Sanskrit & Trika Shaivism (Español-Home)

¡Javascript está deshabilitado! ¡Revisa este enlace!


 El Paramārthasāra (Paramarthasara) de Abhinavagupta: Estrofas 59 a 62 - Shaivismo No dual de Cachemira

Traducción normal


 Introducción

El Paramārthasāra continúa con cuatro estrofas más. Éste es el decimoquinto grupo de estrofas, el cual se compone de 4 de las 105 que constituyen la obra entera.

Por supuesto, también insertaré las estrofas originales sobre las cuales Yogarāja esté comentando. Escribiré muchas notas para hacer que este libro sea tan entendible para el lector promedio como me sea posible.

El Sánscrito de Yogarāja estará en color verde oscuro en tanto que las estrofas originales de Abhinavagupta se exhibirán en color rojo oscuro. A su vez, dentro de la transliteración, las estrofas originales estarán en color marrón, mientras que los comentarios de Yogarāja aparecerán en negro. Asimismo, dentro de la traducción, las estrofas originales de Abhinavagupta, es decir, el Paramārthasāra, estarán en colores verde y negro, en tanto que el comentario de Yogarāja contendrá palabras tanto en color negro como en rojo.

Lee el Paramārthasāra y experimenta Supremo Ānanda o Divina Bienaventuranza, querido Śiva.

Importante: Todo lo que está entre paréntesis y en cursiva dentro de la traducción ha sido agregado por mí para completar el sentido de una determinada frase u oración. A su vez, todo lo que está entre doble guión (--...--) constituye adicional información aclaratoria también agregada por mí.

al inicio


 Estrofa 59

नापि स्वात्ममहेश्वरस्वरूपपरिशीलनदार्ढ्यादस्य ज्ञानिनश्चेतस्यपूर्णत्वादिदोषः स्यादिति प्रतिपादयति


अतिगूढहृदयगञ्जप्ररूढपरमार्थरत्नसञ्चयतः।
अहमेवेति महेश्वरभावे का दुर्गतिः कस्य॥५९॥


अतिगूढमतिशयेन गुप्तं हृदयमेव गञ्जं सर्वपरमार्थस्वस्वरूपविश्रान्तिस्थानस्वभावं भाण्डागारं तत्र योऽतितीव्रतमसमाश्वासप्ररूढः परमार्थः सद्गुरूपदिष्टः स्वात्मज्ञानसतत्त्वः स एव सर्वविभूतिहेतुत्वाद्रत्नसञ्चय इव रत्नसञ्चयस्तेन हेतुना अहमेवेति सर्वमिदमस्मीति य आविर्भूतः पूर्णः पराहन्ताविश्रान्तिलक्षणो महेश्वरभावः शरीरिणोऽपि स्वात्मप्रकाशस्वातन्त्र्यं तस्मिन्स्थिते सति का नाम वराकी दुर्गतिर्दरिद्रभावस्तदुपलक्षितो वा कश्चित्कृत्रिमो विभूत्याद्यतिशयः स्यात्। आभाससारा हि सर्वे पदार्था यदैवाभासन्ते तदैव योगिनः स्वात्मकल्पाः सन्तः कथमुत्कर्षापकर्षादौ प्रगल्भन्ते — इति न किञ्चिद्दौर्गत्यादिकं भवेत्। कस्य वेति को वास्या दुर्गतेः समाश्रयो देहाद्यात्माभिमानिनो ह्यस्या दुर्गतेः समाश्रया भवन्तु यतस्ते व्यतिरिक्तस्यैषणीयस्य प्राप्त्येश्वरास्तदपहाराद्रिक्ताः — इति। यः पुनरकृत्रिमाहन्ताप्रत्यवमर्शपरमार्थो ज्ञानी सर्वमस्मीत्यव्यतिरिक्तेनैषणीयेन महेश्वरः स कथं व्यतिरिक्तप्राप्त्यप्राप्त्यभावाद्दौर्गत्यादेर्भाजनं स्यादत एव गञ्जशब्दस्य रत्नसञ्चयशब्दस्येश्वरशब्दस्य च हृदयप्ररूढपरमार्थो महान् — इत्यकृत्रिमार्थवाचकानि विशेषणान्युपपादितानि॥५९॥

Nāpi svātmamaheśvarasvarūpapariśīlanadārḍhyādasya jñāninaścetasyapūrṇatvādidoṣaḥ syāditi pratipādayati


Atigūḍhahṛdayagañjaprarūḍhaparamārtharatnasañcayataḥ|
Ahameveti maheśvarabhāve kā durgatiḥ kasya||59||


Atigūḍhamatiśayena guptaṁ hṛdayameva gañjaṁ sarvaparamārthasvasvarūpaviśrāntisthānasvabhāvaṁ bhāṇḍāgāraṁ tatra yo'titīvratamasamāśvāsaprarūḍhaḥ paramārthaḥ sadgurūpadiṣṭaḥ svātmajñānasatattvaḥ sa eva sarvavibhūtihetutvādratnasañcaya iva ratnasañcayastena hetunā ahameveti sarvamidamasmīti ya āvirbhūtaḥ pūrṇaḥ parāhantāviśrāntilakṣaṇo maheśvarabhāvaḥ śarīriṇo'pi svātmaprakāśasvātantryaṁ tasminsthite sati kā nāma varākī durgatirdaridrabhāvastadupalakṣito vā kaścitkṛtrimo vibhūtyādyatiśayaḥ syāt| Ābhāsasārā hi sarve padārthā yadaivābhāsante tadaiva yoginaḥ svātmakalpāḥ santaḥ kathamutkarṣāpakarṣādau pragalbhante — Iti na kiñciddaurgatyādikaṁ bhavet| Kasya veti ko vāsyā durgateḥ samāśrayo dehādyātmābhimānino hyasyā durgateḥ samāśrayā bhavantu yataste vyatiriktasyaiṣaṇīyasya prāptyeśvarāstadapahārādriktāḥ — Iti| Yaḥ punarakṛtrimāhantāpratyavamarśaparamārtho jñānī sarvamasmītyavyatiriktenaiṣaṇīyena maheśvaraḥ sa kathaṁ vyatiriktaprāptyaprāptyabhāvāddaurgatyāderbhājanaṁ syādata eva gañjaśabdasya ratnasañcayaśabdasyeśvaraśabdasya ca hṛdayaprarūḍhaparamārtho mahān — Ityakṛtrimārthavācakāni viśeṣaṇānyupapāditāni||59||

No (na api) existe (syāt) ningún defecto o deficiencia (doṣaḥ) (tal como) falta de Plenitud --imperfección-- (apūrṇatva), etc. (ādi) en la mente (cetasi) de este (asya) conocedor del Ser (jñāninaḥ) debido a la firmeza (dārḍhyāt) del contacto (pariśīlana) con la naturaleza esencial (sva-rūpa) del Gran Señor (mahā-īśvara) que es su propio (sva) Ser (ātma). (Abhinavagupta) lo explica (pratipādayati) así (iti) (en la estrofa 59:)


En el Estado (bhāve) del Gran (mahā) Señor (īśvara) (en la forma de) "Yo" (aham eva iti), adquirido mediante la colección (sañcayataḥ) de gemas (ratna) (conocida como) la Más Alta Verdad (parama-artha) que surge desde (prarūḍha) el bien escondido (ati-gūḍha) tesoro --la bóveda donde se guardan joyas-- (gañja) del Corazón --Conciencia en Libertad Absoluta-- (hṛdaya), ¿qué (kā) pobreza (durgatiḥ) (podría haber?, e inclusive si hubiese tal pobreza,) ¿de quién (kasya) (sería)?||59||


(La porción "hṛdayagañja" del compuesto inicial significa) el "gañja" (gañja) (conocido como) el Corazón (hṛdayam eva), (es decir,) el tesoro --la bóveda donde se guardan joyas-- (bhāṇḍāgāram) que es (sva-bhāvam) el lugar de reposo (viśrānti-sthāna) de Todo (sarva) en Su (sva) naturaleza esencial (sva-rūpa) que es la Más Alta (parama) Realidad (artha). (Y con "atigūḍha", Abhinavagupta quiso decir que este tesoro llamado el Corazón está) muy bien (ati) escondido (gūḍha), (a saber,) muy (atiśayena) protegido (guptam). Eso (saḥ eva) que (yaḥ) (es) "Paramārtha" o la Más Alta Verdad (parama-arthaḥ) que surge a partir del (prarūḍhaḥ) mayor grado (ati-tīvratama) de confianza (samāśvāsa) en Ello --en el bien escondido tesoro denominado el Corazón-- (tatra) (y) cuya verdadera naturaleza (satattvaḥ) es Conocimiento (jñāna) del propio (sva) Ser (ātma) tal como lo enseña (upadiṣṭaḥ) el Guru (guru) genuino (sat), (es) "ratnasañcaya" (ratna-sañcayaḥ) (o) como (iva) una colección (sañcayaḥ) de gemas (ratna) puesto que es la causa (hetutvāt) de todos (sarva) los poderes (vibhūti). A causa de esa (colección de gemas) (tena hetunā), el Estado (bhāvaḥ) del Gran Señor (mahā-īśvara), el cual --el Estado-- (yaḥ) es Pleno (pūrṇaḥ) (y) caracterizado por (lakṣaṇaḥ) un reposo (viśrānti) en la Más Alta (parā) conciencia del Yo (ahantā), se vuelve manifiesto (āvirbhūtaḥ) (en la forma de) "Yo" (aham eva iti), (o sea,) "Yo soy (asmi) todo (sarvam) esto (idam... iti)". (Cuando eso sucede, hay) Svātantrya o Libertad Absoluta (svātantryam) de la Luz (prakāśa) del propio (sva) Ser (ātma) incluso (api) en el caso de un ser encarnado (śarīriṇaḥ). Cuando (tal ser encarnado) permanece (sthite sati) en ese (Estado) (tasmin), entonces ¿qué (kā nāma) miserable (varākī) "durgati" (durgatiḥ) —pobreza (daridra-bhāvaḥ)(le sobrevendría)?, o (vā) ¿(cómo) podría haber (syāt) alguna (kaścid) preeminencia o superioridad (atiśayaḥ) artificial (kṛtrimaḥ) con relación a poderes (vibhūti), etc. (ādi) que sea percibida (upalakṣita) por él (tad)? --tal persona liberada no puede percibir a nadie que sea superior a él porque se ha dado cuenta de la Realidad Última, éste es el sentido--.

Porque (hi) cuando (yadā eva) todos (sarve) los objetos (padārthāḥ) lucen como (ābhāsante) poseedores de (Su) Luz (ābhāsa) como su quintaesencia (sārāḥ), entonces (tadā eva), al ser ellos (santaḥ) iguales a (kalpāḥ) su propio (sva) Ser (ātma) en el caso del Yogī (yoginaḥ), ¿cómo (katham) son (esos objetos) capaces de (pragalbhante) (producir su) elevación (utkarṣa), (su) decadencia (apakarṣa) y así sucesivamente (ādau)? De este modo (iti), nada (na kiñcid) se vuelve (bhavet) pobreza (daurgatya), etc. (ādikam) (en su caso).

"¿De quién posiblemente (sería) (kasya vā iti)?", (en definitiva,) ¿quién posiblemente (kaḥ vā) (va a ser) el lugar de refugio (samāśrayaḥ) de esta pobreza (asyāḥ durgateḥ)? ¡(Que) los que en verdad piensan (abhimāninaḥ) que el cuerpo (deha), etc. (ādi) es el Ser (ātma) se conviertan en (bhavantu) lugares de refugio (samāśrayāḥ) de esta pobreza (asyāḥ durgateḥ)! Porque (yatas) ellos (te) (se sienten) señores (īśvarāḥ) al obtener (prāptyā) lo que es deseable (eṣaṇīyasya) (pero luce) separado (de ellos mismos) (vyatiriktasya) --a saber, meros objetos de deseo que se buscan en dualidad-- (y se sienten) vacíos (riktāḥ) cuando (esos objetos de deseo les) son robados (apahārāt... iti). No obstante (punar), el conocedor del Ser (jñānī) que (yaḥ) se ha dado cuenta de la Más Alta Verdad (parama-arthaḥ) mediante un reconocimiento (pratyavamarśa) de la natural (akṛtrima) conciencia del Yo (ahantā) (siente que él es) el Gran Señor (mahā-īśvaraḥ) (que aparece) como lo que es deseable --como objetos de deseo-- (eṣaṇīyena) (pero estos) no (están) separados (de él) (avyatiriktena). (Su experiencia es entonces:) "Soy (asmi) todo (sarvam... iti)". (Siendo esto así,) ¿cómo (katham), en ausencia de (abhāvāt) los actos de obtener (prāpti) (y) no obtener (aprāpti) objetos de deseo que están separados (vyatirikta), podría ser él (saḥ... syāt) un receptáculo (bhājanam) de pobreza, etc. (daurgatya-ādeḥ)? Por esta misma razón (atas eva), en el caso de las palabra(s) (śabdasya... śabdasya... śabdasya) "tesoro" --bóveda donde se guardan joyas-- (gañja), "colección de gemas" (ratna-sañcaya) y (ca) "Señor" (īśvara), se ha probado que ellas actúan (upapāditāni) como "viśeṣaṇa-s" o "diferenciadores" --palabras que particularizan o definen otras palabras-- (viśeṣaṇāni) que denotan (vācakāni) el Natural (akṛtrima) Artha --Verdad, Realidad, Meta, Riqueza-- (artha) (que aparece en la forma del) "Gran (mahān) Paramārtha --la Más Alta Verdad-- (parama-arthaḥ) que surge desde (prarūḍha) el Corazón (hṛdaya... iti)"||59||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Estrofa 60

इदानीं मोक्षस्वरूपमाह


मोक्षस्य नैव किञ्चिद्धामास्ति न चापि गमनमन्यत्र।
अज्ञानग्रन्थिभिदा स्वशक्त्यभिव्यक्तता मोक्षः॥६०॥


मोक्षस्य पराहन्ताचमत्कारसारस्य कैवल्यस्य धाम व्यतिरिक्तं स्थानं न विद्यत एव देशकालाकारावच्छेदाभावादत एव न चाप्यन्यत्र कुत्रचिद्व्यतिरिक्ते गमनं लयो मोक्षो यथा भेदवादिनां मतेनोत्क्रान्त्या चक्राधारादिभेदनादूर्ध्वं द्वादशान्ते लयः — एषैव मुक्तिः — इति। यदुक्तम्

व्यापिन्यां शिवसत्तायामुत्क्रान्त्या किं प्रयोजनम्।
अव्यापिनि परे तत्त्वे ह्युत्क्रान्त्या किं प्रयोजनम्॥

इति। एवंविधा अप्यन्ये तीर्थान्तरपरिकल्पिता बहवो मोक्षभेदाः सन्ति ते प्रतन्यमाना ग्रन्थगौरवभयमानयन्ति — इति नेह प्रतन्यन्ते — इति सर्वत्र द्वैतमलस्य सम्भवादमोक्षे मोक्षलिप्सा मोक्षाभास एव। किं पुनर्मोक्षलक्षणम् — इत्याह अज्ञान इत्यादि। अज्ञानमख्यातिजनित आत्मन्यनात्माभिमानपूर्वोऽनात्मनि देहादावात्माभिमानलक्षणो मोहः स एव पूर्णस्वरूपसङ्कोचदायित्वाद्ग्रन्थिरिव ग्रन्थिः स्वस्वातन्त्र्यलक्षणस्य निजस्य व्यापित्वादेर्देहाद्यभिमानतया बन्धस्तस्य भिद्भेदनं निजपूर्णस्वात्मस्वातन्त्र्यपरिशीलनदार्ढ्याद्देहाद्यभिमानलक्षणस्य ग्रन्थेर्विदारणं तेन हेतुना स्वशक्तिभिः स्वात्मस्वातन्त्र्यलक्षणैर्धर्मैरभिव्यक्तता स्वात्मशक्तिविकस्वरतैष एव निरतिशयो मोक्ष इति। अयमाशयः — यथा सहजनित्यव्यापकत्वादिधर्मयुक्तमाकाशमपि घटादिभित्तिबन्धसङ्कुचितं तत एव तदेवाव्यापकत्वादिधर्मयुक्तं घटाकाशम् — इत्युच्यत आकाशाद्भिन्नमिव प्रथते पुनरपि घटादिभित्तिकृतसङ्कोचभङ्गात्तदेव घटाद्याकाशं तदैव व्यापकत्वादिधर्मयुक्तं स्यान्न पुनस्तस्य घटादिभङ्गान्नूतनः कश्चिद्धर्माविर्भाव आयाति — इति। तथैव देहाद्यभिमानकृतसङ्कोचसङ्कुचितं चैतन्यं बद्धमिव — इत्युच्यते तदेव पुनः स्वस्वरूपज्ञानाभिव्यक्तेर्देहादिप्रमातृताबन्धसङ्क्षयात्स्वशक्तिविवेकविकस्वरं मुक्तमिव — इत्यभिमानमात्रसारौ परिमितप्रमात्रपेक्षया बन्धमोक्षौ न पुनः परमार्थे संवित्तत्त्व एवं किञ्चित्सम्भवति — इति। तस्मान्मुक्तौ नूतनं न किञ्चित्साध्यते निजमेव स्वरूपं प्रथते। एतदेव विष्णुधर्मेष्वप्युक्तम्

यथोदपानकरणात्क्रियते न जलाम्बरम्।
सदेव नीयते व्यक्तिमसतः सम्भवः कुतः॥
भिन्ने दृतौ यथा वायुर्नैवान्यः सह वायुना।
क्षीणपुण्याघबन्धस्तु तथात्मा ब्रह्मणा सह॥

इति॥६०॥

Idānīṁ mokṣasvarūpamāha


Mokṣasya naiva kiñciddhāmāsti na cāpi gamanamanyatra|
Ajñānagranthibhidā svaśaktyabhivyaktatā mokṣaḥ||60||


Mokṣasya parāhantācamatkārasārasya kaivalyasya dhāma vyatiriktaṁ sthānaṁ na vidyata eva deśakālākārāvacchedābhāvādata eva na cāpyanyatra kutracidvyatirikte gamanaṁ layo mokṣo yathā bhedavādināṁ matenotkrāntyā cakrādhārādibhedanādūrdhvaṁ dvādaśānte layaḥ — Eṣaiva muktiḥ — Iti| Yaduktam

Vyāpinyāṁ śivasattāyāmutkrāntyā kiṁ prayojanam|
Avyāpini pare tattve hyutkrāntyā kiṁ prayojanam||

Iti| Evaṁvidhā apyanye tīrthāntaraparikalpitā bahavo mokṣabhedāḥ santi te pratanyamānā granthagauravabhayamānayanti — Iti neha pratanyante — Iti sarvatra dvaitamalasya sambhavādamokṣe mokṣalipsā mokṣābhāsa eva| Kiṁ punarmokṣalakṣaṇam — Ityāha ajñāna ityādi| Ajñānamakhyātijanita ātmanyanātmābhimānapūrvo'nātmani dehādāvātmābhimānalakṣaṇo mohaḥ sa eva pūrṇasvarūpasaṅkocadāyitvādgranthiriva granthiḥ svasvātantryalakṣaṇasya nijasya vyāpitvāderdehādyabhimānatayā bandhastasya bhidbhedanaṁ nijapūrṇasvātmasvātantryapariśīlanadārḍhyāddehādyabhimānalakṣaṇasya granthervidāraṇaṁ tena hetunā svaśaktibhiḥ svātmasvātantryalakṣaṇairdharmairabhivyaktatā svātmaśaktivikasvarataiṣa eva niratiśayo mokṣa iti| Ayamāśayaḥ — Yathā sahajanityavyāpakatvādidharmayuktamākāśamapi ghaṭādibhittibandhasaṅkucitaṁ tata eva tadevāvyāpakatvādidharmayuktaṁ ghaṭākāśam — Ityucyata ākāśādbhinnamiva prathate punarapi ghaṭādibhittikṛtasaṅkocabhaṅgāttadeva ghaṭādyākāśaṁ tadaiva vyāpakatvādidharmayuktaṁ syānna punastasya ghaṭādibhaṅgānnūtanaḥ kaściddharmāvirbhāva āyāti — Iti| Tathaiva dehādyabhimānakṛtasaṅkocasaṅkucitaṁ caitanyaṁ baddhamiva — Ityucyate tadeva punaḥ svasvarūpajñānābhivyakterdehādipramātṛtābandhasaṅkṣayātsvaśaktivivekavikasvaraṁ muktamiva — Ityabhimānamātrasārau parimitapramātrapekṣayā bandhamokṣau na punaḥ paramārthe saṁvittattva evaṁ kiñcitsambhavati — Iti| Tasmānmuktau nūtanaṁ na kiñcitsādhyate nijameva svarūpaṁ prathate| Etadeva viṣṇudharmeṣvapyuktam

Yathodapānakaraṇātkriyate na jalāmbaram|
Sadeva nīyate vyaktimasataḥ sambhavaḥ kutaḥ||
Bhinne dṛtau yathā vāyurnaivānyaḥ saha vāyunā|
Kṣīṇapuṇyāghabandhastu tathātmā brahmaṇā saha||

Iti||60||

Ahora (idānīm) (Abhinavagupta) describió (āha) la naturaleza (sva-rūpam) de la Liberación (mokṣa):


En el caso de la Liberación (mokṣasya), no existe ni (na eva kiñcid asti) una morada (dhāma) ni (na ca api) un ir (gamanam) hacia otro sitio (anyatra). La Liberación (mokṣaḥ) (es sencillamente) la manifestación (abhivyaktatā) de los propios (sva) Poderes (śakti) mediante la perforación (bhidā) del nudo (granthi) de la ignorancia (ajñāna)||60||


En el caso de la Liberación (mokṣasya), (es decir,) Kaivalya --lit. Aislamiento-- (kaivalyasya) cuya esencia (sārasya) es un Deleite (camatkāra) en la Suprema (parā) conciencia del Yo (ahantā), no hay ninguna (na vidyate eva) morada (dhāma) (o) lugar (sthānam) separado (vyatiriktam) debido a la ausencia (abhāvāt) de delimitación (avaccheda) por espacio (deśa), tiempo (kāla) (y) forma (ākāra). Por esta mismísima razón (atas eva), la Liberación (mokṣaḥ) no es (na api) un ir (gamanam) hacia otro sitio, cualquiera pueda éste ser (anyatra kutracid), (o sea, no es) disolución (layaḥ) en algo que está separado (de uno mismo) (vyatirikte) como, por ejemplo (yathā), según la creencia (matena) de los que siguen doctrinas dualistas (bheda-vādinām), la Liberación (muktiḥ) (sería) ciertamente (eva) esto (eṣā): "Una disolución (layaḥ) en el ūrdhvadvādaśānta --el dvādaśānta superior-- (ūrdhvam dvādaśānte), pasando más allá (del cuerpo) (utkrāntyā) tras haber perforado (bhedanāt) cakra-s (cakra), ādhāra-s (ādhāra), etc. (ādi.. iti)".

Como se ha dicho (yad uktam):

"Si el Ser de Śiva es todopenetrante (vyāpinyām śiva-sattāyām), ¿cuál (kim) (es) la utilidad (prayojanam) de pasar más allá (del cuerpo) (utkrāntyā)? Si el Principio Supremo no es todopenetrante (avyāpini pare tattve hi), ¿cuál (kim) (es) la utilidad (prayojanam) de pasar más allá (del cuerpo) (utkrāntyā... iti)?".

Por cierto que existen (santi) incluso (api) muchas (bahavaḥ) otras (anye) de tales (evaṁvidhāḥ) variedades (bhedāḥ) de Liberación (mokṣa) inventadas (parikalpitāḥ) por otros (antara) sistemas filosóficos (tīrtha), (pero) ellas (te), al ser muy extensas (pratanyamānāḥ), implican el peligro de (bhayam ānayanti iti) (producir) un voluminoso (gaurava) libro (grantha) --un libro con una pesada argumentación--. (Consiguientemente,) ellas no se despliegan (na... pratanyante) aquí (iha). De este modo (iti), en un estado de no Liberación (amokṣe) a causa de la existencia (sambhavāt) en todas partes (sarvatra) de la impureza (malasya) (conocida como) dualidad (dvaita), el deseo de ganar (lipsā) Liberación (mokṣa) (es) únicamente (eva) mera semblanza (ābhāsaḥ) de Liberación (mokṣa).

"¿Cuál entonces (kim punar) (es) la característica (lakṣaṇam) de la Liberación (mokṣa... iti)?" (Abhinavagupta) dijo (en la porción final de la estrofa) (āha): "Ajñāna" (ajñāna), etc. (iti-ādi).

"Ajñāna" (ajñānam) (es) el Engaño (mohaḥ) engendrado (janitaḥ) por la ignorancia primordial --Āṇavamala-- (akhyāti) cuya marca --de tal Engaño-- (lakṣaṇaḥ) es la concepción errónea (abhimāna) de que el no Ser (anātmani) —cuerpo, etc. (deha-ādau)— es el Ser (ātma) --esto es Bauddhājñāna o ignorancia intelectual--, la cual es precedida por (pūrvaḥ) la errónea concepción (abhimāna) de que el Ser (ātmani) es el no Ser (anātma) --esto es Pauruṣājñāna o ignorancia acerca del Ser--. Esa mismísima (ajñāna o ignorancia) (saḥ eva) (es) "granthi" (granthiḥ) (o) como (iva) un nudo (granthiḥ) ya que confiere (dāyitvāt) limitación (saṅkoca) con respecto a la naturaleza esencial Plena --el propio Ser que es Pleno y Perfecto-- (pūrṇa-svarūpa), (es decir, es) esclavitud (bandhaḥ) que aparece como la concepción falsa (abhimānatayā) de ser el cuerpo (deha) y así sucesivamente (ādi) en el caso de la todopenetrabilidad, etc. (vyāpitva-ādeḥ) del propio Ser (nijasya) caracterizado por (lakṣaṇasya) Su (sva) Libertad Absoluta (svātantrya). La "bhid" (bhit) (o) perforación (bhedanam) de ese (nudo) (tasya) —llevada a cabo volviéndose firmemente consciente de --lit. mediante firmeza de contacto-- (pariśīlana-dārḍhyāt) la Libertad Absoluta (svātantrya) del propio Ser (sva-ātma) que es innatamente (nija) Pleno (pūrṇa)(es) la rotura (vidāraṇam) del nudo (grantheḥ) marcado por (lakṣaṇasya) la concepción errónea (abhimāna) de ser el cuerpo (deha), etc. (ādi). A causa de eso (tena hetunā), la expansión (vikasvaratā) de los Poderes (śakti) del propio Ser (sva-ātma) (es) la manifestación (de tales Poderes) (abhivyaktatā) mediante (estos mismos) Poderes (śaktibhiḥ) pertenecientes a uno mismo (sva), los cuales tienen el dharma o cualidad (lakṣaṇaiḥ dharmaiḥ) (denominado) la Libertad Absoluta (svātantrya) del propio Ser (sva-ātma). Sólo (eva) esto (eṣaḥ) (es) Liberación (mokṣaḥ) sin igual (niratiśayaḥ... iti).

Éste (ayam) (es) el sentido (āśayaḥ) (en la previa definición de Liberación): Así como (yathā) inclusive (api) el éter --espacio-- (ākāśam), (el cual está) dotado de (yuktam) cualidades (dharma) (tales como) el ser natural (sahaja), (el ser) eterno (nitya), la todopenetrabilidad (vyāpakatva), etc. (ādi), cuando es limitado (saṅkucitam) por algo que (lo) ata (bandha), (p. ej.) las paredes (bhitti) de una vasija (ghaṭa), etc. (ādi), se dice entonces que él es (tatas eva tad eva... ucyate) "el éter o espacio (ākāśam) en una vasija (ghaṭa... iti)", que posee (yuktam) cualidades (dharma) (tales como) no ser todopenetrante (avyāpakatva), etc. (ādi) (y) aparece (prathate) como si (iva) (fuese) diferente y (estuviese) separado (bhinnam) del éter o espacio (fuera de esa vasija) (ākāśāt)(y,) a partir de la interrupción (bhaṅgāt) de la limitación (saṅkoca) producida (kṛta) por las paredes (bhitti) de la vasija (ghaṭa) y así sucesivamente (ādi), ese mismísimo (tad eva) éter o espacio (ākāśam) en la vasija (ghaṭa), etc. (ādi) queda (syāt) nuevamente (punar api) entonces (tadā eva) dotado de (yuktam) cualidades (dharma) (tales como) la todopenetrabilidad (vyāpakatva), etc. (ādi)... sin embargo (punar), con la rotura (bhaṅgāt) de la vasija (ghaṭa), etc. (ādi), alguna (kaścid) nueva (nūtanaḥ) manifestación (āvirbhāvaḥ) de cualidades (dharma) no (na) le viene (āyāti) a él --al éter o espacio-- (tasya... iti)—; de la misma manera (tathā eva), la Conciencia en Libertad Absoluta (caitanyam) se dice que está (ucyate) "atada (baddham iva... iti)" cuando está contraída (saṅkucita) por la limitación (saṅkoca) producida (kṛta) por la concepción errónea (abhimāna) de ser el cuerpo (deha), etc. (ādi). Pero (punar) esa mismísima (Conciencia en Libertad Absoluta) (tad eva) (parece) estar liberada (muktam iva) cuando se halla expandida (vikasvara) a través del discernimiento o discriminación (viveka) de los propios (sva) Poderes (śakti) debido a la manifestación (abhivyakteḥ) del Conocimiento (jñāna) de Su propia (sva) naturaleza esencial (sva-rūpa) al sobrevenir la total destrucción (saṅkṣayāt) de la esclavitud (bandha) (en la forma de) subjetividad (pramātṛtā) basada en el cuerpo (deha), etc. (ādi). De este modo (iti), esclavitud y Liberación (bandha-mokṣau) con referencia al (apekṣayā) individuo (pramātṛ) limitado (parimita) consisten preponderantemente en (sārau) sólo (mātra) falsas concepciones (abhimāna). No obstante (punar), "nada de eso --esclavitud o Liberación-- (na... evam kiñcid) le ocurre a (sambhavati) la Más Alta Realidad (parama-arthe) cuya esencia es Conciencia Pura (saṁvid-tattvaḥ... iti)".

Por ende (tasmāt), nada (na kiñcid) nuevo (nūtanam) se cumple o conquista (sādhyate) en la Liberación (muktau), (sino que) la propia (nijam) naturaleza esencial (sva-rūpam) simplemente (eva) aparece (prathate).

(A) esta misma (verdad) (tad eva) también se la declara (api uktam) en los versos del Viṣṇudharmapurāṇa (viṣṇu-dharmeṣu):

"Así como (yathā) mediante el acto de hacer (karaṇāt) un pozo (udapāna) el éter o espacio (ambaram) (que contiene al) agua (jala) no es hecho (kriyate). Sólo (eva) algo que realmente existe (sat) es conducido a (nīyate) (su) manifestación (vyaktim), (pues) ¿cómo (kutas) (podría haber) manifestación (sambhavaḥ) (surgiendo) desde lo que no es real (asataḥ)?

Así como (yathā) cuando un fuelle (dṛtau) se rompe (bhinne) el aire (dentro de él) (vāyuḥ) no (na eva) (se vuelve) otro (aire) (anyaḥ) (sino que más bien se vuelve uno) con (saha) (el resto del) aire (vāyunā), similarmente (tathā) el ser (ātmā) en quien la esclavitud (bandhaḥ) (con respecto a) lo que es virtuoso (puṇya) (y) pecaminoso (agha) ha sido ciertamente destruida (kṣīṇa... iti) (se vuelve uno) con (saha) Brahma (brahmaṇā)".

||60||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Estrofa 61

एवं प्रक्षीणाज्ञानबन्धो ज्ञानी परानुग्रहार्थं शरीरमपि धारयन्मुक्तः — इत्यावेदयति


भिन्नाज्ञानग्रन्थिर्गतसन्देहः पराकृतभ्रान्तिः।
प्रक्षीणपुण्यपापो विग्रहयोगेऽप्यसौ मुक्तः॥६१॥


शरीरसम्बन्धेऽपि स्वात्मज्ञानविच्छरीराद्यभिमानाभावाज्जीवन्नपि मुक्तो विकस्वरशक्तिर्भवेत्। ननु विग्रहयोग एव बन्धः कथं तत्सम्बन्धेऽप्यसौ मुक्तः स्यात् — इत्याह भिन्न इत्यादि। भिन्नो विदारितोऽज्ञानरूपो ग्रन्थिरपूर्णत्वख्यातिसमुत्थो देहाद्यभिमानरूपो बन्धो येन स एवम्। तथा गतसन्देह इत्यत एव नष्टसंशयः। पराकृता न्यक्कृता परमाद्वयज्ञानलाभाद्भ्रान्तिर्द्वयरूपो भ्रमो येन स तथा — इति। एवं परिशीलनेन प्रक्षीणानि पुण्यापुण्यानि विगलितसंस्काराणि देहात्ममानित्वाभावाद्धर्माधर्माणि यस्य स एवंविधः — इति। अनेनाज्ञानमेव बन्ध इति प्रतिपादितम्। तच्च विग्रहयोगेऽपि यस्य प्रक्षीणं स तदैव जीवन्नेव मुक्तो न पुनः शरीरयोगो बन्धस्तदपगमो मुक्तिः — इति किं तु देहपातात्पूर्णो मोक्ष इति॥६१॥

Evaṁ prakṣīṇājñānabandho jñānī parānugrahārthaṁ śarīramapi dhārayanmuktaḥ — Ityāvedayati


Bhinnājñānagranthirgatasandehaḥ parākṛtabhrāntiḥ|
Prakṣīṇapuṇyapāpo vigrahayoge'pyasau muktaḥ||61||


Śarīrasambandhe'pi svātmajñānaviccharīrādyabhimānābhāvājjīvannapi mukto vikasvaraśaktirbhavet| Nanu vigrahayoga eva bandhaḥ kathaṁ tatsambandhe'pyasau muktaḥ syāt — Ityāha bhinna ityādi| Bhinno vidārito'jñānarūpo granthirapūrṇatvakhyātisamuttho dehādyabhimānarūpo bandho yena sa evam| Tathā gatasandeha ityata eva naṣṭasaṁśayaḥ| Parākṛtā nyakkṛtā paramādvayajñānalābhādbhrāntirdvayarūpo bhramo yena sa tathā — Iti| Evaṁ pariśīlanena prakṣīṇāni puṇyāpuṇyāni vigalitasaṁskārāṇi dehātmamānitvābhāvāddharmādharmāṇi yasya sa evaṁvidhaḥ — Iti| Anenājñānameva bandha iti pratipāditam| Tacca vigrahayoge'pi yasya prakṣīṇaṁ sa tadaiva jīvanneva mukto na punaḥ śarīrayogo bandhastadapagamo muktiḥ — Iti kiṁ tu dehapātātpūrṇo mokṣa iti||61||

De esta manera (evam), el conocedor del Ser (jñānī) en quien la esclavitud (bandhaḥ) de la ignorancia (ajñāna) ha sido aniquilada (prakṣīṇa), aunque (api) esté liberado (muktaḥ), retiene (dhārayan) un cuerpo físico (śarīram) para (otorgarle) (artham) Gracia (anugraha) a otros (para). Esto es lo que (Abhinavagupta) da a conocer (mediante la estrofa 61) (iti āvedayati):


El (asau) que ha perforado el nudo de la ignorancia (bhinna-ajñāna-granthiḥ), cuyas dudas (sandehaḥ) se han ido (gata), en quien la confusión (bhrāntiḥ) es ignorada (parākṛta) (y) para quien virtud (puṇya) (y) pecado (pāpaḥ) se han esfumado (prakṣīṇa), (es) un liberado (muktaḥ) aunque (api) (esté) en conexión (yoge) con el cuerpo físico --la forma individual-- (vigraha)||61||


El que posee Conocimiento (jñāna-vit) sobre su propio (sva) Ser (ātma), aunque (api) (esté) en conexión (sambandhe) con el cuerpo físico (śarīra), (es) un liberado (muktaḥ) incluso (api) mientras está (aún) vivo (jīvan) debido a la ausencia (en él) (abhāvāt) de las erróneas concepciones (abhimāna) acerca del cuerpo físico (śarīra) y así sucesivamente (ādi), (es decir,) él es (bhavet) alguien cuyos Poderes (śaktiḥ) están expandidos (vikasvara).

Una objeción (nanu): "La conexión (yogaḥ) con el cuerpo --la forma individual-- (vigraha) (es) ciertamente (eva) esclavitud (bandhaḥ). ¿Cómo (katham) está (syāt) él (asau) liberado (muktaḥ) inclusive (api) mientras permanece conectado (sambandhe) con ese (cuerpo) (tad... iti)?" (Para responder tal pregunta, Abhinavagupta) dijo (āha) "Bhinna" (bhinna), etc. (iti-ādi). (En su caso,) el nudo (granthiḥ) que consiste en (rūpaḥ) ignorancia (ajñāna)(a saber,) esclavitud (bandhaḥ) basada en (rūpaḥ) la concepción errónea (abhimāna) de ser el cuerpo (deha), etc. (ādi) (y) derivada de (samutthaḥ) la ausencia de conocimiento (a... khyāti) acerca de la (propia) Plenitud (pūrṇatva)— ha sido perforado (bhinnaḥ) (o) abierto por la fuerza (vidāritaḥ). Como resultado (yena), él (saḥ) (es) así (evam) --o sea, él es un liberado--.

De la misma forma (tathā), él es "alguien cuyas dudas se han ido" (gata-sandehaḥ iti) (y) por esta razón (atas eva) (sus) dudas (saṁśayaḥ) se han esfumado (naṣṭa).

(En su caso,) la confusión (bhrāntiḥ) (o) el error (bhramaḥ) basada en (rūpaḥ) la dualidad (dvaya) es ignorada (parākṛtā) (o) tratada con desprecio (nyakkṛtā) debido a que obtuvo (lābhāt) el Conocimiento (jñāna) del Supremo (parama) No Dualismo (advaya). Como resultado (yena), él (saḥ) (es) así (tathā... iti) --es decir, él es un liberado--.

De este modo (evam), al volverse consciente de (su Ser real) --mediante un contacto con su propio Ser-- (pariśīlanena), él (saḥ) es de tal clase (evaṁvidhaḥ), (a saber, un liberado) cuyo (yasya) dharma --lo que debe hacerse-- y adharma --lo que no debe hacerse-- (dharma-adharmāṇi) —virtudes y pecados (puṇya-apuṇyāni)— se han esfumado (prakṣīṇāni). (En una palabra,) las impresiones residuales (de sus virtudes y pecados) (saṁskārāṇi) han desaparecido completamente (vigalita) debido a la ausencia (abhāvāt) del acto de pensar (mānitva) que él mismo (ātma) es el cuerpo (deha... iti).

Mediante esta (enseñanza) (anena) (la verdad de que) "La ignorancia (ajñānam) (es) esclavitud (bandhaḥ) ciertamente (eva... iti)" fue establecida y probada (pratipāditam).

Alguien (saḥ) en quien (yasya) esa (ignorancia) (tad ca) haya sido destruida (prakṣīṇam), aunque (api) (esté) en conexión (yoge) con el cuerpo físico --la forma individual-- (vigraha), (es) entonces (tadā eva) un liberado (muktaḥ) en vida (jīvan eva). Sin embargo (punar), la conexión (yogaḥ) con el cuerpo físico (śarīra) no es (na) esclavitud (bandhaḥ) ni es (na) su muerte --la muerte del cuerpo-- (tad-apagamaḥ) Liberación (muktiḥ... iti). Con todo (kim tu), "la Liberación (mokṣaḥ) (es) Plena (pūrṇaḥ) después de la caída (pātāt) del cuerpo (deha... iti)"||61||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Estrofa 62

जीवन्मुक्तस्य कर्महेतौ शरीरे स्थितेऽपि शरीरयात्रामात्रार्थं ज्ञानेद्धं कुर्वाणस्य कर्म न फलाय तस्य भवति — इत्यत्रोपपत्तिमाह


अग्न्यभिदग्धं बीजं यथा प्ररोहासमर्थतामेति।
ज्ञानाग्निदग्धमेवं कर्म न जन्मप्रदं भवति॥६२॥


वह्निनिर्भृष्टं शालिबीजं क्षितिसलिलातपमध्यवर्त्यपि सामग्रीवैकल्याद्यथाङ्कुरादिजननेऽशक्ततां याति तथैव ज्ञानाग्निना दग्धं परमाद्वयबोधदीप्त्या प्लुष्टं कर्म यथाहमेवेत्थं विश्वात्मना स्फुरामि — इत्येवंरूपेण देहाद्यात्ममानित्वहानेर्हेयोपादेयबुद्धिपरित्यागेन यत्किञ्चिच्छुभाशुभं कर्म क्रियमाणं तद्दग्धवीर्यं न पुनर्ज्ञानिनः पिण्डपातादनन्तरं जन्मफलप्रदं भवति देहनिर्माणहेतुः सम्पद्यते दग्धं बीजमिवाङ्कुरे। तस्मान्न सर्वाहम्भावरूपायाश्चितिशक्तेरफलाभिसन्धानतया कृतं कर्म भूयो जन्म दातुं प्रभवतीति॥६२॥

Jīvanmuktasya karmahetau śarīre sthite'pi śarīrayātrāmātrārthaṁ jñāneddhaṁ kurvāṇasya karma na phalāya tasya bhavati — Ityatropapattimāha


Agnyabhidagdhaṁ bījaṁ yathā prarohāsamarthatāmeti|
Jñānāgnidagdhamevaṁ karma na janmapradaṁ bhavati||62||


Vahninirbhṛṣṭaṁ śālibījaṁ kṣitisalilātapamadhyavartyapi sāmagrīvaikalyādyathāṅkurādijanane'śaktatāṁ yāti tathaiva jñānāgninā dagdhaṁ paramādvayabodhadīptyā pluṣṭaṁ karma yathāhamevetthaṁ viśvātmanā sphurāmi — Ityevaṁrūpeṇa dehādyātmamānitvahānerheyopādeyabuddhiparityāgena yatkiñcicchubhāśubhaṁ karma kriyamāṇaṁ taddagdhavīryaṁ na punarjñāninaḥ piṇḍapātādanantaraṁ janmaphalapradaṁ bhavati dehanirmāṇahetuḥ sampadyate dagdhaṁ bījamivāṅkure| Tasmānna sarvāhambhāvarūpāyāścitiśakteraphalābhisandhānatayā kṛtaṁ karma bhūyo janma dātuṁ prabhavatīti||62||

Aunque (api) el cuerpo (śarīre) de un liberado en vida (jīvat-muktasya) permanezca (sthite) (y) sea causa (hetau) de acciones (karma), la acción (karma) del agente --el cuerpo físico-- (kurvāṇasya) no da fruto (na phalāya... bhavati) para él (tasya) (porque) la Luz (iddham) del Conocimiento (jñāna) (reside en tal persona) para (artham) únicamente (mātra) darle soporte vital (yātrā) a (su) cuerpo físico (śarīra... iti). (Abhinavagupta) presentó argumentos (upapattim āha) con respecto a este (tema) (atra) (en la estrofa 62):


Al igual que (yathā) un grano o semilla (bījam) quemado (abhidagdham) por el fuego (agni) no es capaz de (asamarthatām eti) germinar (praroha), similarmente (evam) el karma --la impresión residual de una acción-- (karma) abrasado (dagdham) por el Fuego (agni) del Conocimiento (jñāna) no es (na... bhavati) otorgador (pradam) de nacimiento (janma)||62||


Al igual que (yathā) un grano o semilla (bījam) de arroz (śāli) tostado (nirbhṛṣṭam) en un fuego (vahni) es incapaz (aśaktatām yāti) de producir (janane) un brote (aṅkura), etc. (ādi) inclusive (api) estando en medio (madhya-varti) de tierra (kṣiti), agua (salila) (y) sol (ātapa) porque se ve privado de (vaikalyāt) toda la colección (de cáscara, salvado y arista --barba--) (sāmagrī), de la misma manera (tathā eva) el karma --la impresión residual de una acción-- (karma) es abrasado (dagdham) por el Fuego (agninā) del Conocimiento (jñāna). (En suma,) es quemado (pluṣṭam) por la Luz (dīptyā) del Conocimiento (bodha) del Supremo (parama) No Dualismo (advaya) de modo que (yathā), tras la cesación (hāneḥ) del acto de pensar (mānitva) que él mismo (ātma) es el cuerpo (deha), etc. (ādi) (llevada a cabo) abandonando totalmente (parityāgena) en (su) intelecto (buddhi) (los conceptos de) "aceptable (upādeya) (y) rechazable (heya)" a través de (experiencias) tales como (evaṁrūpeṇa): "Yo Mismo (aham eva) aparezco destellantemente (sphurāmi) de esta manera (ittham) como el universo (viśva-ātmanā... iti)", cualquier (yad kiñcid) buena o mala (śubha-aśubham) acción (karma) realizada (kriyamāṇam) (por él), al tener su poder o energía abrasado (tad dagdha-vīryam), nunca más (na punar) se vuelve (bhavati) otorgadora (pradam) del fruto (phalam) (llamado) un nacimiento (janma) inmediatamente después (anantaram) de la caída (pātāt) del cuerpo (piṇḍa) perteneciente al conocedor del Ser (jñāninaḥ). (En otras palabras, nunca otra vez) se convierte en (sampadyate) la causa (hetuḥ) con respecto a la creación (nirmāṇa) de un cuerpo (deha), así como (iva) un grano o semilla (bījam) quemado (dagdha) (no se vuelve la causa) con referencia a (la creación de) un brote (aṅkure).

Por ese motivo (tasmāt), la acción (karma) que es realizada (kṛtam) sin apego a (a... abhisandhānatayā) (su) fruto (phala) a causa del Poder de la Conciencia (citi-śakteḥ) que aparece como (rūpāyāḥ) el Estado (bhāva) de "Yo (aham) (soy) todo (sarva)" no puede (na... prabhavati) dar (dātum) un nacimiento (janma) de nuevo (bhūyas... iti)||62||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Información adicional

Gabriel Pradīpaka

Este documento ha sido concebido por Gabriel Pradīpaka, uno de los dos fundadores de este sitio, y guru espiritual versado en idioma Sánscrito y filosofía Trika.

Para mayor información sobre Sánscrito, Yoga y Filosofía India; o si quieres hacerme algún comentario, preguntar algo o corregir algún error, siéntete libre de contactarnos: Ésta es nuestra dirección de correo.



Regresa a Estrofas 55 a 58 Top  Sigue leyendo Estrofas 63 a 66