Sanskrit & Trika Shaivism (Español-Home)

¡Javascript está deshabilitado! ¡Revisa este enlace!


 El Paramārthasāra (Paramarthasara) de Abhinavagupta: Estrofas 32 a 35 - Shaivismo No dual de Cachemira

Traducción normal


 Introducción

El Paramārthasāra continúa con cuatro estrofas más. Éste es el noveno grupo de estrofas, el cual se compone de 4 de las 105 que constituyen la obra entera.

Por supuesto, también insertaré las estrofas originales sobre las cuales Yogarāja esté comentando. Escribiré muchas notas para hacer que este libro sea tan entendible para el lector promedio como me sea posible.

El Sánscrito de Yogarāja estará en color verde oscuro en tanto que las estrofas originales de Abhinavagupta se exhibirán en color rojo oscuro. A su vez, dentro de la transliteración, las estrofas originales estarán en color marrón, mientras que los comentarios de Yogarāja aparecerán en negro. Asimismo, dentro de la traducción, las estrofas originales de Abhinavagupta, es decir, el Paramārthasāra, estarán en colores verde y negro, en tanto que el comentario de Yogarāja contendrá palabras tanto en color negro como en rojo.

Lee el Paramārthasāra y experimenta Supremo Ānanda o Divina Bienaventuranza, querido Śiva.

Importante: Todo lo que está entre paréntesis y en cursiva dentro de la traducción ha sido agregado por mí para completar el sentido de una determinada frase u oración. A su vez, todo lo que está entre doble guión (--...--) constituye adicional información aclaratoria también agregada por mí.

al inicio


 Estrofa 32

एवमख्यातिवशान्मिथ्याविकल्पैरित्थमात्मानं बध्नाति — इत्याह


देहप्राणविमर्शनधीज्ञाननभःप्रपञ्चयोगेन।
आत्मानं वेष्टयते चित्रं जालेन जालकार इव॥३२॥


अख्यात्यपहस्तितचैतन्यः सर्वः प्रमाता स्वोत्थैर्विकल्पनिगडैर्व्यापकमप्यात्मानं वेष्टयते। कथम् — इत्याह देह इत्यादि। देहप्राणयोर्विमर्शनं धियो ज्ञानं निश्चयो नभसां प्रपञ्चो विस्तारस्तद्योगेन देहादिविकल्पसम्बन्धेन। यथा कृशः स्थूलो रूपवान्पण्डितश्चास्मि — इति बालाङ्गनापामराः कार्षिका इत्थं स्वविकल्पेन देहमेवात्मत्वेन प्रतिपन्नाः किञ्चिद्विवेचकम्मन्याः।

देहस्तावदिहैव प्रलीयते कुतोऽस्यात्मत्वमतो यः क्षुधितः पिपासितः सोऽहम् — इति प्राणात्ममानिनश्च विवेचकम्मन्यतराः।

देहप्राणौ जडौ लोष्टादिवत्कुतोऽनयोरात्मभावस्ततः सुख्यहं दुःख्यहम् — इति यः सुखदुःखादि चेतते स आत्मा — इति पुर्यष्टकाभिमानिनो मीमांसकादयोऽपि विवेचकतमाश्च।

एतत्सुखदुःखाद्यपि बुद्धिधर्मः कथमात्मतया वक्तुं शक्यस्ततो देहप्राणधीविकल्पानां यत्राभावः स आत्मा — इति शून्याभिमानिनः। एवं यत्किञ्चिदिदं भाति तन्नाहम् — इत्यप्रथारूपं शून्यमेव सर्वापोहनस्वभावमात्मा — इति नभःशब्देनोक्तः। तदपि शून्यं यदा समाधानावसरे वेद्यीकुर्वते — एतदपि शून्यं वयं न भवामः — तदा शून्यान्तरमात्मत्वेन विदधाना नेति नेति ब्रह्मवाद्यभ्युपगततत्तच्छून्यपरित्यागेन तां तां शून्यात्मतां परिगृह्णन्ति — इति नभःप्रपञ्चः कारिकायां निरूपितः। इत्थं संवित्स्वरूपापर्यवसानाच्छून्यात्ममानिनो योगिनः सुषुप्तगुहानिमग्ना जडात्मानो भ्रान्ता एवात्मानं संवित्स्वरूपमपि जाड्येनानुबध्नन्ति। चित्रमित्याश्चर्यमेतत् — यदुत वैशसं नैतत्स्वयं कर्तुं पार्यते — इति। अत्र दृष्टान्तमाह जालेन इत्यादि। यथा जालकारः कश्चित्कृमिर्वा स्वनिर्मितेन फेनेन जालमावरणं निर्माय सर्वतो गतमात्मानं वेष्टयते स्वं स्वात्मनिधनाय बध्नाति येनोत्तरत्र तत्रैव निधनं याति तथा देहाद्यात्ममानी तु स्वविकल्पकल्पितैरहं ममेति विकल्पैः स्वात्मानमेव बध्नाति। तथा च बौद्धाः

सत्यात्मनि परसञ्ज्ञा स्वपरविभागात्परिग्रहद्वेषौ।
अनयोः सम्प्रतिबद्धाः सर्वे दोषाः प्रजायन्ते॥

इत्याहुः॥३२॥

Evamakhyātivaśānmithyāvikalpairitthamātmānaṁ badhnāti — Ityāha


Dehaprāṇavimarśanadhījñānanabhaḥprapañcayogena|
Ātmānaṁ veṣṭayate citraṁ jālena jālakāra iva||32||


Akhyātyapahastitacaitanyaḥ sarvaḥ pramātā svotthairvikalpanigaḍairvyāpakamapyātmānaṁ veṣṭayate| Katham — Ityāha deha ityādi| Dehaprāṇayorvimarśanaṁ dhiyo jñānaṁ niścayo nabhasāṁ prapañco vistārastadyogena dehādivikalpasambandhena| Yathā kṛśaḥ sthūlo rūpavānpaṇḍitaścāsmi — Iti bālāṅganāpāmarāḥ kārṣikā itthaṁ svavikalpena dehamevātmatvena pratipannāḥ kiñcidvivecakammanyāḥ|

Dehastāvadihaiva pralīyate kuto'syātmatvamato yaḥ kṣudhitaḥ pipāsitaḥ so'ham — Iti prāṇātmamāninaśca vivecakammanyatarāḥ|

Dehaprāṇau jaḍau loṣṭādivatkuto'nayorātmabhāvastataḥ sukhyahaṁ duḥkhyaham — Iti yaḥ sukhaduḥkhādi cetate sa ātmā — Iti puryaṣṭakābhimānino mīmāṁsakādayo'pi vivecakatamāśca|

Etatsukhaduḥkhādyapi buddhidharmaḥ kathamātmatayā vaktuṁ śakyastato dehaprāṇadhīvikalpānāṁ yatrābhāvaḥ sa ātmā — Iti śūnyābhimāninaḥ| Evaṁ yatkiñcididaṁ bhāti tannāham — Ityaprathārūpaṁ śūnyameva sarvāpohanasvabhāvamātmā — Iti nabhaḥśabdenoktaḥ| Tadapi śūnyaṁ yadā samādhānāvasare vedyīkurvate — Etadapi śūnyaṁ vayaṁ na bhavāmaḥ — Tadā śūnyāntaramātmatvena vidadhānā neti neti brahmavādyabhyupagatatattacchūnyaparityāgena tāṁ tāṁ śūnyātmatāṁ parigṛhṇanti — Iti nabhaḥprapañcaḥ kārikāyāṁ nirūpitaḥ| Itthaṁ saṁvitsvarūpāparyavasānācchūnyātmamānino yoginaḥ suṣuptaguhānimagnā jaḍātmāno bhrāntā evātmānaṁ saṁvitsvarūpamapi jāḍyenānubadhnanti| Citramityāścaryametat — Yaduta vaiśasaṁ naitatsvayaṁ kartuṁ pāryate — Iti| Atra dṛṣṭāntamāha jālena ityādi| Yathā jālakāraḥ kaścitkṛmirvā svanirmitena phenena jālamāvaraṇaṁ nirmāya sarvato gatamātmānaṁ veṣṭayate svaṁ svātmanidhanāya badhnāti yenottaratra tatraiva nidhanaṁ yāti tathā dehādyātmamānī tu svavikalpakalpitairahaṁ mameti vikalpaiḥ svātmānameva badhnāti| Tathā ca bauddhāḥ

Satyātmani parasañjñā svaparavibhāgātparigrahadveṣau|
Anayoḥ sampratibaddhāḥ sarve doṣāḥ prajāyante||

Ityāhuḥ||32||

De este modo (evam), (Abhinavagupta, en la estrofa actual,) dijo (āha) (que) mediante falsos pensamientos (mithyā-vikalpaiḥ) (surgidos) a causa de (vaśāt) la ignorancia primordial --Āṇavamala-- (akhyāti), (el alma individual) se ata (badhnāti) a sí misma (ātmānam) de esta manera (ittham... iti):


Por medio del (yogena) acto de considerar (que él es) (vimarśana) cuerpo físico (deha) (y) energía vital (prāṇa), (mediante) el conocimiento intelectual (dhī-jñāna) (y a través de) la expansión (prapañca) de los éteres (nabhas), (el individuo limitado) se envuelve a sí mismo (ātmānam veṣṭayate) asombrosamente (citram) como (iva) una araña (jālakāraḥ) con (su) tela (jālena)||32||


Todo (sarvaḥ) experimentador o conocedor (pramātā) cuyo Caitanya --Conciencia en Libertad Absoluta-- (caitanyaḥ) ha sido descartado (apahastita) por la ignorancia primordial --Āṇavamala-- (akhyāti), aunque (api) todopenetrante (vyāpakam), se envuelve a sí mismo (ātmānam veṣṭayate) mediante los grilletes (nigaḍaiḥ) (conocidos como) pensamientos (vikalpa), los cuales --los grilletes-- se originan en él mismo (sva-utthaiḥ).

"¿Cómo (hace él eso) (katham... iti)?". (Abhinavagupta respondió la pregunta diciendo "Por medio del acto de considerar que él es) cuerpo (deha)", etc. (iti-ādi).

(Entrando en detalles, hace eso a través del) acto de considerar(se) (a sí mismo) (vimarśanam) como cuerpo y energía vital (deha-prāṇayoḥ), (a través del) conocimiento intelectual (dhiyaḥ jñānam) (caracterizado por) determinación (niścayaḥ), (y a través del) prapañca (prapañcaḥ) (o) expansión (vistāraḥ) de los éteres (nabhasām). (En definitiva, se envuelve a sí mismo) por medio de (yogena) (todo) eso (tad), (es decir,) mediante (su) estrecha conexión con (sambhandena) pensamientos (vikalpa) (relativos al) cuerpo (deha), etc. (ādi).

Al igual que (yathā) niños, mujeres, personas de la más baja extracción (bāla-aṅganā-pāmarāḥ) (y) agricultoras (kārṣikāḥ) (piensan de esta manera:): "Soy (asmi) delgado (kṛśaḥ)", "Soy (asmi) gordo (sthūlaḥ)", "Soy (asmi) bien parecido (rūpavān)" y (ca) "Soy (asmi) un erudito (paṇḍitaḥ... iti)", así también (ittham) la gente que piensa (manyāḥ) con un limitado (kiñcid) discernimiento (vivecakam) está convencida (pratipannāḥ), debido a su propio pensamiento (sva-vikalpena), que el cuerpo (deham) (es) ciertamente (eva) (su) Ser (ātmatvena).

(Cuando) el cuerpo físico (deha) verdaderamente (tāvat) se disuelve (pralīyate) aquí, en este mundo (iha eva), ¿cómo entonces (kutas) (podría) el estado del Ser (ātmatvam) (ser) suyo --del cuerpo-- (asya)? --es decir, ¿cómo entonces podría ser el cuerpo el Ser?--. Y (ca) como consecuencia de esto --para exhibir una mejor explicación acerca de la verdadera identidad del Ser-- (atas) (brotaron) los que piensan (māninaḥ) que la energía vital (prāṇa) es el Ser (ātma) (en base a la siguiente experiencia:) "Yo mismo (saḥ aham) (soy) el que (yaḥ) tiene hambre (kṣudhitaḥ) (y) tiene sed (pipāsitaḥ... iti)". (Pero ellos están también equivocados aunque crean que son) mejores pensadores dotados de discernimiento (vivecakam-manyatarāḥ).

(Cuando) el cuerpo físico y la energía vital (deha-prāṇau) (son) inertes (jaḍau) como (vat) trozos de arcilla (loṣṭa) y cosas así (ādi), ¿cómo entonces (kutas) (podría) el estado (bhāvaḥ) del Ser (ātma) (pertenecerle) a estos dos (anayoḥ)? Asimismo (ca), como consecuencia de eso --para mostrar una mejor explicación sobre la naturaleza del Ser-- (tatas), (emergieron) los que piensan (abhimāninaḥ) que el cuerpo sutil (puri-aṣṭaka) (es el Ser)(un grupo de gente que) incluye a los seguidores de la Pūrvamīmāṁsā (mīmāṁsaka... api), etc. (ādayaḥ)(en base a la siguiente enseñanza:) "El que (yaḥ) percibe (cetati) placer (sukha), dolor (duḥkha), etc. (ādi) (es) el Ser (saḥ ātmā... iti)", (la cual deriva de las experiencias:) "Yo (aham) (soy) feliz (sukhī)" (y) "Yo (aham) (soy) infeliz (duḥkhī... iti)". (Sin embargo, ellos están también equivocados aunque crean que son) los mejores (pensadores) dotados de discernimiento (vivecakatamāḥ).

(Cuando) incluso (api) este (etad) (grupo compuesto de) placer (sukha), dolor (duḥkha), etc. (ādi) es de la naturaleza (dharmaḥ) de Buddhi o Intelecto --tattva o categoría 14-- (buddhi), ¿cómo entonces (katham) puede (śakyaḥ) decirse (que ello) (vaktum) es el Ser (ātmatayā)? Como consecuencia de eso --para mostrar una mejor explicación acerca de quién es el Ser-- (tatas), (aparecieron) los que piensan (abhimāninaḥ) (que el Ser) es un vacío (śūnya) (en base a la siguiente instrucción:) "El Ser (ātmā) (es) Eso (saḥ) en donde (yatra) existe ausencia (abhāvaḥ) de fluctuaciones intelectuales (dhī-vikalpānām) relativas al cuerpo físico (deha) (y) a la energía vital (prāṇa... iti)".

De este modo (evam), "Esto (idam) que brota destellantemente (bhāti), cualquier cosa pueda ello ser (yad-kiñcid), yo (aham) no (soy) (na) eso (tad... iti)". (Como resultado,) el Ser (ātmā) (es) el vacío (śūnyam) mismo (eva) cuya forma (rūpam) carece de diseminación (aprathā) (y) cuya naturaleza (sva-bhāvam) es la negación (apoha) de todo (sarva). (Este Ser como vacío) fue mencionado (uktaḥ) (por Abhinavagupta) mediante la palabra (śabdena) "nabhas" --éter(es)-- (nabhas) (en la estrofa).

Cuando (yadā), en el momento (avasare) del trance (samādhāna), inclusive (api) ese (tad) vacío (śūnyam) es convertido en un objeto de conocimiento (vedyī-kurvate), (esa experiencia dispara la afirmación:) "Nosotros (vayam) no (na) somos (bhavāmaḥ) ni siquiera (api) este (etad) vacío (śūnyam)", entonces (tadā), tal como es admitido (abhyupagata) por los seguidores de la doctrina (vādi) de Brahma (brahma), estableciendo (vidadhānāḥ) otro (antaram) vacío (śūnya) como el Ser (ātmatvena) (y, tras hacer así por primera vez,) abandonando (parityāgena) cada uno de los (tad-tad) (sucesivos) vacíos (śūnya) (que seguirán... ¿cómo?... a través de la expresión:) "No (es esto) (na iti)", "No (es esto) (na iti)", ellos --los seguidores de la doctrina de Brahma-- (por último) se aferran --o sea, se dan cuenta-- (parigṛhṇanti) al Ser (ātmatām) como un "Vacío" (final) (śūnya) (tras haberse primero hecho conscientes de) cada uno de esos (vacíos sucesivos, tal como se ha explicado) (tām tām... iti). (Esto --la cuestión sobre el Ser como un "Vacío" final después de una sucesión de vacíos-- fue) indicado (nirūpitaḥ) en el aforismo (kārikāyām) (mediante la expresión:) "la expansión (prapañcaḥ) de los éteres (nabhas)".

De esta manera (ittham), los yogī-s (yoginaḥ), no arribando a la porción final (de la cuestión sobre la Más Alta Realidad) (aparyavasānāt), (es decir,) "que (su propia) naturaleza esencial (svarūpa) (es) Conciencia pura (saṁvid)", piensan (māninaḥ) que el Ser (ātma) (es) un vacío (śūnya) (y) permanecen inmersos en (nimagnāḥ) la cueva (guhā) del sueño profundo (suṣupta). (Esto es así porque estos) confundidos (yogī-s) (bhrāntāḥ eva) de torpe naturaleza (jaḍa-ātmānaḥ) atan (anubadhnanti) al Ser (ātmānam) mediante insensibilidad --el estado inerte del vacío-- (jāḍyena) aunque (api) Su esencia (sva-rūpam) (sea) Conciencia pura (saṁvid).

(El término) "citram" (citram iti) (en la estrofa significa que) esto (etad) (es) asombroso (āścaryam). (En otras palabras, esto es lo que uno, sobrecogido, pensaría sobre ello:)(Un individuo limitado) no puede (na... pāryate) estar haciéndose (svayam kartum) esto (etad) que (yad-uta) (es) un calamidad (vaiśasam)!".

(Para explicar tal misterio, Abhinavagupta) citó (āha), con referencia a este (tema) (atra), un ejemplo (dṛṣṭāntam) (en la estrofa): "jālena" --con (su) tela-- (jālena), etc. (iti-ādi).

Así como (yathā) cualquier (kaścid) "jālakāra" (jālakāraḥ) o (vā) araña (kṛmiḥ), después de crear (nirmāya) la tela (jālam) (o) cobertura (āvaraṇam) con saliva (phenena) creada (nirmitena) por ella misma --por la araña-- (sva), envuelve (veṣṭayate) a (su) todopenetrante (sarvatas gatam) Ser (ātmānam)(o sea,) se ata (badhnāti) a sí misma (svam) para su propia aniquilación (sva-ātma-nidhanāya)(y) como resultado (yena) queda aniquilada (nidhanam yāti) posteriormente (uttaratra) ahí mismo (tatra eva), de la misma forma (tathā), el que piensa (mānī) que el cuerpo, etc. (deha-ādi) (son) el Ser (ātma) verdaderamente (tu), se ata (badhnāti) a sí mismo (sva-ātmānam eva) por medio de pensamientos (vikalpaiḥ) (relativos a) "Yo (aham) (y) lo mío (mama iti)" creados (kalpitaiḥ) por su propia (sva) imaginación (vikalpa).

Los budistas (bauddhāḥ) dijeron (āhuḥ) lo mismo (tathā ca):

"La percepción (sañjñā) del verdadero Ser (satya-ātmani) como otra (realidad diferente) (para) (produce) posesión y odio (parigraha-dveṣau) debido a la división entre (vibhāgāt) el Ser (sva) (y) otra (realidad distinta) (para). Todas (sarve) las faltas (doṣāḥ) se producen (prajāyante) en conexión con (sampratibaddhāḥ) estos dos (anayoḥ... iti)."

||32||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Estrofa 33

कथमेष दुर्निवारो महामोहो देहादिप्रमातृतासमुत्थः प्रलीयते — इति भगवत्स्वातन्त्र्यमेवात्र हेतुः — इत्याह


स्वज्ञानविभवभासनयोगेनोद्वेष्टयेन्निजात्मानम्।
इति बन्धमोक्षचित्रां क्रीडां प्रतनोति परमशिवः॥३३॥


स्वस्य आत्मनश्चैतन्यलक्षणस्य यज्ज्ञानं स्वस्वातन्त्र्यावगमस्तस्य विभवो देहाद्यभिमानविगलनेन यच्चित्स्वरूपे पराहन्ताचमत्काररूपस्य स्वस्वातन्त्र्यस्य स्फीतत्वं चिदानन्दैकघनः स्वतन्त्रोऽस्मि — इति तस्य बोधस्वातन्त्र्यस्वरूपस्य विभवस्य भासनं प्रकाशः सर्वो ममायं विभव इति बाह्यतयाभिमतस्य सर्वस्य स्वात्मन्येव स्वीकारस्तस्य योग एवम्परिशीलनक्रमेणात्मनि यद्विमर्शदार्ढ्यमेवमेतेन स्वज्ञानविभवभासनयोगेन निजमात्मानं नान्यत उपनतं चैतन्यस्वभावमुद्वेष्टयते देहप्राणपुर्यष्टकशून्यपरामर्शननिगडैर्यो वेष्टित आसीत्तमेव चैतन्यस्वरूपः स्वतन्त्रोऽस्मीति विमर्शनेन पुनरपि भगवानेवोद्वेष्टनं विगतवेष्टनं कुरुते — इति। एवमख्यातिबलादागतं स्वात्मनो देहाद्यावरणं तत्पुनरपि ख्यातिबलाद्विनश्यति — इति स्वविकल्पकल्पित इयान्दोषः — इति श्रीमद्ग्रन्थकृता तन्त्रसारे निरूपितम्

यो निश्चयः पशुजनस्य जडोऽस्मि कर्मसम्पाशितोऽस्मि मलिनोऽस्मि परेरितोऽस्मि।
इत्येतदन्यदृढनिश्चयलाभयुक्त्या सद्यः पतिर्भवति विश्ववपुश्चिदात्मा॥

इति। किमिति बध्नाति मुञ्चति च भगवान् — इत्याह इति बन्ध इत्यादि। इति प्राक् प्रतिपादितेन क्रमेण भगवान्स्वतन्त्रः परमशिवः पूर्णचिदानन्दैकघनलक्षणः स्वरूपगोपनसतत्त्वक्रीडाशीलत्वादख्यात्यवभासनपूर्वं स्वात्मानमेव देहादिप्रमातृतापन्नं विधाय स्वरूपं प्रच्छाद्य च बन्धं विदधाति तथैव पुनः स्वेच्छातः स्वात्मज्ञानप्रकाशक्रमेण देहादिप्रमातृताबन्धं निवार्य स एव तं स्वात्मानं मोचयति — इत्युभयथा बन्धमोक्षचित्रां संसारापवर्गस्वरूपाश्चर्यमयीं क्रीडां खेलां प्रतनोति विस्तारयत्येकाकी न रमाम्यहमिति। स्वभाव एवैष देवस्य यत्तां तामप्यवस्थामापन्नः स्वरूपरूपः सन्सर्वत्रानुभवितृतया प्रथते — इत्येतदेव स्वातन्त्र्यम्॥३३॥

Kathameṣa durnivāro mahāmoho dehādipramātṛtāsamutthaḥ pralīyate — Iti bhagavatsvātantryamevātra hetuḥ — Ityāha


Svajñānavibhavabhāsanayogenodveṣṭayennijātmānam|
Iti bandhamokṣacitrāṁ krīḍāṁ pratanoti paramaśivaḥ||33||


Svasya ātmanaścaitanyalakṣaṇasya yajjñānaṁ svasvātantryāvagamastasya vibhavo dehādyabhimānavigalanena yaccitsvarūpe parāhantācamatkārarūpasya svasvātantryasya sphītatvaṁ cidānandaikaghanaḥ svatantro'smi — Iti tasya bodhasvātantryasvarūpasya vibhavasya bhāsanaṁ prakāśaḥ sarvo mamāyaṁ vibhava iti bāhyatayābhimatasya sarvasya svātmanyeva svīkārastasya yoga evampariśīlanakrameṇātmani yadvimarśadārḍhyamevametena svajñānavibhavabhāsanayogena nijamātmānaṁ nānyata upanataṁ caitanyasvabhāvamudveṣṭayate dehaprāṇapuryaṣṭakaśūnyaparāmarśananigaḍairyo veṣṭita āsīttameva caitanyasvarūpaḥ svatantro'smīti vimarśanena punarapi bhagavānevodveṣṭanaṁ vigataveṣṭanaṁ kurute — Iti| Evamakhyātibalādāgataṁ svātmano dehādyāvaraṇaṁ tatpunarapi khyātibalādvinaśyati — Iti svavikalpakalpita iyāndoṣaḥ — Iti śrīmadgranthakṛtā tantrasāre nirūpitam

Yo niścayaḥ paśujanasya jaḍo'smi karmasampāśito'smi malino'smi parerito'smi|
Ityetadanyadṛḍhaniścayalābhayuktyā sadyaḥ patirbhavati viśvavapuścidātmā||

Iti| Kimiti badhnāti muñcati ca bhagavān — Ityāha iti bandha ityādi| Iti prāk pratipāditena krameṇa bhagavānsvatantraḥ paramaśivaḥ pūrṇacidānandaikaghanalakṣaṇaḥ svarūpagopanasatattvakrīḍāśīlatvādakhyātyavabhāsanapūrvaṁ svātmānameva dehādipramātṛtāpannaṁ vidhāya svarūpaṁ pracchādya ca bandhaṁ vidadhāti tathaiva punaḥ svecchātaḥ svātmajñānaprakāśakrameṇa dehādipramātṛtābandhaṁ nivārya sa eva taṁ svātmānaṁ mocayati — Ityubhayathā bandhamokṣacitrāṁ saṁsārāpavargasvarūpāścaryamayīṁ krīḍāṁ khelāṁ pratanoti vistārayatyekākī na ramāmyahamiti| Svabhāva evaiṣa devasya yattāṁ tāmapyavasthāmāpannaḥ svarūparūpaḥ sansarvatrānubhavitṛtayā prathate — Ityetadeva svātantryam||33||

"¿Cómo (katham) (puede) ser disuelto (pralīyate) este (eṣaḥ) incontenible (durnivāraḥ) gran engaño (mahā-mohaḥ) derivado de (samutthaḥ) (la errónea concepción acerca) de que el cuerpo físico (deha), etc. (ādi) es el Conocedor --el Ser-- (pramātṛtā... iti)?". (Abhinavagupta) dijo (āha) que la mismísima Libertad Absoluta (svātantryam eva) del Afortunado --el Señor Śiva-- (bhagavat) (es) la causa (hetuḥ) de esa (disolución) (atra... iti):


El Śiva Supremo (parama-śivaḥ) se desenrosca (udveṣṭayet) a Sí Mismo (nija-ātmānam) mediante constante concentración (yogena) en la esplendorosa manifestación (bhāsana) de la Gloria (vibhava) del Conocimiento (jñāna) del Ser (sva). De esta manera (iti), Él despliega (pratanoti) el maravilloso (citrām) Juego (krīḍām) de esclavitud y liberación (bandha-mokṣa) (enroscándose y desenroscándose a Sí Mismo)||33||


El Conocimiento (jñānam) que (yad) pertenece al "Sva" (svasya) o Ser (ātmanaḥ) caracterizado por (lakṣaṇasya) Caitanya --Conciencia en Libertad Absoluta-- (caitanya) (es) Entendimiento (avagamaḥ) acerca de Su (sva) Libertad (svātantrya). El "vibhava" o Gloria (vibhavaḥ) de ese (Conocimiento del Ser) (tasya) (implica) abundancia o expansión (sphītatvam) de Su Libertad (sva-svātantryasya) cuya naturaleza (rūpasya) es el Deleite (camatkāra) de la Más Alta (parā) conciencia del Yo (ahantā), la cual --la abundancia o expansión-- (yad), disolviendo (vigalanena) la errónea concepción (abhimāna) de que el cuerpo (deha), etc. (ādi) (son el Ser, dispara) en el caso de alguien que es esencialmente Conciencia --un individuo limitado-- (cit-svarūpe) (la siguiente experiencia:) "¡Soy (asmi) una Única (eka) (y) Libre (svatantraḥ) Masa Compacta (ghana) de Conciencia (cit) (y) Bienaventuranza (ānanda... iti)!". El "bhāsana" (bhāsanam) (o) esplendorosa manifestación (prakāśaḥ) de (tal) Gloria (vibhasya) cuya esencia (sva-rūpasya) es Su (tasya) Conocimiento (bodha) (y) Libertad (svātantrya) (aparece como la experiencia:) "¡Toda (sarvaḥ) esta (ayam) Gloria (vibhavaḥ) es Mía (mama... iti)!" --¡Yo soy el universo entero!--. (En una palabra, la experiencia consiste en) admitir (svīkāraḥ) que todo (sarvasya) lo que se pensaba (abhimatasya) que era externo (bāhyatayā) (está) en el propio Ser --en uno mismo-- (sva-ātmani) verdaderamente (eva). (El término "yogena" en la estrofa significa que) el yoga o constante concentración (yogaḥ) en esa (experiencia) (tasya) a través de una sucesión (krameṇa) de tales contactos (evam-pariśīlana) (conduce a) una estabilidad (yad... dārḍhyam) de conciencia (vimarśa) con referencia al Ser (ātmani). De esta forma (evam), (la primera línea de la estrofa, a saber"Svajñānavibhavabhāsanayogenodveṣṭayennijātmānam", indica que el Śiva Supremo) se desenrosca (udveṣṭayate) a Sí Mismo --a Su propio Ser-- (nijam ātmānam)(es decir, Él desenrosca o libera al individuo limitado) que es esencialmente (sva-bhāvam) Conciencia en Libertad Absoluta (caitanya) (y en consecuencia) no depende de ningún otro (na anyatas upanatam) (para existir)— mediante esto (etena), (en otras palabras,) por medio de la constante concentración (yogena) en la esplendorosa manifestación (bhāsana) de la Gloria (vibhava) del Conocimiento (jñāna) del Ser (sva). (Como el Señor Paramaśiva --el Śiva Supremo-- Mismo asumió la forma de un individuo limitado) que (yaḥ) permanecía (āsīt) atado (veṣṭitaḥ) por los grilletes (nigaḍaiḥ) basados en considerar (parāmarśana) cuerpo físico (deha), energía vital (prāṇa), cuerpo sutil (puri-aṣṭaka) (y) vacío (śūnya) (como el Ser), el Afortunado (bhagavān eva) se hace (kurute) a Sí Mismo (tam eva) —al (eternamente) Desatado (udveṣṭanam) (que aparece como un individuo limitado)— Libre de ataduras (vigata-veṣṭanam... iti) nuevamente (punar api) a través de la (siguiente) conciencia (vimarśanena): "Soy (asmi) el Libre (svatantraḥ) cuya naturaleza (sva-rūpaḥ) (es) Caitanya --Conciencia con Libertad Absoluta para conocerlo y hacerlo todo-- (caitanya... iti)".

De este modo (evam), por la fuerza de (balāt) la ignorancia primordial --Āṇavamala-- (akhyāti), un velo (āvaraṇam) (en la forma del) cuerpo físico (deha) etc. (ādi) le ha sobrevenido (āgatam) al propio Ser (sva-ātmanaḥ), (y) ese (velo) (tad) se esfuma (vinaśyati) por la fuerza del (balāt) Conocimiento (khyāti... iti) otra vez (punar api). La falta (doṣaḥ) manufacturada (kalpitaḥ) por los propios (sva) pensamientos (vikalpa) tiene tal extensión (iyān... iti). (La misma enseñanza) fue indicada (nirūpitam) en el Tantrasāra (tantrasāre) por el autor (kṛtā) de (ese) venerable (śrīmat) libro (grantha) --en suma, ¡por Abhinavagupta mismo!--:

"El que (yaḥ) pertenece a la categoría conocida como paśu o individuo limitado (paśu-janasya) tiene (estas) conviccion(es) (niścayaḥ) "Soy (asmi) materia (jaḍaḥ)", "Estoy (asmi) totalmente atado (sampāśitaḥ) a las acciones (karma)", "Soy (asmi) afectado por los Mala-s o Impurezas --Āṇavamala, Māyīyamala y Kārmamala-- (malinaḥ)", "Soy (asmi) movido (īritaḥ) por otros (para... iti)" --Soy motivado o influenciado por otra gente--. Por medio de (yuktyā) la adquisición (lābha) de otras (anya) firmes (dṛḍha) convicciones (niścaya) acerca de este (asunto o cuestión) (etad), (tal persona) se vuelve (bhavati) inmediatamente (sadyas) un Señor (patiḥ) con la naturaleza de (ātmā) la Conciencia (cit) cuya forma (vapus) es el universo (viśva... iti)."

¿Por qué (kim-iti) el Afortunado --el Śiva Supremo-- (bhagavān) ata (badhnāti) y (ca) libera (muñcati... iti)? (Abhinavagupta) dijo (āha): "Iti bandha, etc." --ver la estrofa arriba-- (bandha ityādi). De este modo (iti), en la manera (krameṇa) previamente (prāk) explicada (pratipāditena), el Afortunado (bhagavān) (y) Libre (svatantraḥ) Paramaśiva --el Śiva Supremo-- (parama-śivaḥ) está caracterizado por (lakṣaṇaḥ) (ser) una única (eka) masa compacta (ghana) de Conciencia (cit) (y) Bienaventuranza (ānanda) Perfectas (pūrṇa). Él manifiesta (vidadhāti) esclavitud (bandham) puesto que es, por naturaleza, aficionado a (satattva... śīlatvāt) jugar (krīḍā) a esconder (gopana) Su esencia (sva-rūpa), haciendo (vidhāya) que Su propio Ser --Él Mismo como individuo limitado-- (sva-ātmānam eva) ingrese en (āpannam) el estado de conocedor (pramātṛtā) del cuerpo físico (deha), etc. (ādi)(siendo todo el proceso) precedido por (pūrvam) la aparición (avabhāsana) de la ignorancia primordial --Āṇavamala-- (akhyāti)— y (ca) ocultando (pracchādya) su naturaleza esencial --la naturaleza esencial del individuo limitado-- (sva-rūpam). De igual modo (tathā eva), otra vez (punar), por Su Libre Albedrío (sva-icchātaḥ), quitando (nivārya) la esclavitud (bandham) cuya forma es el estado de conocedor (pramātṛtā) del cuerpo físico (deha), etc. (ādi) a través de una serie o sucesión (krameṇa) de manifestaciones (prakāśa) de Conocimiento (jñāna) acerca de Su propio (sva) Ser (ātma), Él (saḥ eva) libera (mocayati) a Su propio Ser (como individuo limitado) (sva-ātmānam), (es decir,) a Sí Mismo (en ese aspecto) (tam). De este modo (iti), en ambos casos (ubhayathā) Él despliega (pratanoti) (o) difunde (vistārayati) el maravilloso (citrām) Juego (krīḍām) (o) Deporte (khelām) de esclavitud y liberación (bandha-mokṣa) que está repleto de (mayīm) la maravilla (āścarya), (valga la redundancia,) cuya esencia (sva-rūpa) es trasmigración --moverse miserablemente desde un pensamiento hacia otro pensamiento, desde un cuerpo hacia otro cuerpo, etc.-- (saṁsāra) (y) emancipación (apavarga), (porque) "Yo no puedo jugar (na ramāmi aham) solo (ekākī... iti)".

Ésta (eṣaḥ) (es) la mismísima (eva) naturaleza (sva-bhāvaḥ) de Dios (devasya), (a saber,) que (yad) aunque Él sea (san) la propia naturaleza esencial (sva-rūpa-rūpaḥ), ingresando en (āpannaḥ) inclusive (api) cada uno de (tām tām) los estados (avasthām), Él aparece (prathate) como el Experimentador (anubhavitṛtayā) en todas partes (sarvatra... iti). Ésta (etad) (es) en verdad (eva) (Su) Libertad Absoluta (svātantryam)||33||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Estrofa 34

न केवलमेतद्यावदपरः कश्चिदवस्थाविशेषः स्वस्मिन्रूपे विश्रान्त एवावभास्यते भगवता — इत्याह


सृष्टिस्थितिसंहारा जाग्रत्स्वप्नौ सुषुप्तमिति तस्मिन्।
भान्ति तुरीये धामनि तथापि तैर्नावृतं भाति॥३४॥


विश्वापेक्षया ये सर्गादयो मायाप्रमातृगताश्च ये जाग्रदादयोऽवस्थाविशेषास्त उभयथैतस्मिन्भगवत्यानन्दघने तुरीये धामनि चतुर्थे पूर्णाहन्तामये पदे भान्ति तद्विश्रान्ताः सन्तः स्वरूपसत्तां कल्पितप्रमात्रपेक्षया बाह्यतया लभन्ते। परमेश्वरभित्तौ यन्न प्रकाशते तद्बाह्यतयापि न प्रकाशतेऽतः

त्रिषु चतुर्थं तैलवदासेच्यम्।

इति सर्वास्ववस्थासु तुरीयं रूपमनुस्यूतत्वेन स्थितम् — इति परमार्थः। एतावता तत्र तैः स्वरूपमाच्छादितं स्यान्न वा — इत्याह तथापि तैर्नावृतं भाति इति। इत्थमपि तैः स्वरूपसत्तार्थमावृतमपि तेभ्यः समुत्तीर्णतया सर्वानुभवितृतया सर्वत्रावभासत एव न पुनस्तदावरणेन पूर्णस्वरूपतां तत्र तिरोधत्ते — इति शिवधाम सर्वावस्थास्वपि सदैव परिपूर्णम्॥३४॥

Na kevalametadyāvadaparaḥ kaścidavasthāviśeṣaḥ svasminrūpe viśrānta evāvabhāsyate bhagavatā — Ityāha


Sṛṣṭisthitisaṁhārā jāgratsvapnau suṣuptamiti tasmin|
Bhānti turīye dhāmani tathāpi tairnāvṛtaṁ bhāti||34||


Viśvāpekṣayā ye sargādayo māyāpramātṛgatāśca ye jāgradādayo'vasthāviśeṣāsta ubhayathaitasminbhagavatyānandaghane turīye dhāmani caturthe pūrṇāhantāmaye pade bhānti tadviśrāntāḥ santaḥ svarūpasattāṁ kalpitapramātrapekṣayā bāhyatayā labhante| Parameśvarabhittau yanna prakāśate tadbāhyatayāpi na prakāśate'taḥ

Triṣu caturthaṁ tailavadāsecyam|

Iti sarvāsvavasthāsu turīyaṁ rūpamanusyūtatvena sthitam — Iti paramārthaḥ| Etāvatā tatra taiḥ svarūpamācchāditaṁ syānna vā — Ityāha tathāpi tairnāvṛtaṁ bhāti iti| Itthamapi taiḥ svarūpasattārthamāvṛtamapi tebhyaḥ samuttīrṇatayā sarvānubhavitṛtayā sarvatrāvabhāsata eva na punastadāvaraṇena pūrṇasvarūpatāṁ tatra tirodhatte — Iti śivadhāma sarvāvasthāsvapi sadaiva paripūrṇam||34||

(Abhinavagupta) dijo (āha) (en la estrofa actual que) no hay (na) solamente (kevalam) esto --esclavitud y liberación-- (etad) sino que (existe) incluso (yāvat) algún (kaścid) otro (aparaḥ) tipo (viśeṣaḥ) de estados (avasthā) reposando (viśrāntaḥ eva) en Su propia (svasmin) naturaleza (rūpe), el cual --este tipo adicional de estados-- es (también) manifestado (avabhāsyate) por el Afortunado (bhagavatā... iti):


Manifestación, sostenimiento y disolución (del universo) (sṛṣṭi-sthiti-saṁhārāḥ) (al igual que) vigilia y sueño (jāgrat-svapnau) (junto con) sueño profundo (suṣuptam iti) existen (bhānti) en Él (tasmin) en el Cuarto Estado (turīye dhāmani), (pero) aun así (tathā api) Él no es (na... bhāti) cubierto (āvṛtam) por ellos (taiḥ)||34||


Esos (te) tipos (viśeṣāḥ) de estados (avasthā) que (ye) tienen que ver con (apekṣayā) el universo (viśva) (tales como) manifestación (sarga), etc. (ādayaḥ), y (ca) (esos) que (ye) tienen lugar (gatāḥ) en el experimentador o conocedor (pramātṛ) (sujeto a) Māyā --tattva o categoría 6-- (māyā) (tales como) vigilia (jāgrat), etc. (ādayaḥ), en ambos casos (ubhayathā) ellos existen (bhānti) en este Afortunado (etasmin bhagavati) que es una masa compacta de Bienaventuranza (ānanda-ghane) en "turīyadhāma" (turīye dhāmani) (o) Cuarto (caturthe) Estado (pade) lleno de (maye) la perfecta (pūrṇa) conciencia del Yo (ahantā). (En otras palabras,) mientras descansan (viśrāntāḥ santaḥ) en Él (tad), ellos asumen (labhante) su propia forma y existencia (sva-rūpa-sattām) externamente (bāhyatayā) con referencia al (apekṣayā) conocedor o experimentador (pramātṛ) inventado (kalpita).

Eso (tad) que (yad) no (na) se hace manifiesto (prakāśate) sobre el Lienzo (bhittau) del Señor (īśvara) Supremo (parama) ni (na) siquiera (api) se hace manifiesto (prakāśate) externamente (bāhyatayā). Por esta razón (atas), (tal como reza el Śivasūtra III.20):

"El cuarto estado de conciencia, (el cual es un Testigo) (caturtham), debería ser vertido (āsecyam) como (vat) (un flujo continuo de) aceite (taila) en (los otros) tres (triṣu... iti), (es decir, en vigilia, sueño y sueño profundo)".

la naturaleza del Cuarto (Estado) (turīyaṁ rūpam) sigue corriendo ininterrumpidamente (anusyūtatvena sthitam) a través de todos los estados (sarvāsu avasthāsu). Éste es el más elevado significado (de la estrofa) (iti parama-arthaḥ). Durante todo este tiempo (etāvatā) entonces (tatra) --a saber, mientras los estados de manifestación, etc. junto con vigilia, etc. están funcionando--, "¿No es (syāt na vā) la propia naturaleza esencial (sva-rūpam) ocultada (ācchāditam) por ellos --por esos estados que se mencionaron antes-- (taiḥ... iti)?" --o sea, uno podría preguntar si la propia naturaleza esencial llamada el Śiva Supremo no es cubierto o escondido por esos estados cuando están activos-- (Abhinavagupta) dijo (en la estrofa actual) (āha): "(pero) aun así (tathā api) Él no es (na... bhāti) cubierto (āvṛtam) por ellos (taiḥ... iti)".

De esta manera (ittham api), aunque (api) (el Señor Supremo) sea cubierto (āvṛtam) por ellos (sukha) (aparentemente) de modo que (artham) (estos estados consigan) su propia (sva) forma (rūpa) (y) existencia (sattā), Él aparece brillantemente (avabhāsate eva) en todo lugar (sarvatra) como el Experimentador (anubhavitṛtayā) de todo (sarva) que trasciende (samuttīrṇatayā) esos (estados) (tebhyaḥ), y no (na punar) que Él esconde (tirodhatte) ahí (tatra) (Su) perfecta (pūrṇa) naturaleza esencial (sva-rūpatām) utilizando esos (estados) como cobertura (tad-āvaraṇena). De este modo (iti), el Estado (dhāma) de Śiva (śiva) (es) siempre (sadā eva) completamente Pleno y Perfecto (paripūrṇam) inclusive (api) durante todos los estados (sarva-avasthāsu)||34||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Estrofa 35

वेदान्तभाषाभिर्जाग्रदादीनां त्रयाणां स्वरूपं व्यवहरंस्तदनुस्यूतमपि ततः परं तुरीयमावेदयति


जाग्रद्विश्वं भेदात्स्वप्नस्तेजः प्रकाशमाहात्म्यात्।
प्राज्ञः सुप्तावस्था ज्ञानघनत्वात्ततः परं तुर्यम्॥३५॥


जाग्रदवस्थैव विश्वं ब्रह्मणो वैराजं स्वरूपं कुतो भेदात्शब्दादिविषयपञ्चकस्य बाह्यतया परमेश्वरसृष्टस्यैव सर्वप्रमातॄणां चक्षुरादीन्द्रियप्रवृत्तेः — इत्येकस्यैव ब्रह्मणो विषयविषयिभावेन स्थितस्य नानेन्द्रियज्ञानवैचित्र्यम्। अत एव शिवसूत्रेषु

ज्ञानं जाग्रत्।

इति। एषा ब्रह्मणो विराडवस्था गीयते। यच्छ्रुतिः

यो विश्वचक्षुरुत विश्वतोमुखो विश्वतोहस्त उत विश्वतस्पात्।
सं बाहुभ्यां नमते सं यजत्रैर्द्यावापृथिवी जनयन्देव एकः॥

इति। तथा स्वप्नस्तेजोऽवस्था ब्रह्मणः। कुतः — इत्याह प्रकाशमाहात्म्यादिति। स्वप्ने बहिष्करणानि शब्दादौ विषये तावन्न प्रगल्भन्ते नापि तत्र बाह्यं शब्दादिकं नाम किञ्चित्परमार्थसद्विद्यते नापि बाह्यतयाध्यवसायस्याविद्यादि किञ्चिद्भिन्नमभिन्नं वा कारणान्तरमुपलभ्यते युक्त्या विचार्यमाणं वोपपद्यतेऽथ च स्वप्ने सर्वं प्रकाशतेऽत इदमर्थबलादायातम् — यत्स एव भगवान्स्वस्वभावो देवस्तत्तत्प्रमातृतां समाविष्टः स्वप्नायमानः स्वात्मानमेव प्रकाशस्वातन्त्र्याद्गृहनगराट्टालाद्यनेकप्रमातृवैचित्र्यरूपतया प्रविभज्य प्रतिप्रमातृ स्वप्नेऽसाधारणमेव विश्वं प्रकाशयत्येव — इति ब्रह्मणः स्वातन्त्र्यं स्वप्न एव ब्रह्मवादिभिरभ्युपगतम्। यतो वेदान्तेष्विदमुक्तम्

प्रविभज्यात्मनात्मानं सृष्ट्वा भावान्पृथग्विधान्।
सर्वेश्वरः सर्वमयः स्वप्ने भोक्ता प्रकाशते॥

इति प्रकाशमाहात्म्यमेवात्र हेतुरतः स्वप्नो ब्रह्मणस्तेजोऽवस्था — इति। तथा प्राज्ञः सुप्तावस्था इति। सर्वप्रमातॄणां या सुप्तावस्था सुषुप्तं सा प्राज्ञ इति ब्रह्मणः प्राज्ञावस्था — इति। यतः सर्वप्रमातॄणां ग्राह्यग्राहकप्रपञ्चविलयान्महाशून्यत्वरूपे ग्राह्यादिविलये संस्कारशेषे सुषुप्ते विश्वस्य बीजभूतस्य ब्रह्मण एव प्रज्ञा ब्रह्म प्रज्ञातृतयान्तरतममवशिष्यते — इति यावत्। सर्वस्य प्रमातुर्नीलसुखादिविश्ववैचित्र्यप्रथायाः सैषा संस्कारभूमिस्ततः प्रबुद्धस्य प्रागनुभूतवद्व्यवहारदर्शनादन्यथा यद्यस्यां भूमौ स्थिरं प्रज्ञातृस्वभावं सर्वक्रोडीकारेण ब्रह्म न प्राकाशिष्यत कुतस्तत उत्थितस्य प्रमातुः प्रागनुभूतवस्तुनस्तथैव तदित्यनुभूतचरत्वेन स्मृतिरुदपत्स्यत नापि सुखमहमस्वाप्सं दुःखमहमस्वाप्सं गाढमूढोऽहमासमित्यनुभवः प्रादुरभविष्यत् — इति। तथा च भट्टदिवाकरवत्सः

सर्वेऽनुभूता यदि नान्तरर्थास्त्वदात्मसात्कारसुरक्षिताः स्युः।
विज्ञातवस्त्वप्रतिमोषरूपा काचित्स्मृतिर्नाम न सम्भवेत्तत्॥

इति। इत्थं सुषुप्तं चिन्मयमेव ब्रह्मणः प्राज्ञावस्था — इति गीयते। कुतो ज्ञानघनत्वादिति। सुषुप्ततुर्ययोः साधारणोऽयं हेतुः — इत्युभयत्र योज्यम्। एषा सुषुप्तभूमिर्ज्ञानघना प्रकाशमूर्तिः केवलं विश्वप्रलयसंस्कारेण ध्यामला सती शुद्धचिन्मयी न भवति — इति। यदुक्तं स्पन्दशास्त्रे

ज्ञानज्ञेयस्वरूपिण्या शक्त्या परमया युतः। पदद्वये विभुर्भाति तदन्यत्र तु चिन्मयः॥

इति। तथा ततः परं तुर्यमिति। तस्मात्सुषुप्तात्परमन्यन्निःशेषपाशववासनासंस्कारपरिक्षयाच्छुद्धपूर्णानन्दमयं ब्रह्मणस्तुरीयं रूपमनुगुणं नाम। यदत्र नामान्वर्थं न किञ्चिदुपपद्यतेऽतो व्याख्यातस्यावस्थात्रयस्य विश्रामभूतं सर्वान्तरतमत्वेनानुस्यूतम् — इति चतुःसङ्ख्यापूरणेन तुर्यमिति पूरणप्रत्ययेन सङ्ख्याव्यपदेशोऽत्र कृतः कथमवस्थात्रयस्यानुस्यूतमपि ततः परमेतत् — इत्याह ज्ञानघनत्वादिति। यतो जाग्रदादयोऽवस्थाः सर्वा भेदप्रवणत्वात्प्रमातॄणामज्ञानमय्यस्तुरीयं ग्राह्यग्राहकक्षोभप्रलयसंस्कारपरिक्षयाज्ज्ञानघनप्रकाशानन्दमूर्त्यतस्तदन्तःस्थमपि ताभ्योऽवस्थाभ्यश्चिन्मयतया समुत्तीर्णत्वात्परमन्यत् — इति। एवमवस्थाविचित्रं परमाद्वयस्वभावं स्वतन्त्रं ब्रह्मैव पूर्णं विजृम्भते॥३५॥

Vedāntabhāṣābhirjāgradādīnāṁ trayāṇāṁ svarūpaṁ vyavaharaṁstadanusyūtamapi tataḥ paraṁ turīyamāvedayati


Jāgradviśvaṁ bhedātsvapnastejaḥ prakāśamāhātmyāt|
Prājñaḥ suptāvasthā jñānaghanatvāttataḥ paraṁ turyam||35||


Jāgradavasthaiva viśvaṁ brahmaṇo vairājaṁ svarūpaṁ kuto bhedātśabdādiviṣayapañcakasya bāhyatayā parameśvarasṛṣṭasyaiva sarvapramātṝṇāṁ cakṣurādīndriyapravṛtteḥ — Ityekasyaiva brahmaṇo viṣayaviṣayibhāvena sthitasya nānendriyajñānavaicitryam| Ata eva śivasūtreṣu

Jñānaṁ jāgrat|

Iti| Eṣā brahmaṇo virāḍavasthā gīyate| Yacchrutiḥ

Yo viśvacakṣuruta viśvatomukho viśvatohasta uta viśvataspāt|
Saṁ bāhubhyāṁ namate saṁ yajatrairdyāvāpṛthivī janayandeva ekaḥ||

Iti| Tathā svapnastejo'vasthā brahmaṇaḥ| Kutaḥ — Ityāha prakāśamāhātmyāditi| Svapne bahiṣkaraṇāni śabdādau viṣaye tāvanna pragalbhante nāpi tatra bāhyaṁ śabdādikaṁ nāma kiñcitparamārthasadvidyate nāpi bāhyatayādhyavasāyasyāvidyādi kiñcidbhinnamabhinnaṁ vā kāraṇāntaramupalabhyate yuktyā vicāryamāṇaṁ vopapadyate'tha ca svapne sarvaṁ prakāśate'ta idamarthabalādāyātam — Yatsa eva bhagavānsvasvabhāvo devastattatpramātṛtāṁ samāviṣṭaḥ svapnāyamānaḥ svātmānameva prakāśasvātantryādgṛhanagarāṭṭālādyanekapramātṛvaicitryarūpatayā pravibhajya pratipramātṛ svapne'sādhāraṇameva viśvaṁ prakāśayatyeva — Iti brahmaṇaḥ svātantryaṁ svapna eva brahmavādibhirabhyupagatam| Yato vedānteṣvidamuktam

Pravibhajyātmanātmānaṁ sṛṣṭvā bhāvānpṛthagvidhān|
Sarveśvaraḥ sarvamayaḥ svapne bhoktā prakāśate||

Iti prakāśamāhātmyamevātra heturataḥ svapno brahmaṇastejo'vasthā — Iti| Tathā prājñaḥ suptāvasthā iti| Sarvapramātṝṇāṁ yā suptāvasthā suṣuptaṁ sā prājña iti brahmaṇaḥ prājñāvasthā — Iti| Yataḥ sarvapramātṝṇāṁ grāhyagrāhakaprapañcavilayānmahāśūnyatvarūpe grāhyādivilaye saṁskāraśeṣe suṣupte viśvasya bījabhūtasya brahmaṇa eva prajñā brahma prajñātṛtayāntaratamamavaśiṣyate — Iti yāvat| Sarvasya pramāturnīlasukhādiviśvavaicitryaprathāyāḥ saiṣā saṁskārabhūmistataḥ prabuddhasya prāganubhūtavadvyavahāradarśanādanyathā yadyasyāṁ bhūmau sthiraṁ prajñātṛsvabhāvaṁ sarvakroḍīkāreṇa brahma na prākāśiṣyata kutastata utthitasya pramātuḥ prāganubhūtavastunastathaiva tadityanubhūtacaratvena smṛtirudapatsyata nāpi sukhamahamasvāpsaṁ duḥkhamahamasvāpsaṁ gāḍhamūḍho'hamāsamityanubhavaḥ prādurabhaviṣyat — Iti| Tathā ca bhaṭṭadivākaravatsaḥ

Sarve'nubhūtā yadi nāntararthāstvadātmasātkārasurakṣitāḥ syuḥ|
Vijñātavastvapratimoṣarūpā kācitsmṛtirnāma na sambhavettat||

Iti| Itthaṁ suṣuptaṁ cinmayameva brahmaṇaḥ prājñāvasthā — Iti gīyate| Kuto jñānaghanatvāditi| Suṣuptaturyayoḥ sādhāraṇo'yaṁ hetuḥ — Ityubhayatra yojyam| Eṣā suṣuptabhūmirjñānaghanā prakāśamūrtiḥ kevalaṁ viśvapralayasaṁskāreṇa dhyāmalā satī śuddhacinmayī na bhavati — Iti| Yaduktaṁ spandaśāstre

Jñānajñeyasvarūpiṇyā śaktyā paramayā yutaḥ|
Padadvaye vibhurbhāti tadanyatra tu cinmayaḥ||

Iti| Tathā tataḥ paraṁ turyamiti| Tasmātsuṣuptātparamanyanniḥśeṣapāśavavāsanāsaṁskāraparikṣayācchuddhapūrṇānandamayaṁ brahmaṇasturīyaṁ rūpamanuguṇaṁ nāma| Yadatra nāmānvarthaṁ na kiñcidupapadyate'to vyākhyātasyāvasthātrayasya viśrāmabhūtaṁ sarvāntaratamatvenānusyūtam — Iti catuḥsaṅkhyāpūraṇena turyamiti pūraṇapratyayena saṅkhyāvyapadeśo'tra kṛtaḥ kathamavasthātrayasyānusyūtamapi tataḥ parametat — Ityāha jñānaghanatvāditi| Yato jāgradādayo'vasthāḥ sarvā bhedapravaṇatvātpramātṝṇāmajñānamayyasturīyaṁ grāhyagrāhakakṣobhapralayasaṁskāraparikṣayājjñānaghanaprakāśānandamūrtyatastadantaḥsthamapi tābhyo'vasthābhyaścinmayatayā samuttīrṇatvātparamanyat — Iti| Evamavasthāvicitraṁ paramādvayasvabhāvaṁ svatantraṁ brahmaiva pūrṇaṁ vijṛmbhate||35||

Distinguiendo (vyavaharan) la naturaleza (svarūpam) de los tres (estados de conciencia) (trayāṇām) (tales como) vigilia, etc. (jāgrat-ādīnām) a través de las definiciones (bhāṣābhiḥ) (dadas) por el sistema Vedānta (vedānta), (Abhinavagupta) da a conocer el Cuarto Estado (turīyam āvedayati), (que) aunque (api) corra ininterrumpidamente (anusyūtam) a través de esos (tres estados de conciencia) (tad) (es) otro (param) aparte de ellos (tatas) --está más allá de ellos--:


Vigilia (jāgrat) (es denominado) "viśva" --lit. universo-- (viśvam) debido a la diferenciación (bhedāt); (al) sueño (svapnaḥ) (se lo conoce como) "tejas" --lit. luz-- (y también como "taijasa" --lit. que consiste en luz--) (tejas) a causa de la exaltada posición (māhātmyāt) de la luz (prakāśa) (aquí); (al) estado (avasthā) de sueño profundo (supta) (se lo designa) "prājña" --lit. inteligente-- (prājñaḥ) a raíz de cuán masivo (ghanatvāt) el conocimiento (jñāna) (es durante este estado. Finalmente,) "Turya" o el Cuarto (turyam) (es) otro (param) aparte de ése --está incluso más allá del sueño profundo-- (tatas) (también) a raíz del estado masivo (ghanatvāt) del Conocimiento (jñāna) (presente en este estado)||35||


El mismísimo estado (avasthā eva) de vigilia (jāgrat), (llamado) "viśva" --lit. universo-- (en Vedānta) (viśvam) (es) la naturaleza (sva-rūpam) relativa a Virāj (vairājam) de Brahma (brahmaṇaḥ). ¿A partir de qué causa o motivo (kutas)? Debido a la diferenciación (bhedāt), (o sea, porque) hay aparición (pravṛtteḥ) de un grupo de cinco (pañcakasya) esferas o campos de acción --los objetos-- (viṣaya) (tales como) sonido como tal (śabda), etc. (ādi) --los Tanmātra-s o Elementos Sutiles-- manifestados (sṛṣṭasya eva) por el Señor (īśvara) Supremo (parama) externamente (bāhyatayā), (al igual que hay también aparición) de indriya-s --poderes de percepción o conocimiento en este caso-- (indriya) (tales como) poder visual (cakṣus), etc. (ādi) en el caso de todos los experimentadores o conocedores --los sujetos-- (sarva-pramātṝṇām). De este modo (iti), en un Brahma (ekasya eva brahmaṇaḥ) que permanece (sthitasya) como el estado (bhāvena) de sujeto (viṣayi) (y) objeto (viṣaya) (existe) diferentemente (nānā) diversidad (vaicitryam) de conocimiento (jñāna) (y) poderes de percepción o conocimiento (indriya).

Por esta misma razón (atas eva) (se establece) es los Śivasūtra-s --en I.8-- (śiva-sūtreṣu):

"El conocimiento (jñānam) (es) el estado de vigilia (jāgrat... iti)."

Se dice que (gīyate) éste (eṣā) (es) el estado (avasthā) universal (virāṭ) de Brahma (brahmaṇaḥ). (Se dice también) eso (yad) en los Veda-s (śruti) --para ser más preciso, en la Śvetāśvataropaniṣad III.3--:

"El único (ekaḥ) Dios (devaḥ) que (yaḥ) lo ve todo --que tiene ojos en todas partes-- (viśva-cakṣus uta), (que tiene) bocas en todas partes (viśvatas-mukhaḥ), manos en todas partes (viśvatas-hastaḥ uta), pies en todas partes (viśvatas-pāt), creando (janayan eva) cielo y tierra (dyāvā-pṛthivī) hace una salutación (namate) con (Sus) dos brazos (sam bāhubhyām) conjuntamente con los que merecen adoración (sam yajatraiḥ... iti)."

De igual forma (tathā), el sueño (svapnaḥ) (es) el estado luminoso (tejas-avasthā) de Brahma (brahmaṇaḥ).

"¿A partir de qué causa o motivo (kutas... iti)?". (Abhinavagupta) dijo (āha): "a causa de la exaltada posición (māhātmyāt) de la luz (prakāśa... iti)".

En el sueño (svapne) los órganos externos --poderes de percepción-- (bahiṣkaraṇāni) no sólo no son (tāvat na) capaces de (funcionar) (pragalbhante) en la esfera (viṣaye) de sonido como tal, etc. (śabda-ādau) sino que no hay ni siquiera (na api... kiñcid... vidyate) objeto(s) externo(s) (bāhyam) conocidos como (nāma) sonido, etc. (śabda-ādikam) existiendo realmente (paramārtha-sat) en ese (estado) (tatra). (Y aparte del Señor Mismo,) ni siquiera se percibe (na api... upalabhyate) ninguna (na... kiñcid) otra (antaram) causa (kāraṇa)(ya sea) dividida en partes (bhinnam) o (vā) no dividida (abhinnam), (tal como) ignorancia, etc. (avidyā-ādi)— de la captación o percepción (de objetos) (adhyavasāyasya) como si fuesen externos (bāhyatayā), ni (vā) existe (todo eso allí --en el sueño--) (upapadyate) como algo en lo que uno reflexionó (vicāryamāṇam) mediante (su) razonamiento (yuktyā). No obstante (atha ca), todo (sarvam) se hace manifiesto (prakāśate) en el estado de sueño (svapne). Por consiguiente (atas), esto (idam) ha llegado (āyātam) a través de (Su) eficacia objetiva --Su poder para producir objetos-- (artha-balāt). Es decir (yad), El Afortunado Dios Mismo (saḥ eva bhagavān... devaḥ) que es la propia (sva) naturaleza esencial (sva-bhāvaḥ) asume (samāviṣṭaḥ) el papel de experimentador o conocedor (pramātṛtām) de esto y eso (tad-tad) (y) extiende o expande (āyamānaḥ) el estado de sueño (svapna). (Luego,) por medio de Su Libertad (svātantryāt) para manifestar (prakāśa), separando (pravibhajya) a Su propio Ser (sva-ātmānam eva) en la forma de (rūpatayā) una diversidad (vaicitrya) (compuesta de) muchos (aneka) sujetos (pramātṛ) (y objetos tales como) casas (gṛha), ciudades (nagara), torres de vigilancia (aṭṭāla), etc. (ādi), Él despliega (prakāśayati) ciertamente (eva) un universo (viśvam) especial --no común-- (asādhāraṇam eva) en el estado de sueño (svapne) de cada uno de los sujetos (pratipramātṛ... iti). La Libertad (svātantryam) de Brahma (brahmaṇaḥ) en el sueño (svapne eva) ha sido admitida (abhyupagatam) por los seguidores de la doctrina (vādibhiḥ) de Brahma (brahma).

(¿Por qué estoy afirmado eso? --que los seguidores del Vedānta admiten la Libertad de Brahma--.) Porque (yatas) esto (idam) (es) proclamado (uktam) en las escrituras que tratan sobre filosofía Vedānta (vedānteṣu):

"El Señor (īśvaraḥ) de todo (sarva), El que lo contiene todo (sarva-mayaḥ), después de separarse (pravibhajya) a Sí Mismo (ātmānam) mediante Él Mismo (ātmanā) (y) después de manifestar (sṛṣṭvā) objetos (bhāvān) de diferentes clases (pṛthak-vidhān), brilla (prakāśate) en el estado de sueño (svapne) (como) el Disfrutador --Experimentador o Conocedor-- (bhoktā... iti) (de esos objetos)."

Solamente (eva) la exaltada posición --es decir, la predominancia-- (māhātmyam) de la luz (prakāśa) (es) la causa (hetuḥ) de esto (atra). De ahí que (atas) el sueño (svapnaḥ) (sea) el estado luminoso (tejas-avasthā) de Brahma (brahmaṇaḥ... iti).

De la misma manera (tathā), prājña --lit. inteligente-- (prājñaḥ) (es) el estado (avasthā) de sueño profundo (supta... iti). El estado (avasthā... sā) de "supta" (supta) (o) sueño profundo (suṣuptam) que (yā) se halla en todos los sujetos o experimentadores (sarva-pramātṝṇām) (se llama) "prājña" (prājñaḥ iti), (a saber,) "el estado (avasthā) inteligente (prājña) de Brahma (brahmaṇaḥ... iti)". (¿Por qué?) Porque (yatas), a través de la disolución (vilayāt) de la manifestación (prapañca) de sujeto (grāhaka) (y) objeto (grāhya), (se produce el surgimiento) del profundo conocimiento e inteligencia (prajñā) de Brahma Mismo (brahmaṇaḥ eva) que se ha vuelto (bhūtasya) la Semilla (bīja) del universo (viśvasya) durante el sueño profundo (suṣupte) caracterizado por (rūpe) un gran (mahā) vacío (śūnya) (en el cual,) al desaparecer (vilaye) los objetos conocibles (grāhya), etc. (ādi), (queda) un residuo (śeṣe) de impresiones (saṁskāra) (de esos objetos conocibles, etc.). Brahma (brahma) permanece (avaśiṣyate) (entonces) como muy interno (antaratamam) (y) dotado del estado de Conocedor inteligente (de todo) (prajñātṛtayā). Éste es el significado (iti yāvat).

Ese mismo (estado de sueño profundo) (sā eṣā) (es) la etapa (bhūmiḥ) de las impresiones (latentes) --las semillas-- (saṁskāra) de la diseminación (prathāyāḥ) (conocida como) la diversidad (vaicitrya) universal (viśva) (constituida por objetos tales como) azul (nīla), placer (sukha), etc. (ādi) en el caso de todo sujeto (sarvasya pramātuḥ), puesto que se ve la vida ordinaria (vyavahāra-darśanāt) tal como (vat) había sido experimentada (anubhūta) antes (del sueño profundo) (prāk) (una vez) que el sujeto despierta (prabuddhasya) de ese (estado) (tatas). De otro modo (anyathā), si (yadi) Brahma (brahma), cuya naturaleza (sva-bhāvam) como el Conocedor inteligente (de todo) (prajñātṛ) (es) firme (sthiram) en esta etapa (de impresiones latentes) (asyām bhūmau), no apareciese (na prākāśiṣyata) como El que contiene todo en Su seno (sarva-kroḍī-kāreṇa) (durante el sueño profundo), ¿cómo (kutas) entonces (tatas) (podría) la remembranza o recuerdo (smṛtiḥ) de haber experimentado algo antes (anubhūta-caratvena) brotar (udapatsyata) (como) "¡Eso (tad) (es) así (tathā eva... iti)!" en un sujeto (pramātuḥ) que ha experimentado (esa) realidad antes (prāk-anubhūta-vastunaḥ) una vez que ha salido (del sueño profundo y despertado en vigilia) (utthitasya)? Ni habría (na api... prādur-abhaviṣyat... iti), (al despertar del sueño profundo,) la experiencia de (anubhavaḥ) "Yo (aham) dormí (asvāpsam) bien (sukham... iti)", "Yo (aham) dormí (asvāpsam) mal (duḥkham... iti)" (o) "Yo (aham) estuve (āsam) excesivamente (gāḍha) inconsciente (mūḍhaḥ... iti)".

Acordemente (tathā ca), el venerable Divākaravatsa (bhaṭṭa-divākaravatsaḥ) (ha declarado lo siguiente:)

"Si (yadi) todos (sarve) los objetos (arthāḥ) experimentados (anubhūtāḥ) (por ti) no fuesen (na... syuḥ) bien protegidos (surakṣitāḥ) (y) reducidos a igualdad (ātmasāt-kāra) contigo (tvat) dentro (antar), (entonces) no existiría (na sambhavet) eso (tad) que se llama (nāma) 'un recuerdo' (kācid smṛtiḥ), cuya naturaleza (rūpā) (es sencillamente) la reproducción, sin tomar nada de ninguna otra fuente (apratimoṣa), de la realidad (vastu) que fue conocida (con anterioridad) (vijñāta... iti)."

De esta forma (ittham), se dice que (iti gīyate) el sueño profundo (suṣuptam), al estar repleto de (mayam eva) Conciencia (cit), (es) el estado (avasthā) inteligente (prājña) de Brahma (brahmaṇaḥ). ¿A partir de qué causa o motivo (kutas)? "A raíz de cuán masivo el conocimiento (es durante este estado)" (jñāna-ghanatvāt iti). Esta (ayam) causa (hetuḥ) --o sea, el estado masivo del conocimiento-- (es) común al (sādhāraṇaḥ) sueño profundo y a Turya --el Cuarto Estado-- (suṣupta-turyayoḥ... iti), (a saber,) puede ser utilizada (yojyam) en ambos casos (ubhayatra).

Esta (eṣā) etapa (bhūmiḥ) de sueño profundo (suṣupta) (es) una masa compacta (ghanā) de conocimiento (jñāna) cuya forma (mūrtiḥ) es Luz (prakāśa). (Con todo, esta compacta masa de conocimiento) es impura (dhyāmalā satī) (y) únicamente (kevalam) (aparece) como una impresión residual (saṁskāreṇa) tras la disolución (pralaya) del universo (viśva)". (En otras palabras,) no es (na bhavati) Conciencia Pura (śuddha-cit-mayī... iti).

Se dijo eso (también) (yad uktam) en la escritura que versa sobre el Spanda --es decir, en Spandakārikā-s I.18-- (spanda-śāstre):

"El todo penetrante (Ser) (vibhuḥ) se manifiesta (bhāti) en los dos (dvaye) estados (de vigilia y sueño) (pada) acompañado (yutaḥ) por (Su) Supremo --parama-- (paramayā) Poder --śakti-- (śaktyā) cuya naturaleza (sva-rūpiṇyā) es conocimiento (jñāna) (y) objeto conocible (jñeya). No obstante (tu), en el otro (anyatra) (aparte) de esos (dos) (tad), (Él aparece únicamente) como Conciencia (cit-mayaḥ... iti)".

Así (tathā), "Turya o el Cuarto (turyam) (es) otro (param) aparte de ése (tatas... iti) --está incluso más allá del sueño profundo--".

Turīya o Turya --el Cuarto Estado-- (turīyam) (es) "param" (param) (u) otro (anyat) aparte de ese sueño profundo (tasmāt suṣuptāt), (y) debido a la completa disolución (en él) (niḥśeṣa... parikṣayāt) de las impresiones residuales (saṁskāra) (y) tendencias (vāsanā) relativas a un individuo limitado (pāśava) (es) ciertamente (nāma) el "rūpa" (rūpam) (o) naturaleza innata (anuguṇam) de Brahma (brahmaṇaḥ), llena de (mayam) Pura (śuddha) (y) Perfecta (pūrṇa) Bienaventuranza (ānanda).

No existe ningún (na kiñcid upapadyate) nombre o término (nāma) que (yad) tenga un significado claro y obvio (anvartham) para (designar) este (Turya) (atra) (como lo hay con referencia a vigilia, sueño y sueño profundo). Por esta razón (atas), (es generalmente descripto como el Estado) que corre ininterrumpidamente (anusyūtam) como el más interno (antaratamatvena) de todos (sarva) (y también) como siendo (bhūtam) el lugar de reposo (viśrāma) de los tres estados (avasthā-trayasya) que se han explicado (anteriormente) (vyākhyātasya... iti). (En definitiva, el Estado del Ser es designado sencillamente) mediante el número ordinal (pūraṇena) (derivado del) número (cardinal) (saṅkhyā) "cuatro" (catur), (pero) aquí (atra) la representación numérica (saṅkhyā-vyapadeśaḥ) se realiza (kṛtaḥ) mediante (la adición de) un afijo ordinal (pūraṇa-pratyayena). (Por lo tanto, el resultado final de todo ese proceso es) Turya o Cuarto (turyam iti). ¿Cómo (katham) (es) este (Turya o Cuarto Estado) (etad) otro (param) aparte de ése --del sueño profundo-- (tatas) aunque (api) corra ininterrumpidamente (anusyūtam) a través de los tres (trayasya) (ordinarios) estados de conciencia (avasthā... iti)? (Abhinavagupta) dijo (en la estrofa) (āha): "A raíz del estado masivo del Conocimiento (presente en este estado)" (jñāna-ghanatvāt iti). (¿Por qué?) Porque (yatas) todos (sarvāḥ) los estados (ordinarios) (avasthāḥ) de vigilia, etc. (jāgrat-ādayaḥ), puesto que hay inclinación o tendencia hacia (pravaṇatvāt) la dualidad (bheda) (en ellos), están llenos de (mayyaḥ) ignorancia (ajñāna) en el caso de los sujetos o conocedores (de tales estados) (pramātṝṇām). (Pero) el Cuarto Estado --Turya o Turīya-- (turīyam), debido a la disolución (parikṣayāt) de las impresiones latentes (saṁskāra) mediante el quite (pralaya) de la agitación (kṣobha) (conocida como la relación) grāhaka vs. grāhya --sujeto vs. objeto-- (grāhya-grāhaka), (es un estado) cuya forma (mūrti) consiste en Luz y Bienaventuranza (prakāśa-ānanda) ya que es una masa compacta (ghana) de Conocimiento (jñāna). A causa de esto (atas), (Turya es) "param" (param) (u) otro (anyat) aparte de esos estados (ordinarios) (tābhyaḥ avasthābhyaḥ) ya que (los) trasciende (samuttīrṇatvāt) como Conciencia (Pura) (cit-mayatayā) aunque (api) permanezca (stham) dentro (antar) de ellos (tad... iti). De este modo (evam), el Libre (svatantram) y Pleno --Perfecto-- (pūrṇam) Brahma (brahma) Mismo (eva) cuya naturaleza (sva-bhāvam) es Supremo (parama) No dualismo (advaya) se expande (vijṛmbhate) como múltiples y maravillosos (vicitram) estados (avasthā)||35||


Aún sin notas explicativas

al inicio


 Información adicional

Gabriel Pradīpaka

Este documento ha sido concebido por Gabriel Pradīpaka, uno de los dos fundadores de este sitio, y guru espiritual versado en idioma Sánscrito y filosofía Trika.

Para mayor información sobre Sánscrito, Yoga y Filosofía India; o si quieres hacerme algún comentario, preguntar algo o corregir algún error, siéntete libre de contactarnos: Ésta es nuestra dirección de correo.



Regresa a Estrofas 28 a 31 Top  Sigue leyendo Estrofas 36 a 39