autor (nibandhrā):

«'Oh Señor (bhagavan), protege, protege (rakṣa rakṣa)', (orando) de este modo (evam) con un sentimiento afligido (ārta-bhāvena), kārpaṇya (kārpaṇyam) es definido (kathyate) por los sabios (budhaiḥ) como una emoción de aflicción (ārti-bhāvaḥ tu) en el caso de los devotos (bhaktānām) que recuerdan (smaratām), en todos los aspectos (sarvatas), a la Gloria/Grandeza de la Compasión (kāruṇya-vaibhavaṁ) de Hari (hareḥ) —que es un inigualable y elevado Océano de Misericordia (asama-ūrddhva-dayā-sindhoḥ)—, y (ca) (que) especialmente (recuerdan) (viśeṣeṇa) su extremadamente deplorable inferioridad (nija-ati-śocya-nīcatām... iti... iti)||8.1-2||»"||237||

शरणागतेः षड्घटकान्वर्णयित्वा साधको भक्तिप्रपत्त्योर्विकासाय दृढमूलाधारस्य साधनसप्तकस्य व्याख्यानं प्रविष्टवान्। स एवमुक्तवान्॥२३८॥
Śaraṇāgateḥ ṣaḍghaṭakānvarṇayitvā sādhako bhaktiprapattyorvikāsāya dṛḍhamūlādhārasya sādhanasaptakasya vyākhyānaṁ praviṣṭavān| Sa evamuktavān||238||

Después de describir (varṇayitvā) los seis constituyentes (ṣaṭ-ghaṭakān) de śaraṇāgati (śaraṇa-āgateḥ), el buscador (sādhakaḥ) se abocó (praviṣṭavān) a la explicación (vyākhyānam) del conjunto de siete sādhana-s (sādhana-saptakasya), el cual es un cimiento firme (dṛḍha-mūla-ādhārasya) para el desarrollo (vikāsāya) de la devoción y la entrega (bhakti-prapattyoḥ). Él (saḥ) dijo (uktavān) así (evam)||238||

विवेकविमोकाभ्यासक्रियाकल्याणानवसादानुद्धर्षा इत्येतन्मम प्रियगुरुणाचरितं साधनसप्तकं विशिष्टाद्वैतवेदान्ते मुक्तिदातृभक्तिप्रपत्तिस्वप्राप्त्याख्यगृहस्येष्टकान्यासं कृतवानिति॥२३९॥
Vivekavimokābhyāsakriyākalyāṇānavasādānuddharṣā ityetanmama priyaguruṇācaritaṁ sādhanasaptakaṁ viśiṣṭādvaitavedānte muktidātṛbhaktiprapattisvaprāptyākhyagṛhasyeṣṭakānyāsaṁ kṛtavāniti||239||

"'Viveka, vimoka, abhyāsa, kriyā, kalyāṇa, anavasāda y anuddharṣa (viveka-vimoka-abhyāsa-kriyā-kalyāṇa-anavasāda-anuddharṣāḥ iti)', este (etad) conjunto de siete sādhana-s (sādhana-saptakam) observado (ācaritam) por mi amado Guru (priya-guruṇā) echó los cimientos (iṣṭakānyāsam kṛtavān) de la casa llamada su logro de la devoción y la entrega, las cuales son dadoras de Liberación (mukti-dātṛ-bhakti-prapatti-sva-prāpti-ākhya-gṛhasya) en Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedānte... iti)"||239||

भक्त्यनुयायिनो भक्ताः प्रपत्तिअनुयायिनस्तु प्रपन्ना इत्युच्यन्ते। भक्तेर्दुर्लभायाः पुनः पुनरभ्यस्तव्याया अपि प्रपत्तिः सर्वैरतीव सुलभैकवारमेव च क्रियते। इदानीं स साधकः साधनसप्तकं प्रति स्वप्रवचनं प्रवृत्तवान्॥२४०॥
Bhaktyanuyāyino bhaktāḥ prapattianuyāyinastu prapannā ityucyante| Bhakterdurlabhāyāḥ punaḥ punarabhyastavyāyā api prapattiḥ sarvairatīva sulabhaikavārameva ca kriyate| Idānīṁ sa sādhakaḥ sādhanasaptakaṁ prati svapravacanaṁ pravṛttavān||240||

Los seguidores de bhakti --devoción-- (bhakti-anuyāyinaḥ) (se llaman) bhakta-s --devotos-- (bhaktāḥ), en tanto que (tu) los seguidores de prapatti --entrega-- (prapatti-anuyāyinaḥ) se dice que son (ucyante) prapanna-s --gente que se ha entregado-- (prapannāḥ iti). Aunque bhakti es difícil de alcanzar y debe practicarse una y otra vez (bhakteḥ durlabhāyāḥ punar punar abhyastavyāyāḥ api), prapatti (prapattiḥ) es extremedamente fácil de alcanzar (atīva sulabhā) para todos (sarvaiḥ), y (ca) se realiza (kriyate) sólo una vez (eka-vāram eva). Ahora (idānīm), el buscador (saḥ sādhakaḥ) prosiguió (pravṛttavān) con su disertación (sva-pravacanam) acerca del conjunto de siete sādhana-s (sādhana-saptakam prati)||240||

आहारशुद्धौ सत्त्वशुद्धिः सत्त्वशुद्धौ ध्रुवस्मृतिरिति स्थित्यान्नविषये विवेक इति प्रथमसाधनं विवेकाह्वयमिति॥२४१॥
Āhāraśuddhau sattvaśuddhiḥ sattvaśuddhau dhruvasmṛtiriti sthityānnaviṣaye viveka iti prathamasādhanaṁ vivekāhvayamiti||241||

"El primer sādhana (prathama-sādhanam) denominado viveka (viveka-āhvayam) (es) discernimiento (vivekaḥ) acerca del alimento (anna-viṣaye... iti) según la máxima (sthityā) 'Cuando hay pureza en la comida (āhāra-śuddhau) hay pureza de mente (sattva-śuddhiḥ), cuando hay pureza de mente (sattva-śuddhau) el recuerdo (del Señor) es estable/constante (dhruva-smṛtiḥ iti... iti)'"||241||

कामक्रोधविषये मुक्तिरिति द्वितीयसाधनं विमोकाह्वयमिति॥२४२॥
Kāmakrodhaviṣaye muktiriti dvitīyasādhanaṁ vimokāhvayamiti||242||

"El segundo sādhana (dvitīya-sādhanam) llamado vimoka (vimoka-āhvayam) (es) libertad (muktiḥ) con respecto a deseo e ira (kāma-krodha-viṣaye... iti... iti)"||242||

परमात्मरूपान्तर्व्यापिविषये निरन्तरध्यानमिति तृतीयसाधनं विवेकविमोकमूलकाभ्यासाह्वयमिति॥२४३॥
Paramātmarūpāntarvyāpiviṣaye nirantaradhyānamiti tṛtīyasādhanaṁ vivekavimokamūlakābhyāsāhvayamiti||243||

"El tercer sādhana (tṛtīya-sādhanam) denominado abhyāsa —que surge de viveka y vimoka—(viveka-vimoka-mūlaka-abhyāsa-āhvayam) (es) constante meditación (nirantara-dhyānam) con respecto al residente interno, es decir, a Paramātmā (paramātma-rūpa-antarvyāpi-viṣaye... iti... iti)"||243||

ब्रह्मपितृदैवभूतनारायणनामकपञ्चमहायज्ञात्मकं चतुर्थसाधनं क्रियोच्यते च यथाशक्ति क्रियत इति॥२४४॥
Brahmapitṛdaivabhūtanārāyaṇanāmakapañcamahāyajñātmakaṁ caturthasādhanaṁ kriyocyate ca yathāśakti kriyata iti||244||

"El cuarto sādhana (caturtha-sādhanam) consistente en los cinco grandes sacrificios llamados brahma --estudio de Brahma o literatura védica--, pitṛ --ofrecimiento de alimento, etc. a los antepasados--, daiva --realización de sacrificios con fuego para los dioses--, bhūta --ofrecimiento de alimento a otros seres, p. Ej. A animales-- y nārāyaṇa --hospitalidad con referencia a huéspedes-- (brahma-pitṛ-daiva-bhūta-nārāyaṇa-nāmaka-pañca-mahā-yajña-ātmakam) se dice que es (ucyate) kriyā (kriyā) y (ca) se ejecuta (kriyate) según la propia capacidad (yathāśakti... iti)"||244||

सत्यार्जवदयादानाहिंसात्मकं पञ्चमसाधनं कल्याणमुच्यत इति॥२४५॥
Satyārjavadayādānāhiṁsātmakaṁ pañcamasādhanaṁ kalyāṇamucyata iti||245||

"El quinto sādhana (pañcama-sādhanam) consistente en veracidad, honestidad/rectitud, compasión, caridad e inocuidad (satya-ārjava-dayā-dāna-ahiṁsā-ātmakam) se llama (ucyate) kalyāṇa (kalyāṇam... iti)"||245||

विषादावसन्नतामुक्तिरूपकं षष्ठसाधनमनवसादनामकमिति॥२४६॥
Viṣādāvasannatāmuktirūpakaṁ ṣaṣṭhasādhanamanavasādanāmakamiti||246||

"El sexto sādhana (ṣaṣṭha-sādhanam) conocido como anavasāda (anavasāda-nāmakam) es libertad del abatimiento y el desánimo (viṣāda-avasannatā-mukti-rūpakam... iti)"||246||

अतिसन्तोषासन्तोषयोरन्तरालरूपपरमहर्षमुक्तिमयं सप्तमसाधनमनुद्धर्षाभिधानमिति॥२४७॥
Atisantoṣāsantoṣayorantarālarūpaparamaharṣamuktimayaṁ saptamasādhanamanuddharṣābhidhānamiti||247||

"El séptimo sādhana (saptama-sādhanam) denominado anuddharṣa (anuddharṣa-abhidhānam) consiste en libertad de la exultación, lo cual --a saber, anuddharṣa o libertad de la exultación-- es un intervalo --es decir, un punto medio-- (antarāla-rūpa-paramaharṣa-mukti-mayam) entre la excesiva satisfacción y el desagrado (ati-santoṣa-asantoṣayoḥ... iti)"||247||

विशिष्टाद्वैतवेदान्तस्य स्वज्ञानेनापि च स्वगुरुं प्रत्यगाधप्रेम्णा चाशेषेण मत्त इदानीमस्मिन्गुर्वर्थदर्शने विश्वोत्पत्तिविज्ञानयोर्विषये साधको वक्तुमारब्धवान्॥२४८॥
Viśiṣṭādvaitavedāntasya svajñānenāpi ca svaguruṁ pratyagādhapremṇā cāśeṣeṇa matta idānīmasmingurvarthadarśane viśvotpattivijñānayorviṣaye sādhako vaktumārabdhavān||248||

Completamente (aśeṣeṇa) embriagado (mattaḥ) por su propio conocimiento (sva-jñānena) de Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedāntasya) al igual que (api ca... ca) por un profundo amor (agādha-premṇā) por su propio Guru (sva-gurum prati), ahora (idānīm) el buscador (sādhakaḥ) comenzó (ārabdhavān) a hablar (vaktum) acerca de cosmogonía y cosmología (viśva-utpatti-vijñānayoḥ viṣaye) en esta importante filosofía (asmin gurvartha-darśane)||248||

मया पूर्वोक्तवदस्मिन्वेदान्तप्रकार ईश्वरश्चिदचिच्चेति वास्तवत्वत्रयं श्रीमद्रामानुजेन प्रतिपादितम्। तेषां प्रथमवास्तवत्वमीश्वरशब्दितं परव्यूहविभवान्तर्याम्यर्चानामकपञ्चाकृत्यात्मकमिति॥२४९॥
Mayā pūrvoktavadasminvedāntaprakāra īśvaraścidacicceti vāstavatvatrayaṁ śrīmadrāmānujena pratipāditam| Teṣāṁ prathamavāstavatvamīśvaraśabditaṁ paravyūhavibhavāntaryāmyarcānāmakapañcākṛtyātmakamiti||249||

"Como dije antes (mayā pūrva-ukta-vat), en este tipo de Vedānta (asmin vedānta-prakāre), tres realidades (vāstavatva-trayam) han sido postuladas (pratipāditam) por el venerable Rāmānuja (śrīmat-rāmānujena): 'Señor, individuos y materia (īśvaraḥ cit acit ca iti)'. Entre ellas (teṣām), la primera realidad (prathama-vāstavatvam) conocida como el Señor (īśvara-śabditam) consiste en cinco aspectos llamados Para, Vyūha, Vibhava, Antaryāmī y Arcā --supremo, emanación, encarnación, residente interno e ídolo sagrado, respectivamente-- (para-vyūha-vibhava-antaryāmi-arcā-nāmaka-pañca-ākṛti-ātmakam iti)"||249||

पर ऐश्वर्यशक्तिबलज्ञानतेजस्वीर्यनामधेयषड्धर्मयुतः सगुणब्रह्माभिधानोऽपीश्वरोऽवश्यमिति॥२५०॥
Para aiśvaryaśaktibalajñānatejasvīryanāmadheyaṣaḍdharmayutaḥ saguṇabrahmābhidhāno'pīśvaro'vaśyamiti||250||

"En Para (pare), el Señor (īśvaraḥ), también (api) conocido como Brahma con atributos (saguṇa-brahma-abhidhānaḥ), tiene en verdad seis cualidades denominadas Señorío, Poder, Fortaleza, Conocimiento, Esplendor y Virilidad (aiśvarya-śakti-bala-jñāna-tejas-vīrya-nāmadheya-ṣaṭ-dharma-yutaḥ... avaśyam iti)"||250||

ईश्वराच्च चत्वारो वासुदेवसङ्कर्षणप्रद्युम्नानिरुद्धनामानो व्यूहा आविष्क्रियन्त इति॥२५१॥
Īśvarācca catvāro vāsudevasaṅkarṣaṇapradyumnāniruddhanāmāno vyūhā āviṣkriyanta iti||251||

"Y (ca) a partir del Señor (īśvarāt) se manifiestan (āviṣkriyante) cuatro (catvāraḥ) Vyūha-s (vyūhāḥ) llamados Vāsudeva, Saṅkarṣaṇa, Pradyumna y Aniruddha (vāsudeva-saṅkarṣaṇa-pradyumna-aniruddha-nāmānaḥ... iti)"||251||

अधुना साधकः सर्वदा स्वेष्टगुरुं स्मरन्प्रत्येकं व्युहान्स्वस्वधर्मोपव्यूहैः सह वर्णयितुं प्रवृत्तवानेव॥२५२॥
Adhunā sādhakaḥ sarvadā sveṣṭaguruṁ smaranpratyekaṁ vyuhānsvasvadharmopavyūhaiḥ saha varṇayituṁ pravṛttavāneva||252||

Ahora (adhunā) el buscador (sādhakaḥ), mientras recordaba (smaran) siempre (sarvadā) a su preciado Guru (sva-iṣṭa-gurum), procedió (pravṛttavān eva) a describir (varṇayitum) a cada uno de los Vyūha-s (pratyekam vyuhān) junto con (saha) sus respectivas cualidades y subvyūha-s --también denominados "vyūhāntara-s"-- (sva-sva-dharma-upavyūhaiḥ)||252||

वासुदेवो नाम प्रथमव्यूहः पुरुषसञ्ज्ञोऽपि तुरीयप्रतिनिधिर्भूतः सत्ययुगसम्बद्ध ईश्वरस्य षड्धर्मयुक्तश्च केशवो माधवो नारायणश्चेति तस्योपव्यूहा इति॥२५३॥
Vāsudevo nāma prathamavyūhaḥ puruṣasañjño'pi turīyapratinidhirbhūtaḥ satyayugasambaddha īśvarasya ṣaḍdharmayuktaśca keśavo mādhavo nārāyaṇaśceti tasyopavyūhā iti||253||

"El primer Vyūha (prathama-vyūhaḥ) llamado (nāma) Vāsudeva (vāsudevaḥ) —también (api) conocido como Puruṣa --la Persona Cósmica-- (puruṣa-sañjñaḥ)—, representa a Turīya --o también Turya, el cuarto estado de conciencia-- (turīya-pratinidhiḥ bhūtaḥ), se lo asocia con Satyayuga --la era de la verdad, la era dorada-- (satya-yuga-sambaddhaḥ), tiene las seis cualidades (ṣaṭ-dharma-yuktaḥ) del Señor (īśvarasya), y (ca) sus (tasya) subvyūha-s (upavyūhāḥ) (son) 'Keśava (keśavaḥ), Mādhava (mādhavaḥ) y (ca) Nārāyaṇa (nārāyaṇaḥ... iti... iti)'"||253||

वासुदेवात्सङ्कर्षणो नाम द्वितीयव्यूहो व्योमसञ्ज्ञोऽपि विश्वसंहर्ता शास्त्रप्रस्तावको यः सुषुप्तिप्रतिनिधिर्भूतस्त्रेतायुगसम्बद्धो ज्ञानबले इतीश्वरस्य द्विधर्मयुक्तश्च गोविन्दो विष्णुर्मधुसूदनश्चेति तस्योपव्यूहा इति॥२५४॥
Vāsudevātsaṅkarṣaṇo nāma dvitīyavyūho vyomasañjño'pi viśvasaṁhartā śāstraprastāvako yaḥ suṣuptipratinidhirbhūtastretāyugasambaddho jñānabale itīśvarasya dvidharmayuktaśca govindo viṣṇurmadhusūdanaśceti tasyopavyūhā iti||254||

"A partir de Vāsudeva (vāsudevāt) (aparece) el segundo Vyūha (dvitīya-vyūhaḥ) llamado (nāma) Saṅkarṣaṇa (saṅkarṣaṇaḥ) —también (api) conocido como Vyoma --el Éter-- (vyoma-sañjñaḥ)—, el destructor del universo (viśva-saṁhartā), el que propone las escrituras (śāstra-prastāvakaḥ), que (yaḥ) representa al sueño profundo (suṣupti-pratinidhiḥ bhūtaḥ), se lo asocia con Tretāyuga --la era de las tríadas, la era de plata-- (tretā-yuga-sambaddhaḥ), tiene dos cualidades (dvi-dharma-yuktaḥ) del Señor (īśvarasya) —Conocimiento y Fortaleza (jñāna-bale iti)— y (ca) sus (tasya) subvyūha-s (upavyūhāḥ) (son) 'Govinda (govindaḥ), Viṣṇu (viṣṇuḥ) y (ca) Madhusūdana (madhusūdanaḥ... iti... iti)'"||254||

सङ्कर्षणात्प्रद्युम्नो नाम तृतीयव्यूहो नादसञ्ज्ञोऽपि विश्वसष्टा सर्वधर्मप्रवर्तको यः स्वप्नप्रतिनिधिर्भूतो द्वापरयुगसम्बद्ध ऐश्वर्यवीर्ये इतीश्वरस्य द्विधर्मयुक्तश्च त्रिविक्रमो श्रीधरो वामनश्चेति तस्योपव्यूहा इति॥२५५॥
Saṅkarṣaṇātpradyumno nāma tṛtīyavyūho nādasañjño'pi viśvasaṣṭā sarvadharmapravartako yaḥ svapnapratinidhirbhūto dvāparayugasambaddha aiśvaryavīrye itīśvarasya dvidharmayuktaśca trivikramo śrīdharo vāmanaśceti tasyopavyūhā iti||255||

"A partir de Saṅkarṣaṇa (saṅkarṣaṇāt) (aparece) el tercer Vyūha (tṛtīya-vyūhaḥ) llamado (nāma) Pradyumna (pradyumnaḥ) —también (api) conocido como Nāda --el Sonido-- (nāda-sañjñaḥ)—, el creador del universo (viśva-saṣṭā), el que introduce todos los deberes religiosos (sarva-dharma-pravartakaḥ), que (yaḥ) representa al sueño (svapna-pratinidhiḥ bhūtaḥ), se lo asocia con Dvāparayuga --la era con el número dos, la era de bronce-- (dvāpara-yuga-sambaddhaḥ), tiene dos cualidades (dvi-dharma-yuktaḥ) del Señor (īśvarasya) —Señorío y Virilidad (aiśvarya-vīrye iti)— y (ca) sus (tasya) subvyūha-s (upavyūhāḥ) (son) 'Trivikrama (trivikramaḥ), Śrīdhara (śrīdharaḥ) y (ca) Vāmana (vāmanaḥ... iti... iti)'"||255||

प्रद्युम्नादनिरुद्धो नाम चतुर्थव्यूहो हंससञ्ज्ञोऽपि विश्वपालको मुक्त्युपदेशविस्तारी सर्वविभवकारणो यो जाग्रत्प्रतिनिधिर्भूतः कलियुगसम्बद्धः शक्तितेजसी इतीश्वरस्य द्विधर्मयुक्तश्च हृषिकेशो पद्मनाभो दामोदरश्चेति तस्योपव्यूहा इति॥२५६॥
Pradyumnādaniruddho nāma caturthavyūho haṁsasañjño'pi viśvapālako muktyupadeśavistārī sarvavibhavakāraṇo yo jāgratpratinidhirbhūtaḥ kaliyugasambaddhaḥ śaktitejasī itīśvarasya dvidharmayuktaśca hṛṣikeśo padmanābho dāmodaraśceti tasyopavyūhā iti||256||

"A partir de Pradyumna (pradyumnāt) (aparece) el cuarto Vyūha (caturtha-vyūhaḥ) llamado (nāma) Aniruddha (aniruddhaḥ) —también (api) conocido como Haṁsa --el Cisne-- (haṁsa-sañjñaḥ)—, el protector del universo (viśva-saṣṭā), el que disemina/difunde las enseñanzas acerca de la Liberación (mukti-upadeśa-vistārī), la causa de todas las encarnaciones divinas (sarva-vibhava-kāraṇaḥ), que (yaḥ) representa a vigilia (jāgrat-pratinidhiḥ bhūtaḥ), se lo asocia con Kaliyuga --la era de riña, la era de hierro-- (kali-yuga-sambaddhaḥ), tiene dos cualidades (dvi-dharma-yuktaḥ) del Señor (īśvarasya) —Poder y Esplendor (śakti-tejasī iti)— y (ca) sus (tasya) subvyūha-s (upavyūhāḥ) (son) 'Hṛṣīkeśa (hṛṣikeśaḥ), Padmanābha (padmanābhaḥ) y (ca) Dāmodara (dāmodaraḥ... iti... iti)'"||256||

अनिरुद्धाद्दश विभावा अवतारप्रोक्ता अपि मत्स्यः कूर्मो वराहो नृसिंहो वामनः परशुरामो रामचन्द्रः कृष्णो बुद्धश्च कल्किरिति क्रमेणेमानि तेषां नामानीति॥२५७॥
Aniruddhāddaśa vibhāvā avatāraproktā api matsyaḥ kūrmo varāho nṛsiṁho vāmanaḥ paraśurāmo rāmacandraḥ kṛṣṇo buddhaśca kalkiriti krameṇemāni teṣāṁ nāmānīti||257||

"A partir de Aniruddha (aniruddhāt) (aparecen) diez (daśa) vibhava-s o encarnaciones divinas (vibhāvāḥ) —también (api) llamados avatāra-s (avatāra-proktāḥ)—. Estos (imāni) (son) sus (teṣām) nombres (nāmāni) en sucesión (krameṇa): '(1) Matsya (matsyaḥ), (2) Kūrma (kūrmaḥ), (3) Varāha (varāhaḥ), (4) Nṛsiṁha (nṛsiṁhaḥ), (5) Vāmana (vāmanaḥ), (6) Paraśurāma (paraśurāmaḥ), (7) Rāmacandra (rāmacandraḥ), (8) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), (9) Buddha (buddhaḥ) y (ca) (10) Kalki (kalkiḥ iti... iti)'"||257||

मत्स्यः कूर्मो वराहो नृसिंहो वामनः परशुरामो रामचन्द्रो बलभद्रः कृष्णश्च कल्किरिति क्रमेणैव दशावतारमालां भिन्नरूपेणान्ये व्यवस्थापयन्त इति॥२५८॥
Matsyaḥ kūrmo varāho nṛsiṁho vāmanaḥ paraśurāmo rāmacandro balabhadraḥ kṛṣṇaśca kalkiriti krameṇaiva daśāvatāramālāṁ bhinnarūpeṇānye vyavasthāpayanta iti||258||

"Otros (anye) ordenan (vyavasthāpayantaḥ) diferentemente (bhinna-rūpeṇa) a la serie de diez avatāra-s (daśa-avatāra-mālām): '(1) Matsya (matsyaḥ), (2) Kūrma (kūrmaḥ), (3) Varāha (varāhaḥ), (4) Nṛsiṁha (nṛsiṁhaḥ), (5) Vāmana (vāmanaḥ), (6) Paraśurāma (paraśurāmaḥ), (7) Rāmacandra (rāmacandraḥ), (8) Balabhadra (balabhadraḥ), (9) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) y (ca) (10) Kalki (kalkiḥ iti)', en sucesión (krameṇa eva... iti)"||258||

मत्स्यः कूर्मो वराहो नृसिंहो वामनः परशुरामो रामचन्द्रो बलभद्रो बुद्धश्च कल्किरिति क्रमेण दशावतारशृङ्खलं व्यवस्थापितुमप्यन्यप्रकारोऽस्तीति॥२५९॥
Matsyaḥ kūrmo varāho nṛsiṁho vāmanaḥ paraśurāmo rāmacandro balabhadro buddhaśca kalkiriti krameṇa daśāvatāraśṛṅkhalaṁ vyavasthāpitumapyanyaprakāro'stīti||259||

"Hay (asti) también (api) otra manera (anya-prakāraḥ) de ordenar (vyavasthāpitum) a la serie de diez avatāra-s (daśa-avatāra-śṛṅkhalam): '(1) Matsya (matsyaḥ), (2) Kūrma (kūrmaḥ), (3) Varāha (varāhaḥ), (4) Nṛsiṁha (nṛsiṁhaḥ), (5) Vāmana (vāmanaḥ), (6) Paraśurāma (paraśurāmaḥ), (7) Rāmacandra (rāmacandraḥ), (8) Balabhadra (balabhadraḥ), (9) Buddha (buddhaḥ) y (ca) (10) Kalki (kalkiḥ iti)', en sucesión (krameṇa... iti)"||259||

इहसमये स साधको विभवानां विषय उपदेशादप्रतिमहर्षपूर्णहृदयेनैकैकमवतारान्संक्षेपेण वर्णयितुं प्रवृत्तवानेव॥२६०॥
Ihasamaye sa sādhako vibhavānāṁ viṣaya upadeśādapratimaharṣapūrṇahṛdayenaikaikamavatārānsaṁkṣepeṇa varṇayituṁ pravṛttavāneva||260||

Ahora (ihasamaye), el buscador (saḥ sādhakaḥ), con su corazón lleno de incomparable deleite (apratima-harṣa-pūrṇa-hṛdayena) debido a la enseñanza (upadeśāt) sobre los vibhava-s o encarnaciones divinas (vibhavānām viṣaye), procedió (pravṛttavān eva) a describir (varṇayitum) sucintamente (saṁkṣepeṇa) a cada uno de los avatāra-s (ekaikam avatārān)||260||

वैवस्वताख्यस्य सप्तममनोर्यमभ्रातुः श्राद्धदेवनामधेयस्यापि राज्ये भूर्लोको भ्रष्टो भूत्वा महाभूतसम्प्लवेनावमृष्टो वैवस्वतश्च स्वयं स्वकुटुम्बेन सह सप्तऋषयः केचित्पशव इत्यादयो रज्जुप्रभूतश्रीशेषसहायेन शृङ्गमत्स्यरूपेण भगवता विष्णुना त्राताः। सर्वाण्यन्यानि तु भूतान्यखिलेनानश्यन्तेति॥२६१॥
Vaivasvatākhyasya saptamamanoryamabhrātuḥ śrāddhadevanāmadheyasyāpi rājye bhūrloko bhraṣṭo bhūtvā mahābhūtasamplavenāvamṛṣṭo vaivasvataśca svayaṁ svakuṭumbena saha saptaṛṣayaḥ kecitpaśava ityādayo rajjuprabhūtaśrīśeṣasahāyena śṛṅgamatsyarūpeṇa bhagavatā viṣṇunā trātāḥ| Sarvāṇyanyāni tu bhūtānyakhilenānaśyanteti||261||

"Durante el reinado (rājye) del séptimo Manu (saptama-manoḥ), el hermano de Yama --el dios de la muerte-- (yama-bhrātuḥ) llamado Vaivasvata (vaivasvata-ākhyasya) —también (api) conocido como Śrāddhadeva (śrāddhadeva-nāmadheyasya)— , la tierra (bhūr-lokaḥ), habiéndose vuelto (bhūtvā) corrupta (bhraṣṭaḥ), fue barrida (avamṛṣṭaḥ) por un gigantesco diluvio (mahā-bhūtasamplavena), y (ca) Vaivasvata (vaivasvataḥ) mismo (svayam) junto con (saha) su familia (sva-kuṭumbena), los siete Videntes (sapta-ṛṣayaḥ), algunos (kecid) animales (paśavaḥ), etc. (iti-ādayaḥ) fueron salvados (trātāḥ) por el Señor Viṣṇu (bhagavatā viṣṇunā) en la forma de un Pez cornudo (śṛṅga-matsya-rūpeṇa) con la ayuda del venerable Śeṣa transformado en una cuerda (rajju-prabhūta-śrī-śeṣa-sahāyena). Sin embargo (tu) todos (sarvāṇi) los otros (anyāni) seres vivientes (bhūtāni) fueron completamente destruidos (akhilena anaśyanta iti)"||261||

भगवान्विष्णुः स्वपृष्ठेन मन्दरपर्वतं वहितुं कूर्म इव प्रादुर्भूतोऽपि। क्षीरसमुद्रस्य मन्थनार्थं स पर्वतो मन्थनदण्डवदयुज्यत शिवस्य च सर्पो वासुकिनामको मन्थगुणीकृतः। कूर्मस्य च पृष्ठे मन्दरगिरिः परिभ्रमन्मथनमेव युगपद्देवैरसुरैश्च कृतम्। अन्ते तत्क्षीरसागराद्धालाहलविषरत्नामृतेत्यादयो भिन्नार्था उद्भवितुमारब्धवन्त इति॥२६२॥
Bhagavānviṣṇuḥ svapṛṣṭhena mandaraparvataṁ vahituṁ kūrma iva prādurbhūto'pi| Kṣīrasamudrasya manthanārthaṁ sa parvato manthanadaṇḍavadayujyata śivasya ca sarpo vāsukināmako manthaguṇīkṛtaḥ| Kūrmasya ca pṛṣṭhe mandaragiriḥ paribhramanmathanameva yugapaddevairasuraiśca kṛtam| Ante tatkṣīrasāgarāddhālāhalaviṣaratnāmṛtetyādayo bhinnārthā udbhavitumārabdhavanta iti||262||

"El Señor (bhagavān) Viṣṇu (viṣṇuḥ) también (api) apareció (prādurbhūtaḥ) como (iva) una Tortuga (kūrmaḥ) para llevar (vahitum) al Monte Mandara (mandara-parvatam) sobre Su lomo (sva-pṛṣṭhena). Para batir/agitar al Océano de Leche (kṣīra-samudrasya manthana-artham), se utilizó (ayujyata) esa Montaña (saḥ parvataḥ) como palo para batir (manthana-daṇḍa-vat) y (ca) la Serpiente (sarpaḥ) de Śiva (śivasya) llamada Vāsuki (vāsuki-nāmakaḥ) se volvió un cordel para batir (mantha-guṇī-kṛtaḥ). Y (ca) mientras el Monte Mandara rotaba (mandara-giriḥ paribhraman) sobre el lomo (pṛṣṭhe) de la Tortuga (kūrmasya), el mismísimo proceso de batido (manthanam eva) era llevado a cabo (kṛtam) por dioses (devaiḥ) y (ca) demonios (asuraiḥ) simultáneamente (yugapad). Al final (ante), comenzaron (ārabdhavantaḥ) a emerger (udbhavitum) diversos objetos (bhinna-arthāḥ) tales como el veneno (conocido como) Hālāhala, gemas, Néctar, etc. (hālāhala-viṣa-ratna-amṛta-iti-ādayaḥ) desde ese Océano de Leche (tad-kṣīra-sāgarāt... iti)"||262||

हिरण्याक्षाख्यासुरापहृतायां गर्भोदकतद्बलवदसुरगूढायां भूदेव्यां तस्याः परित्राणाय भगवान्विष्णुर्वराहरूपेण प्रादुर्भूतवान्। वराहः सुचिरप्रयुद्धानन्तरेऽमुमसुरं हत्वा तत्समुद्राद्भूदेवीं निष्कृष्य स्वदंष्ट्रयोरुपर्युत्थाप्य स्वस्थाने तां पुनः स्थापितवानिति॥२६३॥
Hiraṇyākṣākhyāsurāpahṛtāyāṁ garbhodakatadbalavadasuragūḍhāyāṁ bhūdevyāṁ tasyāḥ paritrāṇāya bhagavānviṣṇurvarāharūpeṇa prādurbhūtavān| Varāhaḥ suciraprayuddhānantare'mumasuraṁ hatvā tatsamudrādbhūdevīṁ niṣkṛṣya svadaṁṣṭrayoruparyutthāpya svasthāne tāṁ punaḥ sthāpitavāniti||263||

"Cuando la diosa Tierra fue robada por el demonio llamado Hiraṇyākṣa y escondida por ese poderoso demonio en el Océano Primordial (hiraṇyākṣa-ākhya-asura-apahṛtāyām garbha-udaka-tad-balavat-asura-gūḍhāyām bhū-devyām), el Señor (bhagavān) Viṣṇu (viṣṇuḥ) apareció (prādurbhūtavān) en la forma de un Jabalí (varāha-rūpeṇa) para rescatarla (tasyāḥ paritrāṇāya). El Jabalí (varāhaḥ), después de matar (hatvā) a ese (amum) demonio (asuram) tras una muy larga lucha (sucira-prayuddha-anantare), extrajo a la diosa Tierra (bhū-devīm niṣkṛṣya) de ese Océano (tad-samudrāt), (la) levantó (utthāpya) sobre sus propios colmillos (sva-daṁṣṭrayoḥ upari) (y) la (tām) colocó (sthāpitavān) otra vez (punar) en su posición (sva-sthāne... iti)"||263||

हिरण्यकशिपुनामा शक्तिशाल्यसुरो बहुवारं विष्णुमहाभक्तं प्रह्लादाभिधानं स्वपुत्रं हन्तुं व्यवसितवान्। ततः परं भगवान्विष्णुरेव स्तम्भान्नृसिंहरूपेणाविर्भूतवान्। हिरण्यकशिपुं चान्यान्बहून्दुष्टासुरान्हत्वा धर्मं नृसिंहः पूर्वस्थितिमानीतवानेवेति॥२६४॥
Hiraṇyakaśipunāmā śaktiśālyasuro bahuvāraṁ viṣṇumahābhaktaṁ prahlādābhidhānaṁ svaputraṁ hantuṁ vyavasitavān| Tataḥ paraṁ bhagavānviṣṇureva stambhānnṛsiṁharūpeṇāvirbhūtavān| Hiraṇyakaśipuṁ cānyānbahūnduṣṭāsurānhatvā dharmaṁ nṛsiṁhaḥ pūrvasthitimānītavāneveti||264||

"El poderoso demonio (śaktiśāli-asuraḥ) conocido como Hiraṇyakaśipu (hiraṇyakaśipu-nāmā) intentó (vyavasitavān) muchas veces (bahu-vāram) matar (hantum) a su propio hijo (sva-putram) llamado Prahlāda (prahlāda-abhidhānam) —que era un gran devoto de Viṣṇu (viṣṇu-mahā-bhaktam)—. Después de eso (tatas param), el Señor Viṣṇu Mismo (bhagavān viṣṇuḥ eva) apareció (āvirbhūtavān) desde un pilar (stambhāt) en la forma del Hombre León (nṛsiṁha-rūpeṇa). Tras matar (hatvā) a Hiraṇyakaśipu (hiraṇyakaśipum) y (and) a muchos (bahūn) otros (anyān) demonios malvados (duṣṭa-asurān), el Hombre León (nṛsiṁhaḥ) restauró (pūrva-sthitim ānītavān eva) el Dharma (dharmam... iti)"||264||

यतः सर्वासुरजातिर्नृसिंहक्रोधेनाशेषतो विनशितुं तर्जिता ततः प्रह्लादो ब्रह्मणा प्रेरितो श्रीमन्नृसिंहस्य सम्मुखे तं शामयितुं स्तोत्राणि गीतवान्। तथाहि स प्रार्थनामियामुक्तवानिति॥२६५॥
Yataḥ sarvāsurajātirnṛsiṁhakrodhenāśeṣato vinaśituṁ tarjitā tataḥ prahlādo brahmaṇā prerito śrīmannṛsiṁhasya sammukhe taṁ śāmayituṁ stotrāṇi gītavān| Tathāhi sa prārthanāmiyāmuktavāniti||265||

"Como (yatas) la raza entera de los demonios (sarva-asura-jātiḥ) se veía amenazada (tarjitā) con la destrucción total (aśeṣatas vinaśitum) por la ira del Hombre León (nṛsiṁha-krodhena), Prahlāda (tatas prahlādaḥ), instigado (preritaḥ) por Brahmā (brahmaṇā), cantó (gītavān) himnos (stotrāṇi) frente al (sammukhe) venerable Hombre León (śrīmat-nṛsiṁhasya) para apaciguarlo (tam śāmayitum). Por ejemplo (tathāhi), él (saḥ) pronunció (uktavān) esta (iyām) oración (prārthanām... iti)"||265||

नमस्ते नरसिंहाय प्रह्लादाह्लाददायिने।
हिरण्यकशिपोर्वक्षःशिलाटङ्कनखालये॥
इतो नृसिंहः परतो नृसिंहो यतो यतो यामि ततो नृसिंहः।
बहिर्नृसिंहो हृदये नृसिंहो नृसिंहमादिं शरणं प्रपद्य इति॥२६६॥
Namaste narasiṁhāya prahlādāhlādadāyine|
Hiraṇyakaśiporvakṣaḥśilāṭaṅkanakhālaye||
Ito nṛsiṁhaḥ parato nṛsiṁho yato yato yāmi tato nṛsiṁhaḥ|
Bahirnṛsiṁho hṛdaye nṛsiṁho nṛsiṁhamādiṁ śaraṇaṁ prapadya iti||266||

"«Salutación (namas) a Ti (te), Hombre León (narasiṁhāya), que le das dicha a Prahlāda (prahlāda-āhlāda-dāyine), (y) cuyas hileras de uñas (son como) cinceles sobre el pecho cual piedra (vakṣas-śilā-ṭaṅka-nakha-ālaye) de Hiraṇyakaśipu (hiraṇyakaśipoḥ). El Hombre León (nṛsiṁhaḥ) (está) aquí (itas), el Hombre León (nṛsiṁhaḥ) (está) allí (paratas). Dondequiera (yatas yatas) que voy (yāmi), el Hombre León (nṛsiṁhaḥ) (está) ahí (tatas). El Hombre León (nṛsiṁhaḥ) (está) fuera (bahis), el Hombre León (nṛsiṁhaḥ) (está) en el corazón (hṛdaye). Tomo refugio (śaraṇam prapadye) en el primordial Hombre León (nṛsiṁham ādim... iti)»"||266||

दैत्यपतिर्महाबलिः प्रह्लादपौत्रो विरोचनपुत्रश्चेन्द्रदेवं पराजितवांस्ततः पश्चाद्भगवान्विष्णुरिन्द्रस्य शक्तिं पुनः स्थापयितुं वामनरूपेण प्रादुर्भूतः। एकदा वामनो युवब्राह्मणाकृतिः स्थानं गतवान्यत्र बलिः स्वगुरुश्च यज्ञमकुरुताम्। यतो बलिर्ब्राह्मणेभ्यो भैक्षाणि दत्तवांस्ततोऽहं तव कथं साहाय्यं करोमीति स वामनं शीघ्रं पृष्टवानिति॥२६७॥
Daityapatirmahābaliḥ prahlādapautro virocanaputraścendradevaṁ parājitavāṁstataḥ paścādbhagavānviṣṇurindrasya śaktiṁ punaḥ sthāpayituṁ vāmanarūpeṇa prādurbhūtaḥ| Ekadā vāmano yuvabrāhmaṇākṛtiḥ sthānaṁ gatavānyatra baliḥ svaguruśca yajñamakurutām| Yato balirbrāhmaṇebhyo bhaikṣāṇi dattavāṁstato'haṁ tava kathaṁ sāhāyyaṁ karomīti sa vāmanaṁ śīghraṁ pṛṣṭavāniti||267||

"Después de que el gran Bali (mahā-baliḥ... tatas paścāt), el soberano de los demonios (daitya-pati) —nieto de Prahlāda (prahlāda-pautraḥ) e (ca) hijo de Virocana (virocana-putraḥ)— derrotase (parājitavān) al dios Indra (indra-devam), el Señor (bhagavān) Viṣṇu (viṣṇuḥ) apareció (prādurbhūtaḥ) en la forma de un Enano (vāmana-rūpeṇa) para restituirle el poder a Indra (indrasya śaktim punaḥ sthāpayitum). Un día (ekadā), el Enano (vāmanaḥ), con la apariencia de un joven brāhmaṇa --un sacerdote-- (yuva-brāhmaṇa-ākṛtiḥ), se dirigió (gatavān) al sitio (sthānam) donde (yatra) Bali (baliḥ) y (ca) su Guru (sva-guruḥ) estaban realizando (akurutām) un sacrificio (yajñam). Puesto que (yatas) Bali (baliḥ) les estaba dando (dattavān) limosnas (bhaikṣāṇi) a los brāhmaṇa-s (brāhmaṇebhyaḥ), él (saḥ) rápidamente (śīghram) le preguntó (pṛṣṭavān) al Enano (vāmanam): '¿Cómo (katham) puedo ayudarte (aham tava... sāhāyyam karomi... iti... iti)?'"||267||

अहं धनं नेच्छाम्यपि तु याहं पदत्रयेण व्याप्तुं शक्तः केवलं तां भूमिमिच्छामीति वामनोऽवदत्। बलिस्तस्मै तद्दातुमुपगतवान्। तर्हि वामनः श्रीत्रिविक्रमातिबृहद्रूपं गृहीत्वा रोदसीं पदद्वयेन व्याप्तवान्। ततो बलेरभ्यर्थनया त्रिविक्रमो दैत्यपतेः शिरस्येव तृतीयपदन्यासं कृतवांस्तं च पातालं प्रत्यधोऽप्रेरयत्। एवमिन्द्रश्चान्ये सर्वे देवाः स्वर्गं प्रतिलब्धवन्त इति॥२६८॥
Ahaṁ dhanaṁ necchāmyapi tu yāhaṁ padatrayeṇa vyāptuṁ śaktaḥ kevalaṁ tāṁ bhūmimicchāmīti vāmano'vadat| Balistasmai taddātumupagatavān| Tarhi vāmanaḥ śrītrivikramātibṛhadrūpaṁ gṛhītvā rodasīṁ padadvayena vyāptavān| Tato balerabhyarthanayā trivikramo daityapateḥ śirasyeva tṛtīyapadanyāsaṁ kṛtavāṁstaṁ ca pātālaṁ pratyadho'prerayat| Evamindraścānye sarve devāḥ svargaṁ pratilabdhavanta iti||268||

"El Enano (vāmanaḥ) dijo (avadat): 'No (na) quiero (aham... icchāmi) riqueza (dhanam), sino que más bien (api tu) quiero (icchāmi) únicamente (kevalam) la tierra (tām bhūmim) que (yā) yo (aham) pueda (śaktaḥ) cubrir (vyāptum) en tres pasos (pada-trayeṇa... iti)'. Bali (baliḥ) aceptó (upagatavān) darle (tasmai... dātum) eso (tad). Entonces (tarhi), el Enano (vāmanaḥ), tras asumir (gṛhītvā) la gigantesca forma del venerable Trivikrama (śrī-trivikrama-atibṛhat-rūpam), cubrió (vyāptavān) cielo y tierra (rodasīm) en dos pasos (pada-dvayena). Después de eso (tatas), por pedido de Bali (baleḥ abhyarthanayā), Trivikrama (trivikrama) dio (su) tercer paso (tṛtīya-pada-nyāsam kṛtavān) sobre la cabeza misma (śirasi eva) del soberano de los demonios (daitya-pateḥ), y (ca) lo empujó hacia abajo (tam... adhas aprerayat), hacia Pātāla --el inframundo-- (pātālam prati). De esta manera (evam), Indra (indraḥ) y (ca) todos (sarve) los otros (anye) dioses (devāḥ) recobraron (pratilabdhavantaḥ) el cielo (svargam... iti)"||268||

तत्पञ्चावतारकथाभिः पुलकितः साधकस्तेषां प्रत्येकं ध्यातुमारब्धवान्प्रथमं मत्स्यं ततः कूर्मं ततो वराहं ततो नृसिंहमन्ते च वामनं स ध्यातवान्। तदनन्तरं स परशुरामाख्यान्यविष्ण्ववतारस्य विषये सङ्क्षेपेण वक्तुं सज्जोऽभवत्॥२६९॥
Tatpañcāvatārakathābhiḥ pulakitaḥ sādhakasteṣāṁ pratyekaṁ dhyātumārabdhavānprathamaṁ matsyaṁ tataḥ kūrmaṁ tato varāhaṁ tato nṛsiṁhamante ca vāmanaṁ sa dhyātavān| Tadanantaraṁ sa paraśurāmākhyānyaviṣṇvavatārasya viṣaye saṅkṣepeṇa vaktuṁ sajjo'bhavat||269||

Embelesado (pulakitaḥ) por las historias de esos cinco avatāra-s (tad-pañca-avatāra-kathābhiḥ), el buscador (sādhakaḥ) empezó (ārabdhavān) a meditar (dhyātum) en cada uno de ellos (teṣām pratyekam): Primero (prathamam) meditó (saḥ dhyātavān) en Matsya --el Pez-- (matsyam), luego (tatas) en Kūrma --la Tortuga-- (kūrmam), más adelante (tatas) en Varāha --el Jabalí-- (varāham), tras eso (tatas) en Nṛsiṁha --el Hombre León-- (nṛsiṁham) y (ca) finalmente (ante) en Vāmana --el Enano-- (vāmanam). Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), él (saḥ) estuvo listo (sajjaḥ abhavat) para hablar brevemente (saṁkṣepeṇa vaktum) acerca de otro avatāra de Viṣṇu llamado Paraśurāma (paraśurāma-ākhya-anya-viṣṇu-avatārasya viṣaye)||269||

सप्तर्ष्यन्यतमजमदग्निनामकस्वपितुर्मृत्युं कार्तवीर्यार्जुनराजे सहस्रबाह्वाख्येऽपि प्रतिकर्तुं श्रीमत्परशुरामो भगवता विष्णुना गृहीताकृतिर्ब्राह्मणो विश्वामित्रर्षिदत्तत्रेययोः शिष्यः शिवपूजकश्च तस्य राज्ञः शिरश्छिन्नवांश्चेक्ष्वाकुवंशस्य नृपान्विहायान्यान्सर्वान्राज्ञः स्वपरशुनाहन्। एवं सर्वाननियन्त्रणान्क्षत्रियान्निर्मूल्य भूमौ धर्मं परशुरामः पूर्वदशामानीतवानिति॥२७०॥
Saptarṣyanyatamajamadagnināmakasvapiturmṛtyuṁ kārtavīryārjunarāje sahasrabāhvākhye'pi pratikartuṁ śrīmatparaśurāmo bhagavatā viṣṇunā gṛhītākṛtirbrāhmaṇo viśvāmitrarṣidattatreyayoḥ śiṣyaḥ śivapūjakaśca tasya rājñaḥ śiraśchinnavāṁścekṣvākuvaṁśasya nṛpānvihāyānyānsarvānrājñaḥ svaparaśunāhan| Evaṁ sarvānaniyantraṇānkṣatriyānnirmūlya bhūmau dharmaṁ paraśurāmaḥ pūrvadaśāmānītavāniti||270||

"Para vengarse (pratikartum) del rey Kārtavīryārjuna (kārtavīryārjuna-rāje) —también (api) conocido como Sahasrabāhu (sahasrabāhu-ākhye)— por la muerte (mṛtyum) de su propio padre llamado Jamadagni, que era uno de los siete Videntes (sapta-ṛṣi-anyatama-jamadagni-nāmaka-sva-pituḥ), el venerable Paraśurāma --Rāma con el hacha-- (śrīmat-paraśurāmaḥ) —una forma asumida (gṛhīta-ākṛtiḥ) por el Señor Viṣṇu (bhagavatā viṣṇunā)—, un brāhmaṇa (brāhmaṇaḥ), discípulo (śiṣyaḥ) de Dattatreya y del Vidente Viśvāmitra (viśvāmitra-ṛṣi-dattatreyayoḥ) y (ca) adorador de Śiva (śiva-pūjakaḥ), le cortó (chinnavān) la cabeza (śiras) a ese rey (tasya rājñaḥ), y (ca) con excepción (vihāya) de los reyes (nṛpān) del linaje de Ikṣvāku (ikṣvāku-vaṁśasya), mató (ahan) a todos (sarvān) los otros (anyān) reyes (rājñaḥ) con su hacha (sva-paraśunā). De este modo (evam), extirpando (nirmūlya) a todos (sarvān) los despóticos (aniyantraṇān) kṣatriya-s (kṣatriyān), Paraśurāma (paraśurāmaḥ) restauró (pūrva-daśām ānītavān) el Dharma (dharmam) en la Tierra (bhūmau... iti)"||270||

परशुरामो भार्गव इति प्रसिद्धोऽपि स्वपित्राज्ञया रेणुकानामिकायाः स्वमातुरविचलिततया शीर्षछेदमकरोत्। स महालक्ष्म्यादत्ताकृतेर्धरण्याः पतिरपि। परशुरामश्च ब्रह्म वैष्णवं च पाशुपतमित्यस्त्रत्रयस्य धारकोऽपि। स पाण्डवकौरवाणां गुरोर्द्रोणाचार्यस्य गुरुरपि। सोऽपिच चिरञ्जीवी वा दीर्घायुर्यो वा श्रीकल्क्यागमे कलियुगपर्यन्ते विष्णोर्दशमावतारस्य गुरुरिव पुनः प्रभविष्यतीति॥२७१॥
Paraśurāmo bhārgava iti prasiddho'pi svapitrājñayā reṇukānāmikāyāḥ svamāturavicalitatayā śīrṣachedamakarot| Sa mahālakṣmyādattākṛterdharaṇyāḥ patirapi| Paraśurāmaśca brahma vaiṣṇavaṁ ca pāśupatamityastratrayasya dhārako'pi| Sa pāṇḍavakauravāṇāṁ gurordroṇācāryasya gururapi| So'pica cirañjīvī vā dīrghāyuryo vā śrīkalkyāgame kaliyugaparyante viṣṇordaśamāvatārasya gururiva punaḥ prabhaviṣyatīti||271||

"Paraśurāma (paraśurāmaḥ), también (api) conocido (prasiddhaḥ) como 'Bhārgava' --lit. descendiente de Bhṛgu-- (bhārgavaḥ iti), decapitó (śīrṣachedam akarot) a su propia madre (sva-mātuḥ) llamada Reṇukā (reṇukā-nāmikāyāḥ) sin vacilar (avicalitatayā) por la orden de su padre (sva-pitṛ-ājñayā). Él (saḥ) (es) asimismo (api) el marido (patiḥ) de Dharaṇī (dharaṇyāḥ), una forma asumida por Mahālakṣmī (mahālakṣmī-ādatta-ākṛteḥ). Y (ca) Paraśurāma (paraśurāmaḥ) (es) igualmente (api) el esgrimidor (dhārakaḥ) de las tres armas (astra-trayasya) —las de Brahmā, Viṣṇu y Śiva (brahma vaiṣṇavam ca pāśupatam iti)—. Él (saḥ) (fue) inclusive (api) el Guru (guruḥ) de Droṇācārya (droṇācāryasya) —el Guru (guroḥ) de Pāṇḍava-s y Kaurava-s (pāṇḍava-kauravāṇām)—. Además (apica), él (saḥ) (es) un cirañjīvī (cirañjīvī) o (vā... vā) longevo (dīrghāyus) que (yaḥ), cuando llegue el venerable Kalki (śrī-kalki-āgame) al final del Kaliyuga (kali-yuga-paryante), reaparecerá (punar prabhaviṣyati) como (iva) el Guru (guruḥ) del décimo avatāra (daśama-avatārasya) de Viṣṇu (viṣṇoḥ... iti)"||271||

अवतारान्तरं भगवान्रामचन्द्रोऽयोध्यायां जातो लक्ष्मणभरतशत्रुघ्नानां भ्राता दशरथराजपुत्रो यस्य लीलाः श्रीमद्रामायणे वाल्मीकिना वर्णिताः। स एव मारीचखरदूषणनामकान्राक्षसान्रावणस्य राक्षसराजस्य सहकारिणोऽहन्। स्वभ्राता च लक्ष्मणाख्यः शूर्पणखाया नासिकां कर्णौ चाछिनद्रावणो रामचन्द्रस्य पत्न्याः सीताया अपहरणं कर्तुं निश्चितवानित्यस्य सर्वस्य च फलमिति॥२७२॥
Avatārāntaraṁ bhagavānrāmacandro'yodhyāyāṁ jāto lakṣmaṇabharataśatrughnānāṁ bhrātā daśaratharājaputro yasya līlāḥ śrīmadrāmāyaṇe vālmīkinā varṇitāḥ| Sa eva mārīcakharadūṣaṇanāmakānrākṣasānrāvaṇasya rākṣasarājasya sahakāriṇo'han| Svabhrātā ca lakṣmaṇākhyaḥ śūrpaṇakhāyā nāsikāṁ karṇau cāchinadrāvaṇo rāmacandrasya patnyāḥ sītāyā apaharaṇaṁ kartuṁ niścitavānityasya sarvasya ca phalamiti||272||

"El siguiente avatāra (avatāra-antaram) (es) el Señor (bhagavān) Rāmacandra (rāmacandraḥ), nacido (jātaḥ) en Ayodhyā (ayodhyāyām), hermano (bhrātā) de Lakṣmaṇa, Bharata y Śatrughna (lakṣmaṇa-bharata-śatrughnānām), hijo del rey Daśaratha (daśaratha-rāja-putraḥ), cuyos --es decir, de Rāmacandra-- (yasya) Pasatiempos (līlāḥ) fueron descriptos (varṇitāḥ) por Vālmīki (vālmīkinā) en el venerable Rāmāyaṇa (śrīmat-rāmāyaṇe). Él mismo (saḥ eva) mató (ahan) a los demonios conocidos como Mārīca, Khara y Dūṣaṇa (mārīca-khara-dūṣaṇa-nāmakān rākṣasān) —los subalternos (sahakāriṇaḥ) de Rāvaṇa (rāvaṇasya), el rey de los demonios (rākṣasa-rājasya)—. Y (ca) su propio hermano (sva-bhrātā) llamado Lakṣmaṇa (lakṣmaṇa-ākhyaḥ) le cortó (achinat) la nariz (nāsikām) y (ca) las orejas (karṇau) a Śūrpaṇakhā (śūrpaṇakhāyāḥ), (siendo) el resultado (phalam) de todo esto (asya sarvasya) que (iti) Rāvaṇa (rāvaṇaḥ) decidiese (niścitavān) secuestrar (apaharaṇam kartuṁ) a Sītā (sītāyāḥ), la esposa (patnyāḥ) de Rāmacandra (rāmacandrasya... iti)"||272||

रावणेन स्वभार्यापहरणानन्तरं रामचन्द्रस्तां सर्वस्मिन्वनेऽन्विष्टवान्। तस्मिनन्वेषे जटायुना सोऽमिलत्। पक्ष्ययं च रामचन्द्रमुक्तवान्यत्तस्य पत्नी रावणेनापहृता। ततो रामचन्द्रः कबन्धासुरं च सुग्रीवाग्रजं वानरसेनापतिं वालिं च मारितवान्। ततो रामचन्द्रः सिंहासने सुग्रीवं पुनः स्थापितवान्। तस्मिन्प्रक्रमे स सुग्रीवस्य सेनापतिं हनुमन्तं मिलितवान्। हनुमान्रामचन्द्रस्य महाभक्तान्यतमो भविष्यति। एतस्मिंस्तु समये लङ्कायां रावणः स्वपत्नीत्वंआप्तुं सीतां विश्वासं कारयितुं व्यवसितवानिति॥२७३॥
Rāvaṇena svabhāryāpaharaṇānantaraṁ rāmacandrastāṁ sarvasminvane'nviṣṭavān| Tasminanveṣe jaṭāyunā so'milat| Pakṣyayaṁ ca rāmacandramuktavānyattasya patnī rāvaṇenāpahṛtā| Tato rāmacandraḥ kabandhāsuraṁ ca sugrīvāgrajaṁ vānarasenāpatiṁ vāliṁ ca māritavān| Tato rāmacandraḥ siṁhāsane sugrīvaṁ punaḥ sthāpitavān| Tasminprakrame sa sugrīvasya senāpatiṁ hanumantaṁ militavān| Hanumānrāmacandrasya mahābhaktānyatamo bhaviṣyati| Etasmiṁstu samaye laṅkāyāṁ rāvaṇaḥ svapatnītvaṁāptuṁ sītāṁ viśvāsaṁ kārayituṁ vyavasitavāniti||273||

"Después de que Rāvaṇa secuestrara a su esposa (rāvaṇena sva-bhāryā-apaharaṇa-anantaram), Rāmacandra (rāmacandraḥ) la buscó (tām... anviṣṭavān) en todo el bosque (sarvasmin vane). Durante (su) búsqueda (tasmin anveṣe), él (saḥ) se topó (amilat) con Jaṭāyu (jaṭāyunā). Y (ca) este (ayam) pájaro (pakṣī) le dijo (uktavān) a Rāmacandra (rāmacandram) que (yad) su (tasya) esposa (patnī) había sido secuestrada (apahṛtā) por Rāvaṇa (rāvaṇena). Después de eso (tatas), Rāmacandra (rāmacandraḥ) mató (māritavān) al demonio Kabandha (kabandha-asuram) y (ca... ca) a Vāli (vālim) —comandante mono (vānara-senāpatim) (y) hermano mayor de Sugrīva (sugrīva-agrajam)—. Posteriormente (tatas), Rāmacandra (rāmacandraḥ) puso (sthāpitavān) a Sugrīva (sugrīvam) otra vez (punar) en el trono (siṁhāsane). En el proceso (tasmin prakrame), él (saḥ) conoció (militavān) a Hanumān (hanumantam), el comandante (senāpatim) de Sugrīva (sugrīvasya). Hanumān (hanumān) se volverá (bhaviṣyati) uno de los grandes devotos (mahā-bhakta-anyatamaḥ) de Rāmacandra (rāmacandrasya). Pero (tu) entretanto (etasmin... samaye), en Laṅkā (laṅkāyām), Rāvaṇa (rāvaṇaḥ) intentaba (vyavasitavān) convencer (viśvāsam kārayitum) a Sītā (sītām) de volverse (āptum) su propia esposa (sva-patnītvam)"||273||

समुद्रं प्राप्य रामचन्द्रो हनुमता सह स्वमहावानरसेनया च रावणराज्यं लङ्कानामकं प्रति तर्तुं सज्जा अभवन्। तत्कर्तुं परन्तु तैर्दीर्घसेतुर्निर्मातव्यः। नलस्य नेतृत्वे वानरसेना प्लवमानशिलाभिः सेतुनिर्माणं कर्तुं शक्तवती यतस्तासु शिलास्वेव श्रीरामस्य नाम लिखितमासीत्। ततः पश्चाद्रावणस्यैव भ्रात्रन्यतमस्य विभीषणस्य साहाय्येन रामचन्द्रो लङ्कामाक्रान्तवांस्तदनन्तरं च स स्वयं रावणमहन्। ततः परं रामचन्द्रः स्वपत्न्या उद्धारं कृतवान्। अन्ते स लङ्कासिंहासने विभीषणं स्थापयित्वा सीतया सहायोध्यां प्रति प्रस्थितवानिति॥२७४॥
Samudraṁ prāpya rāmacandro hanumatā saha svamahāvānarasenayā ca rāvaṇarājyaṁ laṅkānāmakaṁ prati tartuṁ sajjā abhavan| Tatkartuṁ parantu tairdīrghaseturnirmātavyaḥ| Nalasya netṛtve vānarasenā plavamānaśilābhiḥ setunirmāṇaṁ kartuṁ śaktavatī yatastāsu śilāsveva śrīrāmasya nāma likhitamāsīt| Tataḥ paścādrāvaṇasyaiva bhrātranyatamasya vibhīṣaṇasya sāhāyyena rāmacandro laṅkāmākrāntavāṁstadanantaraṁ ca sa svayaṁ rāvaṇamahan| Tataḥ paraṁ rāmacandraḥ svapatnyā uddhāraṁ kṛtavān| Ante sa laṅkāsiṁhāsane vibhīṣaṇaṁ sthāpayitvā sītayā sahāyodhyāṁ prati prasthitavāniti||274||

"Tras llegar (prāpya) al océano (samudram), Rāmacandra (rāmacandraḥ) junto con (saha) Hanumān (hanumatā) y (ca) su gran ejército de monos (sva-mahā-vānara-senayā) se prepararon (sajjāḥ abhavan) para cruzar (tartum) hacia el reino de Rāvaṇa llamado Laṅkā (rāvaṇa-rājyaṁ laṅkā-nāmakam prati). Para hacer (kartum) eso (tad), sin embargo (parantu), ellos tenían que construir un largo puente (taiḥ dīrgha-setuḥ nirmātavyaḥ). Bajo el liderazgo (netṛtve) de Nala (nalasya), el ejército de monos (vānara-senā) pudo (śaktavatī) construir un puente (setu-nirmāṇam kartum) con rocas flotantes (plavamāna-śilābhiḥ) porque (yatas) el nombre (nāma) del venerable Rāma (śrī-rāmasya) estaba (āsīt) escrito (likhitam) sobre esas mismas rocas (tāsu śilāsu eva). Después de eso (tatas paścāt), con la ayuda (sāhāyyena) de Vibhīṣaṇa (vibhīṣaṇasya) —uno de los hermanos (bhrātṛ-anyatamasya) de Rāvaṇa mismo (rāvaṇasya eva)—, Rāmacandra (rāmacandraḥ) atacó (ākrāntavān) a Laṅkā (laṅkām), e (ca) inmediatamente después de eso (tad-anantaram), él (saḥ) mismo (svayam) mató (ahan) a Rāvaṇa (rāvaṇam). Posteriormente (tatas param), Rāmacandra (rāmacandraḥ) rescató (uddhāram kṛtavān) a su propia esposa (sva-patnyāḥ). Finalmente (ante), él (saḥ), tras colocar (sthāpayitvā) a Vibhīṣaṇa (vibhīṣaṇam) en el trono de Laṅkā (laṅkā-siṁhāsane), partió (prasthitavān) hacia Ayodhyā (ayodhyām prati) junto con Sītā (sītayā saha... iti)"||274||

अयोध्यायां सीतामानेतुं रामचन्द्रः कुबेरस्य पुष्पकविमानमुपायुङ्क्त हनुमान्सुग्रीवश्च रामस्य भ्राता लक्ष्मणाख्यस्तेन सह यात्रां कृतवन्तः। अयोध्यां प्राप्य रामस्तस्मै स्वपादुकानि आनेत्रा भ्रात्रा भरताख्येन स्वागतमक्रियत। हनुमांश्छत्रधारणः शत्रुघ्नो रामचन्द्रस्य धनुरिषुधी चावहद्यावत्सीतैव तीर्थजलयुक्तं पात्रं वहितवती। अङ्गदः खड्गग्राही जाम्बवांश्च सुवर्णफलकी। तदनन्तरं रामचन्द्रः सर्वैः स्वबन्धुभिः सह पुनर्मिलितवान्। अन्ततो स्वगुरुर्वसिष्ठर्षीरामचन्द्रमयोध्याराजत्वेन सिंहासने स्थापितवानिति॥२७५॥
Ayodhyāyāṁ sītāmānetuṁ rāmacandraḥ kuberasya puṣpakavimānamupāyuṅkta hanumānsugrīvaśca rāmasya bhrātā lakṣmaṇākhyastena saha yātrāṁ kṛtavantaḥ| Ayodhyāṁ prāpya rāmastasmai svapādukāni ānetrā bhrātrā bharatākhyena svāgatamakriyata| Hanumāṁśchatradhāraṇaḥ śatrughno rāmacandrasya dhanuriṣudhī cāvahadyāvatsītaiva tīrthajalayuktaṁ pātraṁ vahitavatī| Aṅgadaḥ khaḍgagrāhī jāmbavāṁśca suvarṇaphalakī| Tadanantaraṁ rāmacandraḥ sarvaiḥ svabandhubhiḥ saha punarmilitavān| Antato svagururvasiṣṭharṣīrāmacandramayodhyārājatvena siṁhāsane sthāpitavāniti||275||

"Para transportar (ānetum) a Sītā (sītām) (de vuelta) a Ayodhyā (ayodhyāyām), Rāmacandra (rāmacandraḥ) usó (upāyuṅkta) el carro Puṣpaka (puṣpaka-vimānam) de Kubera (kuberasya). Hanumān (hanumān), Sugrīva (sugrīvaḥ) y (ca) el hermano (bhrātā) de Rāma (rāmasya) llamado Lakṣmaṇa (lakṣmaṇa-ākhyaḥ) viajaron (yātrām kṛtavantaḥ) con él (tena saha). Tras llegar (prāpya) a Ayodhyā (ayodhyām), Rāma (rāmaḥ) fue recibido (svāgatam akriyata) por (su) hermano (bhrātrā) Bharata (bharata-ākhyena) que le trajo (tasmai... ānetrā) sus --de Rāma-- zapatos de madera (sva-pādukāni). Hanumān (hanumān) llevaba un paraguas (chatra-dhāraṇaḥ), Śatrughna (śatrughnaḥ) portaba (avahat) el arco de Rāma (rāmacandrasya dhanus) y (ca) dos aljabas (iṣudhī), mientras que (yāvat) Sītā misma (sītā eva) transportaba (vahitavatī) una vasija (pātram) que contenía agua de lugares sagrados (tīrtha-jala-yuktam). Aṅgada (aṅgadaḥ) sostenía una espada (khaḍga-grāhī), y (ca) Jāmbavān (jāmbavān) un escudo dorado (suvarṇa-phalakī). Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), Rāmacandra (rāmacandraḥ) se reunió (militavān) de nuevo (punar) con todos sus parientes (sarvaiḥ sva-bandhubhiḥ saha). Finalmente (antatas), su propio Guru (sva-guruḥ), el Vidente Vasiṣṭha (vasiṣṭha-rṣiḥ), estableció (sthāpitavān) a Rāmacandra (rāmacandram) en el trono (siṁhāsane) como rey de Ayodhyā (ayodhyā-rājatvena... iti)"||275||

रघुनन्दनो दाशरथीरघूद्वहो रघुपुङ्गवो रघुवरो रघुनाथोऽहल्याशापशमनो राघवो रावणारीरावणजिद्दशास्यजिन्मखत्राता जानकीवल्लभो जितामित्रो रामभद्रो विश्वामित्रप्रियो जामदग्न्यमहादर्पदलनो दूषणत्रिशिरोहन्ता धन्वी पितृभक्तो जयन्तत्राणवरदश्चित्रकूटसमाश्रयः सुमित्रापुत्रसेवितो मृतवानरजीवनः सुग्रीवेप्सितराज्यदश्च दशग्रीवशिरोहर इतीमानि रामचन्द्रस्यान्यानि कानिचिन्नामानीति॥२७६॥
Raghunandano dāśarathīraghūdvaho raghupuṅgavo raghuvaro raghunātho'halyāśāpaśamano rāghavo rāvaṇārīrāvaṇajiddaśāsyajinmakhatrātā jānakīvallabho jitāmitro rāmabhadro viśvāmitrapriyo jāmadagnyamahādarpadalano dūṣaṇatriśirohantā dhanvī pitṛbhakto jayantatrāṇavaradaścitrakūṭasamāśrayaḥ sumitrāputrasevito mṛtavānarajīvanaḥ sugrīvepsitarājyadaśca daśagrīvaśirohara itīmāni rāmacandrasyānyāni kānicinnāmānīti||276||

"Estos (imāni) (son) algunos (kānicid) otros (anyāni) nombres (nāmāni) de Rāmacandra (rāmacandrasya): Hijo de Raghu --el bisabuelo de Rāmacandra-- (raghu-nandanaḥ), hijo de Daśaratha (dāśarathiḥ), vástago de Raghu (raghu-udvahaḥ), descendiente de Raghu (raghu-puṅgavaḥ), el mejor de los Raghu-s (raghu-vara), señor de los Raghu-s (raghu-nāthaḥ), aliviador de la maldición de Ahalyā (ahalyā-śāpa-śamanaḥ), que lleva el nombre de la raza de Raghu (rāghavaḥ), enemigo de Rāvaṇa (rāvaṇa-ariḥ), conquistador de Rāvaṇa (rāvaṇa-jit), conquistador del de diez bocas --o sea, Rāvaṇa-- (daśa-āsya-jit), protector del sacrificio (de Viśvāmitra) (makha-trātā), amante de Jānakī --Jānakī es uno de los nombres de Sītā-- (jānakī-vallabhaḥ), el que ha conquistado a sus enemigos (jita-amitraḥ), el que es muy auspicioso (rāma-bhadraḥ), querido por Viśvāmitra (viśvāmitra-priyaḥ), el que destruyó la gran arrogancia del hijo de Jamadagni (jāmadagnya-mahā-darpa-dalanaḥ), el asesino de Dūṣaṇa y Triśirās (dūṣaṇa-triśiras-hantā), armado con un arco (dhanvī), consagrado a (su) padre (pitṛ-bhaktaḥ), el que concedió una dádiva para salvar a Jayanta (jayanta-trāṇa-vara-daḥ), el que tomó refugio en (el bosque) Citrakūṭa (citrakūṭa-samāśrayaḥ), el que es servido por el hijo de Sumitrā --es decir, Lakṣmaṇa-- (sumitrā-putra-sevitaḥ), resucitador de monos muertos (mṛta-vānara-jīvanaḥ), dador del reino deseado por Sugrīva (sugrīva-īpsita-rājya-daḥ), y (ca) asesino del que tiene diez cuellos y diez cabezas --a saber, Rāvaṇa-- (daśa-grīva-śiras-haraḥ iti... iti)"||276||

रामचन्द्रनामसु सर्वथैकाग्रः सन्साधकोऽवगच्छद्यत्पूर्वावतारस्य परशुरामस्यान्यानि कानिचिन्नामानि स नोक्तवान्। अतोऽधुनाविलम्ब्य तानि सर्वाणि नामानि तेन वक्ष्यमाणान्येव॥२७७॥
Rāmacandranāmasu sarvathaikāgraḥ sansādhako'vagacchadyatpūrvāvatārasya paraśurāmasyānyāni kānicinnāmāni sa noktavān| Ato'dhunāvilambya tāni sarvāṇi nāmāni tena vakṣyamāṇānyeva||277||

Mientras estaba (san) completamente (sarvathā) concentrado (ekāgraḥ) en los nombres de Rāmacandra (rāmacandra-nāmasu), el buscador (sādhakaḥ) se dio cuenta de (avagacchat) que (yad) él (saḥ) no había mencionado (na uktavān) algunos (kānicid) otros (anyāni) nombres (nāmāni) de Paraśurāma (paraśurāmasya) —el avatāra anterior (pūrva-avatārasya)—. Por lo tanto (atas) ahora (adhunā), sin demora (avilambya), todos (sarvāṇi) esos (tāni) nombres (nāmāni) serán mencionados (vakṣyamāṇāni eva) por él (tena)||277||

परशुरामकः कोङ्कणासुतो भृगुपतिः परशुधरः पर्शुरामो जमदग्निजो रेणुकातनयो मातृप्राणदो ब्रह्मराशि रैणुकेयो न्यक्षो जमदग्निसुतो न्यस्तदण्डः स्वामिजङ्घी कार्तवीर्यारिर्जामदग्न्यः खण्डपरशुर्मातृकच्छिदः क्षत्रान्तकः क्रौञ्चारिश्च सह्याद्रिवासीतीमानि परशुरामस्यान्यानि कानिचिन्नामानीति॥२७८॥
Paraśurāmakaḥ koṅkaṇāsuto bhṛgupatiḥ paraśudharaḥ parśurāmo jamadagnijo reṇukātanayo mātṛprāṇado brahmarāśi raiṇukeyo nyakṣo jamadagnisuto nyastadaṇḍaḥ svāmijaṅghī kārtavīryārirjāmadagnyaḥ khaṇḍaparaśurmātṛkacchidaḥ kṣatrāntakaḥ krauñcāriśca sahyādrivāsītīmāni paraśurāmasyānyāni kānicinnāmānīti||278||

"Estos (imāni) (son) algunos (kānicid) otros (anyāni) nombres (nāmāni) de Paraśurāma (paraśurāmasya): Rāma con el hacha (paraśu-rāmakaḥ), hijo de Koṅkaṇā (koṅkaṇā-sutaḥ), señor de la raza de Bhṛgu (bhṛgu-patiḥ), el que sostiene un hacha (paraśu-dharaḥ), Parśurāma --mismo significado que Paraśurāma, es decir, Rāma con el hacha-- (parśurāmaḥ), nacido de Jamadagni (jamadagni-jaḥ), hijo de Reṇukā (reṇukā-tanayaḥ), el que le da vida a (su) madre (mātṛ-prāṇa-daḥ), Raiṇukeya --mismo significado que Reṇukātanaya, es decir, hijo de Reṇukā-- (raiṇukeyaḥ), búfalo (nyakṣaḥ), hijo de Jamadagni (jamadagni-sutaḥ), el que ha dejado a un lado la vara (nyasta-daṇḍaḥ), aquél cuyas piernas son como las de un rey (svāmi-jaṅghī), enemigo de Kārtavīrya (kārtavīrya-ariḥ), Jāmadagnya --mismo significado que Jamadagnisuta, es decir, hijo de Jamadagni-- (jāmadagnyaḥ), el que corta (a sus enemigos) en pedazos con un hacha (khaṇḍa-paraśuḥ), el que cercena (la cabeza) de (su) madre (mātṛka-chidaḥ), el que provoca la muerte de los kṣatra-s o miembros de la casta kṣatriya/militar (kṣatra-antakaḥ), enemigo de la montaña Krauñca (krauñca-ariḥ), y (ca) el que mora en Sahyādri (sahyādri-vāsī... iti... iti)"||278||

तदा स साधको भक्तिपूर्णहृदयेन स्वगण्डयोरश्रुपातेन च भगवतो विष्णोस्तानि सर्वाणि परमनामानि ध्यायन्स्थितवान्। तद्ध्यानानन्तरं स कृष्णाख्यस्य परावतारस्य विषये वक्तुं सज्ज आसीत्। एवमुक्त्वारब्धवान्॥२७९॥
Tadā sa sādhako bhaktipūrṇahṛdayena svagaṇḍayoraśrupātena ca bhagavato viṣṇostāni sarvāṇi paramanāmāni dhyāyansthitavān| Taddhyānānantaraṁ sa kṛṣṇākhyasya parāvatārasya viṣaye vaktuṁ sajja āsīt| Evamuktvārabdhavān||279||

Entonces (tadā) ese buscador (sa sādhakaḥ), con (su) corazón lleno de devoción (bhakti-pūrṇa-hṛdayena) y (ca) con lágrimas rodando por sus mejillas (sva-gaṇḍayoḥ aśru-pātena), permaneció (sthitavān) meditando (dhyāyan) en todos (sarvāṇi) esos (tāni) supremos nombres (parama-nāmāni) del Señor Viṣṇu (bhagavataḥ viṣṇoḥ). Inmediatamente después de esa meditación (tad-dhyāna-anantaram), él (saḥ) estuvo (āsīt) listo (sajjaḥ) para hablar (vaktum) acerca (viṣaye) del próximo avatāra (para-avatārasya) llamado Kṛṣṇa (kṛṣṇa-ākhyasya). Comenzó (ārabdhavān) diciendo (uktvā) así (evam)||279||

वसुदेवस्य रोहिणीदेवक्याख्ये द्वे भार्य आस्ताम्। देवक्या अष्टौ बालका आसंस्तेषां बालकानां च कृष्णोऽष्टम आसीत्। देवक्याः पितृव्यपुत्र उग्रसेनसुतं मथुराराजः कंसो देवैर्विज्ञापितो यत्तद्बालकान्यतमस्तं मारयिष्यति। अत एव कंसो वसुदेवं देवकीं च स्वप्रासादे निरुद्धं कृत्वा प्रथमषड्बालकान्हतवान्। सप्तमपुत्रो बलराम इत्यख्यायत। एकतस्तस्य रोहिणीगर्भे देवकीगर्भात्सङ्क्रमणत्वाद्बलरामोऽत्यजीवत्। कृष्णोऽन्यतोऽष्टमपुत्रोऽर्धरात्रे जातः कंसस्तु तन्न ज्ञात्वा तं मारयितुं न शक्तवानिति॥२८०॥
Vasudevasya rohiṇīdevakyākhye dve bhārya āstām| Devakyā aṣṭau bālakā āsaṁsteṣāṁ bālakānāṁ ca kṛṣṇo'ṣṭama āsīt| Devakyāḥ pitṛvyaputra ugrasenasutaṁ mathurārājaḥ kaṁso devairvijñāpito yattadbālakānyatamastaṁ mārayiṣyati| Ata eva kaṁso vasudevaṁ devakīṁ ca svaprāsāde niruddhaṁ kṛtvā prathamaṣaḍbālakānhatavān| Saptamaputro balarāma ityakhyāyata| Ekatastasya rohiṇīgarbhe devakīgarbhātsaṅkramaṇatvādbalarāmo'tyajīvat| Kṛṣṇo'nyato'ṣṭamaputro'rdharātre jātaḥ kaṁsastu tanna jñātvā taṁ mārayituṁ na śaktavāniti||280||

"Vasudeva tenía dos esposas (vasudevasya... dve bhārye āstām), Rohiṇī y Devakī (rohiṇī-devakī-ākhye). Devakī tuvo ocho hijos (devakyāḥ aṣṭau bālakāḥ āsan), y (ca) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) fue (āsīt) el octavo (aṣṭamaḥ) de esos niños (teṣām bālakānām). Kaṁsa (kaṁsaḥ), primo (pitṛvyaputraḥ) de Devakī (devakyāḥ), hijo de Ugrasena (ugrasena-sutam) (y) rey de Mathurā (mathurārājaḥ), fue informado (vijñāpitaḥ) por los dioses (devaiḥ) que (yad) uno de esos niños (tad-bālaka-anyatamaḥ) lo matará (tam mārayiṣyati). Por ende (atas eva), Kaṁsa (kaṁsaḥ), tras confinar (niruddham kṛtvā) a Vasudeva (vasudevam) y (ca) a Devakī (devakīm) en su propio palacio (sva-prāsāde), mató (hatavān) a los primeros seis niños (prathama-ṣaṭ-bālakān). El séptimo hijo (saptama-putraḥ) se llamaba (akhyāyata) Balarāma (balarāmaḥ iti). Por un lado (ekatas), Balarāma (balarāmaḥ) sobrevivió (atyajīvat) porque fue transferido (tasya... saṅkramaṇatvāt) desde el vientre de Devakī (devakī-garbhāt) al vientre de Rohiṇī (rohiṇī-garbhe). Por el otro lado (anyatas), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), el octavo hijo (aṣṭama-putraḥ), nació (jātaḥ) a medianoche (ardharātre) pero (tu) Kaṁsa (kaṁsaḥ), no (na) sabiendo (jñātvā) eso (tad), no (na) pudo (śaktavān) matarlo (tam mārayitum... iti)"||280||

कृष्णजन्मानन्तरं स्वपिता वसुदेवस्तं गृहीत्वा देवैरनुग्रहितः प्रासादरक्षकाणां निरीक्षणं परिहर्य मथुरानगरद्वारैर्यमुनानद्यास्तीरं प्रति पलायितुमप्रभवत्। तत्रैव शेषः सहस्रशीर्षसर्पो यो भगवतो विष्णोः शय्यास्ति वसुदेवस्य कृष्णस्य च रक्षणार्थं स्वशीर्षाणि विस्तारितवान्। किञ्च यमुनैव तान्सुरक्षिततया नदीमतारयत्। एवं कृत्वा वसुदेवो नन्दं गोपालकं तस्य पत्नीं यशोदाख्यां चाप्राप्नोत्। यथा सा सद्य एव बालकमजनयत्तथैव वसुदेवो मौनेन तं बालकं गृहीत्वा तस्य स्थाने कृष्णमस्थापयत्। तत्सर्वं कृत्वा वसुदेवस्तद्गोपालकबालकेन सह कंसप्रासादे कारागारं प्रत्यागतवानिति॥२८१॥
Kṛṣṇajanmānantaraṁ svapitā vasudevastaṁ gṛhītvā devairanugrahitaḥ prāsādarakṣakāṇāṁ nirīkṣaṇaṁ pariharya mathurānagaradvārairyamunānadyāstīraṁ prati palāyitumaprabhavat| Tatraiva śeṣaḥ sahasraśīrṣasarpo yo bhagavato viṣṇoḥ śayyāsti vasudevasya kṛṣṇasya ca rakṣaṇārthaṁ svaśīrṣāṇi vistāritavān| Kiñca yamunaiva tānsurakṣitatayā nadīmatārayat| Evaṁ kṛtvā vasudevo nandaṁ gopālakaṁ tasya patnīṁ yaśodākhyāṁ cāprāpnot| Yathā sā sadya eva bālakamajanayattathaiva vasudevo maunena taṁ bālakaṁ gṛhītvā tasya sthāne kṛṣṇamasthāpayat| Tatsarvaṁ kṛtvā vasudevastadgopālakabālakena saha kaṁsaprāsāde kārāgāraṁ pratyāgatavāniti||281||

"Inmediatamente después del nacimiento de Kṛṣṇa (kṛṣṇa-janma-anantaram), Vasudeva (vasudevaḥ), su padre (sva-pitā), lo tomó (tam gṛhītvā), (y) favorecido (anugrahitaḥ) por los dioses (devaiḥ), eludió (pariharya) a la vigilancia (nirīkṣaṇam) de los guardias del palacio (prāsāda-rakṣakāṇām), (y) pudo (aprabhavat) escapar (palāyitum) hacia (prati) las riberas (tīram) del río Yamunā (yamunā-nadyāḥ). Ahí mismo (tatra eva), Śeṣa (śeṣaḥ), la serpiente de mil cabezas (sahasra-śirṣa-sarpaḥ) que (yaḥ) es (asti) el lecho (śayyā) del Señor Viṣṇu (bhagavataḥ viṣṇoḥ), expandió (vistāritavān) sus cabezas (sva-śirṣān) para proteger (rakṣaṇā-artham) a Vasudeva (vasudevasya) y (ca) a Kṛṣṇa (kṛṣṇasya). Además (kiñca), la Yamunā misma (yamunā eva) les permitió cruzar (tān... atārayat) sanos y salvos (surakṣitatayā) el río (nadīm). Tras haber hecho así (evam kṛtvā), Vasudeva (vasudevaḥ) encontró (aprāpnot) al vaquero (gopālakam) Nanda (nandam) y (ca) a su (tasya) esposa (patnīm) llamada Yaśodā (yaśodā-ākhyām). Como (yathā) ella (sā) había dado recién a luz (sadyas eva... ajanayat) a un bebé (bālakam), por lo tanto (tathā eva) Vasudeva (vasudevaḥ) silenciosamente (maunena) tomó (gṛhītvā) a ese (tam) niño (bālakaṁ) (y) puso (asthāpayat) a Kṛṣṇa (kṛṣṇam) en su lugar (tasya sthāne). Después de hacer (kṛtvā) todo (sarvam) eso (tad), Vasudeva (vasudevaḥ) regresó (pratyāgatavān) al calabozo (kārāgāram) en el palacio de Kaṁsa (kaṁsa-prāsāde) junto con (saha) el bebé de ese vaquero (tad-gopālaka-bālakena.... Iti)"||281||

ततः परं कृष्णस्यान्तर्धानं ज्ञात्वा कंसस्तमन्वेष्टुमाश्चर्यौजोयुतान्पुम्बालकान्सर्वांश्च हन्तुं केभ्यश्चिदसुरेभ्य आज्ञापयत्समकाले च यतो वसुदेवदेवक्यौ च कंसस्य कृते भयहेतुर्नास्तां ततः स तौ मुक्तवान्। तदनन्तरं नन्दो नाम गोपालको यशोदासहितो रोहिणीबलरामाभ्यां च सह व्रजाख्यं ग्राममगच्छत्। ग्रामेऽस्मिन्नेव च कृष्णबलरामौ साकं स्वचरित्राण्यारब्धवन्तौ। तस्मै स्वविषयुक्तस्तनोपहरणेन सा तं मारयितुम्व्यवसितवतीति कारणतोऽस्मात्प्रथमं कृष्णः पूतनानामधेयप्रसिद्धासुरीं मारितवान्। व्रज एव च कृष्णस्य पालकमाता यशोदा बालककृष्णस्य शरीरं परितो दामं बद्धवती ततश्च तं बृहत्काष्ठमयपात्रे बद्धवती कृष्णस्तु महाबलेन तत्पात्रं वृक्षद्वयं प्रत्याकृष्टवानाघातेन च तावुन्मूलितवानिति॥२८२॥
Tataḥ paraṁ kṛṣṇasyāntardhānaṁ jñātvā kaṁsastamanveṣṭumāścaryaujoyutānpumbālakānsarvāṁśca hantuṁ kebhyaścidasurebhya ājñāpayatsamakāle ca yato vasudevadevakyau ca kaṁsasya kṛte bhayaheturnāstāṁ tataḥ sa tau muktavān| Tadanantaraṁ nando nāma gopālako yaśodāsahito rohiṇībalarāmābhyāṁ ca saha vrajākhyaṁ grāmamagacchat| Grāme'sminneva ca kṛṣṇabalarāmau sākaṁ svacaritrāṇyārabdhavantau| Tasmai svaviṣayuktastanopaharaṇena sā taṁ mārayitumvyavasitavatīti kāraṇato'smātprathamaṁ kṛṣṇaḥ pūtanānāmadheyaprasiddhāsurīṁ māritavān| Vraja eva ca kṛṣṇasya pālakamātā yaśodā bālakakṛṣṇasya śarīraṁ parito dāmaṁ baddhavatī tataśca taṁ bṛhatkāṣṭhamayapātre baddhavatī kṛṣṇastu mahābalena tatpātraṁ vṛkṣadvayaṁ pratyākṛṣṭavānāghātena ca tāvunmūlitavāniti||282||

"Luego (tatas param), enterándose de que Kṛṣṇa había desaparecido (kṛṣṇasya antardhānam jñātvā), Kaṁsa (kaṁsaḥ) les ordenó (ājñāpayat) a algunos demonios (kebhyaścid asurebhyaḥ) encontrarlo (tam anveṣṭum) y (ca) matar (hantum) a todos los niños varones que tuviesen un vigor extraordinario (āścarya-ojas-yutān pum-bālakān sarvān), y (ca), al mismo tiempo (samakāle), puesto que (yatas) Vasudeva y Devakī (vasudeva-devakyau) (ya) no eran (na āstām) un peligro (bhayahetuḥ) para Kaṁsa (kaṁsasya kṛte), por lo tanto (tatas) él (saḥ) los liberó (tau muktavān). Después de eso (tad-anantaram), el vaquero (gopālakaḥ) llamado Nanda (nandaḥ nāma), acompañado por Yaśodā (yaśodā-sahitaḥ) y (ca) conjuntamente con (saha) Rohiṇī y Balarāma (rohiṇī-balarāmābhyām), se fue (agacchat) a una aldea (grāmam) denominada Vraja (vraja-ākhyam). Y (ca) en esta mismísima aldea (grāme asmin eva), Kṛṣṇa y Balarāma (kṛṣṇa-balarāmau) empezaron (ārabdhavantau) sus aventuras (sva-caritrāṇi) juntos (sākam). Primeramente (prathamam), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) mató (māritavān) a la famosa demonio conocida como Pūtanā (pūtanā-nāmadheya-prasiddha-asurīm) porque --lit. debido a esta causa-- (kāraṇataḥ asmāt) ella (sā) trató (vyavasitavatī) de matarlo (tam mārayitum) ofreciéndole sus pechos envenenados (tasmai sva-viṣa-yukta-stana-upaharaṇena... iti). Y (ca) en Vraja mismo (vraje eva), Yaśodā (yaśodā), la madre de crianza (pālakamātā) de Kṛṣṇa (kṛṣṇasya) ató (baddhavatī) un cordel (dāmam) alrededor (paritas) del cuerpo (śarīram) del muchachito Kṛṣṇa (bālaka-kṛṣṇasya), y (ca) posteriormente (tatas) lo amarró (tam... baddhavatī) a un gran cuenco de madera (bṛhat-kāṣṭhamaya-pātre), pero (tu) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), con gran fuerza (mahā-balena), arrastró (ākṛṣṭavān) ese cuenco (tad-pātram) hacia (prati) dos árboles (vṛkṣa-dvayam) y (ca) los arrancó de raíz (tau unmūlitavān) con el impacto (āghātena... iti)"||282||

नन्दस्य कुटुम्बमिदानीं व्रजाद्वृन्दावनं गतवत्। ग्रामेऽस्मिन्यमुनातीर एव कृष्णस्य च कालियाभिधानघोरसर्पस्य च समाघातोऽभवत्। कालिये कूर्दित्वा कृष्णस्तत्सर्पं प्रचण्डतया ताडयित्वा समुद्रं प्रति प्रस्थातुं तमाज्ञापितवान्। एककाले बलरामः स्वयमेव तदल्पभ्रातृद्वयं मारयितुमिच्छतीं धेनुकाख्यामसुरीं हत्वा स्वलीलासु तैर्गोपालकैः सम्मिलितुं युवगोपालकरूपं धारितवन्तं प्रलम्बाख्यमसुरं मारितवान्। ततः पश्चात्कृष्ण इन्द्रं देवं क्रुद्धं कर्तुमिन्द्रस्याराधनार्थं यज्ञांस्त्यक्तुं तस्य स्थाने च गोवर्धनपर्वतं पूजयितुं स्वपालकपितरं नन्दमवदत्। तदेन्द्रोऽतिक्रुद्धो ग्रामे प्रबलं धारासारमपातयत्कृष्णस्तु सप्तदिवसान्यावत्स्वकनिष्ठाङ्गुलेरुपरि छत्रमिव गोवर्धनपर्वतं धारयित्वा सर्वाञ्जनान्पशूंश्च रक्षितवान्। इति दृष्ट्वा शक्रः कृष्णं स्तोतुं स्वस्वर्गादवतरदिति॥२८३॥
Nandasya kuṭumbamidānīṁ vrajādvṛndāvanaṁ gatavat| Grāme'sminyamunātīra eva kṛṣṇasya ca kāliyābhidhānaghorasarpasya ca samāghāto'bhavat| Kāliye kūrditvā kṛṣṇastatsarpaṁ pracaṇḍatayā tāḍayitvā samudraṁ prati prasthātuṁ tamājñāpitavān| Ekakāle balarāmaḥ svayameva tadalpabhrātṛdvayaṁ mārayitumicchatīṁ dhenukākhyāmasurīṁ hatvā svalīlāsu tairgopālakaiḥ sammilituṁ yuvagopālakarūpaṁ dhāritavantaṁ pralambākhyamasuraṁ māritavān| Tataḥ paścātkṛṣṇa indraṁ devaṁ kruddhaṁ kartumindrasyārādhanārthaṁ yajñāṁstyaktuṁ tasya sthāne ca govardhanaparvataṁ pūjayituṁ svapālakapitaraṁ nandamavadat| Tadendro'tikruddho grāme prabalaṁ dhārāsāramapātayatkṛṣṇastu saptadivasānyāvatsvakaniṣṭhāṅgulerupari chatramiva govardhanaparvataṁ dhārayitvā sarvāñjanānpaśūṁśca rakṣitavān| Iti dṛṣṭvā śakraḥ kṛṣṇaṁ stotuṁ svasvargādavataraditi||283||

"Ahora (idānīm) la familia (kuṭumbam) de Nanda (nandasya) se mudó (gatavat) de Vraja (vrajāt) a Vṛndāvana (vṛndāvanam). En esta aldea (grāme asmin), a orillas del río Yamunā mismo (yamunā-tīre eva), se produjo (abhavat) el encuentro/la colisión (samāghātaḥ) entre Kṛṣṇa (kṛṣṇasya) y (ca... ca) la terrible serpiente llamada Kāliya (kāliya-abhidhāna-ghora-sarpasya). Tras saltar (kūrditvā) sobre Kāliya (kāliye), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) le dio a esa serpiente una tremenda paliza (tad-sarpam pracaṇḍatayā tāḍayitvā), (y) le ordenó (tam ājñāpitavān) marcharse (prasthātum) hacia el océano (samudram prati). Al mismo tiempo (ekakāle), Balarāma (balarāmaḥ) mismo (svayam eva), después de matar (hatvā) a la demonio conocida como Dhenukā (dhenukā-ākhyām asurīm) que quería (icchatīm) asesinar (mārayitum) a esos hermanitos (tad-alpa-bhrātṛ-dvayam), mató (māritavān) al demonio conocido como Pralamba (pralamba-ākhyam asuram) que había asumido (dhāritavantam) la forma de un joven vaquero (yuva-gopālaka-rūpam) para mezclarse (sammilitum) entre esos vaqueros (taiḥ gopālakaiḥ) durante sus pasatiempos (sva-līlāsu). Después de eso (tatas paścāt), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), para hacer enojar al dios Indra (indram devam kruddham kartum), le dijo (avadat) a Nanda (nandam) —su padre de crianza (sva-pālakapitaram)— que abandonase (tyaktum) los sacrificios (yajñān) en honor de Indra (indrasya ārādhana-artham), y (ca) en cambio (tasya sthāne), que adorase (pūjayitum) a la colina Govardhana (govardhana-parvatam). Entonces (tadā) Indra (indraḥ), extremadamente irritado (atikruddhaḥ), decargó (apātayat) un intenso (prabalam) torrente de lluvia (dhārāsāram) sobre la aldea (grāme), pero (tu) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), sosteniendo (dhārayitvā) a la colina Govardhana (govardhana-parvatam) como (iva) un paraguas (chatram) sobre su meñique (sva-kaniṣṭhāṅguleḥ upari) por siete días (sapta-divasān yāvat), protegió (rakṣitavān) a toda la gente y a todos los animales (sarvān janān paśūn ca). Al habe visto todo eso --lit. al haber visto así-- (iti dṛṣṭvā), Śakra --uno de los nombres de Indra-- (śakraḥ) descendió (avatarat) desde su Cielo (sva-svargāt) para alabar (stotum) a Kṛṣṇa (kṛṣṇam... iti)"||283||

कृष्णः प्रौढः भूत्वा सुन्दरतरुणोऽभवत्। तदा स गोपीभिः सह स्वलीलाः कर्तुमारब्धवान्राधा कृष्णस्य प्रिया सती। कृष्णस्तर्हि मुरलीधररूपेणाविर्भूतः। ततश्च स रासाख्यं मण्डलनृत्यं निर्मितवान्यत्र राधाकृष्णौ केन्द्रेऽवस्थितावन्याः सर्वा गोप्यश्च तयोः परितो मण्डलं कृतवत्यः। सुखकाला एते किन्तु समाप्ता यतो वृषभरूपेणारिष्टोऽश्वरूपेण केशी कालनेमिरित्यादयः कंसेनानेकासुराः सम्प्रेषिताः। ते सर्वे च कृष्णेन शीघ्रं हताः। ततः कंसोऽक्रूरनामकं दूतं प्रेषितवान्। किमिति। मथुरां कंसनगरं प्रति कृष्णबलरामावाक्रष्टुम्। तौ भ्रातरौ निमन्त्रणं स्वीकृत्यान्ते तन्नगरं गतवन्तौ। मथुराद्वार एव कृष्णः कंसस्य रजकं मारितवान्यतः स तमवमानितवान्। तदनन्तरं कृष्णोऽस्य रजकस्य पीतवस्त्राण्यादाय तानि परिधाय नगरं प्रविष्टवानिति॥२८४॥
Kṛṣṇaḥ prauḍhaḥ bhūtvā sundarataruṇo'bhavat| Tadā sa gopībhiḥ saha svalīlāḥ kartumārabdhavānrādhā kṛṣṇasya priyā satī| Kṛṣṇastarhi muralīdhararūpeṇāvirbhūtaḥ| Tataśca sa rāsākhyaṁ maṇḍalanṛtyaṁ nirmitavānyatra rādhākṛṣṇau kendre'vasthitāvanyāḥ sarvā gopyaśca tayoḥ parito maṇḍalaṁ kṛtavatyaḥ| Sukhakālā ete kintu samāptā yato vṛṣabharūpeṇāriṣṭo'śvarūpeṇa keśī kālanemirityādayaḥ kaṁsenānekāsurāḥ sampreṣitāḥ| Te sarve ca kṛṣṇena śīghraṁ hatāḥ| Tataḥ kaṁso'krūranāmakaṁ dūtaṁ preṣitavān| Kimiti| Mathurāṁ kaṁsanagaraṁ prati kṛṣṇabalarāmāvākraṣṭum| Tau bhrātarau nimantraṇaṁ svīkṛtyānte tannagaraṁ gatavantau| Mathurādvāra eva kṛṣṇaḥ kaṁsasya rajakaṁ māritavānyataḥ sa tamavamānitavān| Tadanantaraṁ kṛṣṇo'sya rajakasya pītavastrāṇyādāya tāni paridhāya nagaraṁ praviṣṭavāniti||284||

"Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), tras crecer (prauḍhaḥ bhūtvā), se convirtió (abhavat) en un bello joven (sundara-taruṇaḥ). En ese tiempo (tadā) él (saḥ) empezó (ārabdhavān) a tener sus pasatiempos (sva-līlāḥ kartum) con las gopī-s --vaqueras o lecheras-- (gopībhiḥ saha), siendo (satī) Rādhā (muestra) la favorita (priyā) de Kṛṣṇa (kṛṣṇasya). Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) entonces (tarhi) apareció (āvirbhūtaḥ) en la forma del flautista (muralīdhara-rūpeṇa). Y (ca) después de eso (tatas) él (saḥ) creó (nirmitavān) una danza circular (maṇḍala-nṛtyam) llamada Rāsa (rāsa-ākhyam) donde (yatra) Rādhā y Kṛṣṇa (rādhā-kṛṣṇau) estaban (avasthitau) en el centro (kendre), mientras que (ca) todas (sarvāḥ) las otras (anyāḥ) gopī-s (gopyaḥ) formaban (kṛtavatyaḥ) un círculo (maṇḍalam) alrededor (paritas) de ambos (tayoḥ). Sin embargo (kintu), estos (ete) tiempos felices (sukha-kālāḥ) llegaron a su fin (samāptāḥ) porque (yatas) muchos demonios (aneka-asurāḥ) fueron enviados (sampreṣitāḥ) por Kaṁsa (kaṁsena) (tales como) Ariṣṭa (ariṣṭaḥ) en la forma de un toro (vṛṣabha-rūpeṇa), Keśi --o también Keśin-- (keśiḥ) en la forma de un caballo (aśva-rūpeṇa), Kālanemi (kālanemiḥ), etc. (iti-ādayaḥ). Y (ca) todos ellos (te sarve) fueron rápidamente asesinados (śīghram hatāḥ) por Kṛṣṇa (kṛṣṇena). Posteriormente (tatas), Kaṁsa (kaṁsaḥ) envió (preṣitavān) al mensajero (dūtam) llamado Akrūra (akrūra-nāmakam). ¿por qué (kim iti)? Para atraer (ākraṣṭum) a Kṛṣṇa y Balarāma (kṛṣṇa-balarāmau) a Mathurā (mathurām... prati) —la ciudad de Kaṁsa (kaṁsa-nagaram)—. Esos dos hermanos (tau bhrātarau), tras aceptar (svīkṛtya) la invitación (nimantraṇaṁ), se dirigieron (gatavantau) finalmente (ante) a esa ciudad (tad-nagaram). En la misma entrada de Mathurā (mathurā-dvāre eva), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) mató (māritavān) al lavandero (rajakam) de Kaṁsa (kaṁsasya) porque (yatas) él --es decir, el lavandero-- (saḥ) lo insultó --o sea, a Kṛṣṇa-- (tam avamānitavān). Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) tomó (ādāya) las prendas amarillas (pīta-vastrāṇi) de ese lavandero (asya rajakasya), se las puso (tāni paridhāya) (y) entró (praviṣṭavān) en la ciudad (nagaram... iti)"||284||

मथुरायां क्रियमाणेषु क्रीडासु कृष्णश्चाणूरनामधेयं कंसस्य मल्लयोधं तदनन्तरं च कंसं स्वयं हत्वा कंसपितरमुग्रसेनं मथुरासिंहासने स्थापितवान्। ततः कृष्णः सान्दीपनेः शिष्यो भूत्वा पञ्चजनाख्यं राक्षसमहन्। मथुरायां कृष्णवाससमये स कालयवन इति नाम्ना राजाक्रमितो यस्य महती सेनासीत्। एतत्सङ्कटस्य निवारणाय कृष्णो द्वारकेति नाम दुर्गपुरं निर्मितवान्। ततः स मथुरायाः सर्वान्निवासिनोऽस्मिन्नूतने दुर्गेऽसङ्क्रामयत्। कस्मिंश्चिद्दिने कृष्णो निःशस्त्रो नगरं त्यक्त्वा कालयवनेनान्वधाव्यत। ततः कृष्णो गुहायां शरणं यातो यत्र मुचुकुन्दो मनुष्यराजः सुप्त आसीत्। कालयवनो गुहामपि प्रविश्य मुचुकुन्दस्य क्रुद्धदृष्ट्या भस्मसादक्रियत। एतत्सर्वं कृत्वा कृष्णो द्वारकां प्रत्यागतवान्। तदनन्तरं कृष्णेन प्रसेनस्य स्यमन्तकनामकं रत्नमपहृतमित्यभिशंसनं कृतम्। वस्तुतः किन्तु वने प्रसेनस्य मृत्योर्हेतवे मणिरनष्यत। ततः परं तद्रत्नं सिंहेनागृह्यत। सिंहोऽयं चाचिरेण ऋक्षराजेन जाम्बवतामार्यत। जाम्बवांश्च स्वगुहां प्रति रत्नमावहत्। ततः कृष्णस्तत्र जाम्बवन्तं प्राप्य तमयुध्यत महाऋक्षं जित्वा तस्माद्रत्नमादत्त। न केवलं जाम्बवान्कृष्णेन जितो यावत्स कृष्णाय स्वदारिकां जाम्बवतीं प्रदत्तवानिति॥२८५॥
Mathurāyāṁ kriyamāṇeṣu krīḍāsu kṛṣṇaścāṇūranāmadheyaṁ kaṁsasya mallayodhaṁ tadanantaraṁ ca kaṁsaṁ svayaṁ hatvā kaṁsapitaramugrasenaṁ mathurāsiṁhāsane sthāpitavān| Tataḥ kṛṣṇaḥ sāndīpaneḥ śiṣyo bhūtvā pañcajanākhyaṁ rākṣasamahan| Mathurāyāṁ kṛṣṇavāsasamaye sa kālayavana iti nāmnā rājākramito yasya mahatī senāsīt| Etatsaṅkaṭasya nivāraṇāya kṛṣṇo dvāraketi nāma durgapuraṁ nirmitavān| Tataḥ sa mathurāyāḥ sarvānnivāsino'sminnūtane durge'saṅkrāmayat| Kasmiṁściddine kṛṣṇo niḥśastro nagaraṁ tyaktvā kālayavanenānvadhāvyata| Tataḥ kṛṣṇo guhāyāṁ śaraṇaṁ yāto yatra mucukundo manuṣyarājaḥ supta āsīt| Kālayavano guhāmapi praviśya mucukundasya kruddhadṛṣṭyā bhasmasādakriyata| Etatsarvaṁ kṛtvā kṛṣṇo dvārakāṁ pratyāgatavān| Tadanantaraṁ kṛṣṇena prasenasya syamantakanāmakaṁ ratnamapahṛtamityabhiśaṁsanaṁ kṛtam| Vastutaḥ kintu vane prasenasya mṛtyorhetave maṇiranaṣyata| Tataḥ paraṁ tadratnaṁ siṁhenāgṛhyata| Siṁho'yaṁ cācireṇa ṛkṣarājena jāmbavatāmāryata| Jāmbavāṁśca svaguhāṁ prati ratnamāvahat| Tataḥ kṛṣṇastatra jāmbavantaṁ prāpya tamayudhyata mahāṛkṣaṁ jitvā tasmādratnamādatta| Na kevalaṁ jāmbavānkṛṣṇena jito yāvatsa kṛṣṇāya svadārikāṁ jāmbavatīṁ pradattavāniti||285||

"En los juegos celebrados (kriyamāṇeṣu krīḍāsu) en Mathurā (mathurāyām), Kṛṣṇa (muestra), habiendo matado (hatvā) al boxeador de Kaṁsa (kaṁsasya mallayodham) conocido como Cāṇūra (cāṇūra-nāmadheyam) y (ca) luego de eso (tad-anantaram) a Kaṁsa (kaṁsam) mismo (svayam), puso (sthāpitavān) a Ugrasena (ugrasenam) —el padre de Kaṁsa (kaṁsa-pitaram)— en el trono de Mathurā (mathurā-siṁhāsane). Posteriormente (tatas), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), tras volverse (bhūtvā) discípulo de Sāndīpani (sāndīpaneḥ śiṣyaḥ), asesinó (ahan) al demonio (rākṣasam) llamado Pañcajana (pañcajana-ākhyam). Durante la estancia de Kṛṣṇa (kṛṣṇa-vāsa-samaye) en Mathurā (mathurāyām), él (saḥ) fue atacado (ākramitaḥ) por un rey (rājā) cuyo nombre era (nāmnā) Kālayavana (kālayavanaḥ iti), que tenía un gran ejército (yasya mahatī senā āsīt). Para contrarrestar este peligro (etad-saṁkaṭasya nivāraṇāya), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) construyó (nirmitavān) una ciudad fortificada (durga-puram) conocida como Dvārakā (dvārakā iti nāma). Tras eso (tatas), él (saḥ) transfirió (asaṅkrāmayat) a todos los habitantes (sarvān nivāsinaḥ) de Mathurā (mathurāyāḥ) a esta nueva fortaleza (asmin nūtane durge). Un cierto día (kasmincid dine), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), tras partir de (tyaktvā) la ciudad (nagaram) desarmado (niḥśastraḥ), fue perseguido (anvadhāvyata) por Kālayavana (kālayavanena). Luego (tatas), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) tomó refugio (śaraṇaṁ yātaḥ) en una cueva (guhāyām) donde (yatra) Mucukunda (mucukundaḥ), rey de los hombres (manuṣya-rājaḥ), estaba (āsīt) dormido (suptaḥ). Después de que Kālayavana ingresase también a la cueva (kālayavanaḥ guhām api praviśya), fue reducido a cenizas (bhasmasāt akriyata) por la mirada enojada de Mucukunda (mucukundasya kruddha-dṛṣṭyā). Tras hacer todo esto (etad sarvam kṛtvā), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) retornó (pratyāgatavān) a Dvārakā (dvārakām). Posteriormente (tad-anantaram) se produjo la acusación (abhiśaṁsanam kṛtam) de que (iti) la joya de Prasena (prasenasya... ratnam) llamada Syamantaka (syamantaka-nāmakam) había sido robada (apahṛtam) por Kṛṣṇa (kṛṣṇena). No obstante (kintu), en realidad (vastutas), la gema (maṇiḥ) se perdió (anaṣyata) debido a la muerte de Prasena (prasenasya mṛtyoḥ hetave) en el bosque (vane). Después de eso (tatas param), esa joya (tad-ratnam) fue recogida (agṛhyata) por un león (siṁhena). Y (ca) en un corto tiempo (acireṇa), este (ayam) león (siṁhaḥ) fue asesinado (amāryata) por Jāmbavān (jāmbavatā) —rey de los osos (ṛkṣa-rājena)—. Y (ca) Jāmbavān (jāmbavān) trajo (āvahat) la joya (ratnam) a su cueva (sva-guhām prati). Seguidamente (tatas), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), tras hallar (prāpya) a Jāmbavān (jāmbavantam) ahí (tatra), luchó (ayudhyata) contra él (tam), (y) después de derrotar (jitvā) al gran oso (mahā-ṛkṣam), le quitó la gema (tasmāt ratnam ādatta). No (na) solamente (kevalam) que Jāmbavān (jāmbavān) fue derrotado (jitaḥ) por Kṛṣṇa (kṛṣṇena) sino que incluso (yāvat) él (saḥ) le dio a Kṛṣṇa su propia hija, Jāmbavatī, en matrimonio (kṛṣṇāya sva-dārikām jāmbavatīm pradattavān... iti)"||285||

तेषां सर्वेषां वृत्तानां पश्चात्कृष्णः शत्राजित्पुत्र्याः सत्यभामायाश्च भीष्मकपुत्र्या रुक्मिण्याश्च पाणिमगृह्णत्। आभ्यां भार्याभ्यामृते कृष्णस्यान्याः परःषोडशसहस्रं भार्या आसन्यासां तस्याशीतिसहस्राधिकलक्षः सन्तानान्यभवन्। कस्मिंश्चिद्दिवस इन्द्रो नरकाख्यस्य राक्षसस्य प्रजापीडनं कृष्णस्य ज्ञापयितुं द्वारकानगरमागच्छत्। तर्हि कृष्णो नरकस्य नगरं गत्वा न केवलं स नरकं मारितवान्यावन्मुरनामकं राक्षसमन्यमप्यहन्। तदनन्तरं कृष्णः स्वपत्न्या सत्यभामया सहेन्द्रस्वर्गमगच्छत्। स्वर्गस्य नन्दने परिभ्राम्यन्कृष्णो स्वभार्यया प्रेरितः पारिजातवृक्षमपाहरन्। अतः परं शच्याख्यया स्वभार्यया प्रेरित इन्द्रस्तद्वृक्षं पुनर्लब्धुमनिश्चिनोत्। एवमिन्द्रश्च देवाश्च कृष्णं सम्मुखीभूय तेन पराजिता अभवन्। ततः कृष्णस्तदिष्टवृक्षं द्वारकानगरं नीतवान्। एतत्सर्वं कृत्वान्यत्किमपि घटितम्। उशा शोणितपुरराजस्य बाणासुरस्य कन्या कृष्णस्य पौत्रेऽनिरुद्धेऽनुरागवत्यभवत्। चित्रलेखोशासखी सिद्धिद्वारेण कृष्णप्रासादादनिरुद्धोपहरणं कृत्वा शोणितपुरे तमावहत्। तदा बलरामश्च प्रद्युम्नाख्योऽनिरुद्धस्य पिता चानिरुद्धस्योद्धाराय शोणितपुरं गतवन्तौ। शिवः कार्तिकेयश्च बाणं सहायत्वमकुरुतां परन्तु युद्धे निखिलेन पराजितौ। कृष्णोऽन्ते बाणं युद्धं कृत्वा तस्य बाहून्सर्वानछिनत्। तदनन्तरं पौण्ड्रको वाराणसीराजस्य साहाय्येन कृष्णपदं स्वीकृतवान्। तदर्थं कृष्णो गरुडारूढः पौण्ड्रकं च तं राजानं चाक्रान्तवान्। तौ पराजित्य कृष्णः स्वसुदर्शनचक्रस्य तेजसा काशीमदहत्। देवैराहूतः सनन्ते कृष्णो यादवान्स्वकुटुम्बमशेषेणाहन्। तेषु वृत्तेषु बलरामो मृतः स्वमुखाच्छेष उद्भूतः। कृष्ण एव लुब्धकेन यदृच्छया मारितः। तदनन्तरं स स्वपरमलोकं प्रत्यागतवान्। तथैव पाण्डवकौरवयोर्युद्धेऽसङ्ख्यवृत्तानि तानि सर्वाणि यत्र कृष्णस्य सान्निध्योपदेशौ सर्वशोऽवश्यावास्तां श्रीमहाभारते कथितानीति॥२८६॥
Teṣāṁ sarveṣāṁ vṛttānāṁ paścātkṛṣṇaḥ śatrājitputryāḥ satyabhāmāyāśca bhīṣmakaputryā rukmiṇyāśca pāṇimagṛhṇat| Ābhyāṁ bhāryābhyāmṛte kṛṣṇasyānyāḥ paraḥṣoḍaśasahasraṁ bhāryā āsanyāsāṁ tasyāśītisahasrādhikalakṣaḥ santānānyabhavan| Kasmiṁściddivasa indro narakākhyasya rākṣasasya prajāpīḍanaṁ kṛṣṇasya jñāpayituṁ dvārakānagaramāgacchat| Tarhi kṛṣṇo narakasya nagaraṁ gatvā na kevalaṁ sa narakaṁ māritavānyāvanmuranāmakaṁ rākṣasamanyamapyahan| Tadanantaraṁ kṛṣṇaḥ svapatnyā satyabhāmayā sahendrasvargamagacchat| Svargasya nandane paribhrāmyankṛṣṇo svabhāryayā preritaḥ pārijātavṛkṣamapāharan| Ataḥ paraṁ śacyākhyayā svabhāryayā prerita indrastadvṛkṣaṁ punarlabdhumaniścinot| Evamindraśca devāśca kṛṣṇaṁ sammukhībhūya tena parājitā abhavan| Tataḥ kṛṣṇastadiṣṭavṛkṣaṁ dvārakānagaraṁ nītavān| Etatsarvaṁ kṛtvānyatkimapi ghaṭitam| Uśā śoṇitapurarājasya bāṇāsurasya kanyā kṛṣṇasya pautre'niruddhe'nurāgavatyabhavat| Citralekhośāsakhī siddhidvāreṇa kṛṣṇaprāsādādaniruddhopaharaṇaṁ kṛtvā śoṇitapure tamāvahat| Tadā balarāmaśca pradyumnākhyo'niruddhasya pitā cāniruddhasyoddhārāya śoṇitapuraṁ gatavantau| Śivaḥ kārtikeyaśca bāṇaṁ sahāyatvamakurutāṁ parantu yuddhe nikhilena parājitau| Kṛṣṇo'nte bāṇaṁ yuddhaṁ kṛtvā tasya bāhūnsarvānachinat| Tadanantaraṁ pauṇḍrako vārāṇasīrājasya sāhāyyena kṛṣṇapadaṁ svīkṛtavān| Tadarthaṁ kṛṣṇo garuḍārūḍhaḥ pauṇḍrakaṁ ca taṁ rājānaṁ cākrāntavān| Tau parājitya kṛṣṇaḥ svasudarśanacakrasya tejasā kāśīmadahat| Devairāhūtaḥ sanante kṛṣṇo yādavānsvakuṭumbamaśeṣeṇāhan| Teṣu vṛtteṣu balarāmo mṛtaḥ svamukhāccheṣa udbhūtaḥ| Kṛṣṇa eva lubdhakena yadṛcchayā māritaḥ| Tadanantaraṁ sa svaparamalokaṁ pratyāgatavān| Tathaiva pāṇḍavakauravayoryuddhe'saṅkhyavṛttāni tāni sarvāṇi yatra kṛṣṇasya sānnidhyopadeśau sarvaśo'vaśyāvāstāṁ śrīmahābhārate kathitānīti||286||

"Tras todos esos acontecimientos (teṣām sarveṣām vṛttānām paścāt), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) se casó (pāṇim agṛhṇat) con Satyabhāmā (satyabhāmāyāḥ) —hija de Śatrājit (śatrājit-putryāḥ)— y (ca) con Rukmiṇī (rukmiṇyāḥ) —hija de Bhīṣmaka (bhīṣmaka-putryāḥ). Aparte de estas dos esposas (ābhyām bhāryābhyām ṛte), Kṛṣṇa tuvo más de dieciséis mil esposas adicionales (kṛṣṇasya anyāḥ paraḥ-ṣoḍaśa-sahasram bhāryāḥ āsan) que le dieron ciento ochenta mil hijos (yāsām tasya āśīti-sahasra-adhika-lakṣaḥ santānāni abhavan). Cierto día (kasmincid divase), Indra (indraḥ) vino (āgacchat) a la ciudad de Dvārakā (dvārakā-nagaram) para informarle (jñāpayitum) a Kṛṣṇa (kṛṣṇasya) sobre la tiranía (prajāpīḍanam) del demonio llamado Naraka (naraka-ākhyasya rākṣasasya). Entonces (tarhi) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), después de ir (gatvā) a la ciudad (nagaram) de Naraka (narakasya), no sólo (na kevalam) mató (saḥ... māritavān) a Naraka (narakam) sino que (yāvat) incluso mató (api ahan) a otro (anyam) demonio (rākṣasam) conocido como Mura (mura-nāmakam). Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) fue (agacchat) al Cielo de Indra (indra-svargam) junto con su propia esposa Satyabhāmā (sva-patnyā satyabhāmayā saha). Mientras paseaba (paribhrāmyan) en el jardín (nandane) del Cielo (svargasya), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), inducido (preritaḥ) por su esposa (sva-bhāryayā), se robó (apāharan) el árbol Pārijāta (pārijāta-vṛkṣam). Después de esto (atas param), Indra (indraḥ), inducido (preritaḥ) por su propia esposa (sva-bhāryayā) llamada Śacī (śacī-ākhyayā), decidió (aniścinot) recobrar (punar labdhum) ese árbol (tad-vṛkṣam). De esta forma (evam), Indra (indraḥ) y (ca... ca) los dioses (devāḥ) confrontaron (sammukhībhūya) a Kṛṣṇa (kṛṣṇam) (pero) fueron (abhavan) derrotados (parājitāḥ) por él (tena). Después de eso (tatas), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) trajo (nītavān) ese preciado árbol (tad-iṣṭa-vṛkṣam) a la ciudad de Dvārakā (dvārakā-nagaram). Tras hacer (kṛtvā) todo (sarvam) esto (etad), algo más (anyat kimapi) sucedió (ghaṭitam). Uśā (uśā), hija (kanyā) del demonio Bāṇa, rey de Śoṇitapura (śoṇitapura-rājasya bāṇa-asurasya), se enamoró (anurāgavatī abhavat) de Aniruddha (aniruddhe) —nieto (pautre) de Kṛṣṇa (kṛṣṇasya)—. Citralekhā (citralekhā), amiga de Uśā (uśā-sakhī), por medio de poderes sobrenaturales (siddhidvāreṇa), tras abducir a Aniruddha (aniruddha-upaharaṇaṁ kṛtvā) desde el palacio de Kṛṣṇa (kṛṣṇa-prāsādāt), lo trajo (tam āvahat) a Śoṇitapura (śoṇitapure). Entonces (tadā), Balarāma (balarāmaḥ) y (ca... ca) el padre (pitā) de Aniruddha (aniruddhasya) llamado Pradyumna (pradyumna-ākhyaḥ) fueron (gatavantau) a Śoṇitapura (śoṇitapuraṁ) a rescatar Aniruddha (aniruddhasya uddhārāya). Śiva (śivaḥ) y (ca) Kārtikeya (kārtikeyaḥ) ayudaron (sahāyatvam akurutām) a Bāṇa (bāṇam), pero (parantu) fueron completamente derrotados (nikhilena parājitau) en batalla (yuddhe). Finalmente (ante), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), tras luchar (yuddham kṛtvā) contra Bāṇa (bāṇam), le cortó (achinat) todos sus brazos (tasya bāhūn sarvān). Posteriormente (tad-anantaram), Pauṇḍraka (pauṇḍrakaḥ), con la ayuda (sāhāyyena) del rey de Vārāṇasī (vārāṇasī-rājasya), se apropió (svīkṛtavān) de la posición de Kṛṣṇa (kṛṣṇa-padam). A causa de eso (tadartham), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), montado en Garuḍa (garuḍa-ārūḍhaḥ), atacó (ākrāntavān) a Pauṇḍraka (pauṇḍrakam) y (ca... ca) a ese rey (tam rājānam). Tras derrotarlos a ambos (tau parājitya), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) incendió (adahat) a Kāśī --otro nombre de Vārāṇasī-- (kāśīm) con la radiancia (tejasā) de su disco Sudarśana (sva-sudarśana-cakrasya). Al ser (san) llamado (āhūtaḥ) por los dioses (devaiḥ), al final (ante) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) asesinó (ahan) totalmente (aśeṣeṇa) a los Yādava-s (yādavān) —a su propia familia (sva-kuṭumbam)—. Durante esas circunstancias (teṣu vṛtteṣu), Balarāma (balarāmaḥ) murió (mṛtaḥ) (y) Śeṣa (śeṣaḥ) emergió (udbhūtaḥ) desde su boca (sva-mukhāt). Kṛṣṇa mismo (kṛṣṇaḥ eva) fue matado accidentalmente (yadṛcchayā māritaḥ) por un cazador (lubdhakena). Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), él (saḥ) retornó (pratyāgatavān) a su mundo supremo (sva-parama-lokam). Similarmente (tathā eva), todos esos innumerables acontecimientos (asaṅkhya-vṛttāni tāni sarvāṇi) en la guerra (yuddhe) entre Pāṇḍava-s y Kaurava-s (pāṇḍava-kauravayoḥ) —donde (yatra) la presencia y la enseñanza (sānnidhya-upadeśau) de Kṛṣṇa (kṛṣṇasya) fueron (āstām) absolutamente (sarvaśas) indispensables (avaśyau)— se narran (kathitāni) en el venerable Mahābhārata (śrī-mahābhārate... iti)"||286||

कृष्णलीलाया एतत्सङ्क्षिप्तवर्णनात्पश्चात्साधको गाढध्यानसमाविष्टः। तदनन्तरं स भगवतः कृष्णस्य कानिचिन्नामानि पाठयितुमुपक्रान्तवान्॥२८७॥
Kṛṣṇalīlāyā etatsaṅkṣiptavarṇanātpaścātsādhako gāḍhadhyānasamāviṣṭaḥ| Tadanantaraṁ sa bhagavataḥ kṛṣṇasya kānicinnāmāni pāṭhayitumupakrāntavān||287||

Tras (paścāt) esta sucinta descripción (etad-saṅkṣipta-varṇanāt) de los pasatiempos de Kṛṣṇa (kṛṣṇa-līlāyāḥ), el buscador (sādhakaḥ) entró en una profunda meditación (gāḍha-dhyāna-samāviṣṭaḥ). Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), él (saḥ) empezó (upakrāntavān) a recitar (pāṭhayitum) algunos (kānicid) nombres (nāmāni) del Señor Kṛṣṇa (bhagavataḥ kṛṣṇasya)||287||

नीलमाधवः श्यामसुन्दरो यादवो यदुनाथः कुकुराधिनाथो दयानिधिर्वासुदेवो वसुदेवभूर्देवकीनन्दनो देवकीपुत्रो देवकीसूनुर्दैवकीनन्दनः श्रीवत्सभृच्छ्रीवत्सलाञ्छनः श्रीवत्साङ्को नन्दकुमारो नन्दनन्दनो नन्दकी नन्दात्मजः पूतनाहा पूतनारिः पूतनासूदनो दामोदरो यमलार्जुनहा कालियजिदुपेन्द्र इन्द्रानुज इन्द्रावरजो गोवर्धनधरो गिरिधरो गोविन्दो गोपालो गोपेन्द्रो गोपेशः केशवः केशी केशः केशटो हृषीकेशो जनार्द्दनोऽच्युतोऽनन्तो दैत्यारिर्वंशीधरो मुरलीधरो गोपनीनाथो राधाकान्तो राधावल्लभो राधानाथोऽरिष्टसूदनः रुक्मिणिपतिः केशिहा केशिसूदनः कालनेमिहा कालनेमिरिपुः कालनेमिशत्रुः कालनेम्यरिः पीताम्बरश्चाणूरजित्कंसारातिर्मथुरेशः कंसजित्कंसहा कंसारिः पाञ्चजन्यधरः कालयवनजिद्द्वारकेशो द्वारकनाथो जाम्बवतीपतिर्नरकजिन्नरकान्तको मुरहा मुरारिर्मुररिपुः पौण्ड्रकजिच्चक्रधरश्चक्री चक्रपाणिश्चक्रहस्तश्चक्रवांस्चक्रभृच्छङ्खी शङ्खभृद्धमो वनमाली मालः कौस्तुभवक्षाः कौस्तुभलक्षणो माधवो मधुजिन्मधुरिपुर्मधुभिन्मधुमथनो गुरुडध्वजस्तार्क्ष्यध्वजस्तार्क्ष्यनायको यवनारिः पार्थसारथिर्जगन्नाथः पुरुषोत्तमो मनोहरो जगदीशो मोहनो नवनीततस्करः कंसहन्ता राधिकेशो घृणी कृशाङ्गो प्रतापी सलीलो गिरिपूजको दयालुश्चेति भगवतः कृष्णस्येमानि कानिचिदसङ्ख्यनाम्नामिति॥२८८॥
Nīlamādhavaḥ śyāmasundaro yādavo yadunāthaḥ kukurādhinātho dayānidhirvāsudevo vasudevabhūrdevakīnandano devakīputro devakīsūnurdaivakīnandanaḥ śrīvatsabhṛcchrīvatsalāñchanaḥ śrīvatsāṅko nandakumāro nandanandano nandakī nandātmajaḥ pūtanāhā pūtanāriḥ pūtanāsūdano dāmodaro yamalārjunahā kāliyajidupendra indrānuja indrāvarajo govardhanadharo giridharo govindo gopālo gopendro gopeśaḥ keśavaḥ keśī keśaḥ keśaṭo hṛṣīkeśo janārddano'cyuto'nanto daityārirvaṁśīdharo muralīdharo gopanīnātho rādhākānto rādhāvallabho rādhānātho'riṣṭasūdanaḥ rukmiṇipatiḥ keśihā keśisūdanaḥ kālanemihā kālanemiripuḥ kālanemiśatruḥ kālanemyariḥ pītāmbaraścāṇūrajitkaṁsārātirmathureśaḥ kaṁsajitkaṁsahā kaṁsāriḥ pāñcajanyadharaḥ kālayavanajiddvārakeśo dvārakanātho jāmbavatīpatirnarakajinnarakāntako murahā murārirmuraripuḥ pauṇḍrakajiccakradharaścakrī cakrapāṇiścakrahastaścakravāṁscakrabhṛcchaṅkhī śaṅkhabhṛddhamo vanamālī mālaḥ kaustubhavakṣāḥ kaustubhalakṣaṇo mādhavo madhujinmadhuripurmadhubhinmadhumathano guruḍadhvajastārkṣyadhvajastārkṣyanāyako yavanāriḥ pārthasārathirjagannāthaḥ puruṣottamo manoharo jagadīśo mohano navanītataskaraḥ kaṁsahantā rādhikeśo ghṛṇī kṛśāṅgo pratāpī salīlo giripūjako dayāluśceti bhagavataḥ kṛṣṇasyemāni kānicidasaṅkhyanāmnāmiti||288||

"Estos (imāni) (son) algunos (kānicid) de los innumerables nombres (asaṅkhya-nāmnām) del Señor Kṛṣṇa (bhagavataḥ kṛṣṇasya): El descendiente azul de Madhu (nīla-mādhavaḥ), oscuro y bello (śyāma-sundaraḥ), descendiente de Yadu (yādavaḥ), señor de los Yādava-s --en realidad, los Kukura-s eran una rama de la raza Yadu-- (yadu-nāthaḥ kukura-adhināthaḥ), tesoro de compasión (dayā-nidhiḥ), descendiente de Vasudeva (vāsudevaḥ), hijo de Vasudeva (vasudevabhūḥ), hijo de Devakī (devakī-nandanaḥ devakī-putraḥ devakī-sūnuḥ daivakī-nandanaḥ), el que lleva la marca śrīvatsa (śrīvatsa-bhṛt), el que tiene la marca śrīvatsa (śrīvatsa-lāñchanaḥ śrīvatsa-aṅkaḥ), hijo de Nanda (nanda-kumāraḥ nanda-nandanaḥ... nanda-ātmajaḥ), poseedor de la espada de Nanda (nandakī), el que dio muerte a Pūtanā (pūtanā-hā), enemigo de Pūtanā (pūtanā-ariḥ), asesino de Pūtanā (pūtanā-sūdanaḥ), el que tiene una cuerda alrededor de su vientre (dāma-udaraḥ), destructor de dos árboles Arjuna (yamala-arjuna-hā), conquistador de Kāliya (kāliya-jit), hermano menor de Indra (upa-indraḥ indra-anujaḥ indra-avarajaḥ), el que sostiene a Govardhana (govardhana-dharaḥ), el que sostiene a la montaña (giri-dharaḥ), el que procura vacas (go-vindaḥ), vaquero (go-pālaḥ), jefe de los vaqueros (gopa-indraḥ gopa-īśaḥ), el que tiene largo/mucho/bello cabello (keśavaḥ keśī keśaḥ keśaṭaḥ), señor de los sentidos (hṛṣīka-īśaḥ), el que agita a la gente (jana-ardanaḥ), imperecedero (acyutaḥ), infinito (anantaḥ), enemigo de los daitya-s --demonios-- (daitya-ariḥ), el que sostiene una flauta --es decir, flautista-- (vaṁśī-dharaḥ muralī-dharaḥ), señor de las vaqueras (gopī-nāthaḥ), amante de Rādhā (rādhā-kāntaḥ), amado de Rādhā (rādhā-vallabhaḥ), señor de Rādhā (rādhā-nāthaḥ), asesino de Ariṣṭa (ariṣṭa-sūdanaḥ), esposo de Rukmiṇī (rukmiṇi-patiḥ), el que dio muerte a Keśī (keśi-hā), asesino de Keśī (keśisūdanaḥ), el que dio muerte a Kālanemi (kālanemi-hā), enemigo de Kālanemi (kālanemi-ripuḥ kālanemi-śatruḥ kālanemi-ariḥ), vestido con ropas amarillas (pīta-ambaraḥ), conquistador de Cāṇūra (cāṇūra-jit), enemigo de Kaṁsa (kaṁsa-ārātiḥ... kaṁsa-ariḥ), señor de Mathurā (mathurā-īśaḥ), conquistador de Kaṁsa (kaṁsa-jit), el que dio muerte a Kaṁsa (kaṁsa-hā), el que sostiene la caracola Pāñcajanya (pāñcajanya-dharaḥ), conquistador de Kālayavana (kālayavana-jit), señor de Dvārakā --también escrito Dvāraka a veces-- (dvārakā-īśaḥ dvāraka-nāthaḥ), esposo de Jāmbavatī (jāmbavatī-patiḥ), conquistador de Naraka (naraka-jit), destructor de Naraka (naraka-antakaḥ), el que le dio muerte a Mura (mura-hā), enemigo de Mura (mura-ariḥ mura-ripuḥ), conquistador de Pauṇḍraka (pauṇḍraka-jit), portador del disco (cakra-dharaḥ cakrī... cakravān cakra-bhṛt), el que tiene un disco en su mano (cakra-pāṇiḥ cakra-hastaḥ), portador de la caracola (śaṅkhī śaṅkha-bhṛt), el que sopla (la caracola) (dhamaḥ), el que lleva una guirnalda de (flores) del bosque (vana-mālī), el que lleva una guirnalda (mālaḥ), el que tiene su pecho decorado con la joya Kaustubha (kaustubha-vakṣāḥ), cuya marca es la joya Kaustubha (kaustubha-lakṣaṇaḥ), descendiente de Madhu (mādhavaḥ), conquistador de Madhu (madhu-jit), enemigo de Madhu (madhu-ripuḥ), asesino de Madhu (madhu-bhid), destructor de Madhu (madhu-mathanaḥ), el que tiene a Garuḍa en su estandarte (guruḍa-dhvajaḥ tārkṣya-dhvajaḥ), líder de Garuḍa (tārkṣya-nāyakaḥ), enemigo de los Yavana-s --lit. enemigo de los bárbaros-- (yavana-ariḥ), auriga de Arjuna (pārtha-sārathiḥ), protector del mundo (jagat-nāthaḥ), el mejor de los hombres (puruṣa-uttamaḥ), fascinante --lit. que roba el corazón-- (manas-haraḥ), señor del mundo (jagat-īśaḥ), engañador (mohanaḥ), ladrón de la manteca (navanīta-taskaraḥ), asesino de Kaṁsa (kaṁsa-hantā), señor de la pequeña Rādhā (rādhikā-īśaḥ), misericordioso (ghṛṇī), el que tiene un cuerpo delgado (kṛśa-aṅgaḥ), poderoso (pratāpī), juguetón (salīlaḥ), adorador de la montaña (giri-pūjakaḥ), y (ca) compasivo (dayāluḥ... iti)"||288||

इदानीं च भगवतः कृष्णस्य जीवने विषयं समाप्य स साधको बुद्धशब्दितस्य विष्णोर्नवमावतारस्य कथां यथासम्भवं सङ्क्षेपेण व्याख्यातुमप्रवर्तत॥२८९॥
Idānīṁ ca bhagavataḥ kṛṣṇasya jīvane viṣayaṁ samāpya sa sādhako buddhaśabditasya viṣṇornavamāvatārasya kathāṁ yathāsambhavaṁ saṅkṣepeṇa vyākhyātumapravartata||289||

Y (ca) ahora (idānīm), tras concluir con (samāpya) el tema (viṣayam) sobre la vida (jīvane) del Señor Kṛṣṇa (bhagavataḥ kṛṣṇasya), el buscador (saḥ sādhakaḥ) procedió (apravartata) a explicar (vyākhyātum), lo más sucintamente posible (yathāsambhavam saṅkṣepeṇa), la historia (kathām) del noveno avatāra de Viṣṇu (viṣṇoḥ navama-avatārasya) llamado Buddha (buddha-śabditasya)||289||

सिद्धार्थो गौतमनामकोऽपि वा बुद्धनामकोऽपि वा लुम्बिनीनगरे जातः किन्तु स कपिलवस्तुपुरे वर्धितः। सिद्धार्थस्य पिता शाक्यगोत्रस्य प्रमुख आसीत्। तस्य जन्मनः पूर्वं ब्राह्मणैर्भविष्यकथनं कृतं यत्सिद्धार्थो महानृपतिर्महर्षिर्वा भवेत्। ततः सिद्धार्थस्य पिता तस्य तपस्वितं निवारयितुं तं स्वप्रासादे निरुद्धमकरोद्। एवं सिद्धार्थो विलासित्वैः परिवेष्टितोऽवर्धत। ततः स गोपां व्यवहद्यस्याः पुत्रोऽभवत्। सिद्धार्थस्यान्तस्तु किञ्चिदपि प्रासादं त्यक्तुं रात्रौ तं प्रेरितवान्। किमिति। कपिलवस्तुनि स्वनगरे वास्तवत्वं द्रष्टुम्। तथैव स रोगिणं च वृद्धं च शवं चापद्यत। स तत्क्षणमेवावागच्छद्यद्भूतानि सर्वाणि रोगजरामृत्य्वधीनानि। अवगमादस्मात्स्वजीवनं सर्वथा परिवर्तितम्। अतस्तत्प्रासादं त्यक्त्वा तपस्विजीवनं स प्रारभतेति॥२९०॥
Siddhārtho gautamanāmako'pi vā buddhanāmako'pi vā lumbinīnagare jātaḥ kintu sa kapilavastupure vardhitaḥ| Siddhārthasya pitā śākyagotrasya pramukha āsīt| Tasya janmanaḥ pūrvaṁ brāhmaṇairbhaviṣyakathanaṁ kṛtaṁ yatsiddhārtho mahānṛpatirmaharṣirvā bhavet| Tataḥ siddhārthasya pitā tasya tapasvitaṁ nivārayituṁ taṁ svaprāsāde niruddhamakarod| Evaṁ siddhārtho vilāsitvaiḥ pariveṣṭito'vardhata| Tataḥ sa gopāṁ vyavahadyasyāḥ putro'bhavat| Siddhārthasyāntastu kiñcidapi prāsādaṁ tyaktuṁ rātrau taṁ preritavān| Kimiti| Kapilavastuni svanagare vāstavatvaṁ draṣṭum| Tathaiva sa rogiṇaṁ ca vṛddhaṁ ca śavaṁ cāpadyata| Sa tatkṣaṇamevāvāgacchadyadbhūtāni sarvāṇi rogajarāmṛtyvadhīnāni| Avagamādasmātsvajīvanaṁ sarvathā parivartitam| Atastatprāsādaṁ tyaktvā tapasvijīvanaṁ sa prārabhateti||290||

"Siddhārtha (siddhārthaḥ) —también llamado Gautama o Buddha (gautama-nāmakaḥ api vā buddha-nāmakaḥ api vā)— nació (jātaḥ) en la ciudad de Lumbinī (lumbinī-nagare) pero (kintu) se crió (vardhitaḥ) en la ciudad de Kapilavastu (kapilavastu-pure). El padre (pitā) de Siddhārtha (siddhārthasya) era (āsīt) el jefe (pramukhaḥ) del clan Śākya (śākya-gotrasya). Antes (pūrvam) de su nacimiento (tasya janmanaḥ), los brāhmaṇa-s predijeron (brāhmaṇaiḥ bhaviṣyakathanam kṛtam) que (yad) Siddhārtha (siddhārthaḥ) se volvería (bhavet) un gran monarca (mahā-nṛpatiḥ) o (vā) un gran sabio (mahā-ṛṣiḥ). Entonces (tatas) el padre (pitā) de Siddhārtha (siddhārthasya), para impedir (nivārayitum) que él sea un asceta (tasya tapasvitam), lo mantuvo (tam... niruddham akarot) confinado (niruddham) en su palacio (sva-prāsāde). De este modo (evam), Siddhārtha (siddhārthaḥ) creció (avardhata) rodeado (pariveṣṭitaḥ) de lujos (vilāsitvaiḥ). Después de eso (tatas), él (saḥ) se casó (vyavahat) con Gopā (gopām), de quien (yasyāḥ) tuvo un hijo --lit. hubo un hijo-- (putraḥ abhavat). Pero (tu) algo (kiñcidapi) dentro (antar) de Siddhārtha (siddhārthe) lo instaba (tam preritavān) a dejar (tyaktum) el palacio (prāsādam) por la noche (rātrau). ¿por qué (kim iti)? Para ver (draṣṭum) la realidad (vāstavatvam) en Kapilavastu (kapilavastuni), su ciudad (sva-nagare). Así (tathā eva), él (saḥ) se topó (āpadyata) con un hombre enfermo (rogiṇam), con un hombre viejo (vṛddham) y (ca... ca... ca) con un cadáver (śavam). Él (saḥ) inmediatamente (tatkṣaṇam eva) comprendió (avāgacchat) que (yad) todos los seres vivientes (bhūtāni sarvāṇi) estaban sujetos a enfermedad, vejez y muerte (roga-jarā-mṛtyu-adhīnāni). A partir de esa comprensión (avagamāt asmāt), su vida (sva-jīvanam) dio un giro --es decir, cambió-- (parivartitam) completamente (sarvathā). Debido a esto (atas), tras abandonar (tyaktvā) ese palacio (tad-prāsādam), él (saḥ) comenzó (prārabhata) la vida de un asceta (tapasvi-jīvanam... iti)"||290||

सिद्धार्थस्याराडकालामश्चोद्रकरामपुत्र इति गुरू द्वावभवतां स तु तावत्यजद्यतस्ताभ्यां मोक्षं नाप्तवान्। सिद्धार्थः षड्वर्षान्यावत्तीव्रं तपश्चैकाग्रतां चाचरितवान्येन स्वशरीरं बहु कृशतां गतम्। यथा तेन सर्वेण तापस्येनापि सिद्धार्थो मुक्तिं लब्धुं नाशङ्कत तथा पुनरशितुं च तपस्त्यक्तुं च निश्चितवान्। एतत्सिद्धार्थस्य नवजीवनमारब्धवद्ग्रामवासिन्याः साहाय्येन या तस्मै क्षीरं च मधु चोपाहरत्। तदनन्तरं नैरञ्जनानद्यां स्नात्वा ततो बोधितरुं प्रति प्रस्थाय तस्योऽध उपाविशत्। सिद्धार्थेन शास्त्राणां सर्वेषामधीतानामपि तथापि स मोक्षं न प्राप्नोत्। स स्तम्भवद्दृढस्तत्र षड्दिनपर्यन्तं ध्यायनतिष्ठत्। सत्यमन्ते स उपलब्धवान्। सप्ताहसप्तकं यावत्तत्र प्रबोधितावस्थायामवातिष्ठत्। अस्मात्प्रबोधनात्सिद्धार्थो बुद्धो वा शाक्यमुनिर्वेति नाम्ना प्रसिद्धोऽभवत्। आदौ बुद्धस्य स्वावस्थाविषयेऽवक्तुकामस्यापि तथाप्युपदेष्टुं बुद्धं ब्रह्मैव प्रत्ययमकारयदिति कथ्यत इति॥२९१॥
Siddhārthasyārāḍakālāmaścodrakarāmaputra iti gurū dvāvabhavatāṁ sa tu tāvatyajadyatastābhyāṁ mokṣaṁ nāptavān| Siddhārthaḥ ṣaḍvarṣānyāvattīvraṁ tapaścaikāgratāṁ cācaritavānyena svaśarīraṁ bahu kṛśatāṁ gatam| Yathā tena sarveṇa tāpasyenāpi siddhārtho muktiṁ labdhuṁ nāśaṅkata tathā punaraśituṁ ca tapastyaktuṁ ca niścitavān| Etatsiddhārthasya navajīvanamārabdhavadgrāmavāsinyāḥ sāhāyyena yā tasmai kṣīraṁ ca madhu copāharat| Tadanantaraṁ nairañjanānadyāṁ snātvā tato bodhitaruṁ prati prasthāya tasyo'dha upāviśat| Siddhārthena śāstrāṇāṁ sarveṣāmadhītānāmapi tathāpi sa mokṣaṁ na prāpnot| Sa stambhavaddṛḍhastatra ṣaḍdinaparyantaṁ dhyāyanatiṣṭhat| Satyamante sa upalabdhavān| Saptāhasaptakaṁ yāvattatra prabodhitāvasthāyāmavātiṣṭhat| Asmātprabodhanātsiddhārtho buddho vā śākyamunirveti nāmnā prasiddho'bhavat| Ādau buddhasya svāvasthāviṣaye'vaktukāmasyāpi tathāpyupadeṣṭuṁ buddhaṁ brahmaiva pratyayamakārayaditi kathyata iti||291||

"Siddhārtha tuvo (siddhārthasya... abhavatām) dos Guru-s (gurū dvau): «Arāḍakālāma (arāḍakālāmaḥ) y (ca) Udrakarāmaputra (udrakarāmaputraḥ iti)», pero (tu) él (saḥ) los abandonó (tau atyajat) porque (yatas) no alcanzó (na āptavān) Liberación (mokṣam) con ellos (tābhyām). Siddhārtha (siddhārthaḥ) practicó (ācaritavān) por seis años (ṣaṭ-varṣān yāvat) intensas (tīvram) austeridades (tapas) y (ca... ca) concentración (ekāgratām), con lo cual (yena) su cuerpo (svaśarīram) se demacró mucho (bahu kṛśatām gatam). Como (yathā) Siddhārtha (siddhārthaḥ) no pudo (na aśaṅkata) alcanzar (labdhum) Liberación (muktim) ni siquiera (api) a través de todo ese ascetismo (tena sarveṇa tāpasyena), decidió (tathā... niścitavān) comer (aśitum) nuevamente (punar) y (ca... ca) abandonar (tyaktum) las austeridades (tapas). Esto (etad) comenzó (ārabdhavat) para Siddhārtha (siddhārthasya) una nueva vida (nava-jīvanam), con la ayuda (sāhāyyena) de una aldeana (grāma-vāsinyāḥ) que (yā) le ofreció (tasmai... upāharat) leche (kṣīram) y (ca... ca) miel (madhu). Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), se bañó (snātvā) en el río Nairañjanā (nairañjanā-nadyām), luego (tatas) se dirigió (prasthāya) al árbol de la Sabiduría (bodhi-tarum prati) (y) se sentó (upāviśat) debajo de él (tasya adhas). Aunque Siddhārtha había estudiado todas las escrituras (siddhārthena śāstrāṇām sarveṣām adhītānām api), aún así (tathā api) no lograba (saḥ... na prāpnot) Liberación (mokṣam). Él (saḥ), firme (dṛḍhaḥ) como un pilar (stambha-vat), siguió (atiṣṭhat) meditando (dhyāyan) allí (tatra) durante seis días (ṣaṭ-dina-paryantam). Él (saḥ) finalmente (ante) se dio cuenta (upalabdhavān) de la Verdad (satyam). Permaneció (avātiṣṭhat) ahí (tatra) durante siete semanas (saptāha-saptakam yāvat) en un Estado Despierto (prabodhita-avasthāyām). A partir de este Despertar (asmāt prabodhanāt), Siddhārtha (siddhārthaḥ) pasó a ser conocido (prasiddhaḥ abhavat) con el nombre (nāmnā) de Buddha (buddhaḥ) o (vā... vā) Śākyamuni (śākyamuniḥ... iti). Aunque al principio Buddha no quería hablar sobre su Estado (ādau buddhasya sva-avasthā-viṣaye avaktukāmasya api), aún así (tathā api), se dice (kathyate) que (iti) Brahmā mismo (brahmā eva) lo convenció (tam... pratyayam akārayat) de enseñar (upadeṣṭum... iti)"||291||

तदा बुद्धो दुःखसमुदयनिरोधमार्गात्मकानि चतुरार्यसत्यान्यवक्। दुःखं संसारस्य सारवल्लक्षणम्। समुदयो यत्तद्दुःखं जनयत्कारणं स्यात्तद्यथा तृष्णा। निरोधः संसारोत्पादकस्य तादृशदुःखस्य रोधः। मार्गश्चार्याष्टाङ्गमार्गो यो दुःखनिरोधं नयति। आर्याष्टाङ्गमार्गोऽयं चाष्टसम्यङ्मार्गनामकोऽपि। एष सम्यग्दृष्टिः सम्यक्सङ्कल्पः सम्यग्वाक्सम्यक्कर्मान्तः सम्यगाजीवः सम्यग्व्यायामः सम्यक्स्मृतिश्च सम्यक्समाधिरित्याकृत्यष्टकेन युक्तोऽस्ति। बुद्ध एकान्नपञ्चाशद्वर्षपर्यन्तमध्यापितवान्भारते ग्रामादन्यग्रामं चरन्। बुद्धस्य कीर्तिः प्रसरती राजानोऽन्ये च धनिनो निवृत्त्यर्थमुद्यानानामारामानां च दातृतामाप्ताः। यद्यपि बुद्ध इमानि सर्वाणि दानानि स्वीकृतवांस्तथापि स भिक्षुरिव जीवन्नतिष्ठत्। बुद्धः प्रायो मध्याह्नाशनानन्तरमपाठयत्। अन्ते बुद्धोऽशीतिवर्षीयः सन्कुशिनगरे स्वदेहमत्यज्यत्। बुद्धो म्रियमाणः सर्वस्यानित्यत्वं समागतभिक्षून्स्मारयित्वोपदेशेषु शरणं गन्तुमर्हथेति तानुपन्यस्तवानिति॥२९२॥
Tadā buddho duḥkhasamudayanirodhamārgātmakāni caturāryasatyānyavak| Duḥkhaṁ saṁsārasya sāravallakṣaṇam| Samudayo yattadduḥkhaṁ janayatkāraṇaṁ syāttadyathā tṛṣṇā| Nirodhaḥ saṁsārotpādakasya tādṛśaduḥkhasya rodhaḥ| Mārgaścāryāṣṭāṅgamārgo yo duḥkhanirodhaṁ nayati| Āryāṣṭāṅgamārgo'yaṁ cāṣṭasamyaṅmārganāmako'pi| Eṣa samyagdṛṣṭiḥ samyaksaṅkalpaḥ samyagvāksamyakkarmāntaḥ samyagājīvaḥ samyagvyāyāmaḥ samyaksmṛtiśca samyaksamādhirityākṛtyaṣṭakena yukto'sti| Buddha ekānnapañcāśadvarṣaparyantamadhyāpitavānbhārate grāmādanyagrāmaṁ caran| Buddhasya kīrtiḥ prasaratī rājāno'nye ca dhanino nivṛttyarthamudyānānāmārāmānāṁ ca dātṛtāmāptāḥ| Yadyapi buddha imāni sarvāṇi dānāni svīkṛtavāṁstathāpi sa bhikṣuriva jīvannatiṣṭhat| Buddhaḥ prāyo madhyāhnāśanānantaramapāṭhayat| Ante buddho'śītivarṣīyaḥ sankuśinagare svadehamatyajyat| Buddho mriyamāṇaḥ sarvasyānityatvaṁ samāgatabhikṣūnsmārayitvopadeśeṣu śaraṇaṁ gantumarhatheti tānupanyastavāniti||292||

"Entonces (tadā), Buddha (buddhaḥ) pronunció (avak) las cuatro nobles verdades (catur-ārya-satyāni) que consisten en duḥkha, samudaya, nirodha y mārga (duḥkha-samudaya-nirodha-mārga-ātmakāni). Duḥkha o sufrimiento (duḥkham) (es) la característica (lakṣaṇam) esencial (sāravat) del Saṁsāra --es decir, de la Trasmigración llena de miseria-- (saṁsārasya). Samudaya (samudayaḥ) es (syāt) la causa (kāraṇam) que (yad) genera (janayat) ese sufrimiento (tad-duḥkham), a saber (tadyathā) la sed --o sea, el deseo-- (tṛṣṇā). Nirodha (nirodhaḥ) (es) la supresión (rodhaḥ) de tal sufrimiento (tādṛśa-duḥkhasya) que produce al Saṁsāra (saṁsāra-utpādakasya). Y (ca) mārga o senda (mārgaḥ) (es) el noble óctuple sendero (ārya-aṣṭāṅga-mārgaḥ) que (yaḥ) conduce (nayati) al nirodha o supresión del sufrimiento (duḥkha-nirodham). Y (ca) este (ayam) noble óctuple sendero (ārya-aṣṭāṅga-mārgaḥ) también (api) se llama Aṣṭasamyaṅmārga --lit. el sendero de los ocho (aspectos) rectos-- (aṣṭa-samyak-mārga-nāmakaḥ). Él (eṣaḥ) está (asti) dotado de (yuktaḥ) ocho aspectos (ākṛti-aṣṭakena): «recto punto de vista (samyak-dṛṣṭiḥ), recto pensamiento (samyak-saṅkalpaḥ), recta habla (samyak-vāk), recta acción (samyak-karmāntaḥ), recto medio de vida --o recto vivir-- (samyak-ājīvaḥ), recto esfuerzo (samyak-vyāyāmaḥ), recta atención --o recta memoria-- (samyak-smṛtiḥ) y (ca) recta concentración (samyak-samādhiḥ iti)». Buddha (buddhaḥ) enseñó (adhyāpitavān) durante cuarenta y nueve años (ekānnapañcāśat-varṣa-paryantam) moviéndose (caran) desde una aldea (grāmāt) hacia otra aldea (anya-grāmam) en India (bhārate). A medida que la fama de Buddha se difundió (buddhasya kīrtiḥ prasaratī), reyes (rājānaḥ) y (ca) otros (anye) hombres adinerados (dhaninaḥ) se volvieron donantes (dātṛtām āptāḥ) de parques (udyānānām) y (ca) jardines (ārāmānām) para hacer retiros (nivṛtti-artham). Aunque (yadi api) Buddha (buddhaḥ) aceptó (svīkṛtavān) todas (sarvāṇi) estas (imāni) donaciones (dānāni), aún así (tathā api) siguió viviendo (jīvan atiṣṭhat) como (iva) un mendicante (bhikṣuḥ). Buddha (buddhaḥ) usualmente (prāyas) enseñaba (apāṭhayat) después del almuerzo (madhyāhna-aśana-anantaram). Buddha (buddhaḥ) finalmente (ante) abandonó (atyajat) su cuerpo (sva-deham) en Kuśinagara (kuśinagare) cuando tenía ochenta años (aśīti-varṣīyaḥ san). Buddha (buddhaḥ), mientras se estaba muriendo (mriyamāṇaḥ), les recordó (smārayitvā) a los mendicantes reunidos (samāgata-bhikṣūn) la impermanencia (anityatvam) de todo (sarvasya) (y) les sugirió (tān upanyastavān): «Por favor, tomen refugio (śaraṇam gantum arhatha) en las enseñanzas (upadeśeṣu... iti... iti)»"||292||

केचिद्वदन्ति यद्बुद्धः खलु विष्णोर्नवमावतार आसीदन्ये तु तन्निरस्यन्ति। जगत्यस्मिन्यत्र भ्रमाख्या माता राज्यकारिणी सर्वदान्यश्लोकविरुद्ध एकश्लोकः स्यात्। अत एव क्षमाविकासः करणीयः। बुद्धः किन्तु सर्वप्राणिनः प्रति करुणाया अवतारोऽभवत्। यथा स वैदिकयज्ञेषु पशुवधविरुद्धः। एवं बुद्धोपदेशा अशेषेणाहिंसामूला अलमनेन। स साधको विष्णोरवतारान्निरूपयन्स्थातुं सज्जः। इदानीमेवाविलम्बेन स विष्णोर्दशमावतारस्य कल्केर्विषये वक्तुमुपक्रंस्यते॥२९३॥
Kecidvadanti yadbuddhaḥ khalu viṣṇornavamāvatāra āsīdanye tu tannirasyanti| Jagatyasminyatra bhramākhyā mātā rājyakāriṇī sarvadānyaślokaviruddha ekaślokaḥ syāt| Ata eva kṣamāvikāsaḥ karaṇīyaḥ| Buddhaḥ kintu sarvaprāṇinaḥ prati karuṇāyā avatāro'bhavat| Yathā sa vaidikayajñeṣu paśuvadhaviruddhaḥ| Evaṁ buddhopadeśā aśeṣeṇāhiṁsāmūlā alamanena| Sa sādhako viṣṇoravatārānnirūpayansthātuṁ sajjaḥ| Idānīmevāvilambena sa viṣṇordaśamāvatārasya kalkerviṣaye vaktumupakraṁsyate||293||

Algunos (kecid) dicen (vadanti) que (yad) Buddha (buddhaḥ) fue (āsīt) ciertamente (khalu) el noveno avatāra (navama-avatāraḥ) de Viṣṇu (viṣṇoḥ), pero (tu) otros (anye) rechazan (nirasyanti) eso (tad). En este mundo (jagati asmin) donde (yatra) reina (rājya-kāriṇī) la madre (mātā) llamada 'confusión' (bhrama-ākhyā), existe (syāt) siempre (sarvadā) una estrofa (eka-ślokaḥ) que se opone a otra estrofa (anya-śloka-viruddhaḥ). Por esta razón (atas eva), uno debería desarrollar paciencia (kṣamā-vikāsaḥ karaṇīyaḥ). De todas formas (kintu), Buddha (buddhaḥ) fue (abhavat) un avatāra (avatāraḥ) de la compasión (karuṇāyāḥ) hacia (prati) todos los seres vivientes (sarva-prāṇinaḥ). Por ejemplo (yathā), él (saḥ) estaba contra la matanza de animales (paśu-vadha-viruddhaḥ) durante los sacrificios védicos (vaidika-yajñeṣu). De este modo (evam), las enseñanzas de Buddha (buddha-upadeśāḥ) se basan completamente en la inocuidad --comúnmente conocida como 'no violencia'-- (aśeṣeṇa ahiṁsā-mūlāḥ), basta de esto (alam anena). El buscador (saḥ sādhakḥaḥ) (está) listo (sajjaḥ) para seguir (sthātum) describiendo (nirūpayan) los avatāra-s (avatārān) de Viṣṇu (viṣṇoḥ). Ahora mismo (y) sin demora (idānīm eva avilambena), él (saḥ) comenzará (upakraṁsyate) a hablar (vaktum) acerca de Kalki (kalkeḥ viṣaye), el décimo avatāra (daśama-avatārasya) de Viṣṇu (viṣṇoḥ)||293||

कल्किर्विष्णोरन्तिमावतारः शम्भलशब्दिते ग्रामे विष्णुयशनामकब्राह्मणकुटुम्बे द्वात्रिंशत्सहस्राधिकचतुर्लक्षसंवत्सरसंस्थितस्य कल्याख्यवर्तमानयुगस्यान्ते प्रादुर्भविष्यति। तस्मिन्कालेऽधर्मानुयायिभिर्जगच्छासितं भविष्यति। कल्किर्दुष्टानां विनाशाय जगतो नूतनयुगेऽर्थात्सत्ययुगे प्रक्षेपणाय चोद्भविष्यति। कल्किः श्वेताश्वारूढो केतुतारावज्ज्वलत्खड्गहस्त आगमिष्यति। कल्केरश्वः स्वपादप्रहरेण पृथिवीं कम्पयिष्यत्यगाधगाम्भीर्ये च जगद्धारककच्छपं पातयिष्यति। तत्सर्वं कृत्वा देवाः पृथिवीं पूर्वशुद्धिदशामानेष्यन्तीति॥२९४॥
Kalkirviṣṇorantimāvatāraḥ śambhalaśabdite grāme viṣṇuyaśanāmakabrāhmaṇakuṭumbe dvātriṁśatsahasrādhikacaturlakṣasaṁvatsarasaṁsthitasya kalyākhyavartamānayugasyānte prādurbhaviṣyati| Tasminkāle'dharmānuyāyibhirjagacchāsitaṁ bhaviṣyati| Kalkirduṣṭānāṁ vināśāya jagato nūtanayuge'rthātsatyayuge prakṣepaṇāya codbhaviṣyati| Kalkiḥ śvetāśvārūḍho ketutārāvajjvalatkhaḍgahasta āgamiṣyati| Kalkeraśvaḥ svapādaprahareṇa pṛthivīṁ kampayiṣyatyagādhagāmbhīrye ca jagaddhārakakacchapaṁ pātayiṣyati| Tatsarvaṁ kṛtvā devāḥ pṛthivīṁ pūrvaśuddhidaśāmāneṣyantīti||294||

"Kalki (kalki), el avatāra final (antima-avatāraḥ) de Viṣṇu (viṣṇoḥ), aparecerá (prādurbhaviṣyati) en una aldea (grāme) llamada Śambhala (śambhala-śabdite), en la familia de un brāhmaṇa llamado Viṣṇuyaśa (viṣṇuyaśa-nāmaka-brāhmaṇa-kuṭumbe), al final (ante) del yuga --era-- actual llamado Kali (kali-ākhya-vartamāna-yugasya) que dura cuatrocientos treinta y dos mil años (dvātriṁśat-sahasra-adhika-catur-lakṣa-saṁvatsara-saṁsthitasya). En esa época (tasmin kāle), el mundo (jagat) estará (bhaviṣyati) gobernado (śāsitam) por los seguidores del adharma (adharma-anuyāyibhiḥ). Kalki (kalkiḥ) surgirá (udbhaviṣyati) para aniquilar a los malvados (duṣṭānām vināśāya) y (ca) para lanzar al mundo hacia un nuevo yuga, es decir, hacia el Satyayuga (jagataḥ nūtana-yuge arthāt satya-yuge prakṣepaṇāya). Kalki (kalkiḥ) vendrá (āgamiṣyati) cabalgando un caballo blanco (śveta-aśva-āruḍhaḥ) (y) con una espada brillante como un cometa en su mano (ketutārā-vat-jvalat-khaḍga-hastaḥ). El caballo de Kalki (kalkeḥ aśvaḥ) sacudirá (kampayiṣyati) la tierra (pṛthivīm) con su pisada (sva-pādaprahareṇa) y (ca) hará que la tortuga que sostiene al mundo caiga (jagat-dhāraka-kacchapam pātayiṣyati) en las profundidades insondables (agādha-gāmbhīrye). Tras hacer (kṛtvā) todo eso (tad sarvam), los dioses (devāḥ) devolverán la tierra (pṛthivīm... āneṣyanti) a su previo estado de pureza (pūrva-śuddhi-daśām... iti)"||294||

इदानीं भगवतो विष्णोर्दशावतारान्वर्णितुं समाप्य साधकोऽल्पकालं चिन्तयन्नतिष्ठत्सहसा तु सोऽवागच्छद्यत्केचिद्बलभद्रं बलरामनामकमपि विष्णोः प्रामाणिकावतारमवगच्छन्ति। तदनुरूपेण साधको बलभद्रस्य विषये सत्वरं वक्तुमुपक्रान्तवान्॥२९५॥
Idānīṁ bhagavato viṣṇordaśāvatārānvarṇituṁ samāpya sādhako'lpakālaṁ cintayannatiṣṭhatsahasā tu so'vāgacchadyatkecidbalabhadraṁ balarāmanāmakamapi viṣṇoḥ prāmāṇikāvatāramavagacchanti| Tadanurūpeṇa sādhako balabhadrasya viṣaye satvaraṁ vaktumupakrāntavān||295||

Ahora (idānīm), tras terminar (samāpya) de describir (varṇitum) a los diez avatāra-s (daśa-avatārān) de Viṣṇu (viṣṇoḥ), el buscador (sādhakaḥ) permaneció (atiṣṭhat) pensativo (cintayan) por un momento (alpa-kālam), pero (tu) él (saḥ) repentinamente (sahasā) se dio cuenta (avāgacchat) de que (yad) algunos (kecid) creen (avagacchanti) que Balabhadra (balabhadram) —también (api) llamado Balarāma (balarāma-nāmakam)— es un auténtico avatāra (prāmāṇika-avatāram) de Viṣṇu (viṣṇoḥ). Acordemente (tad-anurūpeṇa), el buscador (sādhakaḥ), con premura (satvaram), comenzó (upakrāntavān) a hablar (vaktum) acerca de Balabhadra (balabhadrasya viṣaye)||295||

यदा भगवत्कृष्णस्यैव विषयेऽवचं बलभद्रकथाया विषये वस्तूनि बहून्यख्यापयमधुना परन्तु बलरामस्य जीवनं प्रति वस्तून्यन्यानि कानिचन संयोजयिष्यामि। बलभद्रः ककुद्मिराजकन्यां रेवतीं विवाहितवान्। तस्योल्मुको निशठश्च नाम्नी द्वौ पुत्रावास्तां शशिरेखा नाम पुत्री चासीत्। बलरामस्य प्रीतिपात्रशस्त्रं हलम्। महायुद्धकाले स तटस्थित आसीत्। तद्विग्रहस्यान्ते तु स भीमेन युद्धविधिभेदने भीमस्यातीवाक्रुध्यत्। किं घटितमिति। दुर्योधनोरुं स्वगदया भीमोऽभनक्। कृष्णः पुनस्तमशमयत्। कृष्णस्यान्तर्धानं दृष्ट्वा बलरामोऽम्रियतेति कथ्यते। कथं। स केवलं ध्यातुमुपविष्टवानिच्छातश्च स्वमर्त्यदेहमत्यज्यदिति॥२९६॥
Yadā bhagavatkṛṣṇasyaiva viṣaye'vacaṁ balabhadrakathāyā viṣaye vastūni bahūnyakhyāpayamadhunā parantu balarāmasya jīvanaṁ prati vastūnyanyāni kānicana saṁyojayiṣyāmi| Balabhadraḥ kakudmirājakanyāṁ revatīṁ vivāhitavān| Tasyolmuko niśaṭhaśca nāmnī dvau putrāvāstāṁ śaśirekhā nāma putrī cāsīt| Balarāmasya prītipātraśastraṁ halam| Mahāyuddhakāle sa taṭasthita āsīt| Tadvigrahasyānte tu sa bhīmena yuddhavidhibhedane bhīmasyātīvākrudhyat| Kiṁ ghaṭitamiti| Duryodhanoruṁ svagadayā bhīmo'bhanak| Kṛṣṇaḥ punastamaśamayat| Kṛṣṇasyāntardhānaṁ dṛṣṭvā balarāmo'mriyateti kathyate| Kathaṁ| Sa kevalaṁ dhyātumupaviṣṭavānicchātaśca svamartyadehamatyajyaditi||296||

"Cuando (yadā) hablé (avacam) sobre el Señor Kṛṣṇa mismo (bhagavat-kṛṣṇasya eva viṣaye) narré (akhyāpayam) muchas (bahūni) cosas (vastūni) acerca de la historia de Balabhadra (balabhadra-kathāyāḥ viṣaye), pero (parantu) ahora (adhunā) agregaré (saṁyojayiṣyāmi) algunas (kānicana) otras (anyāni) cosas (vastūni) concernientes (prati) a la vida (jīvanam) de Balarāma (balarāmasya). Balabhadra (balabhadraḥ) se casó (vivāhitavān) con Revatī (revatīm), la hija del rey Kakudmi (kakudmi-rāja-kanyām). Él tuvo (tasya... āstām... āsīt) dos (dvau) hijos (putrau) llamados (nāmnī) Ulmuka (ulmukaḥ) y (ca) Niśaṭha (niśaṭhaḥ), y (ca) una hija (putrī) llamada (nāma) Śaśirekhā (śaśirekhā). El arma favorita (prītipātra-śastram) de Balarāma (balarāmasya) (era) el arado (halam). En la época de la Gran Guerra --es decir, de la guerra entre Pāṇḍava-s y Kaurava-s-- (mahā-yuddha-kāle), él (saḥ) permaneció neutral (taṭasthitaḥ āsīt). Al final (ante) de ese conflicto (tad-vigrahasya), él (saḥ) se enojó mucho (atīva akrudhyat) con Bhīma (bhīmasya) a causa de una rotura de las reglas de la guerra (yuddha-vidhi-bhedane). ¿qué (kim) sucedió (ghaṭitam iti)? Bhīma (bhīmaḥ) destrozó (abhanak) el muslo de Duryodhana (duryodhana-ūrum) con su maza (sva-gadayā). Sin embargo (punar), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) lo calmó (tam aśamayat). Se dice que (iti kathyate) Balarāma (balarāmaḥ) murió (amriyata) después de ver (dṛṣṭvā) la desaparición (antardhānam) de Kṛṣṇa (kṛṣṇasya). ¿cómo (katham)? Él (saḥ) solamente (kevalam) se sentó (upaviṣṭavān) a meditar (dhyātum) y (ca) abandonó (atyajyat) a voluntad (icchātas) su cuerpo mortal (sva-martya-deham... iti)"||296||

इदानीमीश्वरस्य परव्यूहविभवाख्याकृतीः सम्यग्विवृत्य साधकोऽन्तर्याम्यर्चानामके चतुर्थपञ्चमाकृती संक्षेपेण व्याख्यातुं सज्जोऽस्ति। तत्कृत्वा समासतोऽपि विशिष्टाद्वैतवेदान्तस्य प्रतिष्ठापकस्य रामानुजस्य मते मोक्षं स वर्णयिष्यति॥२९७॥
Idānīmīśvarasya paravyūhavibhavākhyākṛtīḥ samyagvivṛtya sādhako'ntaryāmyarcānāmake caturthapañcamākṛtī saṁkṣepeṇa vyākhyātuṁ sajjo'sti| Tatkṛtvā samāsato'pi viśiṣṭādvaitavedāntasya pratiṣṭhāpakasya rāmānujasya mate mokṣaṁ sa varṇayiṣyati||297||

Ahora (idānīm), habiendo descripto plenamente (samyak vivṛtya) los aspectos del Señor conocidos como Para, Vyūha y Vibhava (īśvarasya para-vyūha-vibhava-ākhya-ākṛtīḥ), el buscador (sādhakaḥ) está (asti) listo (sajjaḥ) para explicar concisamente (saṁkṣepeṇa vyākhyātum) los aspectos cuarto y quinto (caturtha-pañcama-ākṛtī) llamados Antaryāmī y Arcā (antaryāmi-arcā-nāmake). Después de hacer (kṛtvā) eso (tad), él (saḥ) describirá (varṇayiṣyati), también sucintamente (samāsatas api), a la Liberación (mokṣam) según Rāmānuja (rāmānujasya), el fundador (pratiṣṭhāpakasya) del Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedāntasya)||297||

ईश्वरस्य चतुर्थाकृतिरन्तर्यामीत्युच्यते। अन्तर्यामी भगवान्स्वयं चिदिति नाम्ना प्रसिद्धानां सर्वेषां जीवानामन्तर्निवसनचिदिति नाम्ना प्रकृत्यामन्तश्चामरात्मेव। एवं चिज्जीवानां विश्वम्। प्रत्येकस्य प्राणिनोऽन्तर्द्वे वस्तुनी स्तः। एकं वस्तु सामान्येन बद्धावस्थायां जीवोऽपरं च वस्त्वन्तर्यामी कदाचित्परमात्माख्योऽपि। बद्धजीवे संसारे स्वकर्मणां तिक्तफलं खादत्यन्तर्यामी तस्य सर्वस्याविकृतसाक्षीव तिष्ठत्यर्थादमरान्तर्यामी सर्वदा कर्मातीतः। किञ्च बद्धान्विहाय जीवा नित्याश्च मुक्ताः। नित्यजीवाः शाश्वतं मुक्ताश्च सम्सारे न कदाचिदासंस्तथाहि गरुडः। मुक्तजीवास्तु सम्सार आसन्किन्तु ते निस्तीर्णाः। पर्यन्त ईश्वरस्य पञ्चमाकृतिरर्चेत्युच्यते। जीवेनेश्वरस्य निरायासप्रत्यक्षपूजार्थमीश्वरो विग्रहरूपेण दृश्यते येन भक्तहृदयेषु प्रमोदो वर्धते। मोक्षविषये रामानुजस्य मते भक्तिप्रपत्ती मुख्योपाये। मुक्तिः परन्तु मृत्युकाले प्राप्यते। एवं विशिष्टाद्वैतवेदान्तः करणीयमिव जीवन्मुक्तिं न मन्यते। प्राप्तमुक्तिर्जीव यस्मिनीश्वरः स्वपराकृत्यां विष्णुलोके वैकुण्ठे निवसन्यत्र ब्रह्मैवाभौतिकचक्षुभिस्तज्जीवेन द्रष्टुशक्यम्। स सायुज्यं वेश्वरेण सहैकतां वापि भुङ्क्ते। एतत्त्वीश्वरोऽहमिति रूपेणेश्वरेण निखिलैक्यं न संसूचयत्यत एव विशिष्टाद्वैतमिति नाम। पुनरपि वैकुण्ठे द्रव्यमचिदपि तु शुद्धसत्त्वरूपेण। शुद्धसत्त्वमिदं नित्यमशेषेण रजस्तमोविहीनमीश्वरेच्छाधीनं च। भौतिकविश्वेऽत्र परन्त्वचिन्मिश्रसत्त्वरूपेण यस्मिन्रजस्तमःसत्त्वात्मकगुणत्रयं विद्यते। इत्थं मुक्तजीवो वैकुण्ठे निवसंस्तिष्ठति सर्वदानन्दं भुङ्क्ते च यावद्भगवद्विष्णुं सेवयति। एषामत्युत्तमविषयाणामनेन संक्षिप्तव्याख्यानेन महारामानुजेन प्रतिष्ठापितस्य श्रीविशिष्टाद्वैतवेदान्तस्य विषये मद्विवरणं समापयामि। भगवतो विष्णोः सर्वेभ्यः सद्भक्तेभ्यः कुशलं भवत्विति॥२९८॥
Īśvarasya caturthākṛtirantaryāmītyucyate| Antaryāmī bhagavānsvayaṁ ciditi nāmnā prasiddhānāṁ sarveṣāṁ jīvānāmantarnivasanaciditi nāmnā prakṛtyāmantaścāmarātmeva| Evaṁ cijjīvānāṁ viśvam| Pratyekasya prāṇino'ntardve vastunī staḥ| Ekaṁ vastu sāmānyena baddhāvasthāyāṁ jīvo'paraṁ ca vastvantaryāmī kadācitparamātmākhyo'pi| Baddhajīve saṁsāre svakarmaṇāṁ tiktaphalaṁ khādatyantaryāmī tasya sarvasyāvikṛtasākṣīva tiṣṭhatyarthādamarāntaryāmī sarvadā karmātītaḥ| Kiñca baddhānvihāya jīvā nityāśca muktāḥ| Nityajīvāḥ śāśvataṁ muktāśca samsāre na kadācidāsaṁstathāhi garuḍaḥ| Muktajīvāstu samsāra āsankintu te nistīrṇāḥ| Paryanta īśvarasya pañcamākṛtirarcetyucyate| Jīveneśvarasya nirāyāsapratyakṣapūjārthamīśvaro vigraharūpeṇa dṛśyate yena bhaktahṛdayeṣu pramodo vardhate| Mokṣaviṣaye rāmānujasya mate bhaktiprapattī mukhyopāye| Muktiḥ parantu mṛtyukāle prāpyate| Evaṁ viśiṣṭādvaitavedāntaḥ karaṇīyamiva jīvanmuktiṁ na manyate| Prāptamuktirjīva yasminīśvaraḥ svaparākṛtyāṁ viṣṇuloke vaikuṇṭhe nivasanyatra brahmaivābhautikacakṣubhistajjīvena draṣṭuśakyam| Sa sāyujyaṁ veśvareṇa sahaikatāṁ vāpi bhuṅkte| Etattvīśvaro'hamiti rūpeṇeśvareṇa nikhilaikyaṁ na saṁsūcayatyata eva viśiṣṭādvaitamiti nāma| Punarapi vaikuṇṭhe dravyamacidapi tu śuddhasattvarūpeṇa| Śuddhasattvamidaṁ nityamaśeṣeṇa rajastamovihīnamīśvarecchādhīnaṁ ca| Bhautikaviśve'tra parantvacinmiśrasattvarūpeṇa yasminrajastamaḥsattvātmakaguṇatrayaṁ vidyate| Itthaṁ muktajīvo vaikuṇṭhe nivasaṁstiṣṭhati sarvadānandaṁ bhuṅkte ca yāvadbhagavadviṣṇuṁ sevayati| Eṣāmatyuttamaviṣayāṇāmanena saṁkṣiptavyākhyānena mahārāmānujena pratiṣṭhāpitasya śrīviśiṣṭādvaitavedāntasya viṣaye madvivaraṇaṁ samāpayāmi| Bhagavato viṣṇoḥ sarvebhyaḥ sadbhaktebhyaḥ kuśalaṁ bhavatviti||298||

"El cuarto aspecto (caturtha-ākṛtiḥ) del Señor (īśvarasya) se denomina (iti ucyate) Antaryāmī --usualmente traducido como 'el que mora dentro' aunque la traducción literal es 'controlador interno'-- (antar-yāmī). El Antaryāmī (antar-yāmī) (es) el Señor (bhagavān) Mismo (svayam) residiendo (nivasan) como el Ser inmortal (amara-ātmā iva) dentro (antar) de todos los jīva-s --de todos los seres vivientes-- (sarveṣām jīvānām) conocidos (prasiddhānām) con el nombre de Cit (cit iti nāmnā) y también (ca) dentro (antar) de la Prakṛti (prakṛtyām) que porta el nombre de Acit (acit iti nāmnā). De esta forma (evam), Cit (cit) (es) el universo (viśvam) de los jīva-s (jīvānām). Dentro (antar) de cada uno de los seres vivientes (pratyekasya prāṇinaḥ) existen (staḥ) dos (dve) entidades (vastunī). Una (ekam) entidad (vastu) (es) el jīva (jīvaḥ) —generalmente (sāmānyena) en un estado atado (baddha-avasthāyām)—, y (ca) la otra (aparam) entidad (vastu) (es) el Antaryāmī (antar-yāmī) —también llamado a veces Paramātmā (kadācid parama-ātma-ākhyaḥ api)—. Mientras que el jīva atado come el amargo fruto de sus acciones en el Saṁsāra (baddha-jīve saṁsāre sva-karmaṇām tikta-phalam khādati), el Antaryāmī (antar-yāmī) permanece (tiṣṭhati) como (iva) un Testigo inmutable (avikṛta-sākṣī) de todo eso (tasya sarvasya), es decir (arthāt), el eterno Antaryāmī (amara-antaryāmī) está siempre más allá del Karma (sarvadā karma-atītaḥ). Además (kiñca), aparte de los baddha-s o atados (baddhān vihāya), los jīva-s (jīvāḥ) (pueden ser) nitya-s o eternos (nityāḥ) y (ca) mukta-s o liberados (muktāḥ). Los jīva-s que son nitya-s (nitya-jīvāḥ) están eternamente liberados (śāśvatam muktāḥ) y (ca) nunca estuvieron (na kadācid āsan) en el Saṁsāra (samsāre), por ejemplo (tathāhi) Garuḍa (garuḍaḥ). Sin embargo (tu), los jīva-s que son mukta-s (mukta-jīvāḥ) estuvieron (āsan) en el Saṁsāra (samsāre) pero (kintu) se escaparon (te nistīrṇāḥ). Finalmente (paryante), el quinto aspecto (pañcama-ākṛtiḥ) del Señor (īśvarasya) se denomina (iti ucyate) Arcā (arcā). Para que el jīva pueda adorar al Señor de manera directa y fácil (jīvena īśvarasya nirāyāsa-pratyakṣa-pūjā-artham), el Señor (īśvaraḥ) aparece (dṛśyate) en la forma de ídolos (vigraha-rūpeṇa), mediante lo cual (yena) la dicha (pramodaḥ) aumenta (vardhate) en los corazones de los devotos (bhakta-hṛdayeṣu). Con relación a la Liberación (mokṣa-viṣaye), en la opinión (mate) de Rāmānuja (rāmānujasya) la devoción y la entrega (bhakti-prapattī) son los medios principales (mukhya-upāye). No obstante (parantu), la Liberación (muktiḥ) se alcanza (prāpyate) en el momento de la muerte (mṛtyu-kāle). De este modo (evam), el Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedāntaḥ) no considera (na manyate) a la Liberación en vida (jīvat-muktim) como (iva) algo posible de hacer (karaṇīyam). El jīva (jīvaḥ) que ha logrado Liberación (prāpta-muktiḥ) mora (nivasan) en Vaikuṇṭha (vaikuṇṭhe) —en el mundo de Viṣṇu (viṣṇuloke), en el cual (yasmin) el Señor (īśvaraḥ) (permanece) en Su aspecto Para (sva-para-ākṛtyām)— donde (yatra) Brahma Mismo (brahma eva) puede ser visto (draṣṭuśakyam) por ese jīva (tad-jīvena) a través de ojos no físicos (abhautika-cakṣubhiḥ). Él (saḥ) también (api) disfruta (bhuṅkte) de sāyujya (sāyujyam) o (vā... vā) unidad (ekatām) con el Señor (īśvareṇa). Pero (tu) esto (etad) no implica (na saṁsūcayati) plena unidad (nikhila-aikyam) con el Señor (īśvareṇa saha) en la forma de (rūpeṇa): 'Yo (aham) (soy) el Señor (īśvaraḥ... iti)', de ahí (ata eva) el nombre (nāma) Viśiṣṭādvaita --No dualismo Calificado o No dualismo Especial-- (viśiṣṭa-advaitam iti). Además (punar api), en Vaikuṇṭha (vaikuṇṭhe) la materia (dravyam) (es) también (api) Acit (acit) pero (tu) en la forma de śuddhasattva (śuddhasattva-rūpeṇa). Este (idam) śuddhasattva (śuddhasattvam) (es) eterno (nityam), (está) completamente (aśeṣeṇa) desprovisto de rajas y tamas (rajas-tamas-vihīnam) y (ca) (mora) bajo la Voluntad del Señor (īśvara-icchā-adhīnam). Aquí (atra), en el universo material (bhautika-viśve), sin embargo (parantu), Acit (acit) (está) en la forma de miśrasattva (miśrasattva-rūpeṇa), donde (yasmin) existe (vidyate) la tríada de guṇa-s consistente en rajas, tamas y sattva (rajas-tamas-sattva-ātmaka-guṇa-trayam). De esta manera (ittham), el jīva que está liberado (mukta-jīvaḥ) sigue viviendo (nivasan tiṣṭhati) en Vaikuṇṭha (vaikuṇṭhe) y (ca) goza (bhuṅkte) de bienaventuranza (ānandam) por siempre (sarvadā) mientras (yāvat) sirve (sevayati) al Señor Viṣṇu (bhagavat-viṣṇum). Con esta breve explicación (anena saṁkṣipta-vyākhyānena) de estos tópicos trascendentales (eṣām atyuttama-viṣayāṇām) finalizo (samāpayāmi) mi disertación (mad-vivaraṇaṁ) acerca del venerable Viśiṣṭādvaitavedānta (śrī-viśiṣṭa-advaita-vedāntasya viṣaye) fundado (pratiṣṭhāpitasya) por el gran Rāmānuja (mahā-rāmānujena). ¡que haya (bhavatu) bienestar (kuśalam) para todos los verdaderos devotos (sarvebhyaḥ sat-bhaktebhyaḥ) del Señor Viṣṇu (bhagavataḥ viṣṇoḥ... iti)!"||298||

al inicio

 Dvaitavedānta

अधुना साधकः स्वगुरवेऽन्यां सम्भाव्यतां चिन्तितवानपिनाम स्वगुरुः श्रीमध्वप्रतिष्ठापितद्वैतवेदान्तनिष्ठोऽभवत्। यद्येवं तर्हि स साधकोऽमन्यत यत्स्वगुरुरवश्यमेव मध्वेनैव विरचितानि सर्वाणि शास्त्राणि तथैव द्वैतवेदान्तस्यान्यानि बहुप्रभावपुस्तकान्यपठत्। ततः स तेषां शास्त्राणां नामानि ख्यातुं प्रारभत॥२९९॥
Adhunā sādhakaḥ svagurave'nyāṁ sambhāvyatāṁ cintitavānapināma svaguruḥ śrīmadhvapratiṣṭhāpitadvaitavedāntaniṣṭho'bhavat| Yadyevaṁ tarhi sa sādhako'manyata yatsvagururavaśyameva madhvenaiva viracitāni sarvāṇi śāstrāṇi tathaiva dvaitavedāntasyānyāni bahuprabhāvapustakānyapaṭhat| Tataḥ sa teṣāṁ śāstrāṇāṁ nāmāni khyātuṁ prārabhata||299||

Ahora (adhunā), el buscador (sādhakaḥ) pensó (cintitavān) en otra posibilidad (anyām sambhāvyatām) para su Guru (sva-gurave): Tal vez (apināma) su Guru (sva-guruḥ) se volvió (abhavat) totalmente consagrado al Dvaitavedānta --Vedānta Dualista-- fundado por el venerable Madhva (śrī-madhva-pratiṣṭhāpita-dvaita-vedānta-niṣṭhaḥ). Si esto es así (yadi evam) entonces (tarhi), ese buscador (saḥ sādhakaḥ) pensó (amanyata) que (yad) su Guru (sva-guruḥ) seguramente (avaśyam eva) leyó (apaṭhat) todas (sarvāṇi) las escrituras (śāstrāṇi) compuestas (viracitāni) por Madhva mismo (madhvena eva) al igual que (tathā eva) otros (anyāni) libros importantes (bahuprabhāva-pustakāni) del Dvaitavedānta (dvaita-vedāntasya). Después de eso (tatas), él (saḥ) comenzó (prārabhata) a mencionar (khyātum) los nombres (nāmāni) de esas escrituras (teṣām śāstrāṇām)||299||

दशप्रकरणमनुव्याख्यानमणुभाष्यं तात्पर्यनिर्णयो विष्णुतत्त्वविनिर्णयो ऋग्भाष्यं च मायावादखण्डनमित्यानन्दतीर्थनामकेनापि मध्वेनैव विरचितानि शास्त्राणीमानि कानिचित्। किञ्च न्यायामृतं तर्कताण्डवं चन्द्रिका न्यायसुधा प्रमेयदीपिका तत्त्वप्रकाशिका न्यायदीपिका न्यायसुधापरिमळ्एत्यादीनि जयतीर्थव्यासतीर्थराघवेन्द्राद्यन्यनिबन्धृभिर्विरचितानि पुस्तकानीमानीति॥३००॥
Daśaprakaraṇamanuvyākhyānamaṇubhāṣyaṁ tātparyanirṇayo viṣṇutattvavinirṇayo ṛgbhāṣyaṁ ca māyāvādakhaṇḍanamityānandatīrthanāmakenāpi madhvenaiva viracitāni śāstrāṇīmāni kānicit| Kiñca nyāyāmṛtaṁ tarkatāṇḍavaṁ candrikā nyāyasudhā prameyadīpikā tattvaprakāśikā nyāyadīpikā nyāyasudhāparimaḻetyādīni jayatīrthavyāsatīrtharāghavendrādyanyanibandhṛbhirviracitāni pustakānīmānīti||300||

"Éstas (imāni) (son) algunas (kānicid) escrituras (śāstrāṇi) compuestas (viracitāni) por Madhva mismo (madhvena eva) —también (api) llamado Ānandatīrtha (ānandatīrtha-nāmakena)—: 'Daśaprakaraṇa (daśaprakaraṇam), Anuvyākhyāna (anuvyākhyānam), Aṇubhāṣya (aṇubhāṣyam), Tātparyanirṇaya (tātparyanirṇayaḥ), Viṣṇutattvavinirṇaya (viṣṇutattvavinirṇayaḥ), Ṛgbhāṣya (ṛgbhāṣyam) y (ca) Māyāvādakhaṇḍana (māyāvādakhaṇḍanam iti)'. Además (kiñca), estos (imāni) libros (pustakāni) fueron escritos (viracitāni) por otros autores tales como Jayatīrtha, Vyāsatīrtha, Rāghavendra, etc. (jayatīrtha-vyāsatīrtha-rāghavendra-ādi-anya-nibandhṛbhiḥ): 'Nyāyāmṛta (nyāyāmṛtam), Tarkatāṇḍava (tarkatāṇḍavam), Candrikā (candrikā), Nyāyasudhā (nyāyasudhā), Prameyadīpikā (prameyadīpikā), Tattvaprakāśikā (tattvaprakāśikā), Nyāyadīpikā (nyāyadīpikā), Nyāyasudhāparimaḻā (nyāyasudhāparimaḻā), etc. (iti-ādīni... iti)'"||300||

प्रत्यक्षमनुमानं चागम इति द्वैतवेदान्ते प्रमाणत्रयमिदम्। किञ्चैकतो द्रव्यं गुणः कर्म सामान्यं विशेषो विशिष्टोऽंशी शक्तिः सादृश्यं चाभाव इति दशप्रमेयाणि विद्यन्ते। अन्यतो ब्रह्म लक्ष्मीर्जीवोऽव्याकृताकाशं प्रकृतिश्च गुणत्रयमिति द्रव्यं षड्विभागयुतं मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जातो यतो विषयोऽयमतीव विषमश्च गहन इति॥३०१॥
Pratyakṣamanumānaṁ cāgama iti dvaitavedānte pramāṇatrayamidam| Kiñcaikato dravyaṁ guṇaḥ karma sāmānyaṁ viśeṣo viśiṣṭo'ṁśī śaktiḥ sādṛśyaṁ cābhāva iti daśaprameyāṇi vidyante| Anyato brahma lakṣmīrjīvo'vyākṛtākāśaṁ prakṛtiśca guṇatrayamiti dravyaṁ ṣaḍvibhāgayutaṁ mama yadi smṛtilopo'sañjāto yato viṣayo'yamatīva viṣamaśca gahana iti||301||

"Ésta (idam) (es) la tríada de tres pramāṇa-s --medios de conocimiento válido-- (pramāṇa-trayam) en Dvaitavedānta (dvaita-vedānte): «Percepción directa (pratyakṣam), inferencia (anumānam) y (ca) escritura revelada (āgamaḥ iti) ». Además (kiñca), por un lado (ekatas), hay (vidyante) diez prameya-s--que deben ser investigados mediante los tres pramāṇa-s-- (daśa-prameyāṇi): «Sustancia (dravyam), atributo (guṇaḥ), acción (karma), universalidad (sāmānyam), individualidad (viśeṣaḥ), calificado (viśiṣṭaḥ), todo --que contiene partes-- (aṁśī), poder (śaktiḥ), similitud (sādṛśyam) y (ca) negación --es decir, inexistencia-- (abhāvaḥ iti)». Por otro lado (anyatas), dravya o sustancia (dravyam) (está) dotado de seis divisiones (ṣaṭ-vibhāga-yutam): «Brahma (brahma), Lakṣmī (lakṣmīḥ), jīva (jīvaḥ), espacio indivisible/sin cambios (avyākṛta-ākāśam), Prakṛti (prakṛtiḥ) y (ca) el grupo de tres guṇa-s --a saber, sattva, rajas y tamas-- (guṇa-trayam iti)», si mi memoria no me falla (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ), pues (yatas) este (ayam) tema (viṣayaḥ) (es) extremadamente (atīva) complejo (viṣamaḥ) y (ca) profundo (gahanaḥ iti)"||301||

मध्वदर्शने ब्रह्म विष्णुः स्याल्लक्ष्मीश्च तस्य पत्नी। अन्यच्च विष्णुर्लक्ष्मीश्च जीवाश्चेतनाः प्राकृतिस्त्वचेतना। किञ्च तद्द्रव्याणि विभजितुमन्यप्रकारोऽस्ति तद्यथा ब्रह्म स्वतन्त्रं जीवाः प्रकृतिर्लक्ष्मीरपि च परतन्त्राः। ब्रह्म च विष्ण्वाख्योऽपि पौरुषेयः किन्तु भौतिकशरीराद्विहीनं मनुष्यरूपसदृशाद्यस्मात्कस्माच्चिद्रूपाच्च। विष्णुः शुभगुणैः पूर्णः। तस्य प्रसादद्वारेण जीवो मरणकाले मोक्षं लब्धुं शक्तः। विष्णोर्विभवाः सन्तीति मध्वोऽभ्युपगच्छेदपि। यद्यपि लक्ष्मीः समानेत्युच्यते तथापि सा पूर्वोक्तमिव परतन्त्रैव न तु विष्णुवत्स्वतन्त्रावश्यम्। मुक्तियोग्या नित्यसंसारिणश्च तमोयोग्या इति त्रिवर्गात्मका बद्धजीवा असङ्ख्या भवेयुः। द्वैतवेदान्ते नित्यसंसारीणां तमोयोग्यानां च सन्निधिरस्य दर्शनस्याद्वितीयं लक्षणं पुनरपि मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जातः। प्रकृतिर्विश्वस्योपादानकारणं निरन्तरं च विष्णोरिच्छाश्रया। पर्यन्ते द्वैतवेदान्ते विष्णुर्जीवाः प्रकृतिश्च सन्तः परन्तु परस्परं नित्यं व्यतिरिक्ताः सन्तीति॥३०२॥
Madhvadarśane brahma viṣṇuḥ syāllakṣmīśca tasya patnī| Anyacca viṣṇurlakṣmīśca jīvāścetanāḥ prākṛtistvacetanā| Kiñca taddravyāṇi vibhajitumanyaprakāro'sti tadyathā brahma svatantraṁ jīvāḥ prakṛtirlakṣmīrapi ca paratantrāḥ| Brahma ca viṣṇvākhyo'pi pauruṣeyaḥ kintu bhautikaśarīrādvihīnaṁ manuṣyarūpasadṛśādyasmātkasmāccidrūpācca| Viṣṇuḥ śubhaguṇaiḥ pūrṇaḥ| Tasya prasādadvāreṇa jīvo maraṇakāle mokṣaṁ labdhuṁ śaktaḥ| Viṣṇorvibhavāḥ santīti madhvo'bhyupagacchedapi| Yadyapi lakṣmīḥ samānetyucyate tathāpi sā pūrvoktamiva paratantraiva na tu viṣṇuvatsvatantrāvaśyam| Muktiyogyā nityasaṁsāriṇaśca tamoyogyā iti trivargātmakā baddhajīvā asaṅkhyā bhaveyuḥ| Dvaitavedānte nityasaṁsārīṇāṁ tamoyogyānāṁ ca sannidhirasya darśanasyādvitīyaṁ lakṣaṇaṁ punarapi mama yadi smṛtilopo'sañjātaḥ| Prakṛtirviśvasyopādānakāraṇaṁ nirantaraṁ ca viṣṇoricchāśrayā| Paryante dvaitavedānte viṣṇurjīvāḥ prakṛtiśca santaḥ parantu parasparaṁ nityaṁ vyatiriktāḥ santīti||302||

"En la filosofía de Madhva (madhva-darśane), Brahma (brahma) es (syāt) Viṣṇu (viṣṇuḥ) y (ca) Lakṣmī (lakṣmīḥ) (es) Su (tasya) consorte (patnī). Asimismo (anyat ca), Viṣṇu (viṣṇuḥ), Lakṣmī (lakṣmīḥ) y (ca) jīva-s (jīvāḥ) (son) sensibles/conscientes (cetanāḥ), pero (tu) Prakṛti (prakṛtiḥ) no (es) sensible/consciente (acetanā). Además (kiñca), existe (asti) otra manera (anya-prakāraḥ) de dividir (vibhajitum) a esas sustancias (tad-dravyāṇi), a saber (tad yathā): Brahma (brahma) (es) Libre (svatantram) en tanto que (ca) los jīva-s (jīvāḥ), Prakṛti (prakṛtiḥ) e inclusive (api ca) Lakṣmī (lakṣmīḥ) (son) dependientes (paratantrāḥ). Y (ca) Brahma (brahma) —también (api) llamado Viṣṇu (viṣṇu-ākhyaḥ)— (es) personal (pauruṣeyaḥ) pero (kintu) carente (vihīnam) de un cuerpo material (bhautika-śarīrāt) y (ca) de cualquier forma (yasmāt kasmāt-cid rūpāt) similar a la forma humana (manuṣya-rūpa-sadṛśāt). Viṣṇu (viṣṇuḥ) está lleno (pūrṇaḥ) de cualidades auspiciosas (śubha-guṇaiḥ). Por medio de Su Favor (tasya prasāda-dvāreṇa), un jīva (jīvaḥ) puede (śaktaḥ) alcanzar (labdhum) la Liberación (mokṣam) en el momento de la muerte (maraṇa-kāle). Madhva (madhvaḥ) también (api) admite (abhyupagacchet) que (iti) Viṣṇu tiene vibhava-s o encarnaciones (viṣṇoḥ vibhavāḥ santi). Aunque (yadi api) se diga que (iti ucyate) Lakṣmī (lakṣmīḥ) (es) Igual (a Viṣṇu) (samānā), aún así (tathā api) ella (sā), como (iva) se ha dicho antes (pūrva-uktam), (es) ciertamente (eva) dependiente (paratantrā) y no (na tu) Libre (svatantrā) en verdad (avaśyam) como Viṣṇu (viṣṇu-vat). Los jīva-s atados (baddha-jīvāḥ) —consistentes en tres grupos (tri-varga-ātmakāḥ): «Dignos de Liberación (mukti-yogyāḥ), eternamente saṁsārī-s (nitya-saṁsāriṇaḥ) y (ca) dignos de la oscuridad (tamas-yogyāḥ iti)»— son (bhaveyuḥ) innumerables (asaṅkhyāḥ). En Dvaitavedānta (dvaita-vedānte), la presencia (sannidhiḥ) de (jīva-s que son) eternamente saṁsārī-s (nitya-saṁsārīṇām) y (ca) dignos de la oscuridad (tamas-yogyānām) (es) una característica (lakṣaṇam) única (advitīyam) de este sistema filosófico (asya darśanasya), otra vez (punar api) si mi memoria no me falla (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ). Prakṛti (prakṛtiḥ) (es) la causa material (upādāna-kāraṇam) del universo (viśvasya) y (ca) constantemente (nirantaram) depende de la Voluntad (icchā-āśrayā) de Viṣṇu (viṣṇoḥ). Finalmente (paryante), en Dvaitavedānta (dvaita-vedānte), Viṣṇu (viṣṇuḥ), los jīva-s (jīvāḥ) y (ca) Prakṛti (prakṛtiḥ) (son) reales (santaḥ) pero (parantu) están (santi) eternamente (nityam) separados (vyatiriktāḥ) entre sí (parasparam... iti)"||302||

(१) वैराग्यम् (२) ज्ञानम् (३) माहात्म्यज्ञानम् (४) निष्कामकर्म (५) भक्तिः (६) प्रसाद इति द्वैतवेदान्ते मोक्षप्राप्त्यर्थं षड्भूमिका इति॥३०३॥
(1) Vairāgyam (2) jñānam (3) māhātmyajñānam (4) niṣkāmakarma (5) bhaktiḥ (6) prasāda iti dvaitavedānte mokṣaprāptyarthaṁ ṣaḍbhūmikā iti||303||

"En Dvaitavedānta (dvaita-vedānte), las seis etapas (ṣaṭ-bhūmikāḥ) para alcanzar Liberación (mokṣa-prāpti-artham) (son): «(1) Renuncia (1 vairāgyam), (2) conocimiento (2 jñānam), (3) conocimiendo acerca de la Grandeza/Magnanimidad (del Señor) (3 māhātmya-jñānam), (4) acción sin deseo (4 niṣkāma-karma), (5) devoción (5 bhaktiḥ) (y) (6) Favor (6 prasādaḥ iti... iti)"||303||

वैराग्ये भक्तो बाह्यार्थेषूदासीनो भवति यतस्तेषु केषुचित्सत्सौख्यं न निवसतीति सोऽवगच्छति। सर्वेन्द्रियसुखानि भौतिकदेहेऽभिलाषं च दिव्यदेहेऽपि वा स परित्यजति। सरलमितव्ययिजीवितं यत्सन्तुष्टिपूर्णं सोऽतिवाहयति। भगवद्गीतायां श्रीकृष्णोपदिष्टमिव कर्मयोगाभ्यासेन वैराग्यमेतत्समासाद्यमिति॥३०४॥
Vairāgye bhakto bāhyārtheṣūdāsīno bhavati yatasteṣu keṣucitsatsaukhyaṁ na nivasatīti so'vagacchati| Sarvendriyasukhāni bhautikadehe'bhilāṣaṁ ca divyadehe'pi vā sa parityajati| Saralamitavyayijīvitaṁ yatsantuṣṭipūrṇaṁ so'tivāhayati| Bhagavadgītāyāṁ śrīkṛṣṇopadiṣṭamiva karmayogābhyāsena vairāgyametatsamāsādyamiti||304||

"En vairāgya o renuncia (vairāgye), el devoto (bhaktaḥ) se vuelve (bhavati) indiferente (udāsīnaḥ) hacia los objetos externos (bāhya-artheṣu) porque (yatas) se da cuenta de (saḥ avagacchati) que (iti) la verdadera felicidad (sat-saukhyam) no reside (na nivasati) en ninguno de ellos (teṣu kasmin-cid). Él (saḥ) abandona completamente (parityajati) todos los placeres de los sentidos (sarva-indriya-sukhāni) y (ca) al deseo (abhilāṣam) de un cuerpo material (bhautika-dehe) o (vā) incluso (api) de un cuerpo divino (divya-dehe). Él (saḥ) lleva (ativāhayati) una vida sencilla y frugal (sarala-mitavyayi-jīvitam) que (yad) está llena de contento (santuṣṭi-pūrṇam). Esta (etad) renuncia (vairāgyam) (es) alcanzable (samāsādyam) a través de la práctica del Karmayoga (karma-yoga-abhyāsena) tal como (iva) lo enseña el venerable Kṛṣṇa (śrī-kṛṣṇa-upadiṣṭam) en la Bhagavadgītā (bhagavat-gītāyām... iti)"||304||

ज्ञानभूमीकायां स्वगुरोरोष्ठाभ्यां परमेश्वरेण स्वनित्यसम्बन्धं ज्ञातुं भक्त आरभत इति॥३०५॥
Jñānabhūmīkāyāṁ svaguroroṣṭhābhyāṁ parameśvareṇa svanityasambandhaṁ jñātuṁ bhakta ārabhata iti||305||

"En la etapa de jñāna o conocimiento (jñāna-bhūmīkāyām), el devoto (bhaktaḥ), de los labios (oṣṭhābhyām) de su Guru (sva-guroḥ), comienza (ārabhate) a saber (jñātum) acerca de su eterna relación (sva-nitya-sambandham) con el Señor Supremo (parama-īśvareṇa... iti)"||305||

महात्म्यज्ञानभूमिकायां भक्तः शास्त्राण्यधीते यत्र स परमेश्वरस्य वर्णनानि प्राप्नोति। तद्वर्णनेभ्यश्च भक्तो भगवद्विष्णोर्महत्तामवगच्छतीति॥३०६॥
Mahātmyajñānabhūmikāyāṁ bhaktaḥ śāstrāṇyadhīte yatra sa parameśvarasya varṇanāni prāpnoti| Tadvarṇanebhyaśca bhakto bhagavadviṣṇormahattāmavagacchatīti||306||

"En la etapa de māhātmyajñāna o conocimiento acerca de la Grandeza/Magnanimidad (del Señor) (mahātmya-jñāna-bhūmikāyām), el devoto (bhaktaḥ) estudia (adhīte) escrituras (śāstrāṇi) donde (yatra) halla (saḥ... prāpnoti) descripciones (varṇanāni) del Señor Supremo (parama-īśvarasya). Y (ca) a través de esas descripciones (tad-varṇanebhyaḥ), el devoto (bhaktaḥ) se da cuenta (avagacchati) del Exaltado Estado (mahattām) del Señor Viṣṇu (bhagavat-viṣṇoḥ... iti)"||306||

निष्कामकर्मभूमिकायां भक्तो भगवतोऽहङ्कृतिहीनां प्रीतिमत्सेवामाचरति। भक्तः स्वसेवाफलभिर्न क्लिश्यतेऽपितु परमेश्वराय तत्सेवां सविनयं स समर्पयति। किञ्च कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणीति भगवद्गीतायां श्लोकः २.४७ तद्भक्ताभ्यासस्य हृदयं स्यादिति॥३०७॥
Niṣkāmakarmabhūmikāyāṁ bhakto bhagavato'haṅkṛtihīnāṁ prītimatsevāmācarati| Bhaktaḥ svasevāphalabhirna kliśyate'pitu parameśvarāya tatsevāṁ savinayaṁ sa samarpayati| Kiñca karmaṇyevādhikāraste mā phaleṣu kadācana mā karmaphalaheturbhūrmā te saṅgo'stvakarmaṇīti bhagavadgītāyāṁ ślokaḥ 2.47 tadbhaktābhyāsasya hṛdayaṁ syāditi||307||

"En la etapa de niṣkāmakarma o acción sin deseo (niṣkāma-karma-bhūmikāyām), el devoto (bhaktaḥ) se aplica (ācarati) al amoroso servicio (prītimat-sevām) —que carece de egoísmo (ahaṅkṛti-hīnām)— del Señor (bhagavataḥ). El devoto (bhaktaḥ) no está (na) preocupado (kliśyate) por los frutos de su propio servicio (sva-sevā-phalabhiḥ) sino que más bien (api tu) él (saḥ) humildemente (savinayam) le ofrece (samarpayati) ese servicio (tad-sevām) al Señor Supremo (parama-īśvarāya). Además (kiñca), la estrofa (ślokaḥ) 2.47 (2.47) en la Bhagavadgītā (bhagavat-gītāyām) —«Tu (te) derecho (adhikāraḥ) (es) con respecto a la acción (karmaṇi) únicamente (eva), (pero) nunca (mā... kadācana) con respecto a (sus) frutos (phaleṣu). No (mā) te vuelvas (bhūḥ) la causa del fruto de una acción (karma-phala-hetuḥ), (¡y que) el apego (saṅgaḥ) a la inacción (akarmaṇi) no sea (mā... astu) tuyo (te... iti) (tampoco)!»— es (syāt) el corazón (hṛdayam) de la práctica de ese devoto (tad-bhakta-abhyāsasya... iti)"||307||

भक्तिभूमिकेयं पूर्वभूमिकाः साधयित्वा भक्त एव स्वभावत आन्दोलनविहीनचित्तावस्थालक्षणं भक्तिदशां नीयते। भक्तिर्दिवारात्रमीश्वरे शुद्धप्रेम। नानाभक्त्यवस्थाश्च वर्गीकर्तुं विविधप्रकाराः स्युः परन्तु भक्तेर्हृदयं सम्पूर्णप्रपत्तिरर्थादीश्वरस्य परिपूर्णवश्यता यया भक्तहृदयेऽन्तर्भक्तिः स्रवती। किमत्र। स तत्स्वयमेवानुभवेदिति॥३०८॥
Bhaktibhūmikeyaṁ pūrvabhūmikāḥ sādhayitvā bhakta eva svabhāvata āndolanavihīnacittāvasthālakṣaṇaṁ bhaktidaśāṁ nīyate| Bhaktirdivārātramīśvare śuddhaprema| Nānābhaktyavasthāśca vargīkartuṁ vividhaprakārāḥ syuḥ parantu bhakterhṛdayaṁ sampūrṇaprapattirarthādīśvarasya paripūrṇavaśyatā yayā bhaktahṛdaye'ntarbhaktiḥ sravatī| Kimatra| Sa tatsvayamevānubhavediti||308||

"Ésta (iyam) (es) la etapa de la devoción (bhakti-bhūmikā): Después de consumar (sādhayitvā) las etapas previas (pūrva-bhūmikāḥ), el devoto (bhaktaḥ eva) es conducido (nīyate) espontáneamente (svabhāvatas) a una condición devocional (bhakti-daśām) caracterizada por un estado mental desprovisto de oscilación (āndolana-vihīna-citta-avasthā-lakṣaṇam). La devoción (bhaktiḥ) (es) amor puro (śuddha-prema) por el Señor (īśvare) día y noche (divārātram). Y (ca) existen (syuḥ) diversas maneras (vividha-prakārāḥ) de clasificar (vargīkartum) los múltiples estados devocionales (nānā-bhakti-avasthāḥ), pero (parantu) el corazón (hṛdayam) de la devoción (bhakteḥ) (es) plena entrega (sampūrṇa-prapattiḥ), o sea (arthāt), plena sumisión (paripūrṇa-vaśyatā) al Señor (īśvarasya), mediante la cual (yayā) la devoción (bhaktiḥ) fluye (sravatī) en (antar) el corazón del devoto (bhakta-hṛdaye). ¿qué (kim) (más se podría decir) acerca de esto (atra)? él (saḥ) debería experimentar (anubhavet) eso (tad) por sí mismo (svayam eva... iti)"||308||

प्रसादभूमिकेयं द्वैतवेदान्तानुसारेण केवलमीश्वरप्रसादः पूर्वपञ्चभूमिकासम्पन्नाय भक्ताय मोक्षप्रदस्तादृशसौभाग्यवद्भक्ताय। दत्ते पूर्वोक्तानुग्रहे स मुक्तिं लभत इति॥३०९॥
Prasādabhūmikeyaṁ dvaitavedāntānusāreṇa kevalamīśvaraprasādaḥ pūrvapañcabhūmikāsampannāya bhaktāya mokṣapradastādṛśasaubhāgyavadbhaktāya| Datte pūrvoktānugrahe sa muktiṁ labhata iti||309||

"Ésta (iyam) (es) la etapa del Favor (prasāda-bhūmikā): Según el Dvaitavedānta (dvaita-vedānta-anusāreṇa), solamente (kevalam) el Favor del Señor (īśvara-prasādaḥ) le otorga Liberación (mokṣa-pradaḥ) al devoto (bhaktāya) que llevó a cabo las cinco etapas anteriores (pūrva-pañca-bhūmikā-sampannāya). Cuando se le da la Gracia antedicha (datte pūrva-ukta-anugrahe) a un devoto tan afortunado (tādṛśa-saubhāgyavat-bhaktāya), él (saḥ) alcanza (labhate) Liberación (muktim... iti)"||309||

मुक्तिर्मृत्योः परं भवेन्न तु जीविते। मृत्वा मुक्तभक्त आतिवाहिकैर्ब्रह्मलोकं प्रति नीयते। कल्पान्ते भक्तो ब्रह्मा च वैकुण्ठं विष्णुलोकं प्रविशतः। मुक्तिप्राप्तिकाले भक्त आनन्दतारतम्यचतुष्कमनुभवेत् (१) सालोक्यं विष्णुप्रदेशे वसनम् (२) सामीप्यं भगवतः समीपस्थानम् (३) सारूप्यं भगवतः समानरूपताप्राप्तिस्तथा (४) सायुज्यं विष्णुना गाढसंयोग इति॥३१०॥
Muktirmṛtyoḥ paraṁ bhavenna tu jīvite| Mṛtvā muktabhakta ātivāhikairbrahmalokaṁ prati nīyate| Kalpānte bhakto brahmā ca vaikuṇṭhaṁ viṣṇulokaṁ praviśataḥ| Muktiprāptikāle bhakta ānandatāratamyacatuṣkamanubhavet (1) sālokyaṁ viṣṇupradeśe vasanam (2) sāmīpyaṁ bhagavataḥ samīpasthānam (3) sārūpyaṁ bhagavataḥ samānarūpatāprāptistathā (4) sāyujyaṁ viṣṇunā gāḍhasaṁyoga iti||310||

"La Liberación (muktiḥ) ocurre (bhavet) después de la muerte (mṛtyoḥ param) y no (na tu) durante la vida (jīvite). Después de la muerte (mṛtvā), el devoto liberado (mukta-bhaktaḥ) es guiado (nīyate) al mundo de Brahmā (brahma-lokam prati) por los Ātivāhika-s (ātivāhikaiḥ). Al final del Kalpa (kalpa-ante), el devoto (bhaktaḥ) y (ca) Brahmā (brahmā) ingresan (praviśataḥ) a Vaikuṇṭha (vaikuṇṭham) —el mundo de Viṣṇu (viṣṇu-lokam)—. En el momento de conseguir Liberación (mukti-prāpti-kāle), el devoto (bhaktaḥ) experimenta (anubhavet) las cuatro gradaciones de Bienaventuranza (ānanda-tāratamya-catuṣkam): (1) Sālokya (1 sālokyam) (o) residir (vasanam) en la región de Viṣṇu (viṣṇu-pradeśe), (2) Sāmīpya (2 sāmīpyam) (o) estar cerca (samīpasthānam) del Lord (bhagavataḥ), (3) Sārūpya (3 sārūpyam) (u) obtener igualdad de forma (samānarūpatā-prāptiḥ) con el Señor (bhagavataḥ), y (tathā) (4) Sāyujya (4 sāyujyam) (o) una unión íntima (gāḍha-saṁyogaḥ) con Viṣṇu (viṣṇunā... iti)"||310||

al inicio

Capítulo 9: El buscador se reúne con su Guru

 Encuentro

तद्दीर्घव्याख्यानन्तरं साधको ब्रह्मनिवसनिव तूष्णीमभवत्। एतद्गहनध्यानात्पश्चात्साधकः प्रथमोपदेशं दीक्षामपिवा प्राप्तुं स्वगुरोर्निवासं प्रति गतवान्। प्रथमवारं स्वगुरुं दृष्ट्वा तस्य दर्शनमनपेक्षितमासीदर्थात्साधकेन कल्पितवद्गुरुर्नादृश्यत। गुरुः सरलपत्रवाहकरूप उष्णीषवसनधार्मिकचिह्नमालादिविवर्जितः। प्राथमिकव्याघातमतिक्रम्य साधकोऽचिन्तयद्यत्स्वगुरुरवश्यमेव साङ्ख्ययोगस्योपदेशानुसरणं वंशं सम्बध्येत पूर्वमीमांसाया वा वेदान्तत्रयस्य वा। अत एव स्वगुरुं नमस्कृत्य स साधकस्तस्य वंशं तमपृच्छत्॥३११॥
Taddīrghavyākhyānantaraṁ sādhako brahmanivasaniva tūṣṇīmabhavat| Etadgahanadhyānātpaścātsādhakaḥ prathamopadeśaṁ dīkṣāmapivā prāptuṁ svagurornivāsaṁ prati gatavān| Prathamavāraṁ svaguruṁ dṛṣṭvā tasya darśanamanapekṣitamāsīdarthātsādhakena kalpitavadgururnādṛśyata| Guruḥ saralapatravāhakarūpa uṣṇīṣavasanadhārmikacihnamālādivivarjitaḥ| Prāthamikavyāghātamatikramya sādhako'cintayadyatsvagururavaśyameva sāṅkhyayogasyopadeśānusaraṇaṁ vaṁśaṁ sambadhyeta pūrvamīmāṁsāyā vā vedāntatrayasya vā| Ata eva svaguruṁ namaskṛtya sa sādhakastasya vaṁśaṁ tamapṛcchat||311||

Después de su larga explicación (dīrgha-vyākhyā-anantaram), el buscador (sādhakaḥ) permaneció en silencio (tūṣṇīm abhavat) como si (iva) morase en Brahma (brahma-nivasan). Después (paścāt) de esta profunda meditación (etad-gahana-dhyānāt), el buscador (sādhakaḥ) procedió (gatavān) hacia la morada (nivāsam) de su Guru (sva-guroḥ) para obtener (prāptum) la primera enseñanza (prathama-upadeśam) o tal vez (apivā) iniciación (dīkṣām). Después de ver (dṛṣṭvā) a su Guru (sva-gurum) por primera vez (prathama-vāram), su (tasya) aspecto (darśanam) fue (āsīt) inesperado (anapekṣitam), o sea (arthāt), el Guru (guruḥ) no lucía (na adṛśyata) como el buscador había imaginado (sādhakena kalpita-vat). El Guru (guruḥ) tenía el semblante de un simple cartero (sarala-patravāhaka-rūpaḥ), sin turbante, manto, marcas religiosas, rosario, etc. (uṣṇīṣa-vasana-dhārmika-cihna-mālā-ādi-vivarjitaḥ). Tras superar (atikramya) el impacto inicial (prāthamika-vyāghātam), el buscador (sādhakaḥ) pensó (acintayat) que (yad) su Guru (sva-guruḥ) seguramente (avaśyam eva) pertenecería (sambadhyeta) a un linaje (vaṁśam) que siguiese las enseñanzas (upadeśa-anusaraṇam) del Sāṅkhyayoga (sāṅkhya-yogasya) o (vā) de la Pūrvamīmāṁsā (pūrva-mīmāṁsāyāḥ) o (vā) de los tres Vedānta-s (vedānta-trayasya). Por esto es que (atas eva), después de saludar respetuosamente (namaskṛtya) a su Guru (sva-gurum), ese buscador (saḥ sādhakaḥ) le preguntó (tam apṛcchat) acerca de su linaje (tasya vaṁśam)||311||

साधकः पृष्टवान् - गुरुजीर्मां वक्तुमर्हसि किं दर्शनं त्वद्वंशेनानुसृतमिति। तस्मै गुरुः प्रत्यवक्त्रिकदर्शनमिति। तर्हि साधकोऽवदत्किं त्रिकमिति। गुरुः प्रत्यवदत्त्रिकमेकं चतुर्णां शैवदर्शनानामिति। इदानीं साधकः सविनयं स्वगुरुमार्थयत त्वं तद्विषयापेक्षया सविस्तरं वक्तुमर्हसीति। एवं गुरुर्विस्तृततरां व्याख्यां कृतवान्॥३१२॥
Sādhakaḥ pṛṣṭavān - Gurujīrmāṁ vaktumarhasi kiṁ darśanaṁ tvadvaṁśenānusṛtamiti| Tasmai guruḥ pratyavaktrikadarśanamiti| Tarhi sādhako'vadatkiṁ trikamiti| Guruḥ pratyavadattrikamekaṁ caturṇāṁ śaivadarśanānāmiti| Idānīṁ sādhakaḥ savinayaṁ svagurumārthayata tvaṁ tadviṣayāpekṣayā savistaraṁ vaktumarhasīti| Evaṁ gururvistṛtatarāṁ vyākhyāṁ kṛtavān||312||

El buscador (sādhakaḥ) preguntó (pṛṣṭavān): «Gurujī (gurujīḥ), ¿tendrías la amabilidad de decirme (mām vaktum arhasi) qué (kim) filosofía (darśanam) sigue tu linaje (tvad-vaṁśena anusṛtam iti)?». El Guru (guruḥ) le respondió (tasmai... pratyavak): «Filosofía Trika (trika-darśanam iti)». Entonces (tarhi) el buscador (sādhakaḥ) dijo (avadat): «¿Qué (kim) (es) el Trika (trikam iti)?». El Guru (guruḥ) contestó (pratyavadat): «El Trika (trikam) (es) una (ekam) de las cuatro filosofías Śaiva-s (caturṇām śaiva-darśanānām iti)». Ahora (idānīm) el buscador (sādhakaḥ) humildemente (savinayam) le pidió a su Guru (sva-gurum ārthayata): «¿Podrías por favor explayarte (tvam... savistaram vaktum arhasi) acerca de ese tema (tad-viṣaya-pekṣayā... iti)?». De este modo (evam), el Guru (guruḥ) dio una explicación pormenorizada (vistṛtatarām vyākhyām kṛtavān)||312||

गुरुरिदानीमिदमुक्तवान् - अहं प्रथमं त्रिकस्य मुख्यलक्षणानि वर्णयिष्यामि। ततः परं वीरः शिवाद्वैतं शैवसिद्धान्तश्च नाम्नामन्येषां त्रयाणां शैवदर्शनानां विषये लघुवर्णनं करिष्यामि। त्रिकस्य ​​मुख्यधर्माणां परिसङ्ख्यानाय गुरुणा गब्रिएल्प्रदीपकेन विरचितं त्रिकमुख्यमतानीति नाम पुस्तकं प्रयोक्ष्याम्यहम्। तदनन्तरं स्वश्लोकानधिकृत्य गब्रिएल्प्रदीपकस्य व्याख्यया सञ्चारितः संस्तस्योपदेशानुद्दिश्य मम व्याख्यानं दास्यामीति। ततो गुरुस्त्रिकविषये कथयितुमारब्धवान्॥३१३॥
Gururidānīmidamuktavān - Ahaṁ prathamaṁ trikasya mukhyalakṣaṇāni varṇayiṣyāmi| Tataḥ paraṁ vīraḥ śivādvaitaṁ śaivasiddhāntaśca nāmnāmanyeṣāṁ trayāṇāṁ śaivadarśanānāṁ viṣaye laghuvarṇanaṁ kariṣyāmi| Trikasya ​​mukhyadharmāṇāṁ parisaṅkhyānāya guruṇā gabrielpradīpakena viracitaṁ trikamukhyamatānīti nāma pustakaṁ prayokṣyāmyaham| Tadanantaraṁ svaślokānadhikṛtya gabrielpradīpakasya vyākhyayā sañcāritaḥ saṁstasyopadeśānuddiśya mama vyākhyānaṁ dāsyāmīti| Tato gurustrikaviṣaye kathayitumārabdhavān||313||

El Guru (guruḥ) ahora (idānīm) dijo (uktavān) esto (idam): "Primeramente (prathamam) describiré (aham.. Varṇayiṣyāmi) las características principales (mukhya-lakṣaṇāni) del Trika (trikasya). Después de eso (tatas param) haré (kariṣyāmi) una corta descripción (laghu-varṇanam) sobre (viṣaye) las otras tres filosofías Śaiva-s (anyeṣām trayāṇām śaiva-darśanānām) llamadas (nāmnām) Vīra (vīraḥ), Śivādvaita (śivādvaitam) y (ca) Śaivasiddhānta (śaivasiddhāntaḥ). Para enumerar (parisaṅkhyānāya) las cualidades principales (mukhya-dharmāṇām) del Trika (trikasya), utilizaré (prayokṣyāmi aham) el libro (pustakam) llamado (nāma) «Principios Fundamentales del (Shaivismo) Trika (trika-mukhya-matāni iti)» compuesto (viracitam) por Guru Gabriel Pradīpaka (guruṇā gabriel-pradīpakena). Inmediatamente después de eso (tad-anantaram), inspirado (sañcāritaḥ san) por la explicación de Gabriel Pradīpaka (gabriel-pradīpakasya vyākhyayā) con referencia a (adhikṛtya) sus propias estrofas (sva-ślokān), daré (dāsyāmi) mi (mama) explicación (vyākhyānam) acerca de sus enseñanzas (tasya upadeśān uddiśya... iti)". Luego (tatas) el Guru (guruḥ) empezó (ārabdhavān) a hablar (kathayitum) sobre Trika (trika-viṣaye)||313||

al inicio

Capítulo 10: Los Principios Fundamentales del Shaivismo Trika

 Parabhairava

परभैरवश्च विश्वात्मैव न नानात्मानो यथैव देवी।
द्वैताख्या दर्शने निर्बध्नात्येवापि तु परमात्मैकाकी॥१॥

इति प्रथमश्लोकोऽयं त्रिकमुख्यमतेष्विति॥३१४॥
Parabhairavaśca viśvātmaiva na nānātmāno yathaiva devī|
Dvaitākhyā darśane nirbadhnātyevāpi tu paramātmaikākī||1||

iti prathamaśloko'yaṁ trikamukhyamateṣviti||314||

"Ésta (ayam) (es) la primera estrofa (prathama-ślokaḥ) en los Trikamukhyamatāni (trika-mukhya-mateṣu):

«Parabhairava (para-bhairavaḥ ca) (es) el Ser del universo (viśva-ātmā eva). No existen (na) múltiples seres (nānā-ātmānaḥ), como (yathā eva) la diosa (devī) llamada 'dualidad' (dvaita-ākhyā) insiste en (nirbadhnāti eva) mostrar (darśane), sino más bien (api tu) un solitario (ekākī) Ser Supremo (parama-ātmā... iti... iti)||1||»"||314||

परभैरवः परमशिवोऽस्ति परन्तु श्रीमद्व्यासवर्णितपौराणिकशिवस्य भैरवस्य च मध्ये मा भूत्सम्भ्रमो भ्रान्तं वा प्रथमशब्दं प्रयोक्ष्ये। कोऽस्ति पौराणिकशिवः। स प्रसिद्धतपस्वी यस्य ग्रीवे सर्पो यश्चन्द्रशेखरश्चन्द्रमुकुटो वा यः शिवलोके निवसतीत्यादि। परभैरवः परमार्थोऽस्ति न तु पौराणिकदेवः। अनेनारम्भादेव सुस्पष्टेन भवितव्यम्। यो भरणो रवणो वमनश्च विश्वं स भैरव इति भैरवशब्दस्यार्थोऽयं श्लोकविशेषेण। किञ्च न नानात्मानः सन्ति। इह नानदेहचित्तव्यक्तित्वादिकं भवति न त्वात्मानः। केवलमेकात्मा भिन्नभूमिका नाटयन्। ततोऽहं मद्दृढोक्तेर्विषये पूर्णतार्किकसमर्थनं दास्यामि। एवं च नानात्मापेक्षया विविधद्वैतदर्शनानि यदुपन्यस्यन्ति तदसत्यमात्रम्। अत एव यद्द्वैतनामका देवी दृष्ट्यां निर्बध्नाति तत्सर्वथासत्यमिति सुदृढवितर्कणद्वारेणाहमसंशयं साधयिष्यामीति॥३१५॥
Parabhairavaḥ paramaśivo'sti parantu śrīmadvyāsavarṇitapaurāṇikaśivasya bhairavasya ca madhye mā bhūtsambhramo bhrāntaṁ vā prathamaśabdaṁ prayokṣye| Ko'sti paurāṇikaśivaḥ| Sa prasiddhatapasvī yasya grīve sarpo yaścandraśekharaścandramukuṭo vā yaḥ śivaloke nivasatītyādi| Parabhairavaḥ paramārtho'sti na tu paurāṇikadevaḥ| Anenārambhādeva suspaṣṭena bhavitavyam| Yo bharaṇo ravaṇo vamanaśca viśvaṁ sa bhairava iti bhairavaśabdasyārtho'yaṁ ślokaviśeṣeṇa| Kiñca na nānātmānaḥ santi| Iha nānadehacittavyaktitvādikaṁ bhavati na tvātmānaḥ| Kevalamekātmā bhinnabhūmikā nāṭayan| Tato'haṁ maddṛḍhokterviṣaye pūrṇatārkikasamarthanaṁ dāsyāmi| Evaṁ ca nānātmāpekṣayā vividhadvaitadarśanāni yadupanyasyanti tadasatyamātram| Ata eva yaddvaitanāmakā devī dṛṣṭyāṁ nirbadhnāti tatsarvathāsatyamiti sudṛḍhavitarkaṇadvāreṇāhamasaṁśayaṁ sādhayiṣyāmīti||315||

"Parabhairava (para-bhairavaḥ) es (asti) Paramaśiva (parama-śivaḥ), pero (parantu) usaré (prayokṣye) la primera palabra (prathama-śabdam) de modo que no haya (mā bhūt) confusión (sambhramaḥ) o (vā) error (bhrāntam) entre (madhye) el Śiva puránico descripto por el venerable Vyāsa (śrīmat-vyāsa-varṇita-paurāṇika-śivasya) y (ca) Bhairava (bhairavasya). ¿quién (kaḥ) es (asti) el Śiva puránico (paurāṇika-śivaḥ)? Él (saḥ) (es) el famoso asceta (prasiddha-tapasvī), en cuyo cuello (yasya grīve) (hay) una serpiente (sarpaḥ), que (yaḥ) (es) Candraśekhara (candra-śekharaḥ) o (vā) Aquél que tiene la luna como cresta (candra-mukuṭaḥ), que (yaḥ) vive (nivasati) en Śivaloka --en el mundo de Śiva-- (śiva-loke), etc. (iti-ādi). Parabhairava (para-bhairavaḥ) es (asti) la Más Alta Realidad (parama-arthaḥ) y no (na tu) un dios puránico (paurāṇika-devaḥ). Esto debe ser muy claro (anena... suspaṣṭena bhavitavyam) desde el inicio (ārambhāt eva). Acrósticamente (ślokaviśeṣeṇa), éste (ayam) (es) el significado (arthaḥ) de la palabra 'Bhairava' (bhairava-śabdasya): «Bhairava (bhairavaḥ) (es) Aquél que (yaḥ... saḥ) sostiene (bharaṇaḥ), retira (ravaṇaḥ) y (ca) manifiesta (vamanaḥ) al universo (viśvam... iti)». Además (kiñca), no hay (na... santi) múltiples seres (nānā-ātmānaḥ). Aquí --en este mundo-- (iha) existen (bhavati) múltiples cuerpos, mentes, personalidades, etc. (nāna-deha-citta-vyaktitva-ādikam) pero no (na tu) seres (ātmānaḥ). Sólo (kevalam) un Ser (eka-ātmā) juega (nāṭayan) diversos roles (bhinna-bhūmikāḥ). Posteriormente (tatas) daré (aham... dāsyāmi) pleno/a soporte/justificación argumentativo/a (pūrṇa-tārkika-samarthanam) con relación a mi afirmación (mad-dṛḍha-ukteḥ viṣaye). De este modo (evam ca), con referencia a los múltiples seres (nānā-ātma-apekṣayā), es sencillamente falso (tad asatya-mātram) lo que (yad) las distintas filosofías dualistas (vividha-dvaita-darśanāni) proponen (upanyasyanti). Debido a esto (atas eva), probaré (aham... sādhayiṣyāmi) sin duda (asaṁśayam) por medio de sólida argumentación (sudṛḍha-vitarkaṇa-dvāreṇa) que (iti) es totalmente falso (tad sarvathā asatyam) lo que (yad) la diosa (devī) llamada 'dualidad' (dvaita-nāmakā) insiste en (nirbadhnāti) mostrar (dṛṣṭyām... iti)"||315||

al inicio

 Śiva y Śakti

स परमशिवः शिवशक्तिमयः शक्तिश्चाहंविमर्श एव च।
नामत एव स्वशक्तितस्तु शिवो वेत्ति हि स्वसुप्रभसत्ताम्॥
शिवः प्रकाशपरिकीर्तितश्च विशेषकलानुसारेण नाम।
शक्तिश्च विमर्शोक्ता परिभाषादृष्त्या श्रीत्रिकशास्त्रेष्वपि॥
एष प्रकाश इत्थं ज्योतिः सर्वत्र व्यापकं विमर्शः।
तज्ज्योतिषश्च वै चेतनत्वमेव महायोग्यनुरूपतोऽपि॥
शिवस्य शक्त्या न विशेषस्ते तत्तापाग्नीव केवलमस्मात्।
अध्यायार्थाय पृथक्तु व्याक्रियेत एवात्र च नहि विमतिः॥२-५॥

इति द्वितीयश्लोकात्पञ्चमश्लोकपर्यन्तं श्लोकचतुष्कमेतदिति॥३१६॥
Sa paramaśivaḥ śivaśaktimayaḥ śaktiścāhaṁvimarśa eva ca|
Nāmata eva svaśaktitastu śivo vetti hi svasuprabhasattām||
Śivaḥ prakāśaparikīrtitaśca viśeṣakalānusāreṇa nāma|
Śaktiśca vimarśoktā paribhāṣādṛṣtyā śrītrikaśāstreṣvapi||
Eṣa prakāśa itthaṁ jyotiḥ sarvatra vyāpakaṁ vimarśaḥ|
Tajjyotiṣaśca vai cetanatvameva mahāyogyanurūpato'pi||
Śivasya śaktyā na viśeṣaste tattāpāgnīva kevalamasmāt|
Adhyāyārthāya pṛthaktu vyākriyeta evātra ca nahi vimatiḥ||2-5||

iti dvitīyaślokātpañcamaślokaparyantaṁ ślokacatuṣkametaditi||316||

"Éste (etad) (es) un grupo de cuatro estrofas (śloka-catuṣkam), desde la segunda estrofa (dvitīya-ślokāt) hasta la quinta estrofa (pañcama-śloka-paryantam):

«Él (saḥ) —Paramaśiva (parama-śivaḥ)— consiste en Śiva y Śakti (śiva-śakti-mayaḥ), y (ca) Śakti (śaktiḥ) (es) por cierto (eva ca) la conciencia del Yo (aham-vimarśaḥ), a saber (nāmatas eva), a través de Su propia Śakti (sva-śaktitaḥ) en verdad (tu), Śiva (śivaḥ) conoce (vetti hi) Su radiante Existencia (sva-suprabha-sattām). En las escritura del venerable Shaivismo Trika (śrī-trika-śāstreṣu api), a Śiva (śivaḥ) se lo llama técnicamente Prakāśa (prakāśa-parikīrtitaḥ ca viśeṣakalānusāreṇa) verdaderamente (nāma), y (ca) a Śakti (śaktiḥ), desde un punto de vista técnico (paribhāṣā-dṛṣtyā), se la denomina Vimarśa (vimarśa-uktā). De este modo (ittham), según los Grandes Yogī-s (mahā-yogi-anurūpatas api), este (eṣaḥ) Prakāśa (prakāśaḥ) (es) Luz (jyotis) que penetra (vyāpakam) en todas partes (sarvatra), (y) Vimarśa (vimarśaḥ) (es) ciertamente (ca vai) Conciencia (cetanatvam eva) de esa Luz (tad-jyotiṣaḥ). No existe ninguna diferencia (na viśeṣaḥ) entre Śiva y Śakti (śivasya śaktyāḥ). Ellos (te) (son) como (iva) fuego y su calor (tad-tāpa-agnī). Por esta razón (asmāt), se los explica (vyākriyete eva) separadamente (pṛthak tu) sólo (kevalam) para estudiar(los) (adhyāya-arthāya), y (ca) no existe ninguna (nahi) discrepancia de opinión (vimatiḥ) acerca de esto (atra... iti... iti)||2-5||»"||316||

परभैरवः प्रकाशविमर्शमयो यत्र शिवो भैरवः सञ्छक्तिश्च भैरवी सती। भैरवपरभैरवयोः पारिभाषिकविशेषोऽस्ति। विशेषमेनमधुना व्याख्यास्यामि परम इति संस्कृते परशब्दस्यार्थः। अत एव परभैरवे पर इति शब्दः परमशिवे च परम इति शब्दः पर्यायौ। एतस्य किमर्थः। भैरवः शिवो वा यः प्रथमतत्त्वेऽवस्थितो विश्वोत्तीर्णः परन्तु परभैरवः परमशिवो वा विश्वोत्तीर्णो विश्वमयश्च। पृथग्विचारितो भैरवः कल्पनायामद्वैतवेदान्तब्रह्मणि सदृशः किन्त्वत्र त्रिके भैरवस्य शक्तिर्भैरवी वा विद्यते। अर्थाद्भैरवः प्रवृत्तौ शङ्कराचार्येण प्रतिष्ठापितस्य दर्शनस्य शक्तिहीनषण्ढभ्रमवन्न भवति। एष त्रिकाद्वैतवेदान्तयोर्महाविशेषः। शक्तेर्भैरव्या वा नामान्यत्स्पन्दः। एवं भैरवस्य स्वभावः प्रकाशो ज्योतिर्वा स परन्तु स्वातन्त्र्येण वा भैरव्या वा सम्पन्नोऽर्थाद्भैरवः स्वात्मानं स्वभैरव्या विस्तारमपि विश्वं च खलु चेतयते। एषा च भैरवी शक्तिर्वा परा परापरापरा चेति त्रिधा विभिन्ना। एतत् कारणानामेकं येन मयोपदिष्टं दर्शनमिदं त्रिकमित्यभिधीयत इति॥३१७॥
Parabhairavaḥ prakāśavimarśamayo yatra śivo bhairavaḥ sañchaktiśca bhairavī satī| Bhairavaparabhairavayoḥ pāribhāṣikaviśeṣo'sti| Viśeṣamenamadhunā vyākhyāsyāmi parama iti saṁskṛte paraśabdasyārthaḥ| Ata eva parabhairave para iti śabdaḥ paramaśive ca parama iti śabdaḥ paryāyau| Etasya kimarthaḥ| Bhairavaḥ śivo vā yaḥ prathamatattve'vasthito viśvottīrṇaḥ parantu parabhairavaḥ paramaśivo vā viśvottīrṇo viśvamayaśca| Pṛthagvicārito bhairavaḥ kalpanāyāmadvaitavedāntabrahmaṇi sadṛśaḥ kintvatra trike bhairavasya śaktirbhairavī vā vidyate| Arthādbhairavaḥ pravṛttau śaṅkarācāryeṇa pratiṣṭhāpitasya darśanasya śaktihīnaṣaṇḍhabhramavanna bhavati| Eṣa trikādvaitavedāntayormahāviśeṣaḥ| Śakterbhairavyā vā nāmānyatspandaḥ| Evaṁ bhairavasya svabhāvaḥ prakāśo jyotirvā sa parantu svātantryeṇa vā bhairavyā vā sampanno'rthādbhairavaḥ svātmānaṁ svabhairavyā vistāramapi viśvaṁ ca khalu cetayate| Eṣā ca bhairavī śaktirvā parā parāparāparā ceti tridhā vibhinnā| Etat kāraṇānāmekaṁ yena mayopadiṣṭaṁ darśanamidaṁ trikamityabhidhīyata iti||317||

"Parabhairava (para-bhairavaḥ) consiste en Prakāśa y Vimarśa (prakāśa-vimarśa-mayaḥ), donde (yatra) Śiva (śivaḥ) es (san) Bhairava (bhairavaḥ) y (ca) Śakti (śaktiḥ) es (satī) Bhairavī (bhairavī). Existe (asti) una diferencia técnica (pāribhāṣika-viśeṣaḥ) entre Bhairava y Parabhairava (bhairava-para-bhairavayoḥ). Ahora (adhunā) explicaré (vyākhyāsyāmi) esta (enam) diferencia (viśeṣam): El significado (arthaḥ) de la palabra 'Para' (para-śabdasya) en Sánscrito (saṁskṛte) es 'Parama' --Supremo-- (paramaḥ iti). Por consiguiente (atas eva), la palabra (śabdaḥ) 'para' (paraḥ iti) en Parabhairava (para-bhairave) y (ca) la palabra (śabdaḥ) 'parama' (paramaḥ iti) en Paramaśiva (parama-śive) (son) sinónimos (paryāyau). ¿qué significa esto (etasya kim arthaḥ)? Bhairava (bhairavaḥ) o (vā) Śiva (śivaḥ), que (yaḥ) permanece (avasthitaḥ) en la primera categoría --de 36 categorías de la manifestación universal-- (prathama-tattve), trasciende al universo (viśva-uttīrṇaḥ), pero (parantu) Parabhairava (para-bhairavaḥ) o (vā) Paramaśiva (parama-śivaḥ) trasciende al universo (viśva-uttīrṇaḥ) al igual que (ca) es inmanente en el universo (viśva-mayaḥ). Bhairava (bhairavaḥ), considerado separadamente (pṛthak-vicāritaḥ), (es) en teoría (kalpanāyām) como (sadṛśaḥ) Brahma en Advaitavedānta (advaita-vedānta-brahmaṇi), sin embargo (kintu) aquí (atra) —en Trika (trike)— Bhairava tiene (bhairavasya... vidyate) Śakti (śaktiḥ) o (vā) Bhairavī (bhairavī). Es decir (arthāt), en la práctica (pravṛttau), Bhairava (bhairavaḥ) no es (na bhavati) como el Brahma eunuco carente de Śakti (śakti-hīna-ṣaṇḍha-bhrama-vat) de la filosofía (darśanasya) fundada (pratiṣṭhāpitasya) por Śaṅkarācārya (śaṅkarācāryeṇa). Ésta (eṣaḥ) (es) una gran diferencia (mahā-viśeṣaḥ) entre Trika y Advaitavedānta (trika-advaita-vedāntayoḥ). Otro (anyat) nombre (nāma) de Śakti (śakteḥ) o (vā) Bhairavī (bhairavyāḥ) (es) Spanda (spandaḥ). De este modo (evam), la naturaleza esencial (svabhāvaḥ) de Bhairava (bhairavasya) (es) Prakāśa (prakāśaḥ) o (vā) Luz (jyotis), pero (parantu) Él (saḥ) está dotado de (sampannaḥ) Libertad Absoluta (svātantryeṇa) o (vā... vā) Bhairavī (bhairavyā), o sea (arthāt), Bhairava (bhairavaḥ) (es) ciertamente (khalu) consciente (cetayate) de Sí Mismo (sva-ātmānam) y (ca) del universo (viśvam) que es verdaderamente una expansión (vistāram api) de Su Bhairavī (sva-bhairavyāḥ). Y (ca) esta (eṣā) Bhairavī (bhairavī) o (vā) Śakti (śaktiḥ) se divide (vibhinnā) en tres (tridhā): «Parā --Suprema-- (parā), Parāparā --Suprema-no Suprema-- (parā-aparā) y (ca) Aparā --No Suprema-- (aparā... iti)». Ésta (etad) (es) una (ekam) de las razones (kāraṇānām) por la que (yena) esta (idam) filosofía (darśanam) que enseño (mayā upadiṣṭam) se denomina (abhidhīyate) 'Trika' --Triple-- (trikam iti... iti)"||317||

अभिनवगुप्ताख्येन महामाहेश्वरेण परापराशक्त्योः सूक्ष्मविशेषस्य कृतस्यापि मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जातस्तथापि सामान्यतया परा पराशक्तिरस्त्येव। किञ्च परापरा परापराशक्तिरपरैवापराशक्तिश्च। पराशक्तावेकतोऽहंविमर्शो यः स्वातन्त्र्यमप्रतिहतेच्छा चैतन्याख्योऽपि च तिष्ठेत्। पराशक्तौ सादिग्राह्यत्वेन भासते। परापराशक्तावपरतो विश्वस्य सृष्तिस्थितिसंहारक्रमः प्रकटितः। परापराशक्तिश्चेच्छाज्ञानयोर्मिश्रणयुक्ता दर्पण एव यस्मिन्नादिग्राह्यं प्रतिबिम्बितम्। अन्ततोऽपराशक्तिरिच्छाज्ञानक्रियामिश्रणा प्रतिबिम्बितादिग्राह्यधारिकार्थात्सा स्फुरदानन्दिविश्वधारिका। एतद्बिम्बप्रतिबिम्बवादमस्मानानयेत्। अत्र तद्वादं विस्तराद्विवरितुमशक्तोऽहम्। अन्यथा ममातिविस्तीर्णा व्याख्या स्यात्। आदिग्राह्यं बिम्बनामकमपीति मया निर्दिष्टव्यम्। पराशक्तिश्चादिध्वनिं सृजेत्। आदिध्वनेरस्मात्समस्तो ध्वनिशब्दसमूह उद्भवेत्। फलतः पराशक्तिवद्भासमानोऽहंविमर्शोऽयं विश्वे सर्वध्वनिशब्दानां प्रभवोऽवश्यम्। पराशक्तिः सदा वर्तमाने परापराशक्तिर्भविष्येऽपराशक्तिश्चातीत इति॥३१८॥
Abhinavaguptākhyena mahāmāheśvareṇa parāparāśaktyoḥ sūkṣmaviśeṣasya kṛtasyāpi mama yadi smṛtilopo'sañjātastathāpi sāmānyatayā parā parāśaktirastyeva| Kiñca parāparā parāparāśaktiraparaivāparāśaktiśca| Parāśaktāvekato'haṁvimarśo yaḥ svātantryamapratihatecchā caitanyākhyo'pi ca tiṣṭhet| Parāśaktau sādigrāhyatvena bhāsate| Parāparāśaktāvaparato viśvasya sṛṣtisthitisaṁhārakramaḥ prakaṭitaḥ| Parāparāśaktiścecchājñānayormiśraṇayuktā darpaṇa eva yasminnādigrāhyaṁ pratibimbitam| Antato'parāśaktiricchājñānakriyāmiśraṇā pratibimbitādigrāhyadhārikārthātsā sphuradānandiviśvadhārikā| Etadbimbapratibimbavādamasmānānayet| Atra tadvādaṁ vistarādvivaritumaśakto'ham| Anyathā mamātivistīrṇā vyākhyā syāt| Ādigrāhyaṁ bimbanāmakamapīti mayā nirdiṣṭavyam| Parāśaktiścādidhvaniṁ sṛjet| Ādidhvanerasmātsamasto dhvaniśabdasamūha udbhavet| Phalataḥ parāśaktivadbhāsamāno'haṁvimarśo'yaṁ viśve sarvadhvaniśabdānāṁ prabhavo'vaśyam| Parāśaktiḥ sadā vartamāne parāparāśaktirbhaviṣye'parāśaktiścātīta iti||318||

"Aunque el gran devoto del Señor llamado Abhinavagupta hizo una sutil diferencia entre Parā y Parāśakti (abhinavagupta-ākhyena mahā-māheśvareṇa parā-parāśaktyoḥ sūkṣma-viśeṣasya kṛtasya api), si mi memoria no me falla (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ), aún así (tathā api), en general (sāmānyatayā), Parā (parā) es (asti eva) Parāśakti (parā-śaktiḥ). Además (kiñca), Parāparā (parā-aparā) (es) Parāparāśakti (parā-aparā-śaktiḥ) y (ca) Aparā (aparā eva) (es) Aparāśakti (aparā-śaktiḥ). Por un lado (ekatas), en la Parāśakti (parā-śaktau) la conciencia del Yo (aham-vimarśaḥ) —que (yaḥ) (es) Libertad Absoluta (svātantryam), Voluntad Irresistible (apratihata-icchā) y (ca) que también se llama Caitanya (caitanya-ākhyaḥ api)— permanece (tiṣṭhet). En la Parāśakti (parā-śaktau), Ella (sā) brilla (bhāsate) como el objeto original (ādi-grāhyatvena). Por otro lado (aparatas), en la Parāparāśakti (parā-aparā-śaktau), se despliega (prakaṭitaḥ) una sucesión de manifestación, sostenimiento y disolución (sṛṣti-sthiti-saṁhāra-kramaḥ) del universo (viśvasya). Y (ca) Parāparāśakti (parā-aparā-śaktiḥ), que consiste en una mezcla (miśraṇa-yuktā) de Voluntad y Conocimiento (icchā-jñānayoḥ), (es) el espejo mismo (darpaṇaḥ eva) donde (yasmin) se refleja (pratibimbitam) el objeto original (ādi-grāhyam). Finalmente (antatas), Aparāśakti (aparā-śaktiḥ), que es una mezcla de Voluntad, Conocimiento y Acción (icchā-jñāna-kriyā-miśraṇā), contiene al objeto original reflejado (pratibimbita-ādi-grāhya-dhārikā), es decir (arthāt), Ella (sā) contiene al vibrante y bienaventurado universo (sphurat-ānandi-viśva-dhārikā). Esto (etad) nos (asmān) conduce (ānayet) a la doctrina del objeto y su reflejo (bimba-pratibimba-vādam). Aquí (atra) no puedo (aśaktaḥ aham) desplegar (vivaritum) esa doctrina (tad-vādam) en detalle (vistarāt). De otro modo (anyathā) mi (mama) explicación (vyākhyā) sería (syāt) muy extensa (ati-vistīrṇā). Debo notar (mayā nirdiṣṭavyam) que (iti) el objeto original (ādi-grāhyam) también se llama 'bimba' (bimba-nāmakam api). Parāśakti (parā-śaktiḥ ca) emite (sṛjet) al sonido original (ādi-dhvanim). A partir de este sonido original (ādi-dhvaneḥ asmāt), toda (samastaḥ) la colección de sonidos y palabras (dhvani-śabda-samūhaḥ) surge (udbhavet). Consiguientemente (phalataḥ), esta (ayam) conciencia del Yo (aham-vimarśaḥ) que brilla (bhāsamānaḥ) como Parāśakti (parā-śakti-vat) (es) en verdad (avaśyam) la fuente (prabhavaḥ) de todos los sonidos y palabras (sarva-dhvani-śabdānām) en el universo (viśve). Parāśakti (parā-śaktiḥ) (está) siempre (sadā) en el presente (vartamāne), Parāparāśakti (parā-aparā-śaktiḥ) en el futuro (bhaviṣye) y (ca) Aparāśakti (aparā-śaktiḥ) en el pasado (atīte iti)"||318||

साधकोऽपृच्छत् - पराशक्तिः सदा वर्तमाने परापराशक्तिर्भविष्येऽपराशक्तिश्चातीत इति तस्योपदेशस्य कोऽअर्थ इति॥३१९॥
Sādhako'pṛcchat - Parāśaktiḥ sadā vartamāne parāparāśaktirbhaviṣye'parāśaktiścātīta iti tasyopadeśasya ko'artha iti||319||

El buscador (sādhakaḥ) preguntó (apṛcchat): "«Parāśakti (parā-śaktiḥ) (está) siempre (sadā) en el presente (vartamāne), Parāparāśakti (parā-aparā-śaktiḥ) en el futuro (bhaviṣye) y (ca) Aparāśakti (aparā-śaktiḥ) en el pasado (atīte iti)», ¿cuál (kaḥ) (es) el significado (arthaḥ) de esa enseñanza (tasya upadeśasya... iti)?"||319||

गुरुः प्रत्यवक् - यथा मया पूर्वमुक्तं मद्व्याख्यामतिविस्तीर्णां नेच्छामि। तथाप्यधुना तस्योपदेशस्य सारं तुभ्यं दास्यामि। सावधानं श्रोतुमर्हस्यादिग्राह्यमर्थात्पराशक्तिगृहीतं रूपं सर्वदा वर्तमाने न तु कदाचिदतीते भविष्ये वा। तेन किं विवक्षामि। यत्सदा वर्तमाने स्वपरपदे परमेश्वरः। तस्मादिहैवेदानीमेव च तं निर्विघ्नं साक्षात्कर्तुं शक्तस्त्वम्। अपरं तु तस्य बिम्बस्यादिग्राह्यस्य प्रतिबिम्बं त्वयाधुना गृहीतं विश्वमेव। विश्वं चेदं सततमतीते तिष्ठति तद्यथा यत्त्वया दृष्टं श्रुतं घ्रातमास्वादितं स्पृष्तं च तत्सर्वमपराशक्तिरूपमनवरतमतीते। अन्ततो यत्र बिम्बः प्रतिबिम्बितो मुकुरः परापराशक्तिरूपो न दृश्यते। किमिति। तस्य भविष्येऽवस्थितत्वात्। रहस्यपूर्णेऽस्मिन्विषयेऽत्यन्तं सविस्तरं न गत्वा यत्त्वामापाततो वक्तुं शक्तोऽहं तत्सर्वमिति॥३२०॥
Guruḥ pratyavak - Yathā mayā pūrvamuktaṁ madvyākhyāmativistīrṇāṁ necchāmi| Tathāpyadhunā tasyopadeśasya sāraṁ tubhyaṁ dāsyāmi| Sāvadhānaṁ śrotumarhasyādigrāhyamarthātparāśaktigṛhītaṁ rūpaṁ sarvadā vartamāne na tu kadācidatīte bhaviṣye vā| Tena kiṁ vivakṣāmi| Yatsadā vartamāne svaparapade parameśvaraḥ| Tasmādihaivedānīmeva ca taṁ nirvighnaṁ sākṣātkartuṁ śaktastvam| Aparaṁ tu tasya bimbasyādigrāhyasya pratibimbaṁ tvayādhunā gṛhītaṁ viśvameva| Viśvaṁ cedaṁ satatamatīte tiṣṭhati tadyathā yattvayā dṛṣṭaṁ śrutaṁ ghrātamāsvāditaṁ spṛṣtaṁ ca tatsarvamaparāśaktirūpamanavaratamatīte| Antato yatra bimbaḥ pratibimbito mukuraḥ parāparāśaktirūpo na dṛśyate| Kimiti| Tasya bhaviṣye'vasthitatvāt| Rahasyapūrṇe'sminviṣaye'tyantaṁ savistaraṁ na gatvā yattvāmāpātato vaktuṁ śakto'haṁ tatsarvamiti||320||

El Guru (guruḥ) contestó (pratyavak): "Como (yathā) dije (mayā... uktam) antes (pūrvam), no quiero (na icchāmi) que mi explicación (mad-vyākhyām) sea muy extensa (ati-vistīrṇām). De todos modos (tathā api) ahora (adhunā) te daré (tubhyam dāsyāmi) la esencia (sāram) de esa enseñanza (tasya upadeśasya). ¡por favor, escucha (śrotum arhasi) con atención (sāvadhānam)!: El objeto original (ādi-grāhyam), es decir (arthāt), la forma (rūpam) asumida por la Parāśakti (parā-śakti-gṛhītam), (está) siempre (sarvadā) en el presente (vartamāne) y nunca (na tu kadācid) en el pasado (atīte) o (vā) en el futuro (bhaviṣye). ¿qué (kim) quiero decir (vivakṣāmi) con eso (tena)? Que (yad) el Señor Supremo (parama-īśvaraḥ), en Su Estado Más Alto (sva-para-pade), (permanece) siempre (sadā) en el presente (vartamāne). Debido a eso (tasmāt), aquí mismo (iha eva) y (ca) ahora mismo (idānīm eva) puedes (śaktaḥ tvam), sin obstáculos (nirvighnam), darte cuenta (sākṣātkartum) de Él (tam). Pero (tu) por otra parte (aparam), el reflejo (pratibimbam) de ese bimba (tasya bimbasya) (u) objeto original (ādi-grāhyasya) (es) el mismísimo universo (viśvam eva) que percibes (tvayā... gṛhītam) ahora (adhunā). Y (ca) este (idam) universo (viśvam) incesantemente (satatam) permanece (tiṣṭhati) en el pasado (atīte), a saber (tad-yathā), todo lo que (yad... tad sarvam) ves, oyes, hueles, saboreas y tocas (tvayā dṛṣṭam śrutam ghrātam āsvāditam spṛṣtam ca), cuya naturaleza es Aparāśakti (aparā-śakti-rūpam), (está) constantemente (anavaratam) en el pasado (atīte). Finalmente (antatas), el espejo (mukuraḥ) —cuya naturaleza es Parāparāśakti (parā-aparā-śakti-rūpaḥ)— donde (yatra) el bimba (bimbaḥ) se refleja (pratibimbitaḥ) no se ve --o sea, no es visible-- (na dṛśyate). ¿por qué (kim iti)? Porque está (tasya... avasthitatvāt) en el futuro (bhaviṣye). Eso (es) todo lo que (yad... tad sarvam) puedo (śaktaḥ aham) decirte (tvām... vaktum) por ahora (āpātatas) sin entrar en (na gatvā) excesivo detalle (atyantam savistaram) acerca de este misterioso tema (rahasya-pūrṇe asmin viṣaye... iti)"||320||

साधकोऽवदत् - मत्कृते विषयोऽयमधुना किञ्चित्स्पष्टतरो बहु धन्यवादः। तर्हि गुरुजीस्त्रिकमुख्यमतानां विषये कथयन्नासितुमर्हसीति॥३२१॥
Sādhako'vadat - Matkṛte viṣayo'yamadhunā kiñcitspaṣṭataro bahu dhanyavādaḥ| Tarhi gurujīstrikamukhyamatānāṁ viṣaye kathayannāsitumarhasīti||321||

El buscador (sādhakaḥ) dijo (avadat): "Ahora (adhunā) este (ayam) tema (viṣayaḥ) me es un poco más claro (matkṛte... kiñcid-spaṣṭataraḥ), muchas gracias (bahu dhanyavādaḥ). Entonces (tarhi), Gurujī (gurujīḥ), por favor, sigue hablando (kathayan āsitum arhasi) sobre los Principios Fundamentales del (Shaivismo) Trika (trika-mukhya-matānām viṣaye... iti)"||321||