Sanskrit & Trika Shaivism (Español-Home)

¡Javascript está deshabilitado! ¡Revisa este enlace!


 El Paramārthasāra (Paramarthasara) de Abhinavagupta: Estrofas 92 a 95 - Shaivismo No dual de Cachemira

Traducción normal


 Introducción

El Paramārthasāra continúa con cuatro estrofas más. Éste es el vigésimo tercer grupo de estrofas, el cual se compone de 4 de las 105 que constituyen la obra entera.

Por supuesto, también insertaré las estrofas originales sobre las cuales Yogarāja esté comentando. Escribiré muchas notas para hacer que este libro sea tan entendible para el lector promedio como me sea posible.

El Sánscrito de Yogarāja estará en color verde oscuro en tanto que las estrofas originales de Abhinavagupta se exhibirán en color rojo oscuro. A su vez, dentro de la transliteración, las estrofas originales estarán en color marrón, mientras que los comentarios de Yogarāja aparecerán en negro. Asimismo, dentro de la traducción, las estrofas originales de Abhinavagupta, es decir, el Paramārthasāra, estarán en colores verde y negro, en tanto que el comentario de Yogarāja contendrá palabras tanto en color negro como en rojo.

Lee el Paramārthasāra y experimenta Supremo Ānanda o Divina Bienaventuranza, querido Śiva.

Importante: Todo lo que está entre paréntesis y en cursiva dentro de la traducción ha sido agregado por mí para completar el sentido de una determinada frase u oración. A su vez, todo lo que está entre doble guión (--...--) constituye adicional información aclaratoria también agregada por mí.

al inicio


 Estrofas 92-93

एवं दर्शितदृष्ट्या यतः सदा तद्भावभावितत्वमपहस्त्य नूतनत्वेन शरीरविनाशे नापूर्वं किञ्चित्समापतेज्ज्ञानिनो यतो देह एव विनाशी केवलं स एव विनश्यति न पुनर्वासनाप्ररोहः — इति दर्शयन्नाह


स्वर्गमयो निरयमयस्तदयं देहान्तरालगः पुरुषः।
तद्भङ्गे स्वौचित्याद्देहान्तरयोगमभ्येति॥९२॥

एवं ज्ञानावसरे स्वात्मा सकृदस्य यादृगवभातः।
तादृश एव तदासौ न देहपातेऽन्यथा भवति॥९३॥


तत् तस्माच्छरीरघटादिनिविष्टः पुरुषः सर्वस्य कार्ममलाधिवासित आत्मा स्वर्गाद्यभिप्रायपूर्वकृतकर्मफलवासनावासितान्तःकरणः स्वर्गमयः प्ररूढस्वर्गफलवासनाविशिष्टत्वात्स्वर्गफलभोक्ता — इति यावत्। एवं दुष्कृतपूर्वकर्मवासनाप्ररूढो नरकफलभोक्ता केवलं देह उभयकर्मफलभोगायतनं तद्भङ्गे स्वौचित्यादिति तस्मिन्देहक्षये स्वस्य आत्मनो यथाहितवासनानुगुण्यादन्येन भोगायतनेन शरीरान्तरेण समनन्तरं सम्बन्धमुपयात्युत्तरकालं येन विशिष्टकर्मवासनादत्तफलभोगभागी भवति। तथैव ज्ञानावसर उपदेश्यस्य गुरूपदिष्टस्वात्मप्रकाशनकाले स्वात्मा चैतन्यं सकृद् एकवारं यादृग्यादृशोऽवभात उपदेशक्रमानुसारेण परिपूर्णस्वातन्त्र्यलक्षणां मितां वा परामर्शदशां गतस्तादृश एव सदा असौ येनैव स्वरूपेण ज्ञानिना स्वात्मा सर्वकालं परामृष्टस्ताद्रूप्येण वासनाप्ररोहात्तस्य प्रथते न पुनर्देहपाते प्रकाशितोऽपि स्वात्मा ज्ञानिनोऽन्यथा समाच्छादितो भवति। नहि भातमभातं स्यादपरथा न कश्चित्किञ्चिदभ्यसेत् — इति सर्वव्यवहारविप्रलोपो भवेत्

धर्मेण गमनमूर्ध्वं गमनमधस्ताद्भवत्यधर्मेण।
ज्ञानेन चापवर्गो विपर्ययादिष्यते बन्धः॥

इत्यादि सर्वं च त्रुट्येत्तस्मान्मरणकाले शरीरं यथास्तु तथास्तु केवलं वासनाप्ररोहः स्वात्मगतः सर्वस्य बन्धे मोक्षे च हेतुः — इति॥९३॥

Evaṁ darśitadṛṣṭyā yataḥ sadā tadbhāvabhāvitatvamapahastya nūtanatvena śarīravināśe nāpūrvaṁ kiñcitsamāpatejjñānino yato deha eva vināśī kevalaṁ sa eva vinaśyati na punarvāsanāprarohaḥ — Iti darśayannāha


Svargamayo nirayamayastadayaṁ dehāntarālagaḥ puruṣaḥ|
Tadbhaṅge svaucityāddehāntarayogamabhyeti||92||

Evaṁ jñānāvasare svātmā sakṛdasya yādṛgavabhātaḥ|
Tādṛśa eva tadāsau na dehapāte'nyathā bhavati||93||


Tat tasmāccharīraghaṭādiniviṣṭaḥ puruṣaḥ sarvasya kārmamalādhivāsita ātmā svargādyabhiprāyapūrvakṛtakarmaphalavāsanāvāsitāntaḥkaraṇaḥ svargamayaḥ prarūḍhasvargaphalavāsanāviśiṣṭatvātsvargaphalabhoktā — Iti yāvat| Evaṁ duṣkṛtapūrvakarmavāsanāprarūḍho narakaphalabhoktā kevalaṁ deha ubhayakarmaphalabhogāyatanaṁ tadbhaṅge svaucityāditi tasmindehakṣaye svasya ātmano yathāhitavāsanānuguṇyādanyena bhogāyatanena śarīrāntareṇa samanantaraṁ sambandhamupayātyuttarakālaṁ yena viśiṣṭakarmavāsanādattaphalabhogabhāgī bhavati| Tathaiva jñānāvasara upadeśyasya gurūpadiṣṭasvātmaprakāśanakāle svātmā caitanyaṁ sakṛd ekavāraṁ yādṛgyādṛśo'vabhāta upadeśakramānusāreṇa paripūrṇasvātantryalakṣaṇāṁ mitāṁ vā parāmarśadaśāṁ gatastādṛśa eva sadā asau yenaiva svarūpeṇa jñāninā svātmā sarvakālaṁ parāmṛṣṭastādrūpyeṇa vāsanāprarohāttasya prathate na punardehapāte prakāśito'pi svātmā jñānino'nyathā samācchādito bhavati| Nahi bhātamabhātaṁ syādaparathā na kaścitkiñcidabhyaset — Iti sarvavyavahāravipralopo bhavet

Dharmeṇa gamanamūrdhvaṁ gamanamadhastādbhavatyadharmeṇa|
Jñānena cāpavargo viparyayādiṣyate bandhaḥ||

Ityādi sarvaṁ ca truṭyettasmānmaraṇakāle śarīraṁ yathāstu tathāstu kevalaṁ vāsanāprarohaḥ svātmagataḥ sarvasya bandhe mokṣe ca hetuḥ — Iti||93||

De este modo (evam), mediante el punto de vista (dṛṣṭyā) que se ha mostrado (darśita), porque (yatas) después de descartar (apahastya) la condición de estar constantemente cultivando (sadā... bhāvitatvam) ese (tad) Estado (bhāva) --puesto que la persona ya obtuvo Liberación Final y se volvió un Conocedor del Ser--, nada (na... kiñcid) que no haya existido antes (apūrvam) viene al (samāpatet) Conocedor del Ser (jñāninaḥ) como algo nuevo (nūtanatvena) cuando se destruye el cuerpo físico (śarīra-vināśe), (y) ya que (yatas) (este) cuerpo físico (dehaḥ) (es) ciertamente (eva) perecedero (vināśī), solamente (kevalam) él --el cuerpo físico-- (saḥ eva) es aniquilado (vinaśyati), pero (punar) no hay ningún (na) brote (prarohaḥ) (de Saṁsāra o Trasmigración llena de miseria en la forma de) tendencias (acumuladas) (vāsanā). El Maestro --Abhinavagupta-- (darśayan) dijo (āha) así (iti) (en las estrofas 92 y 93):


Por lo tanto (tad), esta (ayam) alma individual --el ser limitado-- (puruṣaḥ) que está (gaḥ) dentro de (antarāla) un cuerpo físico (deha) es Cielo (svarga-mayaḥ) (o) infierno (niraya-mayaḥ). Cuando ese (cuerpo físico) es eliminado (tad-bhaṅge), (el alma individual) entra en contacto con (yogam abhyeti) otro (antara) cuerpo físico (deha) según (las tendencias que sean adecuadamente) apropiadas (aucityāt) para ella misma --para tal alma individual-- (sva). Similarmente (evam), en el momento (avasare) en que el Conocimiento (se revela) (jñāna), su propio (sva) Ser (ātmā) aparece (avabhātaḥ) enseguida (sakṛt) como tal (yādṛk) ante él --ante el ser limitado-- (asya). (Después de eso,) Él --el Ser-- (asau) (es experimentado) siempre --Abhinavagupta escribió "tadā" o "entonces", pero preferentemente debería ser "sadā" o "siempre"-- (tadā) así (tādṛśaḥ eva) --como su naturaleza esencial--, (y) cuando su cuerpo físico cae (deha-pāte), (Él) no es (na... bhavati) de otro modo (anyathā) --el Ser permanece revelado y nunca cubierto o velado por nada--||92-93||


"Tad" (tad) —es decir, "por lo tanto" (tasmāt)—, el "puruṣa" o "alma individual" --el ser limitado-- (puruṣaḥ) que permanece (niviṣṭaḥ) en un cuerpo físico (śarīra), una vasija (ghaṭa), etc. (ādi) (es) el Ser (ātmā) de todos (sarvasya) (pero) perfumado (adhivāsitaḥ) por el Kārmamala (kārma-mala). (Cuando) su --del alma individual-- órgano (psíquico) interno (antaḥ-karaṇaḥ) queda influenciado por (vāsita) tendencias (vāsanā) relacionadas con frutos (phala) de acciones (karma) que fueron hechas (kṛta) previamente (pūrva) (y) cuyo propósito (abhiprāya) era Cielo (svarga), etc. (ādi), (tal "alma individual") es Cielo (svarga-mayaḥ) (y en consecuencia se vuelve) la que goza (bhoktā) del fruto (phala) (llamado) Cielo (svarga) puesto que está caracterizada por (viśiṣṭatvāt) tendencias (vāsanā) totalmente desarrolladas (prarūḍha) (correspondientes al) fruto (phala) (conocido como) Cielo (svarga). Éste es el significado (iti yāvat).

De esta manera (también) (evam), cuando ella ha desarrollado plenamente (prarūḍhaḥ) tendencias (vāsanā) que atañen a malas acciones (dus... karma) que fueron realizadas (kṛta) antes (pūrva), (se vuelve) la que goza (bhoktā) del fruto (phala) (cuyo nombre es) infierno (naraka). Sólo un (kevalam) cuerpo físico (dehaḥ) (es) la morada (āyatanam) para el goce (bhoga) de ambos (tipos de) (ubhaya) fruto (phala) (derivados de sus) acciones (karma). (La expresión) "tadbhaṅge svaucityāt" (tad-bhaṅge svaucityāt iti) (quiere decir que) cuando (su) cuerpo físico es eliminado (tasmin deha-kṣaye), (entonces) inmediatamente después (samanantaram) emerge (upayāti) una conexión (sambandham) con otro (antareṇa) cuerpo físico (śarīra), (a saber,) con otra (anyena) morada (āyatanena) para el goce o disfrute (bhoga) según (anuguṇyāt) las tendencias (vāsanā) que sean adecuadamente (yathā) apropiadas (hita) para "sva" (svasya) (o) ella misma (ātmanaḥ) --porque la palabra "svaucityāt" se compone de "sva" más "aucityāt", y literalmente significa "según lo que sea apropiado para ella misma, para el alma individual"--. Posteriormente (uttarakālam), ella se vuelve (bhavati) como resultado (yena) alguien que participa en (bhāgī) el goce (bhoga) del fruto (phala) dado (datta) por las particulares (viśiṣṭa) tendencias (vāsanā) kármicas (karma).

Similarmente (tathā eva), "jñānāvasare" --lit. en el momento cuando el Conocimiento (se revela)-- (jñānāvasare) (o) en el momento (kāle) de la revelación (prakāśana) al discípulo (upadeśyasya) de su (sva) esencia espiritual (ātma) como fue instruida (upadiṣṭa) por (su) Guru (guru), "svātmā" --lit. "su propio Ser"-- (sva-ātmā) (o) Conciencia en Libertad Absoluta (caitanyam) "sakṛt" (sakṛt) (o) enseguida (ekavāram) aparece (avabhātaḥ) "yādṛk"(yādṛk) (o) como tal (yādṛśaḥ), (o sea,) Él ingresa en un estado (daśām gataḥ) de "parāmarśa" (parāmarśa) --en un estado donde es mentalmente capturado, dónde se lo experimenta, dónde se lo recuerda o capta-- (el cual --el estado-- puede estar) caracterizado por (lakṣaṇām) la totalmente Plena y Perfecta (paripūrṇa) Libertad Absoluta (svātantrya) o (vā) (puede ser) moderado y medido (mitām) en concordancia con (anusāreṇa) el método (krama) de enseñanza (upadeśa). Como resultado (yena eva), Él (asau), (su) propio Ser (sva-ātmā), es siempre experimentado --captado, capturado mentalmente-- (sadā... parāmṛṣṭaḥ)(es decir,) todo el tiempo (sarva-kālam)— por el Conocedor del Ser (jñāninā) así (tādṛśaḥ eva), como su naturaleza esencial (sva-rūpeṇa). (En otras palabras), en su caso --en el caso del Conocedor del Ser-- (tasya), Él aparece (prathate) en identidad (con él mismo) --Él aparece como idéntico al Conocedor del Ser-- (tādrūpyeṇa) debido a la germinación (prarohāt) de las tendencias (formadas en el momento en que se volvió una persona iluminada) (vāsanā). Además (punar), el Ser (sva-ātmā) revelado (prakāśitaḥ api) del Conocedor del Ser (jñāninaḥ) no es (na... bhavati) de otro modo (anyathā) —Él no está cubierto o velado (samācchāditaḥ)— cuando (su) cuerpo físico cae (deha-pāte) --cuando llega la madre muerte al cuerpo del Conocedor del Ser--.

Eso que ha aparecido destellantemente (bhātam) no podría en absoluto desaparecer (nahi... abhātam syāt). De otra forma (aparathā), nadie (na kaścid) practicaría (abhyaset) nada (na... kiñcid). De esta manera (iti), habría (bhavet) destrucción (vipralopaḥ) de todas (sarva) las prácticas comunes (vyavahāra) (también, tales como:)

"Por medio del dharma --la práctica de buenas obras-- (dharmeṇa), (hay) un ir (gamanam) hacia regiones superiores (ūrdhvam), (pero) pero por medio del adharma --lo opuesto al dharma-- (adharmeṇa) hay (bhavati) un ir (gamanam) hacia regiones inferiores (adhastāt). Y (ca) por medio del Conocimiento (jñānena) (hay) Liberación (apavargaḥ), (pero) por medio de (su) opuesto --la ignorancia-- (viparyayāt), se promueve (iṣyate) la esclavitud (bandhaḥ)".

etc. (iti-ādi), y (ca) (en consecuencia,) todo (sarvam) se rompería (truṭyet). Por consiguiente (tasmāt), en el momento (kāle) de la muerte (maraṇa), ¡que el cuerpo físico esté así o asá (śarīram yathā astu tathā astu)! Únicamente (kevalam) la germinación (prarohaḥ) de las tendencias (vāsanā), la cual tiene que ver con (gataḥ) el propio (sva) Ser (ātma), (es) la causa (hetuḥ) de la esclavitud (bandhe) y (ca) Liberación (mokṣe) de todos (sarvasya... iti)||93||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Estrofas 94-95

यदि पुनर्धातुवैषम्याच्छरीरे मरणव्यथोपलब्धिः स्यान्नैतावताभ्यासप्ररोहे काचित्क्षतिः — इत्यावेदितामेव स्थितिमुपलब्धुं परिघटयते


करणगणसम्प्रमोषः स्मृतिनाशः श्वासकलिलता च्छेदः।
मर्मसु रुजाविशेषाः शरीरसंस्कारजो भोगः॥९४॥

स कथं विग्रहयोगे सति न भवेत्तेन मोहयोगेऽपि।
मरणावसरे ज्ञानी न च्यवते स्वात्मपरमार्थात्॥९५॥


करणगणस्य बाह्यान्तर्गतस्य त्रयोदशात्मकस्य सम्यक्प्रमोषः स्वरूपविप्रलोपो यथा चक्षुरादीनीन्द्रियाणि रूपादिविषयालोचनायां न प्रगल्भन्ते वागादिकर्मेन्द्रियाण्यप्येवं वचनादानादौ न प्रवर्तन्ते नापि बुद्धिर्यथार्थमर्थमध्यवस्यति मनसोऽनवस्थितिरहङ्कारोऽपि मध्ये मध्ये संस्कारतयास्ते। तथा स्मृतिनाशोऽनुभूतविषयस्य सम्प्रमोषो बन्धुभिरर्थ्यमानोऽपि मुमूर्षुः पुरोऽवस्थितं वस्तु शतशोऽनुभूतमपि न प्रत्यभिजानात्यत एव सदा तद्भावभावितत्वं विना ब्रह्मविद्यादिकथनमन्तकाले दानमन्यत्किञ्चिद्वा तस्यामवस्थायां नभश्चित्रमिव न चित्ते प्ररोहति किन्तु तद् इतिकर्तव्यतामात्रं कार्यम् — इति नियोगः। तथा श्वासः कण्ठ्यो वायुस्तस्य कलिलता कण्ठदेशे गद्गदिका हिक्का वा। अन्यच्च मर्मसु च्छेदोऽस्थिसन्धिषु त्रोटः। तथा रुजाविशेषा ज्वरातीसारप्रभृतयः — इति। एवं यः शरीरस्य भूतकञ्चुकस्य वातपित्तश्लेष्मधातुवैषम्यात्शरीरसंस्कारजो भोगो देहजो दुःखानुभवः स कथं केन प्रकारेण विग्रहयोगे सति ज्ञानिनोऽपि न भवेत्स्यादेव। तेन हेतुना ज्ञानी सदाधस्पदीकृतदेहाद्यभिमानः समाविष्टस्वात्ममहेश्वरभावश्च मरणक्षणजनितशारीराज्ञानसम्बन्धेऽपि स्वात्मपरमार्थात्प्ररूढचैतन्यप्रत्यवमर्शसतत्त्वान्न च्यवते नान्यथाभावं याति। यतोऽसौ ज्ञानी न्यक्कृतदेहसम्बन्धो न तज्जेन भोगेन तन्मयीकर्तुं पार्यते केवलं लोकवच्चेच्छरीरपातसमनन्तरं क्षणं नोपलभते — इत्येतावता तस्य स्वस्थहृदयस्य स्वसङ्कल्पिताभिप्रायेण स्वस्थचेष्टतयाभ्यस्तभगवद्भक्तेर्न किञ्चिदपूर्वं समापतति तस्माज्ज्ञानी स्वात्मप्रथासमनन्तरमेव मुक्तो न शरीरसंस्कारोऽस्य बन्धदायी — इति शतशः प्राक् प्रतिपादितम्। यस्तु सदा देहात्ममानी पुण्यपापमयः स कथं देहसंस्कारोद्भूतसुखदुःखादिभोगजनितं तन्मयत्वं नायाति। यदुक्तम्

यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत्।
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते॥

इत्यादि। सत्त्वादयो गुणाः प्रकृतिधर्मास्तन्मयस्यैव नियन्त्रणां विदधते येन पुनस्ततो विविक्ततया परिशीलिता न तं प्रत्येते केचन — इति ज्ञानिनोऽन्य एव पन्थाः। ये पुनरदृष्टगुरुचरणाः पशुप्रमातारस्ते स्वगतान्धर्मानन्यत्रापादयन्ति। यथा यद्ययं ज्ञानी स्यात्किमिति व्याध्याद्युपहतशरीरो भुङ्क्ते परिदधाति च यदि वा मरणसमये जाड्यमायातः स्मृतमनेन न किञ्चित् — इत्येवं बहुप्रकारमविद्योपहतत्वाद्विवदमानाश्च केन पर्यनुयुज्यन्ताम्। यद्ययं ज्ञानी स्याद्देहधर्मसंस्कारयुक्तश्च भवेत्किमेतावता च तस्य दुष्येत्। ज्ञानिनः स्वात्मप्रकाशस्तत्तदवस्थाविचित्रोऽपि स्वात्मप्रकाश एव न पुनस्तस्य स्वात्मानुभवितृतया विप्रलोपः स्याद्येन ज्ञानं नश्येत्। पूर्णषाड्गुण्यमहिमापि भगवान्वासुदेवः कृष्णावतारे व्याधशराघातजनितव्यथो भूतशरीरं त्यक्तवान् — इत्येवं कृत्वा किं तस्य जगत्प्रभोः स्वस्वरूपविप्रलोपोऽभूत् — इति आ कीटात्सदाशिवान्तस्यापि देहसंस्कार एतादृश एव किन्त्वेकः स्वात्मप्रत्यवमर्शमात्रसनाथदेहोऽपरस्तु देहाद्यात्ममानितासतत्त्वः — इतीयान्विशेषः। तस्माच्छरीरधर्मा ज्ञान्यज्ञानिनोः सदृशा एव नैतावता फलसाम्यम् — इत्येतदेव गीतासूक्तम्

सदृशं चेष्टते स्वस्याः प्रकृतेर्ज्ञानवानपि।
प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रहः किं करिष्यति॥

इति॥९५॥

Yadi punardhātuvaiṣamyāccharīre maraṇavyathopalabdhiḥ syānnaitāvatābhyāsaprarohe kācitkṣatiḥ — Ityāveditāmeva sthitimupalabdhuṁ parighaṭayate


Karaṇagaṇasampramoṣaḥ smṛtināśaḥ śvāsakalilatā cchedaḥ|
Marmasu rujāviśeṣāḥ śarīrasaṁskārajo bhogaḥ||94||

Sa kathaṁ vigrahayoge sati na bhavettena mohayoge'pi|
Maraṇāvasare jñānī na cyavate svātmaparamārthāt||95||


Karaṇagaṇasya bāhyāntargatasya trayodaśātmakasya samyakpramoṣaḥ svarūpavipralopo yathā cakṣurādīnīndriyāṇi rūpādiviṣayālocanāyāṁ na pragalbhante vāgādikarmendriyāṇyapyevaṁ vacanādānādau na pravartante nāpi buddhiryathārthamarthamadhyavasyati manaso'navasthitirahaṅkāro'pi madhye madhye saṁskāratayāste| Tathā smṛtināśo'nubhūtaviṣayasya sampramoṣo bandhubhirarthyamāno'pi mumūrṣuḥ puro'vasthitaṁ vastu śataśo'nubhūtamapi na pratyabhijānātyata eva sadā tadbhāvabhāvitatvaṁ vinā brahmavidyādikathanamantakāle dānamanyatkiñcidvā tasyāmavasthāyāṁ nabhaścitramiva na citte prarohati kintu tad itikartavyatāmātraṁ kāryam — Iti niyogaḥ| Tathā śvāsaḥ kaṇṭhyo vāyustasya kalilatā kaṇṭhadeśe gadgadikā hikkā vā| Anyacca marmasu cchedo'sthisandhiṣu troṭaḥ| Tathā rujāviśeṣā jvarātīsāraprabhṛtayaḥ — Iti| Evaṁ yaḥ śarīrasya bhūtakañcukasya vātapittaśleṣmadhātuvaiṣamyātśarīrasaṁskārajo bhogo dehajo duḥkhānubhavaḥ sa kathaṁ kena prakāreṇa vigrahayoge sati jñānino'pi na bhavetsyādeva| Tena hetunā jñānī sadādhaspadīkṛtadehādyabhimānaḥ samāviṣṭasvātmamaheśvarabhāvaśca maraṇakṣaṇajanitaśārīrājñānasambandhe'pi svātmaparamārthātprarūḍhacaitanyapratyavamarśasatattvānna cyavate nānyathābhāvaṁ yāti| Yato'sau jñānī nyakkṛtadehasambandho na tajjena bhogena tanmayīkartuṁ pāryate kevalaṁ lokavacceccharīrapātasamanantaraṁ kṣaṇaṁ nopalabhate — Ityetāvatā tasya svasthahṛdayasya svasaṅkalpitābhiprāyeṇa svasthaceṣṭatayābhyastabhagavadbhakterna kiñcidapūrvaṁ samāpatati tasmājjñānī svātmaprathāsamanantarameva mukto na śarīrasaṁskāro'sya bandhadāyī — Iti śataśaḥ prāk pratipāditam| Yastu sadā dehātmamānī puṇyapāpamayaḥ sa kathaṁ dehasaṁskārodbhūtasukhaduḥkhādibhogajanitaṁ tanmayatvaṁ nāyāti| Yaduktam

Yadā sattve pravṛddhe tu pralayaṁ yāti dehabhṛt|
Tadottamavidāṁ lokānamalānpratipadyate||

Ityādi| Sattvādayo guṇāḥ prakṛtidharmāstanmayasyaiva niyantraṇāṁ vidadhate yena punastato viviktatayā pariśīlitā na taṁ pratyete kecana — Iti jñānino'nya eva panthāḥ| Ye punaradṛṣṭagurucaraṇāḥ paśupramātāraste svagatāndharmānanyatrāpādayanti| Yathā yadyayaṁ jñānī syātkimiti vyādhyādyupahataśarīro bhuṅkte paridadhāti ca yadi vā maraṇasamaye jāḍyamāyātaḥ smṛtamanena na kiñcit — Ityevaṁ bahuprakāramavidyopahatatvādvivadamānāśca kena paryanuyujyantām| Yadyayaṁ jñānī syāddehadharmasaṁskārayuktaśca bhavetkimetāvatā ca tasya duṣyet| Jñāninaḥ svātmaprakāśastattadavasthāvicitro'pi svātmaprakāśa eva na punastasya svātmānubhavitṛtayā vipralopaḥ syādyena jñānaṁ naśyet| Pūrṇaṣāḍguṇyamahimāpi bhagavānvāsudevaḥ kṛṣṇāvatāre vyādhaśarāghātajanitavyatho bhūtaśarīraṁ tyaktavān — Ityevaṁ kṛtvā kiṁ tasya jagatprabhoḥ svasvarūpavipralopo'bhūt — Iti ā kīṭātsadāśivāntasyāpi dehasaṁskāra etādṛśa eva kintvekaḥ svātmapratyavamarśamātrasanāthadeho'parastu dehādyātmamānitāsatattvaḥ — Itīyānviśeṣaḥ| Tasmāccharīradharmā jñānyajñāninoḥ sadṛśā eva naitāvatā phalasāmyam — Ityetadeva gītāsūktam

Sadṛśaṁ ceṣṭate svasyāḥ prakṛterjñānavānapi|
Prakṛtiṁ yānti bhūtāni nigrahaḥ kiṁ kariṣyati||

Iti||95||

Con todo (punar), si (yadi), a causa de un desequilibrio (vaiṣamyāt) de los humores corporales (dhātu), hay (syāt) percepción (upalabdhiḥ) de agitación y dolor (vyathā) (cuando llega) la muerte (maraṇa), no existe ninguna aniquilación (na... kācid kṣatiḥ) durante este período de tiempo (etāvatā) con referencia al brote (prarohe) (denominado) prácticas espirituales (abhyāsa... iti). (Mediante las estrofas 94 y 95, Abhinavagupta) insta (al lector) (parighaṭayate) a comprender plenamente (upalabdhum) el estado (sthitim) que ha sido comunicado (anteriormente) (āveditām eva):


Completa destrucción (sampramoṣaḥ) del grupo (gaṇa) de (trece) órganos (karaṇa), pérdida (nāśaḥ) de la memoria (smṛti), entrecortamiento (kalilatā) del aire (en la región de la garganta) (śvāsa) --es decir, movimiento espasmódico del aire en esa área--, separación (chedaḥ) en las articulaciones (marmasu) (y) diversos (viśeṣāḥ) achaques (tales como fiebre, disentería, etc.) (rujā) (contituyen) la experiencia de dolor (bhogaḥ) que es causada por (jaḥ) las impresiones acumuladas (saṁskāra) relativas al cuerpo físico (śarīra). ¿Cómo (katham) podría ella --la antedicha experiencia de dolor-- no suceder (saḥ... na... bhavet) cuando existe contacto con el cuerpo físico (vigraha-yoge sati)? Por ese motivo (tena), el Conocedor del Ser (jñānī), aún si (api) hay una relación con (yoge) Māyā --ignorancia en conexión con el cuerpo físico-- (moha) (que se genere) en el momento (avasare) de la muerte (maraṇa), no se desvía (na cyavate) de la Más Alta Realidad (parama-arthāt) (denominada) su propio (sva) Ser (ātma)||94-95||


(En el momento de la muerte, hay) completo (samyak) "pramoṣa" (pramoṣaḥ)(o sea, completa) destrucción (vipralopaḥ) de la propia forma (sva-rūpa)— del grupo (gaṇasya) de trece (trayodaśa-ātmakasya) órganos (karaṇa) situados (gatasya) fuera --a saber, cinco Poderes de percepción y cinco Poderes de acción-- (bāhya) (y) dentro --a saber, intelecto, ego y mente-- (antar). Por ejemplo (yathā), los Indriya-s o Poderes (de percepción) (indriyāṇi) (tales como el) visual, etc. (cakṣus-ādīni), no son capaces (na pragalbhante) de ver (ālocanāyām) lo que está en (su) esfera o campo de acción (viṣaya), (es decir,) formas, etc. (rūpa-ādi). Los Poderes de acción (karma-indriyāṇi) (están) también (api) así (evam), (y consiguientemente) no están ocupados en (na pravartante) hablar, tomar, etc. (vacana-ādāna-ādau). Ni (na api) el intelecto (buddhiḥ) apropiadamente (yathārtham) determina (adhyavasyati) un "artha" u "objeto" (artham). Inestabilidad (anavasthitiḥ) en el caso de la mente (manasaḥ). Inclusive (api) el ego (ahaṅkāraḥ) permanece (āste) de tanto en tanto (madhye madhye) como una mera impresión acumulada (saṁskāratayā).

Similarmente (tathā), (se produce) "smṛtināśa" (smṛti-nāśaḥ) (o) pérdida (sampramoṣaḥ) (en la propia memoria) de las cosas(s) (viṣayasya) que fueron experimentadas (antes) (anubhūta). Aún si (api) al moribundo (mumūrṣuḥ) le piden (arthyamānaḥ) los parientes (bandhubhiḥ), no reconoce (api na pratyabhijānāti) un objeto (vaste) que se encuentre (avasthitam) en frente (de él) (puras) aunque (api) haya sido experimentado (anubhūtam) cien veces (śataśas) (por tal persona). Por esta misma razón (atas eva), al momento de morir (anta-kāle), sin (vinā) haber siempre cultivado --sin haber reflexionado, meditado-- (sadā... bhāvitatvam) ese (tad) Estado (bhāva) (y sin) instrucción (kathanam) acerca del Conocimiento (vidyā) de Brahma (brahma), etc. (ādi), (buenas obras tales como) caridad (dānam) o (vā) cualquier otra (acción de ese tipo) cualquiera pueda ser (anyat kiñcid) (son) como (iva) una pintura (citram) (hecha) en el cielo (nabhas) con respecto a ese Estado (tasyām avasthāyā), (y acordemente) no (na) germinan y crecen (como una planta) (prarohati) en (su) mente (citte), (figurativamente hablando) --en suma, no dejan una fuerte impresión--. No obstante (kintu), (todo) eso (tad) debería ser realizado (kāryam) solamente (mātra) como algo que es apropiado o necesario que se haga bajo ciertas circunstancias --como una clase de deber-- (itikartavyatā). Éste es el mandato (iti niyogaḥ).

De igual modo (tathā), (hay) "kalilatā" (kalilatā) —entrecortamiento (gadgadikā) o (vā) hipo (hikkā)— de ese (tasya) "śvāsa" (śvāsaḥ) —aire (vāyuḥ) gutural (kaṇṭhyaḥ)— en la región (deśe) de la garganta (kaṇṭha) --o sea, movimiento espasmódico del aire en esa área--.

Además (anyat ca), (tiene lugar) un "cheda" (chedaḥ) —una separación (troṭaḥ)— en los "marma-s" (marmasu) (o) articulaciones (asthi-sandhiṣu). De manera similar (tathā), (ocurren también) diversos (viśeṣāḥ) achaques (rujā) (tales como) fiebre (jvara), disentería (atīsāra), etc. (prabhṛtayaḥ... iti).

De esta forma (evam), (la expresión) "śarīrasaṁskārajo bhogaḥ" (śarīra-saṁskāra-jaḥ bhogaḥ) (al final de la estrofa 94 significa:) La experiencia (anubhavaḥ) de dolor (duḥkha) que (yaḥ) está conectada con (jaḥ) el cuerpo físico (deha) (y surge) debido a un desequilibrio (vaiṣamyāt) de los humores (dhātu) (conocidos como) viento (vāta), bilis (pitta) (y) flema (śleṣma) pertenecientes a (este mismísimo) cuerpo físico (śarīrasya), el cual es una envoltura (kañcukasya) hecha de elementos burdos (bhūta). (La frase) "Sa kathaṁ vigrahayoge sati na bhavet" (saḥ katham... vigraha-yoge sati... na bhavet) (al inicio de la estrofa 95 significa:) ¿En qué manera (kena prakāreṇa) podría ella --la antedicha experiencia de dolor-- no sucederle (saḥ... na... syāt eva) incluso (api) al Conocedor del Ser (jñāninaḥ) cuando está en contacto con (yoge sati) (su) cuerpo físico (vigraha)? --es decir, esta experiencia de dolor tiene lugar inclusive en el caso de una persona iluminada--.

Por ese motivo (tena hetunā), el Conocedor del Ser (jñānī) en quien las erróneas concepciones (abhimānaḥ) acerca del cuerpo (deha), etc. (ādi) están siempre colocadas bajo sus pies (sadā adhas-padī-kṛta) --a saber, él ha aplastado esas falsas nociones-- y (ca) que ha ingresado en (samāviṣṭa) el estado (bhāvaḥ) donde al Gran Señor (mahā-īśvara) (lo percibe) como su propio (sva) Ser (ātma), aún si (api) hay una relación con (sambandhe) la ignorancia (ajñāna) conectada con el cuerpo físico (śārīra) que se genere (janita) en el momento (kṣaṇa) de la muerte (maraṇa) (en su caso también), él no se desvía (na cyavate) de la Más Alta Realidad (parama-arthāt) (denominada) su propio (sva) Ser (ātma). (En otras palabras, en el momento de dejar el cuerpo,) él no se vuelve diferente (anyathā-bhāvam yāti) de la verdadera naturaleza (satattvāt) de su plenamente desarrollada experiencia (prarūḍha... pratyavamarśa) como Conciencia en Libertad Absoluta (caitanya).

Porque (yatas) a ese (asau) Conocedor del Ser (jñānī) que ha derribado (nyakkṛta) (su) conexión (sambandhaḥ) con el cuerpo físico (deha) no se lo puede hacer (kartum pāryate) idéntico a ese (cuerpo) (tanmayī) a través del "bhoga" o experiencia de dolor (bhogena) que brota desde (jena) él --desde el cuerpo-- (tad), si (cet) únicamente (kevalam), como (vat) la gente ordinaria (loka), él no es consciente del (na upalabhate) momento (kṣaṇam) inmediatamente anterior (samanantaram) a la caída (pāta) de (su) cuerpo físico (śarīra). De esta manera (iti), durante este período de tiempo (etāvatā), nada (na kiñcid) nuevo (apūrvam) le ocurre (samāpatati) al que tiene un corazón puro (tasya svastha-hṛdayasya) a causa de la devoción (bhakteḥ) al Afortunado (bhagavat) cultivada --lit. practicada-- (abhyasta) cuando estaba plenamente activo --cuando estaba plenamente vivo-- (sva-stha-ceṣṭatayā) mediante un deseo (abhiprāyeṇa) creado (saṅkalpita) por él mismo (sva). Por lo tanto (tasmāt), el Conocedor del Ser (jñānī) (queda) liberado (muktaḥ) inmediatamente después de (samanantaram eva) la expansión (prathā) de su propio (sva) Ser (ātma). El (grupo de) impresiones acumuladas (saṁskāraḥ) relacionado con el cuerpo físico (śarīra) no le da (na... dāyī) esclavitud (bandha) a él (asya). Se ha explicado esto (iti... pratipāditam) cien veces (śataśaḥ) antes (prāk). ¿Pero (tu) cómo (katham) (puede) el que siempre piensa que el cuerpo físico es él mismo (yaḥ... sadā deha-ātma-mānī), estando repleto de (mayaḥ) virtudes (puṇya) (y) pecados (pāpa), no identificarse con eso --con el cuerpo físico-- (tad-mayatvaṁ na āyāti)? Esa (misma verdad) (yad) fue establecida (uktam) (en la venerable Bhagavadgītā:)

"Cuando (yadā) un ser viviente (deha-bhṛt) experimenta la disolución (de su cuerpo físico) (pralayam yāti) en el momento en que sattva predomina (sattve pravṛddhe) verdaderamente (tu), entonces (tadā) alcanza (pratipadyate) los mundos (lokān) impecables (amalān) de los Conocedores más elevados (uttama-vidām)".

etc. (iti-ādi).

Las modalidades (guṇāḥ) sattva, etc. (sattva-ādayaḥ), los constituyentes (dharmāḥ) de Prakṛti (prakṛti), crean (vidadhate) restricción (niyantraṇām) para el que esté identificado (mayasya eva) con ella --con Prakṛti-- (tad). Sin embargo (punar), cuando (Prakṛti) es contemplada constantemente (pariśīlitā) por alguien (yena) con un estado de separación (viviktatayā) de ella misma (tatas) --cuando alguien constantemente no se identifica con ella--, (entonces) ninguno de estos (constituyentes --sattva, rajas y tamas--) (na... ete kecana) (se dirigirá) hacia (prati) él --es decir, lo afectará-- (tam... iti). (Como esto es así,) la senda (panthāḥ) del Conocedor del Ser (jñāninaḥ) (es) otra --es diferente-- (anyaḥ eva).

Pero (punar) esos (te) individuos limitados (paśu-pramātāraḥ) que (ye) no han visto los pies del Guru (adṛṣṭa-guru-caraṇāḥ) proyectan (āpādayanti) las cualidades o propiedades (dharmān) que residen dentro de ellos mismos (sva-gatān) en otra persona (anyatra).

Por ejemplo (yathā): "Si (yadi) él (ayam) es (syāt) un Conocedor del Ser (jñānī), ¿por qué (kimiti), al tener un cuerpo (śarīraḥ) afligido (upahata) por una enfermedad (vyādhi) y todo eso (ādi), sufre (bhuṅkte) y (ca) (sigue) haciendo uso (de él --del cuerpo--) (paridadhāti)?", o (vā) "Si (yadi) (él es un Conocedor del Ser, ¿por qué) se volvió inerte (jāḍyam āyātaḥ) en el momento de la muerte (maraṇa-samaye)?", (o inclusive) "(Si él es un Conocedor del Ser, ¿por qué) no recuerda nada (smṛtam anena na kiñcid... iti)?". De este modo (evam), ¡(que) los que disputan (vivadamānāḥ ca) de muchas maneras (bahu-prakāram) ya que están impedidos (upahatatvāt) por la ignorancia (avidyā) queden asediados de preguntas (paryanuyujyantām) acerca de "por qué" (esto o lo otro) (kena) (con respecto a una persona iluminada)! Si (yadi) él (ayam) es (syāt) un Conocedor del Ser (jñānī) y (ca) está (también) (bhavet) dotado de (yuktaḥ) las impresiones acumuladas (saṁskāra) relativas a la peculiar naturaleza (dharma) del cuerpo (deha), mientras ese proceso continúa (etāvatā ca), ¿qué (kim) hay de malo (duṣyet) con ello (tasya)?

La Luz (prakāśa) del Ser (sva-ātma) del Jñānī (jñāninaḥ) --la Luz de la Esencia de un Conocedor del Ser-- (sigue siendo) la Luz (prakāśaḥ eva) de su propio (sva) Ser (ātma) aún (api) en medio de los diversos (tad-tad... vicitraḥ) estados (avasthā). No obstante (punar), no hay (na... syāt) destrucción (vipralopaḥ) de esa (Luz) (tasya) como el Estado del Experimentador --es decir, el Estado del Conocedor Supremo-- (anubhavitṛtayā) (llamado) el propio (sva) Ser (ātma). Como resultado (yena), el Conocimiento (jñāna) no (na) perece (naśyet).

Tras reflexionar de esta manera (iti evam kṛtvā): "El Señor (bhagavān) Vāsudeva (vāsudevaḥ), aunque (api) (estaba dotado de) la Grandeza (mahimā) de (Sus) seis atributos perfectos (pūrṇa-ṣāḍguṇya), dejó (tyaktavān) al cuerpo físico (śarīram) hecho de elementos burdos (bhūta) en (Su) encarnación (avatāre) como Kṛṣṇa (kṛṣṇa) cuando fue mortalmente herido (janita-vyatha) por el tiro de una flecha (śarā-ghāta) (lanzada) por un cazador (vyādha)"... (uno debería preguntar lo siguiente:) "¿Hubo (kim... abhūt) la destrucción (vipralopaḥ) de la propia naturaleza esencial (sva-svarūpa) del Señor (tasya prabhoḥ) del mundo (jagat... iti)?". Desde un gusano (ā kīṭāt) hasta inclusive (antasya api) Sadāśiva (sadāśiva), el (grupo de) impresiones acumuladas (saṁskāraḥ) relativas al cuerpo físico (deha) (es) ciertamente (eva) de tal clase (etādṛśaḥ). Sin embargo (kintu), uno (de ellos) (ekaḥ) tiene un cuerpo (dehaḥ) dotado de (sanātha) la experiencia --un reconocimiento-- (pratyavamarśa) de su propio (sva) Ser (ātma), pero (tu) otro (ser) (aparaḥ) realmente piensa (mānitā-satattvaḥ) que el cuerpo (deha), etc. (ādi) (son su verdadero) Ser (ātma). La diferencia (viśeṣaḥ) (entre las diversos tipos de seres) es de tal magnitud (iti iyān).

Por lo tanto (tasmāt), (aún cuando) las características corporales (śarīra-dharmāḥ) (son) similares (sadṛśāḥ eva) ya sea en los Conocedores del Ser o en gente ignorante (jñāni-ajñāninoḥ), no existe tal (na etāvatā) similitud (sāmyam) con relación a los frutos o resultados (phala... iti) --en definitiva, el Conocedor del Ser es un "verdadero éxito", en tanto que la persona ignorante, no importa cuan importante, rica, famosa, etc. pueda ser, es una "verdadera tragedia" desde un punto de vista espiritual--. Esto (etad) mismo (eva) se declaró (uktam) en los versos de la Bhagavadgītā (gītāsu):

"Incluso (api) alguien que está dotado de conocimiento (jñānavān) actúa (ceṣṭate) según (sadṛśam) su propia (svasyāḥ) naturaleza (prakṛteḥ). Los seres vivientes (bhūtāni) siguen (yānti) (su propia) naturaleza (prakṛtim). (Así,) ¿qué (kim) logrará la (mera) restricción (nigrahaḥ... kariṣyati... iti)?".

||95||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Información adicional

Gabriel Pradīpaka

Este documento ha sido concebido por Gabriel Pradīpaka, uno de los dos fundadores de este sitio, y guru espiritual versado en idioma Sánscrito y filosofía Trika.

Para mayor información sobre Sánscrito, Yoga y Filosofía India; o si quieres hacerme algún comentario, preguntar algo o corregir algún error, siéntete libre de contactarnos: Ésta es nuestra dirección de correo.



Regresa a Estrofas 87 a 91 Top  Sigue leyendo Estrofas 96 a 99