Sanskrit & Trika Shaivism (Español-Home)

¡Javascript está deshabilitado! ¡Revisa este enlace!


 Bhagavadgītā (Bhagavad Gita): Capítulo I (Arjunaviṣāda)

El desaliento de Arjuna


 Introducción

Sañjaya, discípulo de Vyāsa mismo, fue interrogado por Dhṛtarāṣṭra acerca de la situación de los dos ejércitos en el campo de batalla de Kurukṣetra. Sañjaya tenía el poder de la visión sobrehumana, y podía ver lo que estaba ocurriendo en Kurukṣetra aunque no estuviese allí. El rey ciego Dhṛtarāṣṭra sabía esto, y por eso es que le pidió a Sañjaya que le dijese lo que estaba sucediendo entre el ejército Kaurava comandado por su hijo mayor, Duryodhana, y el comandado por los cinco Pāṇḍava-s. Comienza así la Bhagavadgītā...

Importante: Todo lo que está entre paréntesis y en cursiva dentro de la traducción ha sido agregado por mí para completar el sentido de una determinada frase u oración. A su vez, todo lo que está entre doble guión (--...--) constituye adicional información aclaratoria también agregada por mí. Además, aunque no he escrito ningún comentario sobre cada estrofa, he agregado mis propias notas cuando se necesitase de una explicación más detallada. Además, nota que utilizaré comillas para delimitar texto solamente cuando la persona que hable no sea Sañjaya mismo (el narrador). Por consiguiente, las palabras proferidas por Sañjaya no estarán delimitadas por comillas.

al inicio


 Capítulo 1: Arjunaviṣāda (El desaliento de Arjuna)

धृतराष्ट्र उवाच
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः।
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय॥१॥

Dhṛtarāṣṭra uvāca
Dharmakṣetre kurukṣetre samavetā yuyutsavaḥ|
Māmakāḥ pāṇḍavāścaiva kimakurvata sañjaya||1||

Dhṛtarāṣṭra (dhṛtarāṣṭraḥ) dijo (uvāca):
"(Tras haberse) reunido (samavetāḥ) en Kurukṣetra (kurukṣetre), (también conocido como) Dharmakṣetra (dharmakṣetre), llenos de deseos de pelear (yuyutsavaḥ), oh Sañjaya (sañjaya), ¿qué (kim) hicieron (akurvata) mis propios (hijos) (māmakāḥ) junto con (ca eva) los "supuestos" hijos de Pāṇḍu (pāṇḍavāḥ)1"||1||

1 Escribí "supuestos" porque los cinco Pāṇḍava-s (Yudhiṣṭhira, Bhīma, Arjuna, Nakula y Sahadeva) no eran realmente los hijos de Pāṇḍu, sino de las divinidades Dharma, Vāyu e Indra (los tres primeros Pāṇḍava-s), en tanto que los dos Aśvī-s fueron los padres de los hermanos gemelos Nakula y Sahadeva.


सञ्जय उवाच
दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा।
आचार्यमुपसङ्गम्य राजा वचनमब्रवीत्॥२॥

Sañjaya uvāca
Dṛṣṭvā tu pāṇḍavānīkaṁ vyūdhaṁ duryodhanastadā|
Ācāryamupasaṅgamya rājā vacanamabravīt||2||

Sañjaya (sañjayaḥ) dijo (uvāca):
Ciertamente (tu), después de ver (dṛṣṭvā) al ejército (anīkam) Pāṇḍava (pāṇḍava) dispuesto para la batalla (vyūḍham), el rey (rājā) Duryodhana (duryodhanaḥ) entonces (tadā), acercándose (upasaṅgamya) a (su) maestro (ācāryam)1, (le) dijo (vacanam abravīt)||2||

1 O sea, Droṇācārya, que le había dado instrucción militar. De igual modo, los cinco Pāṇḍava-s habían sido entrenados por Droṇācārya también, pero él se pasó del lado de los Kaurava-s cuando la guerra comenzó. Droṇācārya se casó con Kṛpī, la hermana gemela del rey Kṛpācārya. Este rey es mencionado meramente como "Kṛpa" más adelante en el texto (8va estrofa). A su vez, Droṇācārya y Kṛpī tuvieron un hijo, cuyo nombre era Aśvathāmā. Aśvathāmā es mencionado también después en la misma 8va estrofa.


पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम्।
व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता॥३॥

Paśyaitāṁ pāṇḍuputrāṇāmācārya mahatīṁ camūm|
Vyūḍhāṁ drupadaputreṇa tava śiṣyeṇa dhīmatā||3||

"¡Oh maestro (ācārya)!, mira (paśya) este (etām) gran (mahatīm) ejército (camūm) de los hijos (putrāṇām) del (rey) Pāṇḍu (pāṇḍu) dispuesto para la batalla (vyūḍhām) por el hijo (putra) de Drupada (drupada), tu (tava) inteligente (dhīmatā) discípulo (śiṣyeṇa)1"||3||

1 El hijo de Drupada era Dhṛṣṭadyumna, quien también había sido discípulo de Droṇācārya. Puesto que Drupada era suegro de Arjuna, Dhṛṣṭadyumna era cuñado del gran Pāṇḍava.


अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि।
युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः॥४॥

Atra śūrā maheṣvāsā bhīmārjunasamā yudhi|
Yuyudhāno virāṭaśca drupadaśca mahārathaḥ||4||

"En este (ejército) (atra), valientes hombres (śūrāḥ) (y) grandes (mahā) arqueros (iṣvāsāḥ) iguales (samāḥ) a Bhīma (bhīma) (y) Arjuna (arjuna) en batalla (yudhi), (tales como) Yuyudhāna (yuyudhānaḥ) y (ca) Virāṭa (virāṭaḥ), así como también (ca) un gran (mahā) guerrero (rathaḥ) (tal como) Drupada (drupadaḥ)"||4||


धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान्।
पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुङ्गवः॥५॥

Dhṛṣṭaketuścekitānaḥ kāśirājaśca vīryavān|
Purujitkuntibhojaśca śaibyaśca narapuṅgavaḥ||5||

"Dhṛṣṭaketu (dhṛṣṭaketuḥ), Cekitāna (cekitānaḥ) y (ca) el poderoso (guerrero) (vīryavān) (llamado) Kāśirāja (kāśirajaḥ); Purujit (purujit) y (ca) Kuntibhoja (kuntibhojaḥ), al igual que (ca) Śaibya (śaibyaḥ), el excelente héroe (narapuṅgavaḥ)"||5||


युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान्।
सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः॥६॥

Yudhāmanyuśca vikrānta uttamaujāśca vīryavān|
Saubhadro draupadeyāśca sarva eva mahārathāḥ||6||

"El bravo (guerrero) (vikrāntaḥ) (conocido como) Yudhāmanyu (yudhāmanyuḥ) y (ca... ca) el poderoso (héroe) (vīryavān) Uttamaujās (uttamaujāḥ); Saubhadra (saubhadraḥ) y (ca) los hijos de Draupadī (draupadeyāḥ), todos ellos (sarva) grandes (mahā) guerreros (rathāḥ), verdaderamente (eva)"||6||


अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तम।
नायका मम सैन्यस्य सञ्ज्ञार्थं तान्ब्रवीमि ते॥७॥

Asmākaṁ tu viśiṣṭā ye tānnibodha dvijottama|
Nāyakā mama sainyasya sañjñārthaṁ tānbravīmi te||7||

"Sin embargo (tu), en lo concerniente a nuestro propio bando (asmākam), ¡oh, primero entre los nacidos dos veces (dvija-uttama)1!, entérate (nibodha) (ahora de los nombres de) esos (tān) que (ye) (son) los preeminentes (viśiṣṭāḥ) generales (nāyakāḥ) de mi (mama) ejército (sainyasya). Estoy hablándote (bravīmi te) sobre ellos (tān) (únicamente) para (artham) (tu) información (sañjñā)"||7||

1 "Dvijottama" (dvija-uttama), es decir, "primero entre los nacidos dos veces", es un epíteto de Droṇācārya. Con la palabra "dvija" o nacido dos veces, el autor se está refiriendo a los brāhmaṇa-s o sacerdotes.


भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जयः।
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिस्तथैव च॥८॥

Bhavānbhīṣmaśca karṇaśca kṛpaśca samitiñjayaḥ|
Aśvatthāmā vikarṇaśca saumadattistathaiva ca||8||

una versión distinta de la estrofa expresa

भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जयः।
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिर्जयद्रथः॥८॥

Bhavānbhīṣmaśca karṇaśca kṛpaśca samitiñjayaḥ|
Aśvatthāmā vikarṇaśca saumadattirjayadrathaḥ||8||

"Tú (bhavān), Bhīṣma (bhīṣmaḥ) y (ca... ca) Karṇa (karṇaḥ), al igual que (ca) Kṛpa (kṛpaḥ), que es (siempre) victorioso en batalla (samitiñjayaḥ); Aśvathāmā (aśvathāmā) y (ca) Vikarṇa (vikarṇaḥ), así como también (tathā eva ca) Saumadatti (saumadattiḥ)"||8||

y la traducción de la segunda versión de la estrofa quedaría

"Tú (bhavān), Bhīṣma (bhīṣmaḥ) y (ca... ca) Karṇa (karṇaḥ), al igual que (ca) Kṛpa (kṛpaḥ), que es (siempre) victorioso en batalla (samitiñjayaḥ); Aśvathāmā (aśvathāmā), Vikarṇa (vikarṇaḥ) y (ca) Saumadatti (saumadattiḥ), cuyo carro de guerra es (siempre) victorioso (jayadrathaḥ)"||8||


 अन्ये च बहवः शूरा मदर्थे त्यक्तजीविताः।
नानाशस्त्रप्रहरणाः सर्वे युद्धविशारदाः॥९॥

Anye ca bahavaḥ śūrā madarthe tyaktajīvitāḥ|
Nānāśastrapraharaṇāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ||9||

"(Están) también (ca) muchos (bahavaḥ) otros (anye) hombres valientes (śūrāḥ) listos para abandonar sus vidas (tyakta-jīvitāḥ) por (arthe)(mat). Todos ellos (sarve) golpean (praharaṇāḥ) con múltiples (nānā) armas (śastra) (y) son diestros (viśāradāḥ) en la guerra (yuddha)"||9||


अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम्।
पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम्॥१०॥

Aparyāptaṁ tadasmākaṁ balaṁ bhīṣmābhirakṣitam|
Paryāptaṁ tvidameteṣāṁ balaṁ bhīmābhirakṣitam||10||

"Esa (tad) fuerza militar (balam) nuestra (asmākam), protegida y comandada (abhirakṣitam) por Bhīṣma (bhīṣma), (es) ilimitada (aparyāptam). Pero (tu), esta (idam) fuerza militar (balam) suya (eteṣām), protegida y comandada (abhirakṣitam) por Bhīma (bhīma), (es) limitada (paryāptam)"||10||


अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः।
भीष्ममेवाभिरक्षन्तु भवन्तः सर्व एव हि॥११॥

Ayaneṣu ca sarveṣu yathābhāgamavasthitāḥ|
Bhīṣmamevābhirakṣantu bhavantaḥ sarva eva hi||11||

"Y (ca) esos (hombres) apostados (avasthitāḥ), cada uno en su correspondiente posición (yathābhāgam), en todos (sarveṣu) los puntos estratégicos (ayaneṣu), (o sea,) todos (sarve) Uds. (bhavantaḥ) por cierto (eva hi), deben proteger (abhirakṣantu) a Bhīṣma (bhīṣmam eva)"||11||


तस्य सञ्जनयन्हर्षं कुरुवृद्धः पितामहः।
सिंहनादं विनद्योच्चैः शङ्खं दध्मौ प्रतापवान्॥१२॥

Tasya sañjanayanharṣaṁ kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ|
Siṁhanādaṁ vinadyoccaiḥ śaṅkhaṁ dadhmau pratāpavān||12||

El majestuoso (pratāpavān) abuelo paterno (Bhīṣma) (pitāmahaḥ), el mayor --el más viejo-- (vṛddhaḥ) entre los Kaurava-s (kuru), sopló (dadhmau) (su) caracola (śaṅkham) poderosamente (uccaiḥ), la cual sonó (vinadya) (como) el rugido de un león (siṁha-nādam). (Esto) le --a Duryodhana-- (tasya) causó (sañjanayan) dicha (harṣam)||12||


ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखाः।
सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्दस्तुमुलोऽभवत्॥१३॥

Tataḥ śaṅkhāśca bheryaśca paṇavānakagomukhāḥ|
Sahasaivābhyahanyanta sa śabdastumulo'bhavat||13||

Posteriormente (tatas), caracolas (śaṅkhāḥ) y (ca) timbales (bheryaḥ), junto con (ca) pequeños tambores (paṇava), grandes tambores (ānaka) (y) cuernos (gomukhāḥ), repentinamente (sahasā eva) fueron sonados (abhyahanyanta). El sonido (saḥ śabdaḥ) se volvió (abhavat) tumultuoso (tumulaḥ)||13||


ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ।
माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः॥१४॥

Tataḥ śvetairhayairyukte mahati syandane sthitau|
Mādhavaḥ pāṇḍavaścaiva divyau śaṅkhau pradadhmatuḥ||14||

Después de eso (tatas), el descendiente de Madhu (mādhavaḥ)1 y (ca eva) el descendiente de Pāṇḍu (pāṇḍavaḥ)2, situados (sthitau) sobre un gran (mahati) carro de guerra (syandane) uncido (yukte) con blancos (śvetaiḥ) caballos (hayaiḥ), soplaron (pradadhmatuḥ) (sus) dos divinas (divyau) caracolas (śaṅkhau)||14||

1 Epíteto de Kṛṣṇa.
2 Epíteto de Arjuna.


पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः।
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः॥१५॥

Pāñcajanyaṁ hṛṣīkeśo devadattaṁ dhanañjayaḥ|
Pauṇḍraṁ dadhmau mahāśaṅkhaṁ bhīmakarmā vṛkodaraḥ||15||

El Señor (īśaḥ) de los sentidos (hṛśīka)1 sopló (dadhmau) (su propia caracola llamada) Pāñcajanya (śāṅkarī), (en tanto que) el conquistador de riqueza (dhanañjayaḥ)2 sopló (dadhmau) (su caracola conocida como) Devadatta (devadattam). (A su vez,) vientre de lobo (vṛka-udaraḥ)3, (también denominado) Bhīmakarmā (bhīmakarmā)4, sopló (dadhmau) (su) gran (mahā) caracola (śaṅkham) (llamada) Pauṇḍra (pauṇḍram)||15||

1 Epíteto de Kṛṣṇa.
2 Epíteto de Arjuna.
3 Epíteto de Bhīma.
4 Literalmente, "espantoso", o bien "alguien que realiza formidables acciones".


अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः।
नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ॥१६॥

Anantavijayaṁ rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ|
Nakulaḥ sahadevaśca sughoṣamaṇipuṣpakau||16||

El rey (rājā) Yudhiṣṭhira (yudhiṣṭhiraḥ), hijo (putraḥ) de Kuntī (kuntī), (sopló su caracola, cuyo nombre era) Anantavijaya (anantavijayam). Nakula (nakulaḥ) y (ca) Sahadeva (sahadevaḥ) (soplaron sus dos respectivas caracolas llamadas) Sughoṣa y Maṇipuṣpaka (sughoṣamaṇipuṣpakau)||16||


 काश्यश्च परमेष्वासः शिखण्डी च महारथः।
धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः॥१७॥

Kāśyaśca parameṣvāsaḥ śikhaṇḍī ca mahārathaḥ|
Dhṛṣṭadyumno virāṭaśca sātyakiścāparājitaḥ||17||

El muy excelente (parama) arquero (iṣvāsaḥ) de Kāśī --también conocida como la ciudad de Vārāṇasī-- (kāśī) y (ca... ca) el gran guerrero (mahārathaḥ) Śikhaṇḍhī (śikhaṇḍī), (conjuntamente con) Dhṛṣṭadyumna (dhṛṣṭadyumnaḥ), Virāṭa (virāṭaḥ) y (ca... ca) el inconquistable (aparājitaḥ) Sātyaki (sātyakiḥ), (también soplaron sus propias caracolas)||17||


द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते।
सौभद्रश्च महाबाहुः शङ्खान्दध्मुः पृथक्पृथक्॥१८॥

Drupado draupadeyāśca sarvaśaḥ pṛthivīpate|
Saubhadraśca mahābāhuḥ śaṅkhāndadhmuḥ pṛthakpṛthak||18||

Drupada (drupadaḥ) y (ca) todos (sarvaśaḥ) los hijos de Draupadī (draupadeyāḥ), ¡oh rey (pṛthivī-pate)!, así como también (ca) Saubhadra (saubhadraḥ), el de grandes brazos (mahābāhuḥ), soplaron (dadhmuḥ) (sus respectivas) caracolas (śaṅkhān), cada una de ellas por separado (pṛthak pṛthak)||18||


स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥१९॥

Sa ghoṣo dhārtarāṣṭrāṇāṁ hṛdayāni vyadārayat|
Nabhaśca pṛthivīṁ caiva tumulo vyanunādayan||19||

Ese (saḥ) tumultuoso (tumulaḥ) sonido (ghoṣaḥ) hizo resonar (vyanunādayan) cielo (nabhaḥ) y (ca... ca eva) tierra (pṛthivīm), (y) desgarró (vyadārayat) los corazones (hṛdayāni) de los hijos de Dhṛtarāṣṭra (dhārtarāṣṭrāṇām)||19||


अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान्कपिध्वजः।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः॥२०॥

Atha vyavasthitāndṛṣṭvā dhārtarāṣṭrānkapidhvajaḥ|
Pravṛtte śastrasampāte dhanurudyamya pāṇḍavaḥ||20||

Ahora (atha), después de ver (dṛṣṭvā) a los hijos de Dhṛtarāṣṭra (dhārtarāṣṭrān) formados para la batalla (vyavasthitān), el descendiente de Pāṇḍu (pāṇḍavaḥ)1 que tiene (la figura de) un mono (kapi) en su estandarte (dhvajaḥ)2, alzó (udyamya) (su) arco (dhanuḥ) para comenzar (pravṛtte) a descargar (sampāte) flechas (śastra)||20||

1 Epíteto de Arjuna.
2 El mono mencionado es Hanumān, el leal sirviente del Señor Rāmacandra.


हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते।
सेनयोरुभयोर्म्ये रथं स्थापय मेऽच्युत॥२१॥

यावदेतान्निरीक्षेऽहं योद्धुकामानवस्थितान्।
कैर्मया सह योद्धव्यमस्मिन्रणसमुद्यमे॥२२॥

1Hṛṣīkeśaṁ tadā vākyamidamāha mahīpate|
Senayorubhayormadhye rathaṁ sthāpaya me'acyuta||21||

Yāvadetānnirīkṣe'haṁ yoddhukāmānavasthitān|
Kairmayā saha yoddhavyamasminraṇasamudyame||22||

Entonces (tadā), (Arjuna) le dijo (āha) estas (idam) palabras (vākyam) al Señor (īśam) de los sentidos (hṛṣīka)2, ¡oh rey (mahīpate)!: "Coloca (sthāpaya) mi (me) carro (ratham), oh Acyuta (acyuta)3, en medio (madhye) de ambos (ubhayoḥ) ejércitos (senayoḥ) de modo que (yāvat) yo (aham) (pueda) contemplar (nirīkṣe) a estos (etān) (guerreros) apostados (avasthitān) (aquí) con ansias de batalla (yoddhukāmān), con quienes (kaiḥ) debo luchar (mayā saha yoddhavyam) en esta (asmin) primera fase (samudyame) de la contienda (raṇa)"||21-22||

1 Uní estas dos estrofas porque los contenidos de la primera fluyen naturalmente en la segunda.
2 Epíteto de Kṛṣṇa.
3 Acyuta significa literalmente "alguien que no ha caído". A veces se lo traduce como "infalible", como en el caso de flechas que no fallan el blanco. Kṛṣṇa, al ser Dios Mismo apareciendo en una forma humana, nunca cae o falla, éste es el sentido.


योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागताः।
धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः॥२३॥

Yotsyamānānavekṣe'haṁ ya ete'tra samāgatāḥ|
Dhārtarāṣṭrasya durbuddheryuddhe priyacikīrṣavaḥ||23||

"(Quiero) ver (avekṣe aham) a los que van a combatir (yotsyamānān), (quiero ver) a éstos (ete) que (ye) se reunieron (samāgatāḥ) aquí (atra) con deseos de complacer (priya-cikīrṣavaḥ) en batalla (yuddhe) al tonto y maligno (hijo) (durbuddheḥ) de Dhṛtarāṣṭra (dhṛtarāṣṭrasya)"||23||


एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत।
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम्॥२४॥

Evamukto hṛṣīkeśo guḍākeśena bhārata|
Senayorubhayormadhye sthāpayitvā rathottamam||24||

¡Oh descendiente de Bharata (bhārata)1!, habiéndole dicho así (evam uktaḥ) el de espesa cabellera (guḍā-keśena)2, el Señor (īśaḥ) de los sentidos (hṛṣīka)3 colocó (sthāpayitvā) al mejor (uttamam) de los carros (ratha)4 en medio (madhye) de los dos (ubhayoḥ) ejércitos (senayoḥ)||24||

1 O sea, Dhṛtarāṣṭra.
2 Epíteto de Arjuna.
3 Epíteto de Kṛṣṇa.
4 "Rathottama" (el mejor de los carros), epíteto del carro de Arjuna.


 भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां महीक्षिताम्।
उवाच पार्थ पश्यैतान्समवेतान्कुरूनिति॥२५॥

Bhīṣmadroṇapramukhataḥ sarveṣāṁ mahīkṣitām|
Uvāca pārtha paśyaitānsamavetānkurūniti||25||

En frente de (pramukhataḥ) Bhīṣma (bhīṣma), Droṇācārya (droṇa) y (ca) de todos (sarveṣām) los gobernantes de la tierra (mahīkṣitām), (Kṛṣṇa) dijo (uvāca): "Oh hijo de Pṛthā (pārtha)1, mira (paśya) a estos (etān) descendientes de Kuru (kurūn) congregados (aquí) (samavetān... iti)"||25||

1 Epíteto de Arjuna.


तत्रापश्यत्स्थितान्पार्थः पितॄनथ पितामहान्।
आचार्यान्मातुलान्भ्रातॄन्पुत्रान्पौत्रान्सखींस्तथा॥२६॥

श्वशुरान्सुहृदश्चैव सेनयोरुभयोरपि।
तान्समीक्ष्य स कौन्तेयः सर्वान्बन्धूनवस्थितान्॥२७॥

कृपया परयाऽविष्टो विषीदन्निदमब्रवीत्।
दृष्ट्वेमं स्वजनं कृष्ण युयुत्सुं समुपस्थितम्॥२८॥

सीदन्ति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति।
वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते॥२९॥

गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते।
न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः॥३०॥

Tatrāpaśyatsthitānpārthaḥ pitṝnatha pitāmahān|
Ācāryānmātulānbhrātṝnputrānpautrānsakhīṁstathā||26||

Śvaśurānsuhṛdaścaiva senayorubhayorapi|
Tānsamīkṣya sa kaunteyaḥ sarvānbandhūnavasthitān||27||

Kṛpayā parayāviṣṭo viṣīdannidamabravīt|
Dṛṣṭvemaṁ svajanaṁ kṛṣṇa yuyutsuṁ samupasthitam||28||

Sīdanti mama gātrāṇi mukhaṁ ca pariśuṣyati|
Vepathuśca śarīre me romaharṣaśca jāyate||29||

Gāṇḍīvaṁ sraṁsate hastāttvakcaiva paridahyate|
Na ca śaknomyavasthātuṁ bhramatīva ca me manaḥ||30||

Allí (tatra), el hijo de Pṛthā (pārthaḥ)1 entonces (atha) vio (apaśyat) a padres (pitṝn), abuelos paternos (pitāmahān), maestros (ācāryān), tíos maternos (mātulān), hermanos (bhrātṝn), hijos (putrān), nietos (pautrān) al igual que (tathā) amigos (sakhīn) permaneciendo (en el campo de batalla) (sthitān). (Él pudo) incluso (api) (ver) suegros (śvaśurān) y (ca eva) bien querientes (suhṛdaḥ) en ambos (ubhayoḥ) ejércitos (senayoḥ). Tras haber visto (samīkṣya) a todos (sarvān) esos (tān) parientes (bandhūn) permaneciendo (allí) (avasthitān), ese (saḥ) hijo de Kuntī (kaunteyaḥ)2, lleno (āviṣṭaḥ) de un (sentimiento de) gran (parayā) compasión (kṛpayā), dijo (abravīt) esto (idam) desesperado (viṣīdan):

"Después de haber visto (dṛṣṭvā) a mi propia gente (imam svajanam) que ha venido (aquí) (samupasthitam) con deseos de luchar (yuyutsum), oh Kṛṣṇa (kṛṣṇa), mis (mama) miembros (gātrāṇi) se fatigan (sīdanti) y (ca) (mi) boca (mukham) está totalmente seca (pariśuṣyati). Además (ca), (hay) temblor (vepathuḥ) en mi (me) cuerpo (śarīre), y (ca) (también) está ocurriendo (jāyate) un erizamiento (harṣaḥ) de mi vello corporal (roma). (Mi arco llamado) Gāṇḍiva (gāṇḍivam) se suelta (sraṁsate) de (mi propia) mano (hastāt), y (ca eva) (mi) piel (tvak) está ardiendo (paridahyate). No puedo (na ca śaknomi) quedarme (avasthātum) (más aquí), y (ca) mi (me) mente (manaḥ) está vagando (bhramati), por decirlo de algún modo (iva)"||26-30||

1 Epíteto de Arjuna.
2 Epíteto de Arjuna.


निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव।
न च श्रेयोऽनुपश्यामि हत्वा स्वजनमाहवे॥३१॥

Nimittāni ca paśyāmi viparītāni keśava|
Na ca śreyo'nupaśyāmi hatvā svajanamāhave||31||

"Veo (ca paśyāmi) causas (nimittāni) desfavorables y adversas (viparītāni) (en todo esto), oh Tú, de largos cabellos (keśava)1. Y (ca) no puedo ver (na... anupaśyāmi) bien (alguno) (śreyaḥ) en matar (hatvā) (a mi) propia (sva) gente (janam) en batalla (āhave)"||31||

1 Epíteto de Kṛṣṇa. Debe notarse que esta palabra podría significar también alternativamente: "matador del demonio Keśī".


न काङ्क्षे विजयं कृष्ण न च राज्यं सुखानि च।
किं नो राज्येन गोविन्द किम् भोगैर्जीवितेन वा॥३२॥

येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च।
त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च॥३३॥

आचार्याः पितरः पुत्रास्तथैव च पितामहाः।
मातुलाः श्वशुराः पौत्राः श्यालाः सम्बन्धिनस्तथा॥३४॥

एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन।
अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते॥३५॥

Na kāṅkṣe vijayaṁ kṛṣṇa na ca rājyaṁ sukhāni ca|
Kiṁ no rājyena govinda kiṁ bhogairjīvitena vā||32||

Yeṣāmarthe kāṅkṣitaṁ no rājyaṁ bhogāḥ sukhāni ca|
Ta ime'vasthitā yuddhe prāṇāṁstyaktvā dhanāni ca||33||

Ācāryāḥ pitaraḥ putrāstathaiva ca pitāmahāḥ|
Mātulāḥ śvaśurāḥ pautrāḥ śyālāḥ sambandhinastathā||34||

Etānna hantumicchāmi ghnato'pi madhusūdana|
Api trailokyarājyasya hetoḥ kiṁ nu mahīkṛte||35||

"No deseo (na kāṅkṣe) victoria (vijayam), oh Kṛṣṇa (kṛṣṇa), ni (na ca) un reino (rājyam) y (ca) placeres (sukhāni). Oh Vaquero (govinda)1, ¿cuál es el objeto (kim) de un reino (rājyena) para nosotros (naḥ), cuál es el objeto (kim) de disfrutes (bhogaiḥ) o (vā) (incluso la propia) vida (jīvitena) (cuando) todas estas (personas) (te ime), por causa (arthe) de quienes (yeṣām) deseamos (kāṅkṣitam naḥ) un reino (rājyam), disfrutes (bhogāḥ) y (ca) placeres (sukhāni), están (ahora) ocupadas (avasthitāḥ) en la guerra (yuddhe) tras haber abandonado (tyaktvā) (sus) vidas (prāṇān) y (ca) riquezas (dhanāni)?

Maestros espirituales (ācāryāḥ), padres (pitaraḥ), hijos (putrāḥ) así como también (tathā eva ca) abuelos paternos (pitāmahāḥ), tíos maternos (mātulāḥ), suegros (śvaśurāḥ), nietos (pautrāḥ), cuñados (śyālāḥ) y (tathā) (otros) parientes (sambandhinaḥ)... no quiero (na... icchāmi) matarlos (etān... hantum) aunque (api) ellos (quieran) matar(me) (ghnataḥ), oh destructor (sūdana) del demonio Madhu (madhu)2, ni siquiera (api) a cambio (hetoḥ) de la soberanía (rājyasya) de los tres mundos (trailokya), ni que hablar (kim nu) si es para conseguir (kṛte) (un pedazo de) tierra (mahī)"||32-35||

1 Epíteto de Kṛṣṇa.
2 Epíteto de Kṛṣṇa.


निहत्य धार्तराष्ट्रान्नः का प्रीतिः स्याज्जनार्दन।
पापमेवाश्रयेदस्मान्हत्वैतानाततायिनः॥३६॥

Nihatya dhārtarāṣṭrānnaḥ kā prītiḥ syājjanārdana|
Pāpamevāśrayedasmānhatvaitānātatāyinaḥ||36||

"Oh Tú que agitas (ardana) a los hombres (jana)1, ¿qué (kā) placer o satisfacción (prītiḥ) obtendríamos (naḥ... syāt) por atacar y destruir (nihatya) a los hijos de Dhṛtarāṣṭra (dhārtarāṣṭrān)? Al matar (hatvā) a éstos (etān) cuyos arcos han sido tendidos para tomar nuestras vidas (ātatāyinaḥ), se nos (asmān) adheriría o pegaría (eva āśrayet) el pecado (pāpam)"||36||

1 Epíteto de Kṛṣṇa.


तस्मान्नार्हा वयं हन्तुं धार्तराष्ट्रान्स्वबान्धवान्।
स्वजनं हि कथं हत्वा सुखिनः स्याम माधव॥३७॥

यद्यप्येते न पश्यन्ति लोभोपहतचेतसः।
कुलक्षयकृतं दोषं मित्रद्रोहे च पातकम्॥३८॥

Tasmānnārhā vayaṁ hantuṁ dhārtarāṣṭrānsvabāndhavān|
Svajanaṁ hi kathaṁ hatvā sukhinaḥ syāma mādhava||37||

Yadyapyete na paśyanti lobhopahatacetasaḥ|
Kulakṣayakṛtaṁ doṣaṁ mitradrohe ca pātakam||38||

"Por lo tanto (tasmāt), no tenemos (na... vayam) derecho (arhāḥ) a matar (hantum) a los hijos de Dhṛtarāṣṭra (dhārtarāṣṭrān), quienes son nuestros propios (sva) parientes (bāndhavān). ¿Cómo (katham) nos volveríamos (hi... syāma) felices (sukhinaḥ) matando (hatvā) a nuestra propia (sva) gente (janam), oh descendiente de Madhu (mādhava)1, aun (api) si (yadi) estas (personas) (ete), cuya inteligencia (cetasaḥ) está afectada (upahata) por la codicia (lobha), no (na) ven (paśyanti) (ni) falta o perversidad (doṣam) en el acto (kṛtam) de destruir (kṣaya) una familia (kula) ni (ca) crimen (pātakam) en el acto de dañar (drohe) a amigos (mitra)"||37-38||

1 Epíteto de Kṛṣṇa.


कथं न ज्ञेयमस्माभिः पापादस्मान्निवर्तितुम्।
कुलक्षयकृतं दोषं प्रपश्यद्भिर्जनार्दन॥३९॥

Kathaṁ na jñeyamasmābhiḥ pāpādasmānnivartitum|
Kulakṣayakṛtaṁ doṣaṁ prapaśyadbhirjanārdana||39||

"Oh tú que agitas (ardana) a los hombres (jana)1, ¿cómo es posible (katham) que no sepamos (na jñeyam asmābhiḥ) (la manera) de deshacernos (asmān nivartitum) del pecado (pāpāt) (cuando) podemos realmente ver (prapaśyadbhiḥ) la falta o perversidad (doṣam) en el acto (kṛtam) de destruir (kṣaya) una familia (kula)?"||39||

1 Epíteto de Kṛṣṇa.


कुलक्षये प्रणश्यन्ति कुलधर्माः सनातनाः।
धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नमधर्मोऽभिभवत्युत॥४०॥

Kulakṣaye praṇaśyanti kuladharmāḥ sanātanāḥ|
Dharme naṣṭe kulaṁ kṛtsnamadharmo'bhibhavatyuta||40||

"Al destruirse (kṣaye) una familia (kula), los eternos (sanātanāḥ) deberes y observancias (dharmāḥ) peculiares de esa familia (kula) se esfuman (praṇaśyanti), (y) cuando (ese) dharma --deber y observancia-- (dharme) se pierde (naṣṭe), la falta de rectitud y la irreligión (adharmaḥ) subyuga(n) (abhibhavati) a toda (kṛtsnam) la familia (kulam), ciertamente (uta)"||40||


 अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः।
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः॥४१॥

Adharmābhibhavātkṛṣṇa praduṣyanti kulastriyaḥ|
Strīṣu duṣṭāsu vārṣṇeya jāyate varṇasaṅkaraḥ||41||

"Oh Kṛṣṇa (kṛṣṇa), por medio de la predominancia (abhibhavāt) de la falta de rectitud y de la irreligión (adharma), las mujeres (striyaḥ) de la familia (kula) se contaminan (praduṣyanti). Cuando las mujeres (stṛṣu) se corrompen (duṣṭāsu), oh descendiente de Vṛṣṇi (vārṣṇeya)1, surge (jāyate) una mezcla o confusión (saṅkaraḥ) de castas (varṇa) (debido al matrimonio entre miembros de distintas castas)"||41||

1 Epíteto de Kṛṣṇa.


सङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च।
पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः॥४२॥

Saṅkaro narakāyaiva kulaghnānāṁ kulasya ca|
Patanti pitaro hyeṣāṁ luptapiṇḍodakakriyāḥ||42||

"(Tanto) para los asesinos o destructores (ghnānām) de una familia (kula) como (ca) para la familia (misma) (kulasya), (esa) mezcla o confusión (saṅkaraḥ) es sinónimo de 'infierno' (narakāya)1 en verdad (eva). Indudablemente (hi), sus (eṣām) antepasados (pitaraḥ) caen (patanti) (porque) se suprimen (lupta) las ceremonias (kriyāḥ) (en las cuales hay ofrenda de) bolas de arroz (piṇḍa) (y) agua (en su honor) (udaka)"||42||

1 O "lleva al infierno".


दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः।
उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः॥४३॥

Doṣairetaiḥ kulaghnānāṁ varṇasaṅkarakārakaiḥ|
Utsādyante jātidharmāḥ kuladharmāśca śāśvatāḥ||43||

"Debido a estas (etaiḥ) faltas (doṣaiḥ) por parte de los asesinos o destructores (ghnānām) de la familia (kula), las cuales producen (kārakaiḥ) mezcla o confusión (saṅkara) de castas (varṇa), son aniquilados (utsādyante) los eternos (śāśvatāḥ) deberes (dharmāḥ) de casta (jāti) y (ca) los deberes y observancias (dharmāḥ) característicos de una familia (kula)"||43||


उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन।
नरके नियतं वासो भवतीत्यनुशुश्रुम्॥४४॥

Utsannakuladharmāṇāṁ manuṣyāṇāṁ janārdana|
Narake niyataṁ vāso bhavatītyanushuśruma||44||

"Oh Tú que agitas (ardana) a los hombres (jana)1, hemos oído repetidamente (anuśuśruma) (que) 'los seres humanos (manuṣyāṇām) cuyos deberes y observancias (dharmāṇām) de familia (kula) se han abolido (utsanna), siempre (niyatam) viven (vāsaḥ bhavati iti) en el infierno (narake)'"||44||

1 Epíteto de Kṛṣṇa.


अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम्।
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः॥४५॥

Aho bata mahatpāpaṁ kartuṁ vyavasitā vayam|
Yadrājyasukhalobhena hantuṁ svajanamudyatāḥ||45||

"¡Oh (aho), ay (de nosotros) (bata)!, nos disponemos (vyavasitāḥ vayam) a cometer (kartum) un gran (mahat) pecado (pāpam) ya que (yad) estamos resueltos (udyatāḥ) a matar (hantum) a nuestra propia (sva) gente (janam) por codicia o deseo (lobhena) de disfrutar (sukha) un reino (rājya)"||45||


यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः।
धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत्॥४६॥

Yadi māmapratīkāramaśastraṁ śastrapāṇayaḥ|
Dhārtarāṣṭrā raṇe hanyustanme kṣemataraṁ bhavet||46||

"Si (yadi) los hijos de Dhṛtarāṣṭra (dhārtarāstrāḥ), armas en mano (śastrapāṇayaḥ), fuesen a matarme (mām... hanyuḥ) en batalla (raṇe), (mientras estoy) desarmado (aśastram) (y soy incapaz) de oponer resistencia (apratīkaram), eso (tad) me (me) resultaría (bhavet) más cómodo (kṣemataram)"||46||


एवमुक्त्वार्जुनः सङ्ख्ये रथोपस्थ उपाविशत्।
विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानसः॥४७॥

Evamuktvārjunaḥ saṅkhye rathopastha upāviśat|
Visṛjya saśaraṁ cāpaṁ śokasaṁvignamānasaḥ||47||

Habiendo dicho así (evam uktvā) en (el campo de) batalla (saṅkhye), Arjuna (arjunaḥ), dejando a un lado (visṛjya) (su) arco (cāpam) junto con (sa) las flechas (śaram), tomó asiento (upasthe upāviśat) en el carro (ratha), con su mente (mānasaḥ) agitada (samvigna) por la pena (śoka)||47||

al inicio


 Información adicional

Gabriel Pradīpaka

Este documento ha sido concebido por Gabriel Pradīpaka, uno de los dos fundadores de este sitio, y guru espiritual versado en idioma Sánscrito y filosofía Trika.

Para mayor información sobre Sánscrito, Yoga y Filosofía India; o si quieres hacerme algún comentario, preguntar algo o corregir algún error, siéntete libre de contactarnos: Ésta es nuestra dirección de correo.



Regresa a Introducción Top  Sigue leyendo II. Sāṅkhyayoga